System medialny w Słowacji : zarys problematyki

SYSTEM MEDIALNY W SŁOWACJI

- ZARYS PROBLEMATYKI

STRESZCZENIE

Celem opracowania je s t ukazanie współczesnego oblicza słowackich mediów masowych. Autorka skupiła się na przedstaw ieniu sektora m e­ diów drukowanych i elektronicznych, a także omówieniu najw ażniej­ szych podm iotów rynku medialnego oraz jeg o struktury własnościo­ wej. Praca zaw iera również informacje na tem at słowackiego praw a regulującego działalność mediów m asowych i instytucji stojących na straży przestrzegania tegoż prawa.

SŁOWA KLUCZOWE: telewizja, radio, prasa, kapitał zagraniczny, gazeta, czasopismo.

Na fali p rzem ian w k raja ch środkowej Europy, w Czechosłowacji rozpoczę­ ła się „ a k sa m itn a rew olucja”, k tó ra w listopadzie 1989 ro k u doprow adziła do o b alenia rządów kom unistycznych w C zechach i Słowacji. W 1990 roku, po ich u p a d k u , proklam ow ano pow stan ie Czeskiej i Słowackiej R epubliki Federacyj­ nej, a dw a la ta później, w lipcu 1992 r„ prem ier Czech, Vaclav K laus i Słowacji, V ladim ir Miar, zdecydowali o podziale CSRF n a dw a suw erenn e p a ń s tw a (Parla­ m ent Federalny decyzję tę zatw ierdził). Prem ierzy odrzucili p o s tu la t przeprow a­ dzen ia w tej spraw ie referendum , co nie zostało przyjęte z entu zjazm em przez społeczeństw o słowackie. W kw ietn iu 1992 ro k u utw orzono su w e ren n ą Republi­ kę Słowacką, a we w rześn iu tego sam ego ro k u R ad a N arodowa Słowacji przyjęła o d ręb n ą k onstytucję, k tó ra w eszła w życie 1 sty czn ia 1993, ju ż po form alnym rozdzieleniu obu państw . W lutym n a u rz ą d pierwszego P rezydenta R epubliki

Słowackiej w ybrano M. Kovaca. <

Słowacja obejm uje o b sz ar o pow ierzchni 49 0 3 5 k m 2, liczy 5 379 4 5 5 m iesz­ kańców (51,4% stan o w ią kobiety). S tru k tu r ę narodow ościow ą ludno ści tworzy w 85,8 % narodow ość słow acka, narodow ość w ęgierska to 9,7%, ro m sk a 1,7%, czeska 0,8% , pozostałe narodow ości to 2% .

USTAWODAWSTWO

W olność słowa oraz praw o do inform acji n ależą do podstaw ow ych praw i swo­ bód obywatela. G w aran tuje je w sp o m n ia n a wyżej k o nstytu cja, k tó ra w arty k u le 26 mówi: „Każdy m a praw o w y rażać swoje poglądy w słowie, piśm ie, d ru k u , obrazie lub w inny sposób, ja k i sw obodnie ogłaszać, otrzym yw ać i rozpow szech­ n iać idee i inform acje bez względu n a g ranice p a ń stw a. W ydawanie publikacji nie w ym aga zezwolenia. Prow adzenie stacji radiow ych i telewizyjnych może w ią­ zać się z u z y sk an iem zezwolenia od p a ń s tw a .” Szczegółowe regulacje u sta w a z a sa d n icz a pozostaw ia ak to m praw nym niższej rang i. Należą do n ich ustaw y: 0 periodickej tlaći a o o statnÿch hrom adnych informaćnych prostriedkoch (u sta ­ w a o p rasie oraz in n y ch śro d k a c h m asowego przekazu), o Slovenskom rozhlase (o Słowackim Radiu), o Slovenskej televizii (o Słowackiej telewizji), o slobodnom

p ristupe k informdcińm (o dostępie do informacji), o vysielani a retransmisji (o r a ­

diofonii i telewizji) o raz o autorskom prdve a prâvach sûvisiacich s autorskÿm

pravom (o praw ie a u to rsk im i praw ach pokrew nych). Przedm iotem u sta w doty­

czących m ediów je s t k o m u n ik acja m iędzyludzka, praw o szerzen ia inform acji 1 opinii oraz wolność słowa.

W burzliw ych lata ch 1990-1992 nie pośw ięcono wiele uw agi n a system owe przem yślenia o c h a ra k te rz e now ych u sta w dotyczących fu nkcjonow ania m e­ diów. J a k pisze Andrej Tuśer, to w łaśnie ta m te la ta daw ały sz an sę n a stw orzenie przejrzystych rozstrzygnięć ustaw odaw czych o jasn ej s tru k tu rz e i w zgodzie ze so b ą oraz uw zględniające podstaw owe wymogi ratyfikow anych um ów m iędzy­ narodow ych. M yślenie system owe przejaw iające się przyjęciem p rojektu nowej „wielkiej u staw y m ed ialn ej”, k tó ra określiłaby praw ne p rze słan k i d z ia ła n ia p u ­ blicznych oraz pryw atn y ch m ediów w tedy funkcjonujących, w yparło m yślenie pragm atyczne. Skupiono się n a u c h w a lan iu m ałych u sta w oraz nowelizaji istn ie ­ jącego, przestarzałeg o ju ż p raw a 1.

PRAWNE UWARUNKOWANIA INSTYTUCJI

REGULUJĄCYCH RYNEK MEDIALNY

R ada R a dia i T e le w izji2

U staw ą n r 2 9 4 /1 9 9 2 R ada Narodow a R epubliki Słowackiej utw orzyła R adę

pre rozhlasove a televizne vysielanie. Jed n o cześn ie wyjęto z kom petencji

M inisterstw a K ultury kontrolę n a d n ad aw an iem telewizyjnym i radiowym . W m aju 1997 ro k u P arlam en t uchw alił kolejną ustaw ę (160/1997)

o pow staniu , misji, funkcjonow aniu i zak resie czynności R a d y SR pre

rozhlasove a televizne vysielanie. O statecznie we w rześn iu 2 0 0 0 ro k u przyjęta

z o sta ła u sta w a 3 0 8 /2 0 0 0 o vysielani a retransmisji, k tó ra likw idow ała

dotychczasow e przepisy a w swojej drugiej części (art. 4 - a rt. 14) form ułow ała po w stanie i działaln ość nowego organ u pod n azw ą Rada pre v y sie la n ie

a retra n sm isiu 3.

1 S. B rcćka, M édia v S lo ven skej R ep u b lik ę, T rnaw a 2002, s. 15-16. 2 R ada p r e vysiela n ie a re tra n sm isiu

3 L. S tcfcak, M a sm ed ia ln e p ra v o , |w :] L. Ś tcfćak , J. Sand, E k o n o m icka zu rn a listik a , B ratysław a 1999, s. 56-60.

Rada sk ła d a się z 9 członków w ybieranych n a sześć łat, któ rych powołuje

i odwołuje R ada Narodowa R epubliki Słowackiej. Do głównych jej z a d a ń należy udzielanie, z m ia n a oraz odbieranie koncesji, decydowanie o rejestracji rozpro­ w a d z a n ia program ów, przydzielanie częstotliw ości oraz n a k ła d a n ie san k cji n a nadawców, którzy n a ru sz y li przepisy praw a bąd ź w a ru n k i licencji. D ba o zacho­ w anie pluralistycznego c h a ra k te ru radiofonii i telewizji o raz sam odzielności nadawców. Kontroluje ich działaln o ść oraz p rzestrzegan ie n orm praw nych reg u ­ lujących funkcjonow anie mediów elektronicznych.

R ada P ra so w a 4

W styczniu 1990 ro k u n a rokow aniach posiedzenia M in isterstw a K ultury RS przedstaw iciele Stow arzyszenia Wydawców P rasy Periodycznej,5 Stow arzysze­ n ia D ziennikarzy Słow ackich6 oraz Słowackiego S y n d y k atu D ziennikarzy7 zade­ cydowali, że nowe prawo m edialne nie będzie zaw ierać etycznych postanow ień, a problem y etyczne rozw iązywać będzie R ada Prasow a. Jej pow stanie u w a ru n ­ kow ane było przyjęciem Kodeksu E tyki D ziennikarskiej. Propozycja przyjęcia k odeksu zo sta ła zaproponow ana przez przedstaw icieli SSN i u chw alona n a pierw szym posiedzeniu SSD d n ia 19 p a ź d zie rn ik a 1990 roku.

W ro k u 200 2 SSD w spólnie z SWPP założyły obyw atelskie stow arzyszenie - Asocidciu na ochrana novinärskej e tiky v Slouenskej republikę (Stow arzysze­ nie O chrony Etyki D ziennikarskiej R epubliki Słowackiej), którego głównym or­ ganem je s t R ada Prasow a, a 11 lutego 2002 r. przedstaw iciele obu organizacji w ybrali sześciu członków RP. R ad a P rasow a je s t niepodległym i niezaw isłym or­ ganem , k tó ry decyduje i zajm uje stanow isko tylko n a podstaw ie swej najlepszej wiedzy i działa w zgodzie z kodeksem etyki d zienn ikarsk iej. Jej działaln o ść do­ tyczy rów nież tych dziennikarzy, redakcji oraz wydawnictw, które nie s ą człon­ kam i SSD.

Wedle s ta tu tu RP do jej kom petencji należą:

• pomoc i o ch ro n a praw publiczności n a rzecz praw dziw ych i spraw dzonych informacji,

• ko ntrola i dotrzym yw anie etycznych z a sa d pracy dziennikarskiej w periodykach w ydaw anych w Słowacji oraz ro zp atry w an ie sk a rg pod k ątem ich zasadności,

• ko ntrola p rzestrzeg an ia wolności p rasy oraz swobodnego dostępu do inform acji,

• zajm ow anie sta n o w isk a w zw iązku z n a ru s z a n ie m etycznych zasad pracy dzien n ik arsk iej we w szystkich p eriodykach w Słowacji oraz w ich red ak cjach i w ydaw nictw ach,

• ro zp atryw an ie sk a rg w przy p ad k ach , gdy n a ru s z o n a z o sta ła z a sa d a wolności p ra sy o raz ograniczanie d o stęp u d z ie n n ik a rz a do informacji, • śledzenie p rzestrzeg an ia zawodowych obowiązków dziennikarzy.

4 T laéovà ra d a SR

5 Z d ru żen ie vydavatel'ov p e r io d ic k ie j d a ce 6 Z d ru żen ie S lo ven skych N ovinàrov 1 S lo ven sky S y n d ik a t N ovinàrov

W sk ład Rady wchodzi sześciu członków - obywateli RS m ających zdolność do czynności praw nych, a ta k ż e posiadających praw o stałego p o bytu n a tery to ­ riu m k raju . Powołuje i odwołuje ich ogół członków Asociaciu. Członkowie Rady pow oływ ani s ą n a sześć la t8, lecz nie m ogą swojej funkcji sprawować dłużej niż dwie kadencje.

R ada w spółpracuje z redak cjam i, w ydaw nictw am i o raz d z ie n n ik arz a m i przy rozw iązyw aniu problem ów etyki d zienn ikarsk iej i udziela ra d prow adzących do polepszenia sytuacji w tym obszarze. Podejmuje rów nież w spółpracę z in s ty tu ­ cjam i państw ow ym i i m iędzynarodow ym i, których działaln ość zw ią za n a je s t z p rzestrzeg aniem z a sa d etyki dzien nik arskiej.

KONCERNY MEDIALNE

Liberalna u staw a, k tó rą przyjął P arlam en t R epubliki Słowackiej, um ożliw iła powoływanie tytułów prasow ych k ażdem u, kto s p e łn ia k ilk a form alnych w a ru n ­ ków, a byw ały przypadki, że w ydaw ano p ra sę i bez tego (nie istnieje bowiem za­ pis, k tó ry pociągałby do odpow iedzialności osoby, które nie dokonały rejestracji pism a). W p rzy p ad k u m ediów elektronicznych praw o je s t bardziej precyzyjne. Przy u d zielan iu licencji n a n ad aw an ie ustaw odaw ca zadbał, aby nie dochodziło do koncentracji wyżej w ym ienionych mediów w ręk a c h jednej osoby fizycznej bąd ź praw nej, a ud ział k a p ita łu zagranicznego nie p rzek raczał 49% . Istnieje je d ­ n a k d u ż a lu k a p raw n a dotycząca tra n s p a re n tn o ś c i w łasności mediów. Nie je s t w ym agane przy rejestracji podaw anie p ochodzenia k a p ita łu . U staw a n a k ła d a n a w łaściciela m edium jedynie obow iązek p o d a n ia nazw y wydawcy oraz u m iesz­ czenia tej inform acji w widocznym m iejscu w w ydaw anym p eriodyku9.

Periodyki po ro k u 1989 p rze stały być zależne w ta k dużym , j a k do tej pory sto p n iu od p a rtii politycznych, organizacji społecznych czy in sty tu cji p a ń stw o ­ wych. Zaczął się proces pryw atyzacji. W Słowacji m iał on dw a etapy. Pierwszy (lata 1990-1992) - pryw atyzacja za sym boliczną koronę, w której uczestniczyły głównie zespoły redakcyjne, rejestrow ały się one ja k o spółki akcyjne z w kłada­ mi od 1 0 0 0 do 10 0 0 0 Sk. D rugi - otw ieranie pow yższych spółek n a w spółpracę z zagran iczn y m i k o n cern am i m edialnym i. W tedy w łaśnie n a r y n k u pojawiło się wiele now ych wydawnictw. Do najw iększych z n ich m ożem y zaliczyć Ringier Slovakia, Petit P ress oraz Spoloćnost 7 plus.

8 Po o g łoszeniu n azw isk w szy stk ich św ieżo pow ołanych czło n k ó w losow o w skazuje się dw óch z nich, k tó ry ch kad en cja skończy się po dw óch latach, kolejnych dw óch, k tórych kad en cja skończy się po czterech latach, o raz dw óch, k tórych k adencja skończy się po sześciu latach.

Ringier Slovakia

W ydawnictwo to (pod względem liczby p o siad an y ch tytu łów prasow ych) je s t najw iększym , które obecnie funkcjonuje n a słow ackim r y n k u m edialnym . Po­ w stało 1 w rześn ia 200 4 r. po połączeniu się dwóch domów w ydaw niczych: Euro- skop R ingier oraz Vydavatel'stvo casopisov a novin.

Początkowo, od 1991 roku, w tu tejszy ry n ek prasow y inw estow ało wydaw nictw o Euroskop, a od 2001 Euroskop-R ingier, do którego n ale ż a ły tygodniki: „Euro- televîzia” (z n ak ła d e m 176 tys. egzemplarzy) oraz „Żivot” (173 tys. egz.), dw uty­ godnik „TVoja R odina” (77 tys. egz.), m iesięcznik „Eva” (106 tys. egz.), a tak ż e tygodnik rep ertu aro w y „Televizia a ro zh la s” (55 tys. egz., w 1997 ro k u z a m k n ię ­ ty). W jego m iejsce zaczęto wydawać gazetę telew izyjną: „Mini Tele”. W paździer­ n ik u 2 0 0 0 ro k u przekształcono go w „Tele m ag azin ” (77 ty s.)10.

T akże w 1991 rok u pow stało „Vydavatel'stvo casopisov a novin”, początkowo należące do dwóch a u stria c k ic h przedsiębiorców, z czasem przeszło w ręce nie­ m ieckiego G rü n e r + J a h r. W 20 0 3 rok u w spółw łaścicielem (50% udziałów) „Vy- davatel’stv a” s ta ł się Ringier, k tó ry 1 sty czn ia 20 0 4 przejął kolejne 50% . Przez długi czas „Vydavatel’stvo casopisov a novin” posiadało jedynie tabloid „Novÿ Ć a s” (199 tys. egz.) - najw iększą gazetę w Słowacji. W 2001 ro k u zadecydow a­ no o stw orzeniu tygod n ik a inform acyjnego „Ćas”, a dw a la ta później tygodnika „Novÿ Ć as pre żeny”.

Poza wyżej w ym ienionym i do Ringier Slovakia n ależą: „Novÿ Ć as Nedela”, „Novÿ Ć as Ludia”, „Rebecca” oraz „In”".

Petit Press

Powstało w w y n ik u fuzji dwóch domów w ydaw niczych: bratysław skiego VMV oraz koszyckiego L ûc12.

W ydawnictwo VMVn pojawiło się po połączeniu dzienników „SME” i „Sme- n a ” we w rześn iu 1995 roku. Poza „S M E /S m e n a /P ra c a ” (96 tys. egz.) posiada od 1999 ro k u d zien n ik „Rolnicke noviny” (7 tys. egz., od czerw ca 2003 roku u k azu je się jak o tygodnik) i od ro k u 2 0 0 0 tygodnik „The Slovak S p e c ta to r”. Ko­ lejne ty tu ły należące do w ydaw nictw a to gazety regionalne: koszycki dzien nik „Korzâr” oraz sieć krąjskich14 dzienników, które swoim zasięgiem obejm ują całą Słowację („Korzar” w Koszycach, „P o d tatran sk y K orząr” w Popradzie, „Preśo- vskÿ k o rz â r”, „Korzar - S m er” w B ańskiej Bystrzycy, „Korzar - Ciel’ - S m er” w Żylinie, „N itriansky h la s e x tra K orzâr”, „Trnavskÿ h ia s e x tra K orzâr”, oraz „Trenćiansky h la s e x tra K orzâr”)15.

w E. Ż itńansky, P. K ovâc, K to o vlà d a slo v en ské m edia, [na:| h ttp ://p ro fit.ctrcn d .sk / 91440/slovcnsko-a-svct/ kto -o v lada-slovcnskc-m cdia.

11 J. D arm o, Z a h ra n iën y k a p i t a l . s. 121.

12 Jego posiadaczem je s t V crlagsgruppc Passau G m bH .

o N azw a V M V je s t sk ró tem n azw isk w łaścicieli: P etera Vajdy, Jozefa M ajskiego o raz Rene V ochyana. 14 Kraj - w ojew ództw o, [za:] A m b asad a R epubliki S łow ackiej w Polsce, w w w .am basada-slow acji.pl

/index. plip?id=2a

Pod koniec ro k u 1998 n a ry n k u zaistn ia ło niem ieckie w ydaw nictw o Verlags­

gruppe P assau GmbH, które kupiło d zien n ik „Vÿchodoslovenské noviny Lûë”

z zam iarem stw orzenia swojej sieci regionalnych periodyków, co też się stało. Po założeniu w ydaw nictw a Luc należało do n ich sześć tytułów („Kośicky d e n n ik ”, „Presovskÿ d e n n ik ”, „Spiśsky d e n n ik ”, „T atransky d e n n ik ”, „Gem ersky d en ­ n ik ”, „Zem pllnsky d e n n ik ”). Poza w ym ienionym i, w ydaw nictw o przejęło wiele regionalnych tygodników, d la w ydaw ania któ ry ch utw orzono dwie spółki-córki. Pierw szą z n ich była Slovprint z siedzibą w Żylinie, a n ale ż a ły do niej „Liptov” w Liptowskim M ikulaszu, „N aśa O rava” u k a z u ją c a się w Tw ardoszynie, „Novÿ Żivot Tlirca” w M artinie, „Obzor” w Poważskiej Bystrzycy, „Prieboj” w Prewidzy oraz „Kysuckć noviny” w Czadcy16.

W ra m a c h drugiej spółki - M asm edia z siedzibą w Nitrze - uk azy w ały się: „N itrianske noviny”, „Trnavske noviny”, „B anskobystrickÿ Ż u rn a l”, „Naśe no- vosti” w Nowych Z am kach, „Nové P ohronie” w Lewicach, „Novÿ Vpred Ż urnal" w Zwoleniu oraz „Novohradské noviny”. W 2 0 0 0 ro k u V erlagsgruppe P a ssa u przejęła kolejne wydaw nictw o - spółkę VOX NOVA z dziennikiem ,,Ûj Szó” (32 tys. egz.) oraz tygodnikiem „V asärnap” (44 tys.) skierow anym i do węgierskiej m niejszości narodow ej.

W czerw cu 2 0 0 0 ro k u VMV oraz niem iecki k o n cern V erlagsgruppe P a s s a u utw orzyły w ydaw nictw o G ran d P re ss s.a. d la p ra sy ogólnokrajowej oraz Petit P ress s.a. d la p ra sy regionalnej. Rok później zdecydow ano o połączeniu obu w ydaw nictw w jed e n podm iot, Petit P ress. O becnie połowę akcji p osiad a Prvä slovenskâ in v esticn â spoloćnost, a kolejnych 50% udziałów należy do Verlags­ g ru p pe P a s s a u 17.

Spoloćnost' 7 plus

W ydawnictwo założone w 1990 roku przez trzech dzien nik arzy należy do najbardziej liczących się w ydaw nictw n a słow ackim ry n k u m edialnym . Zajmuje się w ydaw aniem oraz kolportażem prasy. J e s t właścicielem tygodników: „Plus 7 d n i” (260 tys. egz.), „Śarm ” (124 tys. egz.) oraz „Zdravie” (107 tys. egz.), m iesięcz­ ników: „ Z â h ra d k â r” (118 tys. egz.), „Zdravie” (107 tys. egz.), „Peknć bÿvanie” (36 tys. egz.), „Ćaro domova” (22 tys. egz.), m agazynów dla kobiet „Em m a” (113 tys. egz.) a tak ż e „M am ina”, m ag azynu dla m ężczyzn „Brejk” (46 tys. egz.) oraz k w a rta ln ik a „Dobre jed lo ” (28 tys. egz.)18.

16 L. Ś tclcak , J. Sand, M asové m é d ia ..., s. 14.

17 Do Petit Press n ależy K o śic k y d e n n ik K o rzâ r z ] c g o sz eścio m a m utacjam i o raz d w ad zieścia dw a regionalne tygodniki.

DZIENNIKI

Dzienniki ogólnokrajow e

Do listop ad a 1989 ro k u p o d staw a p raw n a fu nkcjonow ania m ediów sk u tecz­ nie dław iła jakąk o lw iek możliwość ich rozwoju. W edług u sta w y m edialnej n r 81 /1 96 6 nowe ty tu ły periodyków mogły pow stać jedy nie po u przed n im zareje­ stro w an iu , n a któ re zgodę m usiało w yrazić M inisterstw o K ultury SSR. J e d n a k ­ że decydujący głos w tej kw estii n ależał do organów politycznych. Były to czasy, kiedy n aw et zainteresow anie czytelników nie decydowało o n ak ład zie - papier bowiem przydzielany był odgórnie19.

Od 1966 r. liczba ty tułó w gazet i czasopism była nie w iększa niż 300 - w tym około 12 dzienników oraz 100 tygodników. Dopiero po listopadzie 1989 r. sy tu ­ acja uległa radykalnej popraw ie, była konsekw encją zm iany system u politycz­ nego, formy w łasności oraz praw a. C zynniki te w isto tny m sto p n iu w płynęły n a dalszy rozwój mediów. Nowelizacja u staw y m edialnej z 1990 z a k a z a ła ce n zu ry i przyw róciła p ry w a tn ą w łasność mediów. R ynek gazet i czasopism zo stał zrewo­ lucjonizow any - zm ieniła się tem a ty k a pism , które sta ły się bardziej w yspecjali­ zowane, w zrosła ich jak o ść oraz ilość stro n . Wolny ry n e k s ta ł się im pulsem dla rokrocznie u k azu jący ch się now ych tytułów, n a to m ia st ju ż istniejące, które nie w ytrzy m ały rosnącej konkurencji, zo stały zam kn ięte. Część z 12 dzienników istniejących przed 1989 r. w ykorzystała w a ru n k i p an u jące n a r y n k u m edial­ nym po przem ian ach i u k azy w ała się n a d a l (jak „Praw da”, „Sport”, „LJj Szo”), część z n ich zm ieniła nazw ę, a niektóre łączyły się ze sobą (w 1995 „Sm ena” połączyła się ze SME).

Tabela ł : Przeciętny nakład i sprzedaż gazet oraz czasopism w wybranych m iesiącach 2 0 0 6 roku Dzienniki ogólnokrajow e

Mie siąc 1 12

Ty t u ł Na k ł a d Sp r ze d a ż Na k ł a d Sp r z e d a ż Wy d a w c a

Hospodórske

n o v in y 18 904 15 487 2 3 4 1 4 18 470 Ecopress, s.a.

Novÿ ćas 263 940 205 473 232 987 183 531 Ringier Slovakia, s.a. Pravdo 104 953 75 795 96 805 73 190 Perex s.a.

Plus JEDEN DEN 102 499 57 155 SPOLOĆNOSt 7 plus, sp z o.o. SME 97 433 73 025 103 148 76 590 Petit Press, s.a.

U j S z ó 2 8 4 1 2 24 055 30 543 25 514 Petit Press, s.a..

Ź ró d ło : ABC SR [za:] A u d it Bureau o f Circulations Slovensko, www.abcsr.sk/index.phpPmenu =vysledky, 5 m arca 20 07 , 14:15.

19 „Wc w szy stk ich k rajach F.uropy Środkow o-W schodniej m edia były w w ięk szy m lub m niejszy m stopniu w łasn o ścią p a rtii, finansow ały jc różne p a rty jn e i państw ow e o rg an izacje, a ro zp o w sze ch n iały n adzorow ane przez p a rtię o śro d k i d ystrybucji. Wc w szy tsk ich k rajach lej części Europy bardziej k ry ty c z n e czasopism a i n iczain tcrcso w an c p a rty jn ą p ro p a g a n d ą ty tu ły o trz y m y w a ły m n iejszy p rzy d ział p ap ieru , m niej p ien ięd zy na w y n ag ro d zen ia personelu i gorzej ro z w in ię tą dy stry b u cję.” J.L. C u rry , T ransform acja m ed ió w w E uropie

Ś ro d k o w o -W sch o d n iej, [w:] M edia m a so w e w d em o k ra ty zu ją c y c h się sy stem a ch p o lityczn y ch . W dro d ze do w olności sło w a i m ediów , pod red. B. D obck-O strow skiej, W rocław 2006, s. 95.

Ponad 2 0 prób założen ia now ych dzienników - w przew ażającej w iększości w B ratysław ie - zakończyło się fiaskiem . J e d n ą z n ic h był „Verejnost”, k tó ry zaczął u kazyw ać się ja k o tygodnik, później g a z e ta dw udniow a, a w 1990 r. s ta ł się dziennikiem . W 1992 ro k u n a k ła d gazety obniżył się do 10 tys. egzem plarzy, a zam k nięto ją z 16-milionowym długiem . Kolejną n ie u d a n ą inw estycją był tab lo ­ id „Denny Telegraf”, u k a z u ją c y się od 1992 r. w n a k ła d z ie 60 tys. egzemplarzy, z czego 90% stanow iły zwroty. In n ą - wejście n a ry n e k w 1992 ro k u d zie n n ik a „Novÿ Slovak”. Przez n iep o ro zu m ien ia w ew n ątrz redak cji p ostanow iono zawie­ sić uk azy w an ie się d zie n n ik a n a 2 m iesiące. Kiedy ponow nie z o sta ł otw arty, jego n a k ła d zaczął szybko sp ad ać, a ż w 1993 ro k u pism o zostało zam kn ięte.

Największą p o p u larn o ść w Słowacji u z y sk a ł d zien n ik „Novÿ Ćas”, którego pierw szy n u m e r pojawił się n a r y n k u 1 sie rp n ia 1991 w n ak ła d z ie 22 tys. eg­ zemplarzy. Rok później g azeta z o sta ła k u p io n a przez niem ieckie w ydaw nictw o G rü n e r + J a h r. T ak, j a k w p rz y p a d k u w ielu in n y ch g azet w Słowacji, rów nież „Novÿ Ć as” zm ienił k ilk a k ro tn ie w łaściciela20. O sta tn im je s t sz w a jc a rsk a spół­ k a Ringier Slovakia, n a le ż ą ca do najw iększych dom ów w ydaw niczych w Słowa­ cji. J u ż od p o czątk u swego istn ie n ia „Novÿ Ć a s” cieszył się d u ży m z a in tere so ­ w aniem , o czym św iadczy zw iększenie jego n a k ła d u do 2 5 0 tys. egzem plarzy w cią g u dwóch pierw szych la t fu n k cjo n o w ania n a ry n k u . Od 2 0 0 2 r. przyjął on koncepcję gazety typowo bulwarow ej: niewiele inform acji, z a to dużo plotek, zdjęć i krzykliwej grafiki. NĆ w yglądem p rzy po m ina a u s tria c k i d zie n n ik „Neue K ronen Z eitung ”.

„Prawda”, dziennik, k tó ry w ro k u 1989 u k a z y w a ł się w n ak ła d z ie 4 0 0 tys.

egzem plarzy je s t do dziś je d n ą z trz e ch (poza n ią „Novÿ Ć a s” o raz SME) n a j­ w iększych gazet codziennych w Słowacji (patrz: tab e la 1). Ma dłu g ą tradycję, jej początki sięgają 1921 roku, od kiedy była naczelnym organem p a rtii kom u­

nistycznej. Na p o czątk u lat dziew ięćdziesiątych „Praw da” była w yd aw ana przez S lovakpress. W 1992 ro k u pow stało w ydaw nictw o Perex, przejęło gazetę, k tó ra zm ieniła profil i s ta ła się n iezależn ą g azetą lewicową. W 1999r. zm ieniono rów­ n ież jej logo o raz szatę graficzną. „Praw da” je s t dziennikiem inform acyjnym , obfituje w an alizy i ko m en tarze do najw ażniejszych w ydarzeń w k ra ju i n a św ię­ cie. G azetę czytają ludzie średniego pokolenia, ale od 2 0 0 3 r., dzięki k am p a n ii reklam ow ej „Pravda - m aś ju aj ty ”, rów nież ludzie młodzi. Obecnie u k azu je się w n ak ład zie 100 tys. egzem plarzy21.

Je d n y m z najbardziej p o p u larn y ch dzienników w Słowacji je s t SME. Jego po­ przedn iczką była „Sm ena” u k a z u ją c a się w la ta c h 1948-1995, początkow o jak o tygodnik, a od 1953 r. jak o d z ie n n ik (organ prasow y Zw iązku Młodzieży), sk ie­ ro w an a tym sam y m przede w szystkim do młodego czytelnika. Po listopadzie 1989 r. w ydaw aniem tego d z ie n n ik a zajęła się N adâcia deti a m ladeże, k tó ra poza „Sm eną” w ydaw ała siedem in n ych m łodzieżowych i dziecięcych czasopism . Na­ k ła d gazety w 1992 r. w ynosił ok. 115 tys. egzem plarzy, co pozw alało zaliczyć „Sm enę” do g ro n a najbardziej poczytnych gazet w Słowacji. W 1993 ro k u jej w łaścicielem s ta ł się Fond deti a m ladeże, którego patro nem było M inisterstw o Szkolnictw a SR. W ty m sam ym ro k u doszło do odw ołania szefa w ydaw nictw a

20 Na p o czątk u w ydaw any był d z ie n n ik przez sp ó łk ę Ć as, później p rzejęło je w ydaw nictw o G + J, które je s t c z ęścią koncernu prasow ego B crtclsm an. Od 1 sty c z n ia 2004 n a stą p iła fuzja

W ydaw nictw a czasopism i gazet o raz Euroskopu R ingier. 21 S. B rcćka, M édia v S lo v e n sk e j R epublikę, T rn aw a 2002, s. 51.

oraz re d a k to ra naczelnego - oficjalnym powodem były kłopoty finansow e gaze­ ty. J e d n a k ż e w rzeczyw istości odw ołanie było politycznym posunięciem rzą d u M ecziara, ta k n apraw dę ro k 1992 przyniósł gazecie 6,7 m iliona Sk zysku. W r a ­ m ach p ro te stu 50 redaktorów „Sm eny” opuściło redakcję i utworzyło tygodnik SME, którego pierw szy n u m er u k a z a ł się w n ak ład zie 118 tys. egzem plarzy22.

„Sm ena”, z nowym zespołem redakcyjnym w ychodziła n adal, je d n a k jej n a ­ k ład b ardzo szybko sp ad ał - w 1995 r. o siąg n ął 24 tys. egzem plarzy. Od w rze­ ś n ia 1995 r. u k azy w ał się ju ż tylko SME z p o d ty tu łem „Sm ena”23. Jego n a k ła d w zrósł do 80 tys. egzemplarzy. W ty m sam y m ro k u gazetę przejęła sp ó łk a VMV, k tó ra pięć łat później zw iązała się z w ydaw nictw em V erlagsgruppe P assau . D ziennik SME m a c h a ra k te r liberalno-prawicowy i nie popiera żadnego z u g ru ­ pow ań funkcjonujących n a słowackiej scenie politycznej. Obecnie g rupę czytel­ ników tw orzą m ieszkańcy dużych m iast, a 80 % z n ich to ludzie powyżej 45 ro k u życia. N akład d zien n ik a w ynosi 100 tys. egzemplarzy, przy czym najw ięk­ szą sp rzed aż odnotowuje w czw artki, kiedy do gazety dołączany je s t dodatek „TV oko”, oraz w soboty (dodatek „Vikend”).

Innym w ażnym dziennikiem je s t w sp o m niany wyżej d zien n ik „Praca”. Do 1993 ro k u m iał c h a ra k te r specjalistyczny (wydawany był przez Konfederacię od- borovych zväzov24), później s ta ł się dziennikiem niezależnym , skierow anym do najliczniejszej g rupy społecznej - pracujących. Koncepcja d z ie n n ik a obejmowa­ ła inform ow anie czy teln ik a o najśw ieższych w ydarzeniach, ale przede w szyst­ kim s ta r a ła się zam ieszczać j a k najwięcej arty k u łó w dotyczących spraw najw aż­ niejszych i bezpośrednio dotyczących czytelnika. Jeszcze n a p o czątk u lat 90. n a k ła d „Pracy" w ynosił około 235 tys. egzemplarzy, n a to m ia st w 2 0 0 0 ro k u ju ż tylko 30 tys. W czerw cu 2 0 0 0 ro k u wydaw cą s ta ła się sp ó łk a B ratislava (50% udziałów). O dtąd n a stą p iły w y raźn e zm iany - zm ieniła się s z a ta graficzna, pi­ sm o sta ra ło się swoim wyglądem przyciągnąć j a k najszersze grono czytelników. Niestety, te zabiegi nie przyniosły oczekiwanego w zrostu czytelników. Wręcz przeciw nie, d zien n ik zb a n k ru to w a ł i zo stał za m k n ięty w m aju 200 2 ro k u 25.

Od 1961 r. zaczął ukazyw ać się pierw szy (wtedy jeszcze czechosłowacki) d zien nik pośw iecony sportow i o raz w ychow aniu fizycznem u - „Sport”. T ak ja k w p rzy p a d k u w iększości gazet, rów nież t a m ia ła swoją kontynuację po roku 1989. Je d n a k ż e trzy ła ta później sy tu a c ja d zie n n ik a d ram atycznie się pogorszy­ ła, co zakończyło się zw olnieniem pracow ników redakcji ze względu n a złą s y tu ­ ację fin an so w ą w ydaw nictw a. J e d n a k g ru p a redak torów nie d a ła za w ygraną i postano w iła kontynuow ać w ydaw anie gazety. W 20 0 5 ro k u zm ieniono szatę graficzną, d zien n ik s ta ł się bardziej kolorowy oraz d sta lo n o m in im a ln ą ilość s tro n n a poziomie 40. W każdy p iątek dodaw any je s t kolorowy m agazyn TIME­ OUT. „Sport” je s t dziennikiem niezależnym , nastaw ion y m przede w szystkim n a inform ow anie czy telnik a o najw ażniejszych w y d arzeniach sportow ych doty­ czących ta k ic h dyscyplin, jak : p iłk a nożna, hokćj, ale rów nież tenis, koszyków­ ka, siatków ka i inne. W ro k u 1989 n a k ła d d z ie n n ik a sięgał 68 tys. egzemplarzy, obecnie nie je s t on ju ż ta k popularny.

22 Petit Press. a. s. w w w .p ctitp rcss.sk , 19 k w ietn ia 2007.

23 Fuzja d z ien n ik ó w P raca o raz S M E zak o ń cz y ła się w 2002 roku. 24 K onfederacja Zw iązków Z aw odow ych.

Oprócz w ym ienionych dzienników w ydaw anych w jęz y k u słow ackim i p rze­ znaczonych dla Słowaków, funkcjonuje n a r y n k u duży d zien nik m niejszości węgierskiej „Üj S zó ”(Nowe Słowo). Jego pierw szy n u m er u k a z a ł się w 1948 ro ku i w tedy jeszcze był to tygodnik. Rok później zdecydow ano o zm ianie i od tąd w y­ chodził ju ż ja k o dziennik.

W raz z rokiem 1990 s ta ł się niezależnym d ziennikiem węgierskiej m niejszo­ ści narodow ej. J a k w iększość gazet w tych latach, w ielokrotnie zm ieniał w łaści­ ciela. Na p o c z ątk u wydaw cą była sp ó łk a Slovakpress, od 1992 Vox Nova, w k tó ­ rej 51% udziałów posiadał fra n c u sk i H ersan t, n a stę p n ie Rheinisch-Bergische D ruckerei u n d V erlagsgesellschaft GmbH, ostatecznie, w 1999r. „LJj Szó” zostało przejęte przez w ydaw nictw o V erlagsgruppe P a s s a u (będące obecnie częścią Pe­ tit Press). P odtytuł gazety brzm i: „Mad’a rs k ÿ d e n n ik vydâvanÿ n a Slovensku”, grupę jego czytelników stan o w ią m ieszk ań cy regionów: trnaw skiego, n itrz ań - skiego oraz koszyckiego. W 1990 ro k u jego n a k ła d to około 90 tys. egzemplarzy, pod koniec lat 90-ych - 33 ty s.26

G azeta „H ospodârske n o v in y ” zaczęła u k azy w ać się 21 m aja 1990 ro k u jak o czechosłow acki federalny d ziennik, k tó ry m iał rów nież swoje słowackie w ydanie. Po rozpadzie Czechosłowacji oraz po w stan iu Słowacji podzieliły się rów nież „H ospodârske noviny” i od tej po ry w ydaw cą ich s ta ł się E copress s.a. z siedzibą w Bratysław ie. „Noviny” s ą członkiem światowej ekonom icznej i fi­ nansow ej grupy prasow ej Dow J o n e s - H andelsblat. W 1998 ro k u doszło do spo­ r u pom iędzy ak c jo n a riu sz am i a ów czesną red ak cją o dalsze k ie ru n k i rozwoju gazety. K onflikt skończył się odejściem z gazety re d a k to ra naczelnego, Petera K asalovskÿ’ego, k tó ry razem z w iększością d z ien n ik arzy z redakcji zaczął w yda­ wać „H ospodârsky d e n n ik ” (od 1999 do 200 3 r.).

Nowe kierow nictw o „H ospodârskych novin” m iędzy 1998 a 1999 rokiem m u ­ siało odbudow ać redakcję oraz wytworzyć nowy profil gazety. Od 1 listop ada 200 2 r. red ak to rem naczelnym je s t A lica D urianovâ. Czytelnicy HN zaliczają się do g rup y ludzi z w yższym lub śre d n im w ykształceniem , m iędzy 3 0 - 45 rokiem życia. W iększość z n ich to właściciele i pracow nicy firm , ale rów nież stu den ci (7,1%). HN to niezależny d zien n ik zajm ujący się spraw am i ekonom ii i polityki, ale pisze się w nim rów nież o najw ażniejszych w yd arzen iach dotyczących k u ltu ­ ry i sp o rtu . U kazuje się pięć razy w tygodniu, każdego d n ia z dodatkiem (w po­ niedziałek Biznis, we w torek Osobne financie, Pieniaze a inuesticie, Informaćne

technologie o raz Kualita zivota, w środę Europa, w czw artek Kariera, a w piątek Civilizdcià). O becnie n a k ła d HN w ynosi 20 tys. szt. a c e n a jednego egzem plarza

to 14 S k 27.

Kolejną gazetą o c h a ra k te rz e ekonom icznym była „Nârodnâ obroda” (zmie­ n iła c h a ra k te r dopiero po 1996 roku, kiedy z o sta ła k u p io n a przez VSŻ Kośice). Jej pierw szy n u m e r u k a z a ł się 15 m aja 1990 r., w tedy pism o n ależało do spółki akcyjnej N aro d n a obroda. W ty m czasie NO dąży ła do tego, by być obiektyw ­ nym , inform acyjnym dziennikiem dla w ym agającego czytelnika. W drugiej poło­ wie lat 9 0 y c h doszło do kolejnych zm ia n we w łasn ości28 oraz treści - d zienn ik przejęła sp ó łk a Rheinisch-Bergische D ruckerei u n d V erlagsgesellschaft GmbH.

2<> Petit Press. a.s. w w w .p c titp rc ss.sk , 19 k w ietn ia 2007.

27 Spravodajsky se rv e r H ospodârskych novin. w w w .H N o n lin c .sk , 19 k w ie tn ia 2007.

28 W cześniej - od 1992 roku - w łaścicielem g azety była sp ó łk a N O PR A , w której 49% u działów m iał SO C PR ESS (część koncernu prasow ego H ersant).

Od tego w łaśnie cz asu NO m ia ła c h a ra k te r ekonomiczny. Po dwóch dalszych z m ia n ac h wydawcy (w 1999 r. VIVAR INVEST, a w 2001 Mirox), pism o o statecz­ nie przejął PEGAS 2 SLOVAKIA.

Zaw irow ania, które działy się wokół gazety, doprow adziły do z a ła m a n ia się jej funkcjonow ania. W 2 0 0 5 ro k u zarejestrow ano 13 tys. sp rzed any ch egzem ­ plarzy, a n a k ła d w ynosił w tedy 21 tys. O statecznie wydaw nictw o zadecydowało o zam k n ięciu dzienn ika. 31 m aja 2 0 0 5 ro k u u k a z a ł się o s ta tn i num er. Równo­ cześnie wydaw nictw o podjęło decyzję o w prow adzeniu n a ry n ek kolejnej gazety - 1 w rześn ia 2005r. zaczął u kazy w ać się d zien n ik „ 2 4 h o d in ”. W ydawcą je s t sp ó łk a NOVI, red ak to rem naczelnym Ivan Stanislav, a redakcję tw orzą d zienni­ k arze byłej NO. G azeta m a 24 strony, z czego 8 n a tem a t s p o rtu 29.

Dzienniki regionalne i lokalne

Z m iany system owe środków m asowego p rzek azu w Słowacji były częścią p rocesu przejścia społeczeństw a od k o m un izm u do dem okracji. Upadek rządów kom unistycznych ściśle w iązał się z pow iększającym się dostępem obywateli do wielu niezależnych źródeł inform acji. W zrost ich liczby spowodowało przede w szystkim pojaw ienie się n a ry n k u m ediów regionalnych i lokalnych, które p rak tyczn ie były nieobecne w Słowacji do 1989 roku.

J a k podają źródła, do ro k u 1989 istn iało pięć gazet n ależących do tej katego­ rii. W 1999 ro k u liczba ta w zrosła do 447 (w tym 137 periodyków regionalnych o raz 310 lo kalnych10).

Poza g ru p ą w sp om n ian ych wcześniej dzienników cen traln y ch , u k a z u ją się rów nież gazety regionalne i lokalne. Do regionalnych n ależą w ym ienione we w stępie „Hlas lu d u ”, „Sm er” o raz „Vÿchodoslovenské noviny”. Dwa pierwsze z n ich zaczęły funkcjonow ać n a r y n k u prasow ym ja k o krąjskie (regionalne) ty­ godniki.

„H las ludu” został przek ształco n y w d zie n n ik w 1965 ro k u i był głównym

regionalnym d ziennikiem w zachodniej Słowacji. Jego n a k ła d w 1989 ro k u wy­ nosił 55 tys., a w 1999r. ju ż tylko 7500. Pryw atyzacja gazety n a s tą p iła w 1989r, po licznych z m ia n ac h w łaścicieli w 1997 ro k u „Hlas lu d u ” przejęła spó łka H PR ESS. O dtąd d zien n ik u k a z u je się z p o d ty tu łem Prvÿ slo venskÿ farebny

den nik oraz krajowe m utacje: H las Trnavského krąja, H las Trenćanskeho krąja, H las Bratislauskeho krąja, H la s N itrianskeho krąja, Sm er D nes H las Żilinskeho krąja oraz Sm er Dnes B anskobystrického krąja. W 1998 r. n a k ła d w szystkich

m utacji w yniósł 35 tys. egzem plarzy. Dwa la ta później gazetę przejęła sp ó łk a VMV, podzieliła redakcję H lasu [udu n a trzy in n e i od k w ietn ia 20 0 0 ro k u zaczę­ ła wydawać krąjskie dzienniki: T rnauskÿ H las,extra Korzdr, Nitrianky H las extra

Korzdr oraz Trenćansky H las extra Korzdr. Po utw orzeniu w ydaw nictw a Petit

P ress, któ re przejęło w ym ienione dzieńniki, z a p rzestan o ich w ydaw ania, a n a to

29 L. Ś tcfćak , J. Sand, M asové m é d ia ..., s. 25-27.

30 w p rz y p a d k u periodyków regionalnych w iększość z nich to tygodniki. Pism a lokalne tw orzyło w 2000 roku 5 dzienników , 11 tygodników , 28 d w u tygodników , 109 m iesięc zn ik ó w o raz 159 pism o niższej, periodyczności. Tam że, s. 51.

m iejsce pow stały tygodniki regionalne: „Trnavské novinyT H e x tra ”, „N itrianske now iny” oraz „Trenćanske now iny”31.

„Sm er” ja k o d zien n ik zaczął u kazyw ać się w 1964 roku, w la ta c h p rzem ian

spryw atyzow any zo stał przez spółkę BE-BE-PRESS, by w 1991 ro k u zm ienić nazw ę n a „Smer D nes” z p o d ty tu łem D ennik pre hospodârstvo, politiku, kultûru

a sport. Podobnie j a k w p rzy p a d k u „H lasu lu d u ”, jego n a k ła d spad ł d ram aty cz­

nie z 50 tys. egzem plarzy w 1989 ro ku do 19 tys. w 1992. SD m iał b ardzo duże problem y finansow e, aż w 1997r. zadecydow ano o statecznie o jego zam knięciu. W 1998 roku jego logo przejęła sp ó łk a H-PRESS, k tó ra, podobnie j a k to zrobiła z „Hlasem lu d u ”, stw orzyła m utacje: „Smer D nes H las B anskobystrickćho kra- j a ” oraz „Smer D nes H las Żilinskćho k ra ja ”. O ba przedsięw zięcia zakończyły

się fiaskiem . Przejęciem bańsko-bystrzyckiego ty tu łu w 1999r. zajęła się VMV, tw orząc środkow osłow acki d zien n ik pod n azw ą „S m erv B anskej B ystrici”. Nato­ m ia st d zienn ik w ydaw any w Żylinie przejęty zo stał przez sieć Korzâr. W 2001 ro k u zakończono w ydaw anie obu dzienników, n a ich m iejsce pow stały tygodni­ k i32.

Pierw szy n u m er „V ÿchod oslovenskÿch nowin" u k a z a ł się w styczniu 1958 ro k u i m iał n a k ła d najw iększy ze w szystkich krąjskich dzienników - 60 tys. egz. w 1989r. W 1991r. przejął go D u śa n Klinger, k tó ry chcąc naw iązać do je d ­ nego z najbardziej poczytnych w 1919 ro k u dzienników w Słowacji, zm ienił jego nazw ę n a „Slovenskÿ vÿchod”. Był to d zien n ik niezależny, o c h a ra k te rz e opozy­ cyjnym wobec władzy, a jego n a k ła d w 1995 ro k u w ynosił od ok. 24 tys. do 30 tys. egzem plarzy33.

J a k o przeciw w aga do „Slovenského vÿchodu” w 1992 ro ku pow stał d zienn ik „Vÿchodoslovenské noviny Lńć”. VNL okazał się złą inw estycją i o statecznie zo­ s ta ł przejęty przez VSŻ, ju ż ja k o ich część osiąg n ął n a k ła d 46 tys. egzemplarzy. W 1999 rok u 79% akcji w ydaw nictw a Lńć w VSŻ w ykupiła sp ó łk a V erlagsgrup­ pe P a s s a u i od k w ietn ia rozpoczęto d r u k „LńćVÿchodoslovenské now iny” z dwie­ m a m utacjam i: „Kośieky d e n n ik ” oraz „Presovskÿ d e n n ik ”34. W szystkie ty tu ły w 2000r. zostały przejęte przez VMV (wydawnictwo Petit Press).

Od 1994 ro k u zaczął ukazyw ać się tabloid „Korzo”, k tó ry skierow any był do szerokiej publiczności - b ard zo szybko s ta ł się p o p u larn y m a przy tym również opozycyjnym dziennikiem . Jego n a k ła d w zrósł z 15 tys. egzem plarzy w 1995r. do 26 tys. w r. 1996. Po wielu z m ia n ac h właścicieli, „Korzo”, we w rześn iu 1998r. p rze stał się ukazyw ać. Na jego m iejsce utw orzono d zien nik „Korzâr”, którego redakcję stw orzyli d z ien n ik arze nieistniejącego ju ż „Korzo”. W łaścicielem była sp ó łk a Presovské noviny, w której w iększość udziałów należało do spółki VMV. Na bazie koszyckiego „Korzara” utw orzono w 1999 r. sieć regionalnych dzienni­ ków. W te n sposób w k ażd ym regionie zaczęły ukazyw ać się m utacje tego dzien­ nik a: „N itriansky H las e x tra K orzâr”, „Trnavskÿ H las e x tra K orzâr”, „Trenćan- sky Hlas e x tra K orzâr”, „Ciel K orzâr” w Żylinie, „Sm er D nes K orzâr” w Bańskiej Bystrzycy, „ P o d tatran sk ÿ K orzâr” w Popradzie, „Kosickÿ K orzâr” oraz

„Preśo-31 L. Ślcfćak, J. Sand, M asové m e d ia ..., s. 33-34. 32 Tam że, s. 32.

33 A. Tuścr, R eg io n a ln a a lo ka ln a lla ć v n o y v c h p o d m ie n k a c h , [w:] O ta zk y ..., 1997 n r 3, s. 199.

34 Na bazie tycli dw óch m utacji utw orzono dalsze: na bazie K o śickćh o d e n n ik a - S p issk ÿ d en n ik, T atranskÿ

d ennik, G em erskÿ d e n n ik o raz Z e m p lin sk y d en n ik, a n azw a V ÿchodoslovenské n o vin y zo stała tylko

vskÿ K orzâr”. Po fuzji dwóch wydawnictw, VMV oraz V erlagsgruppe P assau , w 2 0 0 0 r. pow stało w ydaw nictw o Petit P ress. Niektóre z m utacji połączyły się, in n e zo stały zam k n ięte i ostatecznie n a r y n k u u trz y m ały się: „Kośicky d e n n ik K orzâr”, „Presovskÿ d e n n ik K orzâr”, „Gem erskÿ d e n n ik K orzâr”, „Spiśsky d en­ n ik K orzâr”, „T atranskÿ d e n n ik K orzâr” oraz „Zem plinsky d e n n ik K orzâr”.

G rupę dzienników lokalnych tworzą: „B ratislavskÿ V ecernik”, „Kośicky Ve- ć er” oraz „Presovskÿ v ecern ik ”.

Pierw szy z n ich zaczął u kazyw ać się w 1956 ro k u z inicjatyw y red akto ró w dzie n n ik a „Praca”. Na p o c z ątk u liczba egzem plarzy oscylow ała wokół 20 tys., je d n a k n a k ła d „ B ratislavsk éh o V ecernlka” ciągle w zrastał, aż o siąg n ął 60 tys. egzemplarzy. Po listopadzie 1989 r. d zien n ik staw ał się coraz m niej pop u­ la rn y w śród m ieszkańców B ratysław y i okolic - w ciągu dziesięciu la t ilość wy­ daw anych dziennie egzem plarzy sp a d ła do 55 00 (sta n n a rok 1999). O statn im w łaścicielem „B ratislavského V ecernika” s ta ła się w ro k u 200 3 sp ó łk a Vecernik. Obecnie g azeta m a 32 strony, w ydaw ana je s t w form acie tabloidu, a jej n a k ła d wynosi 10 tys. egzemplarzy.

W 1969 r. założono „Veöer”, k tó ry funkcjonow ał w tedy ja k o o rgan prasow y Rady Narodowej m ia s ta Koszyce. W 1990 ro k u przejęła go sp ó łk a C assovia P ress i od tego cz asu zyskał on p o d ty tu ł N ezdvislÿ d en n ik obćanou m esta (Niezależ­ ny d zien n ik obywateli m iasta). W tedy w łaśnie z a is tn ia ła k u rio z a ln a sytu acja, gdy m a g istra t m ia s ta odmówił u d zielan ia gazecie w szelkich inform acji i zało­ żył k on ku ren cyjn y d zien n ik pod tą s a m ą nazw ą, lecz z niebieskim logo. O dtąd istn ia ły dwa: „Većer” czerwony oraz „Većer” niebieski. Bój o czy teln ik a w ygrał o statecznie czerwony „Kośicky većer”. W m aju 20 0 4 r. zo stał przejęty przez Petit P ress i od tego c z asu u k azu je się ju ż tylko w p iątk i pod n azw ą „Kośicky vecer K orzâr”.

CZASOPISMA

Obecnie stan o w ią one 60% słowackiego ry n k u prasowego. Przyglądając się rozwojowi ry n k u , m ożna zauw ażyć n iesły ch an ie d uży w zrost liczby czasopism w stosunkow o k ró tk im czasie. W 1989 ro k u ich liczba w ynosiła 192, dw a la ta później było to ju ż 345 tytułów, w 1993 ro k u 414, a s ta n n a ro k 2 0 0 0 to aż 664 tytuły. Chcąc mieć kom pletny obraz ry n k u czasopism , w arto przyjrzeć się po­ niższej tabeli:

Tabela 2: Liczba czasopism obecnych na słow ackim rynku m edialnym w latach 19 9 1 -2 0 0 0 Rok Tyg odn iki D w u ty g o d n ik i M ie s ię c z n ik i In n e Razem

1991 47 36 156 106 345 1993 50 31 183 150 414 19 95 56 36 201' 205 498 1 9 9 7 48 37 216 228 529 1 9 9 9 50 48 244 295 637 2 0 0 0 45 52 246 321 664

Pierw szą grupę stan o w ią periodyki u n iw ersaln e, do któ ry ch zaliczają się przede w szystkim czaso p ism a społeczno-polityczne. W iększość z n ich zaczyna­ ła ja k o tygodniki, po ja k im ś czasie przek ształco ne zostaw ały w dw utygodniki, część z n ich później sta w ała się m iesięcznikam i, a in n e nie w ytrzym yw ały kon­ k u rencji i przestaw ały funkcjonow ać n a r y n k u p raso w y m 15.

„Tyźdeń” stw orzony zo stał w 2 0 0 4 r. przez byłych red akto rów „Domino fo­

r u m ” w w ydaw nictw ie W PRESS. Ma form at A4 i n a k ła d 30 tys. egzemplarzy. Jego sz a ta graficzna p rzy p o m in a m ag azy n „Time”, n azw ą n a to m ia st naw iązuje

do czeskiego czasop ism a „Tyden”.

Kolejnym je s t tygod n ik „LIVE!”, którego w ydaw cą je s t sp ó łk a ELA Publi­ shing. Podobnie j a k „Tyżdeń”, pow stał w 20 0 4 r., jego n a k ła d w ynosi 30 tys. egzemplarzy. Z o stał stw orzony n a wzór najbardziej p opularnego austriackiego tygodnika „News”. C echą c h a ra k te ry sty c z n ą „LIVE!” je s t to, co obiecuje on czy­ telnikow i w n a d ty tu le - 3 ćasopisy v jed n om . J e s t podzielony n a trzy części: poli­ tykę, styl oraz sport. G rupę jego czytelników tw orzą ludzie w w ieku 2 3 T 5 lat.

Do periodyków u n iw ersaln y ch m ożna zaliczyć rów nież m agazyny o c h a ra k ­ terze ekonom icznym . Należy w spom nieć o w ydaw anym przez T rend Holding pi­ śm ie „TREND”, założonym przez O bviera Brunovskiego oraz byłych redaktorów „Prawdy” w 1991 r. N akład w ynosi 20 tys. egzem plarzy, z czego 2 /3 rozchodzi się w prenum eracie. J e s t to czasopism o o wysokiej jak ości, trafiające do czytel­ n ik a ze śre d n im i w yższym w y k ształcen iem 36.

Innym je s t „ S lo v en sk ÿ p rofit”, k tó ry początkow o sprzedaw ał się w ilości 4 0 tys. egzem plarzy. W 1998 r., kiedy n a k ła d w yniósł tylko 24 tys. egzemplarzy, zm ieniono jego nazw ę n a „ P rofit” oraz form at. Od 2 0 0 5 r. należy do w ydaw nic­ tw a T rend Holding37.

Zarów no n a Słowacji, ja k i n a świecie, najczęściej kupow anym i i najbardziej po p u larn y m i w śród czytelników są czasop ism a rozrywkowe. Tli ry n e k zdom ino­ w ały trzy pism a: „Plus 7 d n i”, „M arkiza” oraz „Żivot”.

Pierw sze pism o zaczęło u k azyw ać się w m aju 1990 r., jak o dw utygodnik, i szybko zyskało czytelników. Św iadczy o ty m fakt, że po ro k u „Plus 7 d n i” s ta ł się tygodnikiem , a n a k ła d wzrósł z 60 tys. w 1994 rok u do 260 tys. w 2003. Pierwowzorem był „Newsweek” i podobnie ja k on, „Plus 7 d n i”, s ta r a się trafić do j a k najszerszego gro n a odbiorców38.

Tygodnik „Markiza” je s t kolejnym czasopism em , któ re zawojowało słowacki ry n e k prasowy. Początki jego u k a z y w a n ia się sięgają g ru d n ia 1997 r. Gdy zm ie­ niono szatę graficzn ą tygo d nik a n a bardziej d y n am iczną oraz jego c h a ra k te r n a bulwarowy, docenili to czytelnicy, w zw iązk u z czym „M arkiza” od tam tego c z asu u k azu je się w n ak ład zie 150 tys. egzemplarzy.

Trzecim najbardziej p o p u larn y m czasopism em je s t „Zivot” - n a jsta rsz y w Słowacji tygodnik, k tó ry m im o silnej ko nk urencji zajm uje m ocną pozycję po ­ śród innych, now szych czasopism . C zytany je s t głównie przez kobiety w śred ­ n im w ieku, m a je d n a k za zad an ie trafiać do całej rodziny. W ydawany je s t przez E uroskop - Ringier.

35 L. P cltan sk a , P erio d ickà tla ć n a S lo ven sku v ro k o ch 1997-1999, [w:] O ta zk y .. .,1999, n r 3, s. 189. 36 Tam że, s. 194.

37 E. Ż itńansky, P. tCovâc, K to o v k id a slo v e n sk é m edia, [na:] cProfit - cTrcnd, w w w .p ro fit.ctrcn d . sk/91440/ slo v c n sk o -a-sv ct/k to -o v lad a-slo v c n sk c-n icd ia

Do czasopism rep ertu aro w y ch n ależy tygodnik „ E u ro telev îzia ”. Zaczął się ukazyw ać w 1956 r. pod n azw ą „Rozhlas a televizia” w n ak ład zie 190 tys. sztu k . Szybki rozwój telewizji przyczynił się do p o d ziału czaso pism a w 1965 roku, w tym też czasie pow stał now y tygo d nik „Televizia”. W ro k u 1991 został przejęty przez wydaw nictw o E uroskop - Ringier i zm ienił nazw ę n a „Eurotele- vizia”. Czasopism o dzieli się n a dwie części: pierw sza pośw ięcona je s t ciekaw ost­ kom dotyczącym telewizji, film u o raz m uzyki, d ru g ą część stanow i program telewizyjny i radiowy. Pism o „Rozhlas a televizia” od 1966 ro k u było po podziale n a d a l w ydaw ane, choć ju ż pod innym , skróconym ty tułem , ja k o „Rozhlas”. Na po c z ątk u la t 90. zostało rów nież przejęte przez gru p ę E uroskop - Ringier, a w 1996 r. p rzestało się ukazyw ać. Na jego m iejsce, rok później, pow stał tygodnik „MiniTele”, bezp łatn y dodatek telew izyjny do ponad 30 ogólnokrajowych i regio­ na ln y c h periodyków. W 2 0 0 0 ro k u z a stą p ił go „T elem agazin”, który, ta k ja k poprzednik, je s t dodatkiem do n iek tó rych gazet, ale m o żna go rów nież kupić ja k o sam odzielny m agazyn. Od „MiniTele” różni go to, że poza program em tele­ wizyjnym oferuje czytelnikow i ta k ż e ciekaw ostki z życia gw iazd telewizyjnych i filmowych39.

N ajstarszym czasopism em d la kobiet je s t u k a z u ją c y się od 1948 ro k u tygo­ d n ik „ Slovenka”. B ardzo szybko s ta ł się najbardziej p o p u larn y m m agazynem - czytelników zyskał sobie rów nież tym , że był pierw szym ilu strow anym cza­ sopism em w Słowacji. Po czterech lata ch od w y d an ia pierwszego n u m e ru prze­ szedł w ręce ówczesnej organizacji kobiet. W 1965 ro k u przekroczył n a k ła d 200 tys. egzemplarzy. Obecnie m a nieco bulw arow y c h a ra k te r.

„N ovy Ćas pre ż e n y ” to najw iększy m ag azy n dla kobiet u k azu jący się n a

słow ackim ry n k u prasow ym . Założony w 2003 ro ku przez wydaw nictwo R in­ gier Slovakia.

MEDIA ELEKTRONICZNE

W ro k u 1989 w E uropie Ś rodkow ow schodniej rozpoczął się proces dem okra­ tyzacji, odbywający się n a w ielu poziom ach jednocześnie: od dem okratyzacji u stro ju politycznego p a ń stw a, poprzez dem okratyzację życia społecznego, aż po dem okratyzację mediów. Dzięki inform acjom docierającym do społeczeństw a z alternatyw nego źródła, innego n iż m ed ia oficjalne, zm ieniało się p ostrzeganie rzeczyw istości, rósł opór wobec istniejących reżimów niedem okratycznych. Pro­ ces dem okratyzacji w p a ń stw a c h p o stk om unisty cznych był w ogrom nym stop­ n iu zdeterm inow any przez m ed ia m asow e, a składało się n a niego wiele długo­ trw ały ch i złożonych procesów, np.:

• u pad ek system u niedem okratycznego, przejaw iający się w kryzysie władzy ancien regime'u i z a ła m a n iu się system u,

• in au g u ra cja system u dem okratycznego, pow ołanie nowego rządu, upraw om ocnienie p ro cesu tran sfo rm acji przez now ą ekipę

i w prow adzenie elem entów sy stem u dem okratycznego,

• konsolidacja system u dem okratycznego, u stan ow ienie nowego u stro ju politycznego, przyjęcie formy konstytucyjnej, pow ołanie rządów

w sposób dem okratyczny i tra n s fe r władzy do now ych aktorów politycznych40.

Z m iany zbiegły się z rewolucją m asow ych środków audiow izualnych, był to o k res intensyw nego rozwoju i w d ra ż an ia przez m edia elektroniczne nowocze­ snych technologii, ta k ic h jak : sieci kablowe, sa te litarn e , in tern et, cyfryzacja itd. N astępstw em dem okratyzacji system u m edialnego było zastąp ien ie etatysty cz­ n ych środków m asowego p rzek azu d u aln y m m odelem m ediów - o p a rty m n a istn ien iu mediów publicznych i p ryw atnych - którego c echą c h a ra k te ry sty c z n ą je s t ich niezaw isłość41.

W Słowacji osiągnięto ten s ta n poprzez przyjęcie u sta w y n r 4 8 6 z 1991 ro k u O prevddzkovani rozhlasového a televizneho vysielania, k tó ra zlikw idow ała m o­ nopol, przyw róciła pluralizm sferze ra d ia i telewizji, o raz uchw alenie u staw y 46 8/1991 kodyfikującej swobodę i niezaw isłość nadaw ców w n ad a w a n iu prog ra­ mów.

Radio

Kategoryzacją, k tó rą przed staw ia C e n tru m K om unikacji Masowej, je s t po­ dział n a rozgłośnie:42

1) ogólnokrajow e - n ależą do n ich trzy okręgi Słowackiego Radia: Radio Slovensko, Radio Devin oraz Rock FM Radio,

2) m ultiregion a ln e - p ry w atn e radiostacje, które sw ym zasięgiem

pokryw ają te ry to ria w iększości krajów, ale nie obejm ują n im całej Słowacji (Radio Twist, FUN Radio, Radio Exprès, Radio O key),

3) region aln e - n adające przew ażnie w g ran ic ac h regionu oraz

nieznacznie obejm ujące swoim zasięgiem in n e regiony (Radio Kiks,

Radio Flash, Radio Beta),

4) lok aln e - ich zasięg obejm uje określone m iasto oraz jego najbliższe

okolice (Radio Frontinus, Radio Lokal FM, City Radio B 1).

40 B. D obck-O strow ska, Przejście do dem okracji a transform acja system ów m edialnych,[w:] Transform acja

system ów m edialnych w krajach Europy Środkow o-W schodniej p o 1989 roku,pod red. B. D obck-O strow skicj, W roclaw 2002, s. 14-15.

41 Łączy się to zc zjaw iskiem autonom izac ji m ediów, k tó rą charakteryzują wym iary. - polityczny: m edia stają się niezależne od w ładzy politycznej i państw ow ej,

- ekonom iczny: sta ją się ekonom icznie niezależne od instytucji w ładzy politycznej (dualny system um ożliw ia w zrost potencjału radia i telew izji jak o głów nych dystrybutorów reklam y),

- społeczny: uzależniają swój program od oczekiw ań publiczności, która do tej pory była pasyw nym odbiorcą, - technologiczny: ad ap tu ją now e technologie (najw ażniejszy był rozwój technologii dla przekazu sygnału

telew izyjnego za pośrednictw em satelitów oraz sieci kablow ych, co um ożliw iło w zrost liczby kanałów telew izyjnych oraz ich nadaw anie ponad granicam i państw),

- profesjonalny: oddzielenie inform acji od kom entarza, która pozw ala na obiektyw ny opis rzeczyw istości. Tamże, s. 19.

42 1C. S lcfânkovâ, R ozhlasovä re kla m au p o d m ie n k a c h d u ó ln e h o w ysiela n ia ,[w:] O tó zk y ...,n r 3-4, B ratysław a 2001, s. 205.

Radio publiczne

O pisując s tr u k tu r y ry n k u radiowego, n ależy w yjść od c h a ra k te ry sty k i Sło­ wackiego R adia Publicznego43, n a które sk ła d a się sześć stacji: Radio Slovensko,

Radio Devin, Radio Regina, Radio Patria, R adio FM oraz Radio Slovak Interna­ tional 44.

R a d io S lo v e n sk o je s t sta c ją o uniw ersalnej s tru k tu rz e program owej, co­

dziennie przekazuje polityczne, ekonom iczne, społeczne, k u ltu ra ln e i sportow e inform acje z k ra ju i ze św iata. D o m in an ta ra d ia to inform acje - R ad io żu rn al - nad aw an e w czterech blokach: o godzinie 7.00, 12.00, 18.00 oraz 22.00. Spo­ śród w szystkich stacji radiow ych SRo, w łaśnie to radio skierow ane je s t do n a j­ szerszego gron a słuchaczy - g ru p ą docelową są ludzie m iędzy 25 a 49 rokiem życia - i cieszy się najw iększym zaufan iem społecznym 45.

Swój obecny c h a ra k te r radio określiło dopiero we w rześn iu 20 0 4 r. Przedtem program y inform acyjne zajm owały ok. 16%, a publicystyka aż 47,3% cz asu a n ­ tenowego.

R â d io D evin m a specyficzny p ro g ram skierow any przede w szystkim do wy­

m agającego o raz w ykształconego słu chacza, będącego m iłośnikiem kultu ry . Dom inuje w n im m u zy k a pow ażna, tw órczość literacko-dram atyczna, p rezen ta­ cja sz tu k i oraz relacje z w ydarzeń artystycznych. W przeciw ieństw ie do Radia

Slovensko, m a w ąskie grono słuchaczy, przez co nie je s t ta k p o p u larn e wśród

reklamodawców.

R a d io R ock FM pow stało 4 m a rc a 1991 ro k u jak o sp ółk a akcyjna, by n a s tę p ­

nie, w ro k u 1998, stać się częścią SRo46. Potencjalnym odbiorcą je s t słuchacz młodej i średniej generacji. J e s t to sta c ja radiow a o profilu m uzycznym , a jej slogan reklam ow y brzm i: Radio d la w szy stkich u s z u 47. Dzięki swojem u lekkie­ m u charaktero w i, tw orzonem u przez m u zyczną publicystykę, niekom entow ane inform acje o raz konkursy, okazało się p o p u larn y m program em relaksacyjnym . J e s t to d ru g a - po R adiu Slovensko - sta c ja radiow a, k tó ra przynosi najw yż­ sze dochody z reklam y. W listopadzie 2 0 0 4 r. jej n azw a z o sta ła zm ieniona n a

R â d io FM. Powodem zm iany był fakt, że rockow a m uzy ka ju ż od dłuższego cza­

s u p rz e sta ła być dom inującą. C h a ra k te r ra d ia m ożna określić jak o czarno-biały - w ciągu d n ia przew aża m u zy ka p o p u larn a , n a to m ia st wieczór zorientow any je s t n a słu ch acza m uzyki altern aty w nej, którego g u sty wcześniej było w sta n ie

zaspokoić tylko Râdio Ragtime.

R â d io R eg in a nad aje n a śred n ich falach program dla regionów: bratysław ­

skiego i Słowacji Zachodniej, Słowacji Środkowej oraz Słowacji Wschodniej. Jego głów­ nym zadaniem jest dostarczenie informacji z regionów dla mieszkańców tych regio­ nów, dlatego hasło reklamowe brzmi: Mamy do siebie blisko48. Radio n a swoich falach prezentuje również audycje przybliżające słuchaczom kulturę, sztukę oraz obyczaje i zwyczaje panujące w danych regionach. Program nadawany jest z trzech głównych centrów - Bratysławy, Bańskiej Bystrzycy oraz Koszyc, przy czym każde z nich two­

43 D ziałalność radia w Słow acji zacz ęła się 3 sie rp n ia 1926 w B ralysław ic, a od 1927 zaczęła funkcjonow ać rów nież filia w K oszycach. W tedy obie ro zgłośnie radiow e n a le ż a ły do sp ó łk i R śd io jo u rn al, której w łaścicielem było państw o.

44 S. B rcćka, M édia v. .., T rnaw a 2002, s. 83-87.

43 zob. T abela - S łu ch aln o ść rozgłośni radiow ych (w %) - listo p ad 2003 - w rzesień 2004. •tfi SRo - S Io ven sk y R ozhlas, czyli R adio Słow ackie. D efinicja zacz cp n ięta ze S ło w n ik a ..., s. 670. 43 R àdio p re vsetky usi.

rzy własny program, istnieje jedn ak czas, kiedy wszystkie mają wspólne pasmo49.

R àdio P atria skierowane jest do mniejszości narodowych oraz grup etnicznych

w Słowacji. Wyodrębniło się z Radia Regina w roku 2001. Główna redakcja m a siedzi­ bę w Preszowie. Przygotowywane są programy w językach: ukraińskim , romskim, czeskim, niemieckim oraz polskim. Na początku, ju ż w roku 1934 roku, ze studia w Koszycach rozpoczęto nadawać audycje dla Rusinów i Ukraińców.

M niejszości węgierskiej pośw ięcono najwięcej c z a su antenow ego - je s t to oko­ ło 78,6% ze w szystkich n ad aw an y ch audycji, 14 godzin dotyczy R usinów oraz m niejszości u k raiń sk ie j, ra z w tygodniu nad aw an y je s t półgodzinny m agazy n d la Romów. W 1994 ro k u pow stał blok d la m niejszości niem ieckiej.

R a d io S lo v a k ia I n te r n a tio n a l n ad aje p rogram dla krajan ów m ieszkających

za g ran icą, inform uje o w y d arzen iach gospodarczych, k u ltu ra ln y c h i społecz­ nych. Pow stało w 1993 roku, n a p o c z ątk u em itow ało audycje tylko w język u słow ackim , a niedługo potem w językach: angielskim , niem ieckim , fran cu sk im , rosyjskim , od 2003 rów nież w h isz p a ń sk im . Radio je s t odbierane we w szystkich k raja ch Europy, w Południowej i Północnej Am eryce oraz w A ustralii.

W drugiej połowie 2 0 0 0 ro k u SRo rozszerzył swoją ofertę program ow ą o R a d io

IN E T (w w w .slovakradio.sk), któ re um ożliw ia odbieranie rad ia on-line. Słuchać

przez in te rn e t m ożna Radio Slovensko, Radio Devin, FM Radio oraz Radio Regi­

na. Na stron ie internetow ej dostępne są inform acje o pro g ram ach w szystkich

stacji, ak tu alizo w an e codziennie inform acje z k ra ju w sześciu języ k ach oraz ich archiw um , poza ty m inform acje o n o rm ach praw nych regulujących działalność ra d ia itd. Do projektów w chodzących w sk ład R a dia INET należy rów nież m aga­ zyn k u ltu ra ln y RddioZine, Radio A R T kierow ane do arty stó w o raz Dor - dziecię­ ce radio obrazkow e50.

Głównym źródłem dochodów ra d ia publicznego s ą śro d k i z ab o n a m e n tu , k tó ­ ry w 1997 ro k u zwiększył się o 50% , z 20 n a 30 Sk, a w 2 0 0 3 w ynosił ju ż 40 S k m iesięcznie. W Słowacji liczba dom ostw w ynosi obecnie około 1 8 00 0 0 0 i aż 99,6% z n ich p o siad a jed e n lub więcej radioodbiorników , a b o n a m e n t płaci 2 /3 z nich. Daje to przychód roczny około 4 0 0 milionów Sk. D rugim źródłem s ą dochody z reklam y - w 20 0 3 ro k u Radio Slovensko zarobiło 165 746 0 0 0 Sk, a Radio FM -105 118 00 0 Sk. Do 2 0 0 5 ro ku s tra ty przynoszone przez SRo p okryw ał bu d żet p a ń s tw a (w 1997 ro k u było to 316 m in Sk, w 1999 - 267 m in Sk, w 2 0 0 4 - około 150 m in Sk). O statecznie zdecydow ano o w sp arciu rad ia publicznego kw otą 183 m in Sk i zakończenie dotow ania go z b u d ż e tu p a ń stw a w m aju 200 5 r.

Radio prywatne

W m ia sta c h i regionach Słowacji nad aje 27 stacji radiowych, em itujących program y m uzyczne o raz inform acyjne (m iestne spravodajstvo). Siedem naście z n ich zrzeszonych je s t w Asociaci nezdvislÿch rozhlasovÿch stanic Slovenska (ANRS51), pow stałej w celu ro zw iązyw ania problem ów zw iązanych z pry w atny ­ m i stacjam i radiow ym i.

4I) V. H olina, Z m en y m e d ia ln ej situ ó c ie na S lo ven sku p o roku 1989, [w:] O la zk y ..., 1999, n r 2, s. 101. 50 S. B recka, S lo v e n sk y m ed ia ln y Irh a p o lr e b a je h o o ch ra n y - 1 [w:] O la zk y ..., 1996, n r 4, s. 297. 51 P ow stała 15 g ru d n ia 1992 roku. Jej zad an iem było rep re zen to w an ie o raz och ro n a praw w szy stk ich

Pryw atne nadaw anie sygnału radiowego rozpoczęła w czerw cu 1990 roku pierw sza p ry w atn a radiostacja - FUN Râdio. Od tego czasu ry n ek radiowy rozwi­ ja ł się dość prężnie - w latach 1992-1993 funkcjonow ały 22 rozgłośnie, a w roku

2005 ju ż 27.

Do cieszących się najw iększą p o p u larn o śc ią w śród słu chaczy n ależą stacje m ultiregionalne. Ich cechą c h a ra k te ry sty c z n ą je s t docieranie za pośrednictw em przynajm niej trz e ch częstotliw ości do w iększości regionów w Słowacji. W szyst­ kie istniejące dziś stacje m ultireg io n aln e zaczy nały swoją d ziałalność nadaw ­ czą ja k o stacje regionalne, a w m iarę rosnącej pozycji n a r y n k u walczyły o uzy­ sk an ie dodatkow ych częstotliw ości, co daw ało im możliwość p rz e n ik a n ia ze swoją, coraz bardziej u n iw e rsa ln ą ofertą program ow ą, do now ych części kraju . O becnie do g rupy stacji m ultiregionalnych zalicza się: FUN Radio, Radio TWIST,

Radio LUMEN, Radio O K E Yoraz Radio E X P R E S52.

FUN R à d io (94,3 MHz) zaczęło n adaw ać z B ratysław y 10 czerw ca 1990 roku,

a tym sam y m stało się n a js ta rs z ą rad io sta c ją p ry w a tn ą w Słowacji. J a k o pierw­ sze n aru sz y ło m onopol ówczesnego Czechosłowackiego R adia (Ć eskosłouensky

Rozhlas), a jego koncepcja p o w stała n a bazie fran cusk iej stacji radiowej o po­

dobnej nazw ie (do ro k u 2 0 0 0 logo FUN oraz 60% udziałów m ia ła fra n c u sk a sp ó łk a S.F.R.C.). W tedy - w 1990 ro k u - swoim sygnałem (częstotliwość 94,3 FM) obejmowało cały region Słowacji Zachodniej, docierało do części Węgier i Au­ strii. W ro k u 1994 otrzym ało d alsze dwie częstotliw ości: 104,0 FM d la Bańskiej Bystrzycy i Środkowej Słowacji oraz 102,9 FM d la Koszyc i okolic. Trzy la ta póź­ niej przydzielono R adiu FUN częstotliw ości, które dały możliwość n a d a w a n ia pro g ram u w Północnej oraz W schodniej Słowacji (99,2 FM, 87,7 FM).

J e s t radiem o profilu m uzycznym i zalicza się do kategorii EHR (E uropean Hit Radio53). Nadaje 24 godziny n a dobę program skierow any do m łodych ludzi, pełen rockowej m uzyki, z hum orem odnosi się do problem ów społecznych, a jego s tr u k tu r a program ow a je s t podobna d la w szy stkich regionów Słowacji54.

B ratysław skie R a d io TW IST (101,8 MHz) m iało am bicje stać się rów nie wiel­ kim n adaw cą ja k Radio FUN, przejęło więc dwie częstotliw ości od R adia FA­

MILY w środkowej Słowacji. Aby zasięg R adia TW IST był w iększy i obejmował

rów nież północny rejon Słowacji, przydzielono m u rów nież d ru g ą częstotliw ość - 91,1 MHz55. W 200 3 ro k u m iało ju ż ich 19 i swoim zasięgiem pokryw ało 65% pow ierzchni k raju . W przeciw ieństw ie do R adia FUN, jego prog ram przygoto­ w yw any je s t d la starszej publiczności. Radio TW IST k o n k u ru je ze słow ackim radiem publicznym swoją audycją inform acyjną Żurndl R adia Twist, k tó ra c h a ­ rak tery zu je się w ysokim obiektywizm em w krytyce zjaw isk społecznych i poli­ tycznych56.

p o sia d aczy licencji. W r. 1994 sta ła się c zęścią A ssociation o f European R adios - A ER). Rok później w sp ó łu tw o rzy ła ona R adę dla reklam y, z ajm u jącą się k o n tro lą etyki w rek lam ie w Słow acji. Od 14 p aź d z ie rn ik a 1997 roku A N R S zo stała p rzek sz ta łc o n a w A N R TS - A so cia cia n ezà vislvch rozhlasovych

a televizn ych stanic.

52 L. Stefcâk, J. Sand, M asové m éd ia ..., s. 59.

53 W iększość p ryw atnych rad io stacji, k tó re d z ia ła ją w Słow acji je s t typu EHR. Ich c e c h ą c h a ra k te ry sty c z n ą je s t przew aga m uzyki po p u larn ej, która stanow i około 75-80% d ziennego czasu antenow ego oraz k rótkie w iadom ości (blcskovc sprâvy).

54 L. Śtcfćdk, J. Sand, M asové m é d ia ..., s. 60.

55 Jeszcze w 1997 roku nieu reg u lo w an e było w Słow acji p rzy d zielan ie kolejnych częstotliw ości ju ż

istniejącym stacjom radiow ym . D anka B cnkovićova w arty k u le R eg io n a ln e a lokalne e lektro n ické m édia pisze, że m oże to zagrozić ju ż i tak o graniczonym m ożliw ościom ry n k u reklam y radiow ej oraz zanikow i innych d ziałający ch p ry w atn y ch stacji radiow ych, a przede w szy stk im m oże pow ażnie o g ran iczy ć rozwój lokalnych i regionalnych stacji radiow ych.