Małłek, Janusz
"L’activité du Port de Koenigsberg
dans la seconde moitié du XVI siècle",
Pierre Jeannin, "Bulletin de la Société
d’Histoire Moderne", Douzième Serie
- nr. 5, 57e Année, Supplement à la
"Revue d’Histoire Moderne et
Contemporaine", nr 2, 1958 :
[recenzja]
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 1, 101-102
R E C E N Z JE I O M Ó W IE N IA
PIE R R E JEA N N IN , L ’a ctivité du P ort de K oenigsberg dans ,1α seconde
m o itié du X V I siècle, B u lletin de la Société d ’H istoire M oderne, D ouzièm e
S erie — nr. 5, 57e A nnée. S u p p lem en t à la ,,R evue d ’H isto ire M oderne e t Co- te m p o ra in e ”, N r 2, 1958 s. 10— 17 ').
H isto rią gospodarczą P ru s K siążęcych od dziesiątków la t n ik t się p raw ie nie in teresu je. P o w o jn ie m ożna odnotow ać ty lk o je d n ą m onografię H. W а с h - t e r a 2) o dom enach książęcych. H istorycy zachodnioniem ieccy nie p rz e ja w ia ją , ja k dotąd, w iększego zain tereso w an ia tą p ro b lem aty k ą, h isto ry cy polscy pozba w ieni są arch iw alii, k tó re z n a jd u ją się w G etyndze. W te j sy tu a c ji obow iązkiem je s t o dnotow anie chociażby dro b n y ch p rac dotyczących tej p ro b lem aty k i, zwłaszcza je śli w ychodzą one spod p ió ra św ietnego znaw cy h a n d lu bałtyckiego, ‘fra n c u sk ie g o b ad acza P. J e a n n i n a.
O m aw iany a rty k u ł został zrefero w a n y w form ie k o m u n ik a tu na .posiedzeniu stow arzyszenia h isto rii now ożytnej (Société d'H istoire M oderne) w P aryżu. S tanow i on sy n te ty c zn e ujęcie z a g ad n ien ia h a n d lu królew ieckiego w I I poł. X V I w. A u to r p rzestu d io w ał księgi cła palow ego królew ieckiego z la t 1550— 1650, p rzechow yw ane w G etyndze. Ich w a rto ść je s t doniosła, gdyż m ateriałó w ta k ic h nie posiada G dańsk d la X V I w. (tylko w cześniejsze, z XV w.), a spośród po rtó w b ałty ck ich ty lk o Sztokholm m a dok ład n iejsze re je stry h an d lo w e z X V I w. od K rólew ca. J e a n n i n uw aża, iż celow e byłoby p o ró w n an ie d an y ch cła p alo wego królew ieckiego z elbląskim , gdyż obydw a te p o rty żyły w sym biozie, a m ianow icie sta tk i obydw u p o rtó w przechodziły przez Piław ę. J e s t to możliw e, poniew aż zachow ały się księgi elbląskiego cła palow ego tzw . p o rto riu m za la ta 1586— 1700 (33 k się g i)3). Słuszne byłoby ty m b ard ziej p rz e b a d a n ie k siąg cła piław skiego, o k tó ry c h w sp o m n iał H. M e i e r 4), a k tó re w in n y zn ajd o w ać się w G etyndze.
A u to r c h a ra k te ry z u je bliżej sposób re je stro w a n ia sta tk ó w w księgach cła palow ego; zapisyw ano ta m bow iem w łaściciela sta tk u , p o rt z k tórego sta te k w yszedł, listę to w aró w w y ład o w an y c h i załadow anych, ich ilość oraz opłaconą tak sę. Nie podaw ano tonażu i nazw sta tk u , te d an e p o jaw iały się dopiero od 1625 r. J ę a n n i n a n a liz u ją c n astęp n ie w a rto ść tego źró d ła dochodzi do w n io sku, że od r. 1580 dane są doskonałe, w ogóle lepsze od d an y ch cła sundzkiego, gdyż w Sundzie, w istocie, to w a ru nie w yładow yw ano. N astęp n ie p rzed staw ia
4) P ra c a je st tru d n o dostępna, k o rzy stałem p rzeto z egzem plarza p. doc. d ra H en ry k a S a m s o n o w i c z a , za co serdecznie Je m u dziękuję.
2) H. W ä c h t e r , O stpreussische D o m ä n en vo rw erke im 16 u n d 17 J a h r
h u n d ert, W ü rzb u rg 1958. Zob. rec. A. M ą c z a k , Z apiski H istoryczne, t. XXV
z. 3—4 T o ruń 1960 s. 176—179.
3) St. G i e r s z e w s k i , S ta ty s ty k a h a n d lu zbożow ego Elbląga w latach
1642— 1795, Z apiski H isto ry czn e 1957, t. X X III, z. 1—3 s. 158.
4) H. M e i e r, B eiträge zu r H a n d e ls-u n d p o litisch en G eschichte K önigsberg, P re u ssisc h e P ro v in z ia l-B lä tte r, D ritte Folge, 1864, Bd. IX s. 216.
stru k tu rą h andlu, k tó re j tu ta j nie przytaczam , gdyż je st ona dobrze znana z innych prac, in te re su ją c y je s t tu m. in. im p o rt w ęgla do P ru s K siążęcych.
P ro b le m u działu obcych i w łasn y ch sta tk ó w w h an d lu królew ieckim z uw zględnieniem tonażu sta tk ó w o b razu je a u to r tab elk ą na p o d sta w ie danych pochodzących z w y b ran y ch 15 la t w okresie (1549—1593):
S ta tk i w ychodzące z p o rtu k ró lew iec kiego
Ogólna liczba
L iczba sta tk ó w 80 łasztow ych i w ię cej, w % do globalnej liczby d an ej kategorii sta tk ó w
L iczba sta tk ó w m niejszych niż 40 łasztów , w °/o do glo b aln ej liczby danej k ateg o rii sta tk ó w S ta tk i królew ieckie 440 14,8 49,3
h anzeatyckie 1869 1,4 88,3 „ ho len d ersk ie 2350 10,9 -31 ,, angielskie 98 1 80,6 R a z e m 4757 7,3 56,3
J a k z powyższego w ynika, h an d el k ró lew ieck i obsługiw any był w zasadzie przez sta tk i ho len d ersk ie i h anzeatyckie. S tatk ó w k ró lew ieck ich było znacznie m niej, je d n a k były to jed n o stk i o dużej pojem ności. P. J e a n n i n przypuszcza, iż kupcy królew ieccy n ie czynili w iększych w ysiłków dla budow y w łasn ej flo ty z w y ją tk ie m okresów osłabienia h an d lu , np. w 1559 r. h a n d e l ówczesny obli cza się na 43°/o h an d lu z 1554 r.
N astępnie a u to r w ykazał, p o ró w n u jąc d an e cła sundzkiego z cłem palow ym k rólew ieckim odnośnie liczby sta tk ó w , iż przez Sund przechodziła znaczna część h an d lu królew ieckiego, ale nie cała. To sam e zjaw isko dla R ygi n o tu je W. W. D o r o s z e n k o 5) obliczając, iż re je s tr cła sundzkiego o b jął d la la t 1591 i 1594—1597 ty lk o 59% sta tk ó w , k tó re w yszły z Rygi.
A utor dochodzi w końcu do w niosku, iż K rólew iec dzięki działalności h a n dlow ej kupców , zw łaszcza holenderskich, stał się w II połow ie X V I w iek u drugim p o rtem b ałty ck im po G dańsku.
Z b raków zasadniczych tego k o m u n ik atu należy w ym ienić nieum ieszczenie w zm ianek o dotychczasow ej lite ra tu rz e do te m a tu , tj. o p racach H. M e i e r a 6) czy H. R a c h e l a 7).
Ja n u sz M ałłek
3) W. W. D o r o s z e n k o , E ksp o rt selsko ch o zja jstvien n o j p ro d u k cii υο-
stocznoj P rib a ltiki w 1562— 1620 gg. (po d a n n y m sundskogo nošlinnogo registra).
M aszynopis. P ra g n ę podziękow ać p. doc. W. W. D o r o s z e n c e za u d o stę p nienie m i m aszynopisu przed opublikow aniem .
B) Op. cit. Do p racy tej dołączona je s t tab lica ru c h u sta tk ó w oraz ta b lic a ilości w y eksportow anego zboża i im p o rto w a n ej soli w w iek ach X V I—X V III.
7) H. R a c h e l , H andel u n d H andelsrecht vo n K önigsberg in P reussen
im X V I — X V I I I J a h rh u n d ert, F o rsch u n g en zu r B ran d en b u rg isch e n und P re u s-
sischen G eschichte, 1909, Bd. 27, s. 95—134.
