A C T A U H I V E R S I T A T I S L 0 D Z I E N S I 8
FOLIA LITTBRARIA 21, 1988 ■
A leksander Kozłowski FUNKCJA I ZASTOSOWANIE LIRYKI W PftOCSSŁS HAUOZANIA JĘZYKÓW OBCYCH
Jednym * zasad n iczy ch celów na u cza n ia języków obcych, c o ra z c z ę ś o ie j podkreślanym w zag ran iczn y c h d y sk u s ja c h i p u b lik a c ja c h g lo tto d y d a k ty o zn y o h , J e s t nab y cie p rze z uczących s ię u m ie ję tn o ś c i do tzw . "k om u nik acji m iędzykulturo w ej” . Cel t e n z o s ta je o s ią g n ię ty , k ied y uozeń p o s ią d z ie urn lo Ję tn o ścl i p oszozagólne sp raw n o ści Języ-kowe p o zw alające ши integrow ać e ię w e rb a ln ie na p ła s z c z y ź n ie Języka obcego z obszarem kulturowym sp o łe czeń stw a p o słu g ająo e g o e ię danym Językiem . Do ty o h u m ie ję tn o ś c i i epraw nośoi z a lic z y ć n a le ż y p rzed e w szystkim pasywne ro zum ienie o raz aktywne opanow.-mie Języka w Jego form ie zarówno g r a f ic z n e 1, Jak i f o n ic z n e j. O czy w iście, w tym kon- te k ś o ie p o ję c ia "kom unikaoji m ięd zy k ulturo w ej", J a k i " k u ltu r y " , rozumieć tr z e b a sz ero k o Jako przejaw y w s z e lk ie j d z ia ł a l n o ś c i i n t e -l e k t u a -ln e j i m a te r ia -ln e j o k reś-lo n ego s p o łe c z eń stw a .
P rzy r e a l i z a c j i ta k sformułowanego c e lu d y d a k ty k i języków ob- oyoh zy sk u je na zn ao zen iu o ry g in aln y t e k s t dy daktyczn y, zwarty rów-n ie ż te k s te m prym am ya. H ależy t u w y ja śrów-n ić , że w sz y s tk ie te k s ty stosow ane w dydaktyce języków p o d z ie lić można na t e k s t y sekun dam e (w p o l s k i e j nom enklaturze zazwyozaj adaptow ane, zaw arte w p o dręo z- n ik ach ) ora» t e k s ty prymarne* In a c z e j o ry g in a ln e ,
W n aszych rozw ażaniach zajmiemy s ię omówieniem s t a t u s u , funk-c j i , r o l i o raz m ożliw ośfunk-ci p rafunk-c y z jednym z gatunków l i t e r a o k i funk-c h , m ianow icie z l i r y k ą , n a le ż ą c ą w dy dak tyce ta k ż e do tek stó w prym ar- nyeh.
Chooiaż p ra c a z o ryg inaln ym i te k s ta m i l it e r a o k i m i i l e k t u r ą p o- zapodręcznikow ą j e s t p rze w id zian a w p lana oh i programaoh n a u c z a n ia .
t o t r z e b a t u p o d k r e ś l i ć , fce w s p e o ja lie ty c z n y m p iś m ie n n ic tw ie g l o t - todydaktycznym na t e r e n i e k r a j u tem aty ka p rao y z l i r y k ą j e s t na og ół po m ijan a, a wśród n a u c z y o i e li Języków obcych p a n u je pewna bez-radn ość , czego można - opróoz m am oryzacji - dokonać z w ierszem u - ■ieszosonym t u i ówdzie w p o d rę c z n ik u . M emoryzacja j e s t - j e ż e l i w ogó le d och od zi do opraco w ania te g o ty p u te k s tó w - jed y n ą form ą p rac y z utworem li t e r a c k im te g o r o d z a ju . Ja kk o lw iek sto so w a n ie j e j ozasam i n ie b u d z i z a s tr z e ż e ń w k w e s tii c h o c iaż b y e s te ty c z n e g o od- dzlałow yw ania l i r y k i n a osobowość u c z n ia , t o n a jb a r d z i e j k o n tro w er- s y jn ą wydaje s i ę f a z a t e s to w a n i a , w ieńcząca p ra cę z w ierszem , wy-g l ą d a j ą c a zazw yczaj w t e n s p o só b , że wszyscy u czn io w ie d a n e j k la s y z o s t a j ą o d p y ta n i ze znajom ośoi utw oru na p am ięć. N a u c zy c iel j e s t zadow olony, bowiem z re a liz o w a ł szybko i bezproblemowo je s z c z e jed en p un kt p o d ręc z n ik a ; 'u cz n io w ie - s z c z e g ó ln ie c i s ł a b s i - p o d z ie l a j ą t o za d ow o lenie, gdyż u d a ło im s ię uzyskać p rzew ażn ie n i e z ł ą o c e n ę . Tego ty p u n is z c z ą c a Jak ie k o lw iek emocjo n a l n o - e s te t y c z n e , a p rze d e w szystkim językowe w alory o d d z ia ły w an ia l i r y k i , otandardow a form a p ra c y z p o e z ją pow inna być poddawana surow ej k ry ty o o prisez w iz y ta -to ró w i na u czy cieli-m e-tod y k ó w .
W ielu n a u c z y c i e l i , a n ie k ie d y ta k ż e i a u to r z y p od ręczn ik ów , s ą p rz e ś w ia d c z e n i o n ie p r z y d a tn o ś c i i zb ęd n o śc i s z e rs z e g o u to so w a n ia te k s tó w lir y c z n y c h na l e k c j i ję z y k a obcego. S y tu a c ja t a k a J o s t do-s t r z e g a n a p rz e z autorów opracowań do-s p e c j a li do-s ty c z n y c h i m iędzy innymi t a k ch araktery zow ana!
C hociaż l i r y k a j e s t d z i s i a j b a rd z o żywotnym i ro zw ija ją c y m s i ę n i e -zwykle in te n sy w n ie g atu n k ie m , za jm u jąc wśród tw ó r c z o ś c i l i t e r a c k i e j s z c z e g ó ln ą p o z y c ję , j e s t o m ijan a c z ę s to prsesb n a u c z y c i e li i u czą -cych s i ę * .
Nie z a s ta n a w ia ją c s i ę w tym m ie js c u s z e r z e j nad u p rze dz en ia m i n a u c z y c i e li oo do p r z y d a tn o ś c i l i r y k i w n a u c z a n iu języków obcych, spróbujem y k r ó tk o p rz e d s ta w ić argum enty, p rzem aw iające za etoeo w a- ttiera utworów l ir y c z n y c h .
Uważamy, że l i r y k a j e a t t a k samo d o b rze p rz y d a tn a w p ro c e s ie k s z t a ł c e n i a językow ego, Jak każdy inn y r o d z a j t e k s t u , poniew aż Jako je d n a z form f i k c j i l i t e r a c k i e j z a w iera b a rd zo sk on centrow an ą i
ko-п . 3 o d d e n , H. К a u ß e n , K o d e lla n a ly s e n E n g lis c h e r Ly-r i k , S t u t t g a Ly-r t 1976, s . 9 ,
h e re n tn ą s u b s ta n c ję językową o raz je d n o l ity i skondensowany w ątek t r e ś с iow o1ogiczny, T e k st liry o z n y j e s t p rzed e w sz y stk ie s p e c y fic z -ną formą tek stó w l i t e r a c k i c h , n ato m ia st t e k s t l i t e r a c k i n a le ż y w tym k o n te k śo le rozum ieć jek o dokument sz c z e g ó ln e j r e a l i z a c j i kon-w e n cji u z u a ln e j danego jęz y k a .
Stworzone p rz e z lir y k ę modele rz e c z y w is to ś c i wymagają innego ro d z a ju p e r c e p c ji n iż ma to m ie jsc e p rz y c z y ta n iu p ro z y . P e re e p o ja l i r y k i , a sz c z e g ó ln ie j e j i n t e r p r e ta c j a , w ynagająaa w iększego zaan-gażow ania św iadom ości, zmusza n ie ja k o do tr a n s f o r m a c ji, do s w o is te j t r a n s l a c j i f ik c y jn e j rz e c z y w is to ś c i w zróżnicow ane s y tu a c je dydak-ty c z n e . Uczący s ię wiedzą zwykle już do brze z n au k i języ k a o jcz y -s te g o , że w ier-sze wymagają za -sto -so w an ia in n e j t e c h n ik i c z y ta n ia n iż ;<roza. P rzy jm ują wobec te g o za norm alne z ja w isk o , j e ż e l i w ie rsz j e s t p rzy lu b po pierwszym c z y ta n iu n ie z ro z u m ia ły . Pakt te n - po-p rz ez po-p o czu cie n a tu r a ln e j k o n iecz n o śo i k ilk a k ro tn e g o po-p rz e o z y ta n ia - s p rz y ja lepszem u u trw a le n iu nowego m a te ria łu le k s y k a ln e g o . P rzy tym postępow aniu dochodzi do s ta łe g o p o w ta rz an ia i pow racania do p rz e -czytanych już wersów. R ealizow ana j e s t p rzy tym zasad a p o e ty o k ie j r e k u r e n c ji , c z ęs te g o p o w ta rza n ia podobnej lu b t a k i e j sam ej su b sta n c j i językow ej. Zasada r e k u r e n c ji, s p r z y j a ją c a z a p am ię ta n iu w n a tu -r a l n e j s y tu a c ji p è -rc ep c y jn e j nowego m a te -ria łu językow ego, n a jp e ł-n i e j re aliz o w a ł-n a j e s t p rz e z te k s ty l ir y o z ł-n e .
D la d o sk o n a le n ia i p o s z e rz a n ia znajom ości ję zy k a o jc z y ste g o s to s u je a ię c z ę s to ju ż w n a u czan iu początkowym k r ó tk ie w ie rs ze 1 p io s e n k i. N ależałob y p rz ea n a liz o w ać , czy k o n s tru k c y jn e cechy l i r y -k i , ja -k n p .: rym, ry tm , budowa e tr o f ic z n a i ś c i ś l e zazw yczaj o -k re ś-lo n a r e g u la rn a in to n a c ja n ie m iałyby podobnego o d d ziały w a n ia dydak-ty czn eg o w nauce Języka obcego i n ie pomagałyby w Jego opanowaniu. Wydaje s i ę , że j e e t t o k o le jn y argument za stosow aniem l i r y k i w g lo tto d y d a k ty c e .
Uczeń po znaje d r u g i języ k zazw yczaj w wysoce sform alizowanym i syntetycznym p r o c e s ie n a u c z a n ia . Ten przedm iot n au o zan ia jaw i s ię t u t a j jako pewnego ro d z a ju fo n ety c z n a , le k s y k a ln a i m orfo syntak- ty c z n a in te g r a ln a c a ło ś ć , pozbaw iona je d n a k ie te g o , co d l a języ k a n a jw a ż n ie jsz e : jego żywej f u n k c ji przekazy w an ia m y ś li, poglądów Oraz w y rażania za jego pomocą odczuć em ocjonalnych. Są t o e lem en ty , k tó r e w nauce ję zy ka o jc z y s te g o s ą zwykle zachowane i p o d k re śla n e . Jednak w nauce jęz y k a obcego - g in ą z u p e łn ie .
Ta in stru m e n ta ln a fu n k c ja , t a k i e i języ k a obcego, przekazyw ania w a rto ś c i em oojonalnych, a n ie ty lk o m erytoryoenyoh, może być p rzy -wrócona ea pomocą o ry g in a ln y ch tek stó w l i t e r a c k i c h , a w s z c z e g ó l-n o ś c i l i r y k i , k t ó r a , o p e ru ją c sk ró tam i myślowymi i d alek o Id ącą sym boliką p o ety ck ieg o o brazu rz e c z y w is to ś o i, może n a jd o b itn ie j wy-ra ża ć u o zuoia r a d o ś c i, smutku, m iło ś c i, entuzjazm u i t d . 2
Utwory lir y c z n e s ą p onadto zazw yczaj k r ó t k i e , co pozw ala na ic h opracow anie w k ró tsz y c h jed n o stk a ch czasowych, n p . je d n e j l e k o j i . 0 k o rz y śc ia c h p r e z e n ta o ji nowego m a te ria łu le k sy k a ln e g o , ta k bogatego
i różno rodnego, płynącyoh ze sto so w an ia l i r y k i na z a ję c ia c h ty p u językowego, n ie musimy ju ż t u t a j wspominać. N ależy jednak o tym pa-m ię ta ć , że n ie zawsze j e s t t o m a te ria ł le k sy k a ln y o n a jw ię k sz e j fre k w e n c ji jego występowania w a k tu a ln ie dominująoym sp o so b ie uży- e i a ok reślo ne go języ k a .
V ie le opracowań s p e c ja lis ty c z n y c h ^ p o d k re ś la , że te k s ty l i r y -czne s ą uznawane za ła t w ie js z e i c h ę tn ie j p rz ez uczących s ię o p ra-cowywane nifc t e k s t y p u b lic y s ty c z n e .
P rzy rozw ażaniach z a le t stoso w an ia l i r y k i w k o n k re tn e j s y tu a c j i d y dak ty czn e j tr z e b a jed nak p a m ię ta ć, że t e k s t y l ir y c z n e . c h a ra k te -ry z u ją c e s ię zwykle stosunkow o wysokim stopn iem s y n ta k ty c z n e j kom- p r y o a c ji , n i e n a d ają s i ę jako b ez p o śre d n ie wzorce językowe d la o- k reślo n y ch s y t u a c ji i n i e mogą tym samym p e łn ić r o l i etvsowanych m odeli językowych w komunikacyjnym u ż y c iu ję z y k a . Powinny one być n a l e k c j i języ k a obcego rozum iane r a c z e j jako im pulsy do p ro d u k o ji wypowiedzi językowych, a n ie jak o stosow ane modele językow e*.
N ależy rów nież s tw ie r d z ić , że t e k s t y lir y c z n e w io h asp ek c ie treściow ym n ie s ą typowymi te k s ta m i o c h a ra k te r z e inform acyjnym .
J e ż e l i te k s ty liry o z n e w dydakty ce języków obcych mają być n ie ty lk o okazjonalnym w yjątkiem podczas z a stę p s tw a lu b w ypełnieniem o s ta tn io h g o d zin se m e straln y ch n auk i po uprzednim z re a liz o w a rł u ju ż program u i p o d ręc z n ik a , powinny ono być zw iązane m ożliw ie ś c i ś l e i przekonyw ująoo z oałym prooeeem k s z ta ł c e n i a językowego, z a k tu a ln ie
o
H, R U с к , P o e tis c h e T exte im F ran z6 sla c h u n te r r l c h t d e r Se-k u n d a rs tu fe I , "N e u sp rac h lic h e M itte ilu n g e n " 1 9 8 t, * . 2 , a , 106.
^ Tamże, s . 106 lu b R. К u ß 1 e r , D eutsche L y rik a l s fremde L y r ik , Monachium 1981, s . 9,
^ R. К r e с h e 1 , K onkrete P o e sie im U n te rrio h t d e s Deuteohen a l s Frem dsprache, H e id e lb e rg 1983, t . 1?, s . 70.
opracowywany» m ate ria łe m lek syk alny m lu b pozostaw ać w b lie k lm zw ią-zku s t r e ś c i a m i kultu row ym i lu b re alio zn aw cz y m i l e k c j i *
D la n a u c z y c i e l i , k tó r z y n a d a l p o z o s t a j ą n ie p r z e k o n a n i co do c e lo w o śc i a to eo w an ia l i r y k i Jako r o d z a j u l i t e r a c k i e g o , a zarazem « p a c y ficz n e g o e a t e r i a ł u n a u c z e n ia , ciekaw ą może a ię wydać in fo rm a-c j a , fee n ie k t ó r e o p raa-co w ania z a g r a n ia-c z n e 5 z w ra a-c a ją uwagę n a duże po dob ień stw o i n i e zawsze je d n o zn ac zną g r a n ic ę między te k s te m p oetyck im a n ie p o e ty ck im . P o d k r e ś la s i ę n p . duże po dobleńetw o m ię-dzy t e k s ta m i reklamowymi, c o ra z c z ę ś c i e j i s z e r z e j stosow anym i w p r o c e s i e k s z t a ł c e n i a Językowego a w ła ś n ie te k e ta m i lir y c z n y m i, głó w n ie w z a k r e s ie u ż y c ia środków s ty l is ty c z n y c h .. TJważa a ię bowiem na p o d staw ie a n a l i z li te r a tu r ó z n a w o z y o h , że zarówno l i r y k a , jak i t e k s t reklamowy p o s łu g u ją a ię w d u ż e j m ierze ty m i aatuymi środ kam i s ty li s t y c z n y m i , ja k im i e ą n p .: a l i t e r a o j e , m e ta fo ry , p a r a l e l e i p a - ron o m a zje .
Z d r u g i e j s tro n y J e a t w ie le te k s tó w p r o z a t o r s k i c h , k t ó r e wyma-g a ją - t a k Jak w ierez e - podobnewyma-go o a y ta n i a i z b liż o n e wyma-g o sp oso bu p e r c e p o ji , a zachowaniem zasady r e k u r e n o j i j mamy t u n a m y śli na p r z y k ła d w z a k r e s ie l i t e r a t u r y n ie m ie c k o ję z y c z n e j p ro z ę : B. B re c h ta " G es ch ic h te n von H erm Keuner" (n p .s "Das W ie d erse h e n "), P . K a fk i ( n p .: "K lein e F a b e l" ) lu b P . Handkego. P o e z ję można czasam i poddać t r e n s f o m a c j l na p ro zę p rz y zachow aniu j e j n a jw a ż n ie js z y c h oech k o n e tr u k c y jn o - e ty l is ty c z n y c h (n p . F r ie d a "H um orlos*, Brlnkmanna " S e l b s t b i l d n i s im S u p e rm a rk t", E ioha "T im e ta b le " i w ie le in n y c h ) . Podsumowując, g r a n i c a między l i r y k ą a p r o z ą w ś w i e t l e powyższych
rozważań p o z o s ta je n ie zawsze Je d n o z n a c z n a.'
P rz ech o d ząc tym samym do kom pleksu z a g ad n ień zw iązanych z o - k r e ś le n ie m c e lu i f u n k c j i sto so w a n ia l i r y k i n asu w ają s i ę p rz e d e w szystkim dwa n a s tę p u ją c e w n io s k i. B io rą c pod uwagę cechy te k s tó w l ir y c z n y c h , na k tó r e zw ró c iliśm y uwagę p ow y że j, s z c z e g ó ln y , b a r d z i e j złożo n y sposób ic h c z y ta n i a n i ż ma t o m ie jsc e p r z y in n ego r o -d z a ju t e k s t a c h o ra z w ie lo ść środków s ty l i s t y c z n y c h , proponujem y
sto so w a n ie te k stó w lir y c z n y c h w y łąc zn ie n a p oziom ie ś red n io z aa w a n - sowanym i zaawansowanym. P o s i a d a j ą one bowiem c z ę s to skomplikowane s t r u k t u r y Językowe i wymagają r e l a ty w n ie w ysokiego zaangażow ania • św iadom ości w p e r c e p c ji 1 c z y ta n iu , oo J e s t możliwe w n a u c z a n iu Ję
-5 Np. H. H u n f e l d , Wozu L y r ik im F re m d s p ra c h e n u n to r ric h t? «Der fre m d s p ra c h lic h e U n t e r r ic h t* 1977, n r 4 , z . 44*
zyków obcych p ra k ty c z n ie ty l k o n a poziom ie zaawansowanym. Wprowa-d z e n ie utworów l ir y c z n y c h na p o z io m e poWprowa-dstawowym m oi. - o pró cz kłopotów w ynikających z o g ran iczo neg o zasobu eło w n ictw a - p rz y ap o - rzy ć uczniom problemów związanych ze epoaobem r e c e p c j i l i r y k i , spo-wodowany® zbyt małym doświadozeni/UD p rÄy opracowywaniu t e g o ro d z a ju te k s tó w .
Musimy pon adto ro z r ó ż n ić dwa r o d z a je sto so w an ia l i r y k i na l e k -c ja -c h jęz y k a ob-cego, k tó re nazwiemy t u t a j umownie in te r g lo t to d y d a k - tycznym i in tr a g lo tto d y d a k ty c z n y m . Pod p ojęciem i n te r g lo tt o d y d a k - ty czn eg o za sto so w a n ia l i r y k i będziem y rozum ieć te g o ty p u s y t u a c j ę , w k t ó r e j powód p o d ję c ia p ra c y z te k s te m liry c zn y m na l e k c j i jęz y k a obcefco n ie j e s t związany z m ate ria łe m podręcznikowym, czy t e ż z a ło żeniam i programowymi i ma c h a r a k te r p rzew ażnie p o z a le k c y jn y . N a s tę p u je to w tedy, k ied y impulsem do p o d j ę c i a p rac y z danym te k ste m l i -rycznym j e s t w y słu chan ie w ie rs z a lu b utw oru te g o samego a u to r a na s c e n ie t e a t r a l n e j , lu b w pro g ram ie radiowym lu b tele w iz y jn y m , r e c y - ovar.ego p rz e z n iem ie ck ie g o a u to r a . W c y k lu s to s o w a n ia i n t e r g l o t t o dydaktycznego l i i ^ k i można ta k ż e podejmować p rac ę z t e k s t a m i p io s e -n e k .
i'rz c z p o j ę c ie sto so w a n ia in tr a g lo tto d y d a k ty c z n e g o l i r y k i b ę -dziemy rozum ieć p rac ę z tym i utworami poetyckim i-, k tó ry c h m a te r ia ł le k s y k a ln y n aw iązuje b e z p o śre d n io do m a te r ia łu p o d r ę c z n ik o w e j k tó r e w y stęp u ją w p o d rę c z n ik u lu b k tó ry c h t r e ś ć zw iązana j e s t ś c i ś l e z a k tu a ln ie omawianymi za g ad nie n iam i kulturow ym i i r e a l i o - znawczymi, dotyczącym i danego k r a j u i n a ro d u . Z pun k tu w id z e n ia dy-d a k ty k i języków obcych oba r o d z a je sto so w a n ia l i r y k i wydają s ie - rów no rzędn ie i s t o t n e : in te r g lo tto d y d a k ty c z n y w s e n s i e k s z ta łto w a n ia czy u trzy m an ia m otyw acji na optymalnym p o zio m ie ; d r u g i, i n t r a g l o t -to d yd ak ty c zn y w a s p ek c ie p o z n a n ia , u tr w a l a n ia i p o w tó rz e n ia słow -n ic tw a .
T ra d y c y jn ie p rzy jm u je c i ę , t e l i r y k a w p r o c e s i e n a u c za n ia ję z y ków obcych p rz y c z y n ia a ię p rze d e w szystkim do k s z t a ł c e n i a e s t e t y c z -nego i powinna być rozum iana w tym k o n te k ś c ie jako i n t e g r a l n a część nowoczesnego k s z ta ł o e n i a ogólnego p o p rzez »’rozw ój u m ie ję tn o ś c i „przebyw ania i w y rażan ia odczuć -em ocjonalnych, f a n t a z j i o ra z p rzy
-c z y n ia n ia a ię do form ow ania osobow oś-ci o ra z indy w idualneg o rozw oju k u ltu r a ln e g o " .
3 a • Wese zum G e d ic h t. E ine E in füh run g i n fïe-c h t сehandlung und G e d ifïe-c h tb e tr a fïe-c h tu n g , B e r li n 1968, e . 121.
P rzy to c zo n a powyżej fu n k c ja l i r y k i do ty czy w łaściw ie d y d ak ty k i jęz y k a o jc z y s te g o . Туш aamyo wydaje e ię s łu sz n y w niosek, ż e t e k s t y , a tym rów nież t e k s t y ltr y o z n e , w dydaktyce jęz y k a obcego p o s ia d a ją je s z c z e w ięoej fu n k c ji n iż w nauce języ k a o jc z y s te g o . Są one bowiem w dydaktyce jęz yk a obcego ćrodkiem , swoistym medium przek azy w an ia, m a te ria łu le k sy k a ln eg o , a jed n o c ze śn ie m ate ria łem , w którym z a d a rte eą okroćlor.e t r e ś o i kultu row e i rea lio z n a w o z e . W dydaktyce ję zy k a O jczysteg o 6 с-tranuje za sad n iczo t a dru&a fu n k c ja .
Wa c£Ół p o le c a s ię stosow anie l i r y k i w dydaktyce jęży ka obcego z n a stę p u ją c y c h powodów:
1) k o n s tru k c ja tek stó w lir y c z n y c h c h a ra k te ry z u ją c y c h s ię ogólną kom pleksow ością i k o h e re n c ją eubetanc J i językow ej росаа^а w p re z e n -t a c j i nowego m a -te ria łu lek sy k aln eg o ;
2) p oprzez tę cechę t e k s t li.ryci.n y u ła tw ia w dużym s to p n iu p o w tó rze n ie, zap am iętan ie i u trw a le n ie nieznanego m a te ria łu le k s y -kalnego»
3) роЛсгав f e c a p c ji l i r y k i mogą w ystąp ić s i l n i e j o s e em ocjonalne r e a k c ja , n iż aa t o m iejsce p rzy omawianiu Innych rodzajów te k s tu ^ , co n ie p o z o e ta j* bez wpływu n a k s z ta łto w a n ia odpow iedniej motywa-c j i .
T rzeba jednak zazn aczy ć, Za i s t n i e j e wśród metodyków zajm ują-cych a ię t ą problem atyką dosyć dufea ro z b ie ż n o ś ć , co w ła ściw ie chce s i ę o siąg nąć w p ro c e s ie k s z ta łc e n i a j^zykowe^o p rz ez stosow anie tek stó w liry c z n y c h o ra z ja k ie inne fu n k c je i c e le mogą p e łn ić te g o ro d z a ju te k 3 t y .
Z akłada a i ę , że p rzy pomocy tek stó w prym arnych, a w sz c z e g ó l-n o ś c i tek stów lir y c z l-n y c h mofcl-na:
1) powiękozyć s ta n wiedzy uczących s ię w z a k re s ie między in ny -mi:
- znajom ości słow nictw a i s tr u k t u r językowych, - elementów kulturoznaw czyoh i realio zn aw o zy ch ,
k o n s tr u k c ji tek stów i zachodzących p rz y ic h p e r c e p c ji p ro c e -sów kom unikacyjnych,
- p ozn an ia a u to r a o raz p o te n c ja ln y c h odbiorców jego tw ó rc z o ś c i, 2) p rzy c zy n ić e ię do k s z ta łc e n ia p oszczeg ólnych spraw ności i u m ie ję tn o śc i, w tym do rozw oju:
7
K e th o d ik - D e u ts c h u n te rr ic h t- L ite r a tu r, r e d . W. B ü t o w. B er-l i n 1977, s . 165.
« sp ra w n o ści c z y ta n ia (p rze d e w szystkim : g ło śn e g o )
- u m ie ję tn o ś c i i n t e r p r e t o w a n ia , w a rto śc io w a n ia i polem izow ania в innym i poglądam i i aądami
- u m ie ję tn o ś o i aprobow ania inny ch norm obyczajowych i o g ólno- k ulturow y o h, determ inowanych s p e c y fik ą 4anego n a ro d u .
Uczeń p rzy p e r c e p c ji t e k s t u lir y c z n e g o , n i e z a le ż n ie czy n a s tę -p u je ona n a l o u c j i ję zy k a o jc z y s te g o ozy obcego - t u d o s tr z o a można d ale k o id ą c ą p a r a l e ln o ś ć pow in ien uświadomić s o b ie sposób o d d zia ły w an ia em o o jo n aln o e ste ty c zn eg o l i r y k i o raz j e j s z c z e g ó ln ą p o e ty -cką fu n k cją językow ą.
Poświęćmy tro c h ę m ie js c a zagadnieniom dobo ru i e e l e k o j i te k stó w l ir y c z n y c h do n a u c za n ia języków obcyoh. Zacząć t r z e b a od s tw ie rd z e -n i a , że lit e r a tu r o z -n a w c z y p o d z ia ł l i r y k i -na b a l la d y , s o -n e ty , ody, p i e ś n i ozy e le g i e J e s t d l a celów glo tt© d y d ak ty cz n y ch n ie p r z y d a tn y i r a c z e j b e zu ży te c zn y . P o z o s ta ła k r y t e r i a doboru tek stó w lir y c z n y c h mają u n iw e rsaln y c h a r a k te r i odnoszą s ię do w ię k sz o ś c i gatunków l i -t e r a c k i c h . P r z y dob orze -tek tó w n a le ż y p a m ię -ta ć , że uczący s ię d y s-p on uje ograniczonym zasobem znajom ośoi le k s y k i i s t r u k t u r danego
JęzjK a obcego, w zw iązku z tym, w o d ró ż n ie n iu do n a u k i ję z y k a o j c z y s te g o , powinno s ię zwraeaó w ięk szą uwagę n a progresyw ne i s to p -niowe wprowadzanie m a te r ia łu Językowego i t o n a w s z y stk ic h p ł a s z -czyznach rów nocześnie t z n . : l e k s y k a l n e j , m o rfo lo g ic zn e j i syn trik- t y c z n e j .
2 asad n io zo w y ró żnia e ię dwa podstawowo k r y t e r i a doboru te k stó w l ir y c z n y c h do n au k i jęz y k a obcego, k tó r e d o ty c z ą ta k ż e s e l e k c j i n ie k tó r y c h utworów p r o z a t o rs k i c h :
1. T ek sty mu3zą s łu ż y ć p o g łę b ia n iu 1 p o s z e r z a n iu sp raw n o śc i r o -zum ienia i p e r c e p c ji g ra f ic z n e g o o brazu ję z y k a . Może to n a s tą p i ć t y lk o w tedy, k ied y m a te r i a ł językowy w n ic h zaw arty ł ą c z y s i ę i po-z o s t a j e w ś c is ły m po-zwiąpo-zku po-z m ate ria łe m po-zawartym w p o d rę c po-z n ik u . Poniew aż uczniow ie pow inni opanować p rzed e w szystkim w sp ółczesn ą f o r -mę Języka obcego, t e k s t y powinny być t a k d o b ie ra n e , aby s ta ń ję zy k a w n ic h zaw arty s p o ł n i a ł t e n warunek, t z n . o d z w ie r c ie d la ł a k tu a l n ą konwencję u z u a ln ą danego ję z y k a . Nie wyklucza s i ę p rz y tym - w od-r ó ż n ie n iu od innych gatunków l i t e od-r a c k i c h - s to s o w an ia utwood-rów poe-ty c k ic h z p o p rze d n ich epok. T rzeba jed nak p rzy tym p o d k r e ś l ić , że j 5zyic ob cy, w s p ó łc z e ś n ie używony, J e s t punktem w y jś c i a , a zarazę.!) punktem o d n i e s i e n i a w s z e lk ie j p r a c y z te k s ta m i p r y — m arnym i,
2 . Ten zw iązek z a k tu a ln ą form ą języ k a powinny te k s ty rów nież po siad ać w z a k re s ie p o m az a n e j p rz e z n ie W m aty kl, uw zg lęd n iając
Jed no cześn ie asp ekt o b cej k u ltu r y , k tó ry uczący e ię ma poznać i za-akceptować0 «
K r y te r ia t e n a le ż y rozum ieć jako wymacania minimum, staw ian e zazw yczaj teksto m prymarnym w dydaktyce jęz y k a obcego. Im b a r d z ie j p ro ce s k s z ta ł c e n i a językowego n a b ie r a c h a ra k te ru zaawansowanago i im b a r d z ie j ro z w ija s ię zdolność o z y ta n ia i p e r c e p c ji utworów o ry -g in aln y ch wśród ucząoych s i ę , tym c z ę ś c ie j można odohodzić od ty c h podstawowych i uw zględnić inn e k r y t e r i a , n p . w większym s to p n iu l i -te ra tu ro z n a w c ze lu b k u ltu ro z n aw o ze . Powinno s ię jed nak zawsze p a-m ię ta ć , że t e k s ty prya-m arn«, a więc ta k ż e i li r y c z n e , przyja-mowana a ą p rz e z uczniów jako elem enty o bcej k u l tu r y . S tw ie rd z e n ie to im p lik u
-je f a k t , że o prócz w y jaśn ień Językowych, c z ę s to J e e t niezb ędn y ko-m entarz ko-m erytoryczny d o tyczą cy n p . tw órcy danego utw oru, e p o k i lub e w en tu aln ie s y tu a c j i , w j a k i e j t e k s t p o w s ta ł. W y jaśnien ia t e , k tó re n a j l e p i e j przeprow adzić w Języku obcym, n ie je d n o k r o tn ie w arunkują w ogóle p ro cea p e rc e p o ji o ry g in aln eg o utw oru l i t e r a c k i e g o .
Po ty c h te o re ty c z n y c h wywodach, mających na c e lu próbę s p re c y
-z o w a n ia u ta tu a u l i r y k i w nau o zaniu języków obcych, zajmiemy s ię
o becn ie z a g a d n i e n i a m i -, d l a n a u c z y c ie la - n a jw a ż n ie jsz y m i, t o
zna-czy m ożliwościow i i formami p rac y z tek sto m liry c zn y m .
Przy opracowywaniu tekstó w po ety c k ich podstawowymi formami p r a -cy wydają Bi*; byćs c z y ta n ie (zazw yczaj g ło śn e ) o raz t e c h n ik a p racy n ia znana p rzy innego ro d z a ju t e k s t a c h , ja k ą J e a t r e c y t a c j a . W tym z a k r e s ie te c h n ik i p ra cy z tek atem liry czn y m s ą d l a d y d a k ty k i języ k a obcego - ja k i o jo zy eteg o - podobne.
Punktem o d n ie s ie n ia d l a opracowywania tek stó w (w tym ta k ż e te k -stów liry cz n y c h ), powinna być a n a liz a r e a k c j i c z y te ln ik a o raz s tw ie rd z e n ie zasad niczeg o f a k tu :
Ja k rozu m ieją uczniow ie danv t e k s t i w wyniku ja k ic h uwarunko-wań pojm ują go w ła śn ie t a k , a n i e in a c z e j?
Uwarunkowania t e można bardzo o g ó ln ie o k r e ś l ić jako ind yw id ual-ne p ro ce sy p e rc e p o y jn e , w k tó ry c h n a s tę p u je konw ergencja w łaśoiw oś-o i tekstó w (n a p rzy k ła d ic h te m a ty k i, s to p n ia tr u d n o ś c i ję z y k a , w którym z o s ta ły n a p is a n e ) o raz cech c h a ra k te ry s ty c z n y c h p o t e n c j a l-nego c z y te ln ik a (je g o ogóll-nego s ta n u w iedzy, n a sta w ie n ia do l e k tu r y
utworów l i t e r a c k i c h oraz kom peten cji języ k o w ej), Oba t e o zy n n ik l w arunkują w decydująoym e to p n iu prooea r e o e p o ji każdego te k a tu , w tym tak ż e liry c z n e g o .
Do podstawowych te c h n ik p racy в te k a te n liry czn y m , u m o żliw ia ją- oych jed n o cześn ie a n a liz ę r e a k c ji czyteln ik ów n a le ż ą :
1« B ezpośrednie p y ta n ia o c h a ra k te rz e ogólnoinform acyjnym ,
Uczniom staw iane s ą o k reślo n e p y ta n ia mające na c e lu wysondowa-n ie s to p wysondowa-n ia z a iwysondowa-n te re s o w a wysondowa-n ia tek stem (ty p u : "Jak c i e ię podoba t e k s t ? " ) , pom iaru ko m petencji językow ej (" J a k ie słow a czy fragm enty p rz y s p a rz a ją c i n a jw ię c e j tru d n o ś o i? " ) lu b w y ja śn ie n iu pojęd z za-k re s u wiedzy o g ó ln ej ("Co rozum iesz p rz e z p o j ę o i e . . . ? " ) .
2 . P a r a f ra z a .
Uczeń ma do przeozytan eg o te k s t u w yrazić s p o n ta n ic z n ie swoje w rażenie w ynikające z le k tu r y , opisać swoją re a k c ję na przeczytam y utw ór łub tr u d n o ś c i w p e ro e p c ji i rozum ieniu te k s tu ("P ro szę p r z e - ozy tać noble olcho t e k s t , b ez zadaw ania p ytań i otrzym yw ania d o d a t-kowych w yjaśn ień oraz zanotować z a raz po pierwszym o z y ta n iu - ewen-t u a l n i e już w jego ewen-t r a k c i e - swoje plerwsBe w ra żen ia , re a k c je lu b tru d n o ś c i w ro zu m ien iu "^ ).
3 . R edukcja.
O kreślone słow a z o s t a ją z te k s t u zredukowane, wymazane lub wy-k r e ś lo n e , m ie jsca t e zaznaoza s ię na p rzy wy-k ła d wy-kropwy-kam i. Uozniowie w ta k spreparowanym t e k ś c i e mają za z adanie u zu p ełn ić je ta k im i słowami ozy zwrotami o zn acz en iu przew ażnie synonimicznym , aby o ały t e k s t tw o rzy ł lo g ic zn o -k o n a tru k c y Jn ą c a ło ś ć .
4 . P o d k re ś le n ie .
Uozniowie otrzym ują zadanie p o d k re ś le n ia ty c h słów lu b fragmen-tów t e k e t u , p rz y sp a rz a jąc y c h im szczeg óln ych tr u d n o ś a i lu b będących
Isto tn y m i d l a s ty l i s t y c z n e j a n a liz y utw oru.
Ja k wynika z powyższych p ro p o z y c ji praoy г tek ste m liry czn y m , te c h n i k i t e mają c h a ra k te r un iw ersalny i mogą być częściow o s to s o -wane przy opracowywaniu Innych rodzajów te k s tó w , Nieoo w ię ce j uwagi pośw ięca s i ę p rzy p rac y z utworem poetyckim isagadnleniom związanym в a n a liz ą formy w ie rsz a i zastosow anych w nim środków e ty lls ty o z n o - =■ k o n stru k cy jn y eh.
9
u ?* 3 1 i a z * Ï e x ta n a ly s e und V e rs te h e n a th e o rie . M ethoden- b»gr,*ndung - s o z ia le Dimension- W ah rh e itsfra g e— a c h t a u sg e fü h rte B e is p ie le , F ra n k fu rt/М’ 1973, a . 152.
P rzy a n a l i z i e formy w ie r s z a o k a zu je e i ę , że o k r e ś l e n i e metrum, rymu 1 t a k t u J e s t p rz e z uczniów stosunkow o łatw o pojmowano. Wynika t o praw dopodobnie z porównań do a n a l iz y w ie rs z a , przeprow adzany ch n a l e k c j i ję z y k a o jc z y s t e g o . Jedn ak p ra w ię zawsze do c h o d z i do t r u d n o s -o i , k ie d y uczni-o w ie m ają -o k r e ś l i ć ry tm 10.
Godną p o le o e n ia form ą p r a c y z te k s te m liry c z n y m j o s t je g o p r z e -k ła d n a Języ-k o j c z y s t y z p ró b ą zachow ania odpow iednich oech -kon- s t r u k c y j n o - s t y l is t y c z n y c h o ra z tre ś c io w y c h . P r z e k ła d t a k i wymaga n i» ty lk o zn ajo m o ści s ło w n ic tw a , w y stę p u jąc eg o w danym w ie rs z u , czy u m ie ję tn o ś c i t r a n s i a t o r a k i c h , a le nade w szystko w ła s n e j in w e n c ji i i n ic ja ty w y tw ó r c z e j.
Schemat p rac y z te k s te m liry o z n y m może wyglądać podob nie ja k z te k s te m Innego r o d z a ju . Po p r z e c z y ta n i u lu b po r e c y t a o j i utw oru u czn io w ie m ają odtw orzyć Jego t r e ś ć własnym i sło w am i. Po s tr e s z c z e -n iu lu b op ow iedze-niu t r e ś o i dok o-nu je s i ę zazw yczaj i n t e r p r e t a c j i t e k s t u . Na p o d staw ie w ie r s z a można przep row adzać ró żn eg o r o d z a ju t ra n s fo r m a c je fo rm aln o g ram aty c z n e , jak n a p rz y k ła d zam iana czasów , osoby i t p . N ie s ą t o wprawdzie n a jw a ż n ie js z e t e c h n i k i p r a c y , za k t ó r e uznajemy w s z e lk ie t e form y p ra c y z l i r y k ą , k t ó r e p o d k r e ś l a ją j e j w arto ść e ste ty c z n o -e m o c jo n aln e g o o d d » iały w a n la r a l e n a l e k o j i p o św ięco ne j d o sk o n a le n iu zn ajo m o ści Język a oboego w ydają e ię p rz y -datny m i i p o ż y te c in y m i.
W sposób podobny, ja k p rz y opracowywaniu in n y ch rod zajó w t e k s -tów , p rzep ro w ad za s ię eem an ty zację nowego m a t e r ia ł u le k s y k a ln e g o .
In n e formy p ra c y z te k s te m liry o z n y m , k t ó r e c h c ie liś m y t u z a -proponow ać, t o t
1) ro zu m ienie t r e ś c i utworów p o e ty c k io h ró żn eg o ro d z ą ju t 2) o d tw a rz a n ie t r e ś o i utworów p o e ty c k ic h ró żn eg o r o d z a ju t 3) o p is s t r u k t u r y i k o n s tr u k c ji utworów p o o ty c k lo h j
4 ) d y s k u s ja nad t r e ś o i ą utworów p o e ty c k io h j • 5 ) ró żn ico w an ie gatunków utworów p o ety c k ich »
6) w a rto śc io w a n ie i o c e n ia n ie utworów p o e ty o k io h t 7 ) i n t e r p r e t a c j a utworów p o e ty c k ic h }
8) k o n stru o w a n ie t y t u ł u do danych utworów p o ety ck io h }
9 ) k o n stru o w a n ie u tw o ru l ir y c z n e g o do podanego t y t u ł u lu b tema-t y k i ( s w o is tema-ta p r a c a tema-tw ó ro za n a p ł a s z c z y ź n ie ję z y k a o bo e g o ).
10 D. B s i f f , L y r ik im F re m d s p r a c h e n u n te r rio h t, "D eutsch a l e F rem dsprache" 1981, n r 1, 0 . 5 4 ,
Większość podanych wyżej f o n t praoy ma c h a ra k te r u ni we re a ln y , i s t n i e j ą Jednak i t a k ie , k tó re eą możliwe do r e a l i z a c j i ty lk o za pomocą tek stó w liry c z n y c h . 3ą t o przede wszystkim:
1) deklam owanie, 2) recy to w an ie.
Deklamowaniem o k r e ś la e ię zazwyczaj sztu k ę w yg łaszan ia utworów p o e ty c k ic h , r e o y tn c ją n atom iast w ygłaszanie ty c h utworów z p a m ięo i.
Kie s ą to produktywne formy prac y i raają w dydaktyce Języka ob-cego r a c z e j drugorzędne z n ac z en ie , a le mogą e ię przyozyriieć do k s z ta łto w a n ia i ćw icze nia w łaśoiw ej wymowy, i n t o n a c j i i fo n e ty k i. Ponadto s p rz y j a ją - s z c z e g ó ln ie r e c y ta c ja - szybszemu u trw a le n iu nowego słow n ictw a. Dla celów g lo tto d y d ak ty czn y ch fu n k o ja r e o y ta o ji i zw iązanej z n ią memoryzacji może być równiej; rozp atryw an a w k a te -g o ria c h e ste ty cz n y c h : je n t bowiem pożądane, aby uczeń m iał c ho ciaż k i lk a fragmentów s z c z e g ó ln ie rep rezentaty w nych utworów p o e ty ck ich z l i t e r a t u r y obcojęzyoznej utrw alonych w p am ię o i. Jak wiadomo punk-tem w y jśc ia d l a naszych rozważań b y ła k ry ty k a memoryzaoji i związa-n e j z związa-n ią faz y te s to w a związa-n ia . Tym samym dochodzimy do k o związa-n k lu z ji, że n ie można na l e k c j i Języka obcego c ałk o w ic ie wykluczyć memoryzacji l i r y k i , pod warunkiem Jednak, że j e s t ona stosow ana o k a z jo n a ln ie i testo w a n a s e le k ty w n ie.
rfydaje s ię jedn ak , że n a jw a żn ie jsz ą formą p ra cy z l i r y k ą je a t w ykorzystanie j e j p o te n c ja ln e j m ożliw ości do powodowania d y s k u s ji, i n t e r p r e t a c j i i w arto ścio w an ia, a w ięc tw o rze n ia wypowiedzi uczniów na p ła s z c z y ź n ie o b c o ję z y c zn e j. Ta zdolność bywa na szkolny ch z a ję -c ia -c h języ ka ob-cego re la ty w n ie rzadko zauważona, a j e s t ona ze względu na s i ln e oddziaływ anie em ocjonalne utworów p o e ty c k ic h p r z e ważnie b a rd z ie j intensyw na n iż p rzy stosow an iu innego ro d z a ju t e k s -tów .
V zaprezentowanym a rty k u le p o d jęliśm y próbę w ykazania p rz y d a t-n o śc i l i r y k i , o p isu J e j f u t-n k c j i, zt-n aa ze t-n ia i m ożliw ości p rac y z t-n ią na le k c ja c h jęz yk a obcego. J e s t o c z y w iste , że wśród tek stó w prym ar- rtych n a jb a r d z ie j przyd atne d l a r e a l i z a c j i zasadn iczy ch celów g l o t- tod ydaktycznych są t e k s t y tzw . k r ó tk i e j p ro zy , co s ta r a liś m y s ię u- dowodnić w innych o p ra co w an ia ch ^ \ a le uważamy, że rów nież utworów lir y c z n y c h w p ro c e s ie k s z ta łc e n ia językowego wykluczyć n ie sp osób .
11 Tegoż a u to ra n p .: Zastosow anie tek stó w l i t e r a c k i c h w k s z t a ł -c e n iu językowym studentów kierunków n e o filo lo g i-c z n y -c h , "Dydaktyka
R ozw ażania n a s ze rakońossyć. moglibyśmy apelem do autorów p o d rę -czników i m ate ria łó w poaapodręcznikow ych o u m ies z cz a n ie w n i c h w ięicezej i l o ś c i w ie r s z y , bowiem t e 13 utworów o c h a ra k te r z e l i r y c z -nym, zam ieszczonych w c y k lu p odręczników sz k o ln y ch do n a u k i Języka n iem ie c k ie g o i je s z c z e m n ie js z a ic h i l o ś ć w p o d rę c z n ik a c h do s z k o l-n e j l-n a u k i il-nl-n y ch Języków, n i e po kry w ają n ajpra w do p o do b n iej zapo-trz e b o w a n ia n a te g o ty p u utw ory n a l e k c j i ję z y k a obcego w sz k o ło ń r e d n i e j . Z m ateria łó w pozapodręcznikow ych b ra k j e a t w o g óle
odd z i e l n e j , opracow anej poodd kątem z a s to s o w a n ia odd yodd aktyczn ego a n to lo -g i i utworów p o e ty c k ic h .
W reszcie i a p e l do n a u c z y c i e li o p ozb y o ie s ię u p rzed z eń w kwes-t i i s kwes-to so w a n ia kwes-te k skwes-tó w kwes-te g o ro d z a ju n a l e k o j i ję z y k a obcego i o u - ro z m a ic e n ie form p ra c y z p o e z j ą .
K a te d ra Językoznaw stw a N iem ieck ieg o i Stosowanego U n iw e r s y te tu Ł ódzkiego
A le k san d e r Kozłow ski
FUNCTION UND ANWENDUNG I)KR LYRIK IM PROZEß DER FREHDSPRACH3N3BHBRRSCIIUNO
Die B e a rb e itu n g e in e s l y r i s c h e n T e x te s kann im S p r a c h u n t e rr ic h t sowohl s p r a c h lic h e a l s auoh k u l t u r k u n d lic h e Z ie le v e r f o l g e n . Die B e s c h ä ftig u n g m it d e r L y rik im P ro zeß d e s f re m d s p ra c h lic h e n L i t e r a - t u r u n t e r r i c h t a l e i s t e t v o r a lle m e in e n h e rv o rra g e n d e n B e i t r a g z u r ä 3 th e tia c h e n B ild u n g , d ie a l s B e s t a n d t e il e i n e r modernen F rem dsp ra- o h e n b ild u n g d i e E r k e n n tn is - und E r l e b n i s x ä h i g k e i t , G e fü h ls re ic h tu m und P h a n ta s ie d e r S c h ü le r zu e n tw ic k e ln h a t .
Die G ed ic h te können e r s t im F o r t g e s c h r i t t e n e n u n t e r r i c h t e in g e -s e t z t w erden, w e il -s i e o f t k o m p li z ie r te S t r u k tu r e n b e -s i t z e n , und w e il s i e e i n bew uß tes L esen (bewußte R e z e p tio n ) v e r la n g e n , wa3 i n d e r Frem dsprache n u r a u f d e r P o rt ge e c h r i t t ene n a t u f e m öglich w ird .
B e i d e r B e a rb e itu n g d e r G e d ic h te g eh t ea v o r a lle m um einw and-f r e i e s L esen o d e r noch ö and-f t e r um R e z i ti e r e n .
Die A rb e itsfo rm en am l y r i s c h e n T e xt s in d e i g e n t l i c h den A rb e its-form en an a n d eren T ex ten ä h n l i c h . A ls V o ra r b e it i s t e s m ö g lich , d ie
S zk o ły Wyższej" 1984, n r 3 , s . 121-134 lu b P ra ca z te k s te m l i t e r a -ckim na fak u lta ty w n y c h z a ję c ia c h ję z y k a n ie m ie c k ie g o , " J ę z y k i Obce w Szkole« 1963, n r 1, s . 9 -1 4 .
Im k on k reten G edicht vorkommende unbekannte Lexik zu k lä r e n bzw. zu fe 3 ti£ e r \. Folgende zw*»i A rb e itsv e rfa h re n eind f ü r d ie L y rik s p e z i-f is c h und t r e t e n b e i k e in e r anderen T e x ta r t a u i-f: D akla sderen und R e z iti e r e n . Ha üind »war k ein e p ro d u k tiv e n A rb e ita v e rfa h re n , a b e r f ü r d ie 3 c h u lu iv z .B . r i c h t i g e r A ussprache und P h o n etik können з1е von Bedeutung s e i n . Die Fretùdspraehenlorrxenden kernen das R e z i ti e -ren. und ^el^laniieren aua dem K u tte rs p r a c h e n u n te rr ic h t.
Die G edichte h e lf e n auoh Jeden S p r a c iiu n te rr io h t, oo s*uch den F rem d sp rag h en u n terrich t al-irech atun g ereieh er ■zu g e s t a lt e n und ihn a u fz u lo c k e rn .
