Otwarcie Muzeum Zagłębia Staropolskiego

Kronika

₅₈₇

Prof. E. Tychowski stwierdził, że ostatnio Ośnodek ¡Normalizacji przy Cen­

tralnym Laboratorium Obróbki Plastycznej opracował szereg norm słowniczych

z zakresu obróbki plastycznej. Można by, zgodnie z intencją dra Zapałowicza,.

podjąć próbę wykorzystania tamże niektórych staropolskich określeń kuźniczych.

M gr W . Łosiński w yraził pogląd, że porównując odkuw ki wczesno-historycz­

ne z różnych stanowisk (miejskich, grodowych i wiejskich), stwierdziłaby się za­

pewne różnice, spowodowane rozbieżnością stosowanych metod technologicznych..

Wskazane byłoby, aby podjęto szczegółowe badania ina ten temat.

Przewodniczący podziękował uczestnikom zebrania za przybycie i żywy udział

w dyskusji. Słow a szczególnej wdzięczności skierował d o kolegów, którzy pod­

jęli trudy podróży z W arszaw y i K rakow a do Poznania.

FELIKS TYCHOWSKI

HISTORIA POLSKIEJ HYDROGRAFII MORSKIEJ PRZEDMIOTEM KOLOKWIUM NAUKOWEGO

Kolokwium poświęcone historii polskiej

hydrografii

morskiej,

połączone

z wystaw ą map, zorganizowane zostało 16 czerwca br. przez Komitet Geodezji

P A N , przy współudziale Wyższej Szkoły M arynarki Wojennej w Gdyni i na jej

terenie. Referat, stanowiący streszczenie obszernej pracy Historii polskiej hydro­

grafii morskiej obejmującej całość rozwoju tej dyscypliny w Polsce, w ygłosił

dr Jan Wereszczyński. O m ów ił on kolejno wzmianki o żegludze i znakowaniu

nawigacyjnym na wybrzeżu polskim i Bałtyku w czasach .najdawniejszych, roz­

w ój metod nawigacyjnych, znakowania i wiedzy hydrograficznej w okresie śred­

niowiecza i w początkach czasów nowożytnych, w okresie rozbiorów, w okresie

międzywojennym i aż do czasów współczesnych (1960 r.). W dyskusji nad pracą

wykazano z jednej stromy pionierski w kład dra WereszczyńSkiego i k ierow a­

nego przez niego zespołu w zebranie bogatych m ateriałów i ich opracowanie,

z drugiej strony — zwrócono u w agę na niedociągnięcia w dziedzinie sform uło­

wań dotyczących faktów historycznych, niepełne wykorzystanie źródeł, szczegól­

nie w zakresie literatury zachodnioeuropejskiej, oraz n a braki w zakresie metod

historycznych i historycznej oceny. Po uzupełnieniu tych braków praca stanowić

może pierwszą, pełną i wartościową Historię polskiej hydrografii morskiej.

J. Bb.

OTWARCIE MUZEUM ZAGŁĘBIA STAROPOLSKIEGO

24 czerwca 1962 r. zastało otwarte w Sielpi W ielkiej koło Końskich (w o j. kie­

leckie) Muzeum Zagłębia Staropolskiego. Stanowi iono kolejną placówkę muzeal­

nictwa technicznego zorganizowaną przez Muzeum Techniki w W arszaw ie na.

terenie Kielecczyzny. Otwarcie Muzeum w Sielpi stanowi etap realizacji długo­

terminowego planu utworzenia w rejonie Zagłębia Staropolskiego sieci m ałych

muzeów technicznych w oparciu o zachowane do dziś zabytki techniki.

W latach poprzednich udostępniono już dw ie placów ki muzealne wchodzące

w skład planowanej sieci: w r. 1960 Muzeum Starożytnego Hutnictwa Święto­

krzyskiego w Słupi N ow ej *, a w 1961

r. — placówkę muzealną w zabytkowej

kuźni wodnej w Stereo K u źn ic y 2.

1 Por. „Kw artalnik Historii N a u k iii Techniki” , nr

3/1960, ś. 554— 555.

2

Por. „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”, nr 4/1961, s. 719.

588

Kronika

Muzeum Zagłębia Staropolskiego w ¡Sieipi mieści się w halach zabytkowego

zakładu przemysłowego zbudowanego w I połow ie X I X w., jako jednej z licz­

nych ówczesnych inwestycji gospodarczych ina teranie Ziem i Kieleckiej. Zakład

stanowił walcownię i pudliingamię, jego produkcja oparta była n a wykorzystaniu

energii wodnej. B y ł to obiekt duży, zaprojektowany i zbudowany z rozmachem,

wyposażony w najnowsze wtedy maszyny i urządzenia.

Urządzenia mechaniczne zakładu sielpiańskiego zachowały się, z niewielkimi

tylko zmianami, do okresu międzywojennego. Zakład został wtedy uznany za za­

bytek i otoczony opieką przez warszawskie Muzeum Przemysłu i Techniki, które

zaczęło tworzyć tam swój oddział. Niestety ostatnia w ojn a przyniosła prawie

kompletną dewastację zabytku: okupant w yw iózł na złam maszyny i urządzenia,

zrabował cenne archiwum, którego nie udało ¡się odzyskać. Same budynki f a ­

bryczne uległy również poważnym zniszczeniom.

Po wojnie, w końcu 1956 r. zabytek objęło pad ¡bezpośrednią opiekę Muzeum

Techniki N O T , spadkobierca tradycji i kontynuator prac przedwojennego Muzeum

Przemysłu i Techniki. Prowadzone przez parę lat prace remontowe i częściowo

rekonstrukcje doprowadziły główne hale fabryczne do takiego stanu, że stało się

m ożliwe zlokalizowanie w nich placówka! muzealnej.

Placówka muzealna w Sieipi została ¡nazwana Muzeum Zagłębia Staropol­

skiego, gdyż jego ekspozycja ma za zadanie obrazować całość dziejów produk­

cyjnej działalności człowieka n a tych terenach, ze specjalnym zwróceniem uwagi

na procesy technologiczne i stosowane w nich maszyny i narzędzia.

Muzeum ¡składa się w zasadzie z trzech części,. Pierwsza część ma stanowić

wnętrze fabryczne z I połowy X IX w., w jego m ożliwie do oryginału zbliżonej

postaci. Przed zmiszozeniami wojennymi problem tworzenia takiego wnętrza nie

istniał, gdyż było ono zachowane w autentycznej formie. Obecnie jest to zadanie

bardzo trudne, wym agające dla realizacji wielkich nakładów finansowych i orga­

nizacyjnych. Dlatego,, mimo że ta w łaśnie część placówki muzealnej uważana jest

za najważniejszą, ¡urządzanie jej zostało dopiero zapoczątkowane i będzie stop­

niowo kontynuowanie. Oczywiście, trudno mówić o rekonstrukcji szczegółowej,

gdyż zniszczone maszyny i urządzenia były unikatami, a dotycząca ich dokumen­

tacja również zaginęła. Dąży się jedynie do zgromadzenia innych maszyn i urzą­

dzeń, zbliżonych do zniszczonych typem i okresem pochodzenia, które przyczyniłyby

się do ¡odtworzenia ¡charakteru dawnego zakładu.

D ruga część ekspozycji muzelanej — to pokaz maszyn i narzędzi stasowanych

w przemyśle Zagłębia Staropolskiego w X I X w . tych typów i rodzajów, które nie

były używane w walcowni i pudlinganni sielpiańskiej. Zgromadzono tu już cenną

kolekcję zabytków. Do najciekawszych okazów należy zaliczyć zespół obrabiarek

produkcji angielskiej, sprowadzanych w latach dwudziestych X IX w . do Zakładu

Budow y Machin w Białagoinie, gdzie pracowały do 1955 x.

Trzecia i ostatnia część ekspozycji, to w ystaw a obrazująca historię techniki

i przemysłu w Zagłębiu Stropólskim w oparciu o reprodukcje dokumentów iko­

nograficznych i pisanych oraz modele i drobne zabytki. N a uwagę zasługuje tu

model zakładu przemysłowego w Sieipi w raz z pełnym wyposażeniem mecha­

nicznym w edług stanu przed zniszczeniami wojennymi.

Muzeum Zagłębia Staropolskiego sitanowi placówkę, która będzie się oczy­

wiście rozwijać, zarówno w sensie gromadzenia nowych eksponatów i stopniowej

rekonstrukcji wnętrza zakładu, jak i .dalszych prac konserwatorskich przy pozo­

stałych budowlach fabrycznych.

Kronika

₅₈₉

Uroczyste otwarcie Muzeum odbyło się równocześnie z zakończeniem budowy

zbiornika wodnego w Sielpi, dzięki któremu (powstały tam doskonałe w arunki

dla tworzenia wielkiego ośrodka turystyczno-wypoczynkowego.

-

W uroczystości otwarcia Muzeum Zagłębia Strapolskiego w zięli udział człon­

kowie Rządu, kierownicy w ładz wojew ództw a kieleckiego, posłowie ma Sejm,

naukowcy z Warszawy, K rak ow a i Łodzi oraz bardzo licznie zebrami mieszkańcy

Kielecczyzny.

JERZY JASWK

10

PRÓBNE WYTOPY ŻELAZA W DYMARKACH TYPU ŚWIĘTOKRZYSKIEGO

.

W dniach

6— 8

-siempnia br. przeprowadzono w Słupi N ow ej w ramach wspól­

nych badań czecho,słowacko-polskich 1 drugi etap próbnych w ytopów żelaza w dy-

markach typu świętokrzyskiego. Próbam i kierował doc. M . R adw an w e współpracy

z drem Plednerem z Instytutu Archeologicznego Czechosłowackiej Akadem ii N au k

i przy pomocy mgra K. Bielenina i grupy pracowników Akadem ii Górniczo-Hut­

niczej, Instytutu Odlewnictwa w K rakowie i Muzeum Archeoilogiczmego w K r a ­

kowie.

Doświadczenia m iały ma oeLu przetopienie w piecykach typu świętokrzyskiego

jednorazowo maksymalnej ilości rudy oraz obserwację procesu mawęglania czą­

steczek żelaza in statu redukcji.

W tym -celu przygotowalnio d w a piecyki: piecyk A o średnicy 25 cm i w yso-

kiości liczonej od osi otworów dmuchowych do krawędzi górnej 40 cm przy dwóch

otworach dmuchowych naprzeciwległych; piecyk B o itej samej wysokości 40 cm

lecz o śreidmicy 35 cm i trzech otworach dmuchowych rozłożonych n a obwodzie.

O b a piecyki posiadały zibionnik n a żużel głębokości ok. 40 cm. Przewidziano, że

. jeden z piecyków będzie pracował na dmuchu- naturalnym, drugi na sztucznym.

Doświadczenie przeprowadzono ma oitwartym pal-u w pobliżu pawilonu Muzeum

Starożytnego Hutnictwa Świętokrzyskiego NOT.

Wszystkie akcesoria potrzebne ido sprawnego prowadzenia doświadczenia przy­

gotowano w K rakow ie i zmontowano na miejscu. '

Rudę dostarczono w stanie przeprażonym i pokruszonym ido ziarnistości

0— 5 mm, w ęgiel łamano ma miejscu do ziarnistości 0—35 mm, przy czym otrzy­

mana ilość miału -była stosunkowo duża.

N am iar w sadu wyznaczono przy stosunku rudy do w ęgla 1 : 1.

Dnia

6 sierpnia całość urządzeń zmontowano i sprawdzono, po czym o godz. 16

rozpoczęto ostateczne suszenie drewnem obydwóch piecyków. O godz.

20 zała-

diowano porcję w ęgla i piece przykryto.

Dnia 7 -sierpnia o godz. 3 ramo stwierdzono- żarzenie się w ęg la w piecykach,

w obec czego zdecydowano przyśpieszyć właściwe doświadczenie: dosypano w ęgla

do górnej krawędzi, ciągle jednak wykorzystywano ciąg maturalny w obydwóch

piecykach. O godzinie 5.30 dokonano pierwszego zasypu rudy i węgla. Odtąd

przeprowadzano -d-ok ładne obserwacje i protokołowano bieg wytopu. W tym też

czasie zdecydowano (piec A prowadzić ma dmuchu sztucznym i zmontowano dwie

dmućhawki elektryczne o regulowanym biegu. O godzinie 7.30 przystąpiono do

pom iarów temperatur, a następnie gazu, ciśnienia itd. Pom iary te przeprowadzano

co trzy godziny.

1

Por. art. R. Pleinera i M. Radwana, Polsko-czechosłowackie doświadczenia

wytopu żelaza w dymarkach z okresu rzymskiego w nrze 3/1962 „Kw artalnika”.