Spis uchodźców z Wielkiego Księstwa Litewskiego w Prusach Książęcych w latach 1655-1656 w zbiorach Geheimes Staatsarchiv Preussicher Kulturbesitz w Berlinie

Sławomir Augusiewicz

Spis uchodźców z Wielkiego Księstwa

Litewskiego w Prusach Książęcych w

latach 1655-1656 w zbiorach

Geheimes Staatsarchiv Preussicher

Kulturbesitz w Berlinie

Komunikaty Mazursko-Warmińskie 1 (271), 97-181

Problematyka postaw ludności Wielkiego Księstwa Litewskiego wobec

„po-topu” moskiewskiego z lat 1654–1655, sygnalizowana w opracowaniach

poświę-conych dziejom tej wojny

_{, w ostatnich latach stała się przedmiotem studiów}

Konrada Bobiatyńskiego i Krzysztofa Kossarzeckiego

_{. Emigracja z terenów}

zagro-żonych i objętych agresją, rozpoczętą m.in. pod hasłami obrony wiary

prawosław-nej przed prześladowaniami katolików i unitów

_{, była stałym zjawiskiem, choć}

trudno, zwłaszcza dla początkowego okresu, określić jej skalę. Najpierw

uchodź-cy szukali schronienia w bezpiecznych jeszcze zachodnich województwach

Wiel-kiego Księstwa. W czerwcu 1654 r. część mieszczan połockich, wobec zagrożenia

miasta ze strony oddziałów Wasyla Szeremietiewa, zdecydowała się na wyjazd do

Kowna, a następnie Wilna

_{. Inni kierowali się do Inflant}

_.

Emigracja ludności Wielkiego Księstwa Litewskiego większe rozmiary

przy-brała latem 1655 r., po załamaniu się litewskiej kampanii zimowo-wiosennej,

kie-dy wojska Aleksego Michajłowicza dotarły do rzek Świętej i Niemna,

zdobywa-Komunikaty

Mazursko-Warmińskie, 2011, nr 1(271)

Sławomir Augusiewicz

SPIS UCHODŹCÓW

Z WIELKIEGO KSIĘSTWA LITEWSKIEGO

W PRUSACH KSIĄŻĘCYCH W LATACH 16551656

W ZBIORACH GEHEIMES STAATSARCHIV

PREUSSISCHER KULTURBESITZ W BERLINIE

1 _{L. Kubala, Wojna moskiewska r. 1654–1655, Warszawa 1910; G. Saganowič, Nevjadomaja vajna, Mińsk}

1995; K. Bobiatyński, Od Smoleńska do Wilna. Wojna Rzeczypospolitej z Moskwą 1654–1655, Zabrze 2004. Zob. także H. Wisner, Działalność wojskowa Janusza Radziwiłła, Rocznik Białostocki, 1976, t. XIII, ss. 99–105; A. Rachuba, Janusz

Radziwiłł, w: Hetmani Rzeczypospolitej Obojga Narodów, red. M. Nagielski, Warszawa 1995, ss. 474–477.

2 _{K. Bobiatyński, Panorama postaw ludności Wielkiego Księstwa Litewskiego wobec agresji moskiewskiej}

w latch 1654–1655, Studia i Materiały do Historii Wojskowości, t. XLIII, Białystok 2007; K. Kossarzecki, Szlachta litewska wobec panowania szwedzkiego i moskiewskiego w okresie załamania Rzeczypospolitej przełomu 1655 i 1656,

w: Z dziejów stosunków Rzeczypospolitej Obojga Narodów ze Szwecją w XVII w., red. M. Nagielski, Warszawa 2007.

3 _{A. Mironowicz, Polityka Moskwy wobec kościoła prawosławnego w Rzeczypospolitej 1655–1660, Studia}

i Materiały do Historii Wojskowości, t. XLIII, Białystok 2007, s. 90; K. Bobiatyński, Od Smoleńska do Wilna, s. 32.

4 _{Akty izdawajemyje Wilenskoju archeograficzeskoju komissieju dlja raz bora i izdanija drewnich aktow,}

t. X, Wilno 1879, ss. 269–271.

5 _{K. Bobiatyński, Od Smoleńska do Wilna, s. 40; idem, Panorama postaw, s. 7; G. Saganowič,}

Nevjadoma-ja vajna, s. 46.

jąc Wilno (8 sierpnia) i dalej wysunięte na zachód Troki, Kowno (16 sierpnia)

oraz Grodno (25 sierpnia). Choć przyjmowanie protekcji carskiej miało

maso-wy charakter (nie brakowało „poprzysiężników” przechodzących do obozu cara

_),

to jednak duże grupy ludności uciekały przerażone bezwzględnością i

okrucień-stwem posuwających się błyskawicznie na zachód wojsk Jakowa Czerkasskiego

i Wasyla Zołatarenki

_{. Uchodźcy zapełnili okolice Wilna już na początku lipca}

_,

wkrótce jednak je opuścili, gdy stolica została zagrożona atakiem wojsk

kozac-kich i moskiewskozac-kich. „Mińskie [województwo] i wszystkie insze aż po samo

Wil-no rozbiegły się w świat” – pisał 1 sierpnia hetman wielki litewski Janusz

Ra-dziwiłł

_{. Mieszczanie wileńscy i okoliczna szlachta kierowali się do Kurlandii,}

Inflant, Korony i Prus Książęcych

_{. Część z nich już koło połowy sierpnia stanęła}

w Królewcu

_{, inni zatrzymywali się w przygranicznych Tylży lub Olecku}

_.

Pobyt egzulantów litewskich w Prusach Książęcych, zwłaszcza w

Królew-cu, w latach 1655–1656 został odnotowany w literaturze, także w najnowszej

_.

6 _{K. Bobiatyński, Panorama postaw, s. 16, 19; Rejestr przysięgowy szlachty Wielkiego Księstwa Litewskiego}

1655 r., w: Pamjatniki istorii vostočnoj Evropy, t. IV, wyd. E. E. Lykowa, M. Kulecki, Moskwa–Warszawa 1999.

7 _{K. Bobiatyński, Panorama postaw, s. 209; G. Saganowič, Nevjadomaja vajna, s. 46. Według wieści}

docie-rających na Żmudź, po przemarszu wojsk moskiewskich: „od Brezyny począwszy aż na tę stronę Kowna mało co ludzi, wsi, dworów i miasteczek zostało.” – M. Vorbek-Lettow, Skarbnica pamięci, różnych spraw domowych jako

i potocznych przypomnienia godnych i potrzebnych opisanie zachowująca, opr. E. Galos, F. Mincer, red. W.

Cza-pliński, Wrocław–Warszawa–Kraków 1968, s. 252. Zob. także relacje posła brandenburskiego Lazarusa Kittel-mana do Fryderyka Wilhelma, F. Hirsch, Die ersten Anknüpfungen zwischen Brandenburg und Rußland unter

dem Großen Kurfürsten, zweiter Teil (1657–1660), Wissenschaftliche Beilage zum Programm des

Königstädtis-chen Realgymnasiums, Ostern 1886, Berlin 1886, ss. 11–12.

8 _{K. Bobiatyński, Od Smoleńska do Wilna, s. 209.}

9 _{Cyt. za H. Wisner, Działalność wojskowa Janusza Radziwiłła, s. 105.}

10 _{K. Kossarzecki, op. cit., s. 280. Na początku listopada 1658 r. duża grupa uchodźców, a w niej również}

córka Janusza Radziwiłła Anna Maria, przebywała w Mitawie. Niewykluczone, że podobnie jak Radziwiłłów-na, która przynajmniej do lipca 1656 r. przebywała w Labiawie, dotarli tam z Prus Książęcych, AGAD, AR V, 9646/I, k. 98, J. Mierzeński do B. Radziwiłła, Królewiec 5 XI 1658; S. Augusiewicz, Stryj i bratanica. O

małżeń-stwie Anny Marii i Bogusława Radziwiłłów, w: Między Barokiem a Oświeceniem. Radości i troski dnia codzienne-go, red. S. Achremczyk, Olsztyn 2006, s. 357.

11 _{M. Vorbek-Lettow, op. cit., ss. 246–248, 251.}

12 _{Beiträge zur Geschichte des II. schwedisch-polnischen Krieges (1655–1660) und der Tatareneinfälle in}

Preussen (1656 und 1657), hrsg. K. A. Maczkowski, Mitteilungen der Literarische Gesellschaft Masovia, H. 6, 1900,

ss. 16–17.

13 _{J. G. Droysen, Geschichte der preussischen Politik, Bd. III, Berlin 1863, ss. 346–348; P. Karge, Zur Geschichte}

des Deutschtums in Wilna und Kauen, Altpreussische Monatsschrift, 1917, Bd. LIV, ss. 60–62; K.

Forstreu-ter, Preussen und Russland seit den Anfängen des Deutschen Ordens bis zu Peter dem Grossen, Göttingen 1956, ss. 219–220; W. Sobieski, Królewiec a Polska, Strażnica Zachodnia, 1933, R. 12, nr 4, s. 571; A. Rachuba,

Konfede-racja wojska litewskiego w Wierzbołowie w 1655 r., Miscellanea Historico-Archivistica, 1994, t. IV, s. 22; K.

Bobia-tyński, Od Smoleńska do Wilna. Wojna Rzeczypospolitej z Moskwą 1654–1655, Zabrze 2004, s. 217; S. Augusiewicz,

Działania militarne w Prusach Książęcych 1656–1657, Olsztyn 1999, ss. 15–19; B. Wachowiak, A. Kamieński, Dzieje Brandenburgii – Prus na progu czasów nowożytnych (1500–1701), Poznań 2001, s. 523; B. Szymczak, Sto-sunki Rzeczypospolitej z Brandenburgią i Prusami Książęcymi w latach 1648–1658, Warszawa 2002, ss. 196–197;

A. Kamieński, Stany Prus Książęcych wobec rządów brandenburskich w drugiej połowie XVII wieku, Olsztyn 1995, s. 74; S. Augusiewicz, J. Jasiński, T. Oracki, Wybitni Polacy w Królewcu, Olsztyn 2005, ss. 123–125.

Jednak najwięcej informacji w tym względzie zawiera opublikowany w 1968 r.

pamiętnik uczestnika wydarzeń, byłego nadwornego medyka króla

Władysła-wa IV, luteranina wywodzącego się z mieszczaństWładysła-wa wileńskiego i związanego

z Radziwiłłami Macieja Vorbeka-Lettowa

_{. Jego zapiski, pozwalające ustalić}

chronologię i najważniejsze wydarzenia związane z emigracją litewską w

Pru-sach Książęcych, stanowią jednak wątłą podstawę do określenia skali zjawiska,

składu społecznego i wyznaniowego uchodźców. Znakomite źródło do tych

za-gadnień stanowią natomiast akta komisji pruskiej, ustanowionej, zgodnie z

po-stanowieniami szwedzko-brandenburskiego traktatu w Królewcu (17 stycznia

1656) na początku lutego 1656 r., w celu odebrania od emigrantów przysięgi

lo-jalności wobec elektora Fryderyka Wilhelma i króla Karola Gustawa: „Commisio

wegen Untersuchung und Versicherung der Frembden Leuthen die sich im

He-rzogthum Preussen auffgehalten”. Informację o tych materiałach,

przechowywa-nych obecnie w Tajnym Archiwum Państwowym Pruskiego Dziedzictwa

Kulturo-wego (Geheimes Staatsarchiv Preussischer Kulturbesitz)

_{, opublikował w 1995 r.}

w książce poświęconej wojnie polsko-moskiewskiej 1654–1667 Hienadz

Saha-nowicz

_{, a w kilka lat później osobno omówił szerzej ich zawartość}

_.

Okoliczności składania przysięgi przez emigrantów, zatem i powstania

wspomnianych akt „komisji przysięgowej”, opisał Vorbek-Lettow: „4

febru-arii przybito do wszystkich bram miejskich królewieckich i kościołów edictum

eklectorale [edykt elektorski], aby wszyscy exules [wychodźcy] Korony Polskiej

i WKsL w Królewcu mieszkający, jeżeliby tam zostawać chcieli ad pacatiora

tem-pora [do spokojniejszych czasów], przysięgę fidelitatis [wierności] wykonali, a ci

którzy by nie chcieli, in termino [w ciągu] piąciu niedziel wyjechali z Królewca

cum mobilibus bonis [z dobrami ruchomymi]. Contrafacientes [Oporni]

pod-legać mają confiscationi bonorum [konfiskacie mienia], a jednakże z Królewca

się wynosić”

_.

Edykt wywołał poruszenie wśród emigrantów, którzy naradzali się w tej

sprawie także z hetmanem polnym litewskim Wincentym Gosiewskim,

przeby-wającym od 28 stycznia, jako zakładnik szwedzki, w Królewcu. Ostatecznie

zde-14 _{M. Vorbek-Lettow, op. cit., ss. 246–271; E. Galosowa, Próba charakterystyki i geneza pamiętnika}

leka-rza nadwornego Władysława IV Macieja Vorbek Lettowa, Sprawozdania Opolskiego Towarzystwa Przyjaciół

Nauk, 1966, Wydz. S. A 1964, nr 2; F. Mincer, Maciej Vorbek Lettow, lekarz nadworny Władysława IV i

pamiętni-karz, ibidem, 1966, nr 2; S. Augusiewicz, J. Jasiński, T. Oracki, op. cit., ss. 119–125.

15 _{Geheimes Staatsarchiv Preussischer Kulturbesitz Berlin-Dahlem. XX Hauptabteilung. Staatsarchiv}

Königsberg (dalej: GStAPK, XX HA), Etats Ministerium (cyt. EM) 111 e, nr 104.

16 _{G. Saganowič, Nevjadomaja vajna, Mińsk 1995, s. 46. Zob. także S. Augusiewicz, Działania militarne, s. 15.} 17 _{H. Sahanowicz, Wychodźcy z Wielkiego Księstwa Litewskiego w Prusach 1656 roku, Lituano-Slavica}

Posnaniensia, Studia Historica, 2003, t. IX, ss. 239–245.

cydowano się złożyć przysięgę przed komisją, w skład której weszli:

nadwor-ny radca sądowy Albrecht von Ostau, radcy Friedrich Kalau, Daniel von

Wa-gner, komornik Johann Willudowius i sekretarz sądu nadwornego Johann

Mat-thei

_{. „[...] Przysięgano, i to takim sposobem, że 4 pospołu szyte beli, a takich było}

3, jeden dla duchowieństwa, drugi dla szlachty, trzeci dla mieszczan. In fronte [na

przedzie] tych arkuszów napisane stało iuramentum [akt przysięgi], dopiero

jakie-go kto stanu beł, pod ten jurament, cicho przeczytawszy, imię swoje podpisał na

tych arkuszach, jakiej który był kondycyi. Wprawdzie chciano żeby rzetelnie każdy

przysięgał, tandem remissum [jednak zaniechano], a tylko podpisać się kazano”

_.

Akta „Commisio wegen Untersuchungen und Versicherung der Frembden

Leuthen, die sich im Hertzogthum Preussen uffhalten, 1656”, (GStAPK, XX HA,

EM 111k, nr 104) zawierają

_:

I. Protokół, k. 27–44v.

II. Załączniki do protokołu:

1. Podpisane przysięgi („rewersy”), k. 50–146:

a) „Reversales Caunensium Civium et ceterumque” [15 II 1656, k. 50–50v];

b) „Cives caunensis” [b.d., k. 59–59v];

c) „Servitores defuncti Episcopi Vilnensis” [Jerzego Tyszkiewicza] [16

II 1656, 60v–65];

d) „Reversales Clericorum Ruthenorum Unitorum” [16 II 1656, k. 66–68]

e) „Nobiles” [16, 21, 26, 28 II 1656, k. 69–74v];

f) „Reversales Nobilium” [16, 17, 19 II 1656, k. 78–82]

g) „Reversales der Deutschen von der Wilda und Grodno” [16 II 1656,

k. 83–90];

h) „Polnische Leuthe von der Wilda” [16, 17 II 1656; 91v–101];

i) „Ordinis Monastici” [16 II 1656; 102v];

j) „Pastores Augustianae Confesionis Vilnensis” [16 II 1656, k. 106];

k) „Pastores Augustianae Confesionis Caunensis” [16 II 1656, k. 106];

l) „Pastores Reformatae Religiae” [16 II 1656, k. 106];

m) „Ordinis Monastici [16 II 1656; k. 107];

n) „Reversales der Deutschen in Kauen” [4 II 1656; k. 110–111v];

o) „Civitis Polonorum, Caunensium, Polocensium et ceterorum” [17

II 1656, k. 112v–116v];

p) „Nobiles” [18, 19, 20, 26 II 1656, k. 118–125, 140];

q) „Leuthe von Kauen so sich anitzo zur Tilsit und Ragnit uffhalten,

de-ren mehde-ren theils Augs. Confess. Zugethanen” [Tylża, 23 II 1656, k. 128–130v];

r) „Andere Leute aus Lithauen” [Tylża, 23 II 1656, k. 132–143v];

s) „Deutsche Leuthe von der Wilda, Kauen, etc.” [Tylża, 23 II 1656,

k. 145–146];

2. Wykazy nazwisk osób które podpisały wg. w/w grup k. 154–183v.

3. Korespondencje w sprawie uchodźców, listy polecające, glejty etc.,

k. 184–207.

4. „Cattalogus der Unterschriebene Leute in obigen beylage”, k. 211–237.

5. „Consignation der Polnischen Leute so sich unter der Lettmässigkeit

der Stadt Lebenicht Auffhaltenen”, k. 238–238v.

W materiałach są więc trzy imienne wykazy uchodźców przebywających

w Prusach Książęcych: rewersy przysięgi z ich własnoręcznymi (na ogół)

pod-pisami i sporządzone na ich podstawie przez komisję; wykaz osób

składają-cych przysięgę wg poszczególnych grup oraz uporządkowana alfabetycznie wg

pierwszych liter imion lista osób, które dopełniły obowiązku („Cattalogus”).

Po-mimo to, jak zauważył Sahanowicz

_{, nie pozwalają one dokładnie oszacować}

li-czebności emigracji litewskiej w Prusach Książęcych, choć dają dobre

rozezna-nie o jej składzie, dzięki uporządkowaniu rewersów wg przynależności stanowej

ich sygnatariuszy. Rewersy podpisały 963 osoby, ale biorąc pod uwagę fakt, że

na ogół uczyniły to w imieniu całej rodziny i służby, bardzo często nie

wymie-nianych osobno, można tę liczbę zwielokrotnić

_{. „Cattalogus” zawiera 939}

pozy-cji, ale należy wobec niego zastosować te same zastrzeżenia. Ponadto można

do-strzec wiele nieścisłości: pominięto w nim 52 osoby, które podpisały przysięgę

[Aneks 2], w kilku przypadkach wpisano dwukrotnie te same osoby, najczęściej

w sytuacji, gdy podpisywały się zarówno w swoim imieniu, jak i reprezentując

innych uchodźców. Widnieją w nim również nazwiska kilku osób, które w

Pru-sach Książęcych wówczas nie przebywały, a przysięgę złożyli, często przez

pleni-potentów, z racji schronienia w Księstwie swego ruchomego dobytku. W aktach

w ogóle brakuje rewersu podpisanego przez szlachtę przebywającą w Olecku

_,

choć ich nazwiska znajdują się w katalogu. Zapewne słuszne są wyliczenia

Saha-nowicza, że w lutym i marcu 1656 r. w Prusach Książęcych przebywało ok. 6000

uchodźców z Wielkiego Księstwa Litewskiego

_.

22 _{H. Sahanowicz, Wychodźcy z Wielkiego Księstwa Litewskiego w Prusach, s. 243.} 23 _{Ibidem, s. 243.}

24 _{GStAPK, XX HA, EM 111k, nr 102, k. 113; publikacja w: Beiträge zur Geschichte des II.}

schwedisch-pol-nischen Krieges (1655–1660), ss. 16–17.

Późnym latem i jesienią 1655 r. z pewnością ta liczba była większa. Z

in-nych źródeł wiadomo, że w Księstwie szukały schronienia dla siebie lub swoich

rodzin i dobytku następujące osoby: Janusz Radziwiłł

_{, Bogusław Radziwiłl}

_,

Wincenty Gosiewski

_{, Dorota Korffowa, żona pułkownika Ernesta Jana Korffa}

_,

aptekarz Janusza Radziwiłła Daniel Fabricius

_{, cyrulik wileński Andrzej Gross}

_,

medyk Janusza Radziwiłła Jan Majus

_{. Biskupowi wileńskiemu Jerzemu}

Tysz-kiewiczowi, który wraz z dworem i grupą duchowieństwa katolickiego zjechał

przez Taurogi do Królewca 10 października

_{, miało towarzyszyć dwóch}

kanoni-ków – Mocarski i Wieśliński

_{. Jednak nazwisk obydwóch duchownych, jak}

rów-nież samego biskupa, który zmarł 17 stycznia 1656 r., wśród podpisów i w

katalo-gu nie ma. Z pewnością wzrastające zagrożenie Prus Książęcych ze strony Szwecji

jesienią 1655 r. i atak wojsk Karola Gustawa na początku 1656 r., a następnie

anty-polski kurs polityki elektora Fryderyka Wilhelma (traktat ze Szwecją w Malborku

25 czerwca 1656 r.) sprawiły, że część uchodźców opuściła Księstwo w

poszuki-waniu bezpieczniejszego azylu

_{. Wydaje się że większość egzulantów decydowała}

się na powrót do domu w drugiej połowie 1656 r. lub dopiero w roku 1657

_.

Po-stąpiono tak z powodu zmiany polityki elektora wobec Rzeczypospolitej,

pod-jęcia przez Jana Kazimierza działań wojennych przeciw krajom Fryderyka

Wil-helma, wreszcie rozpoczęcia przez przedstawicieli Rzeczypospolitej rokowań

z Moskwą, zakończonych zawarciem rozejmu w Niemieży 3 grudnia 1656 r.

26 _{GStAPK, XX HA, EM 111e, Gesuch des Fürsten Radzivill wegen Aufnahm seiner Frauen und}

Toch-ter in Preussen.

27 _{J. G. Rauchbar, Leben und Thaten des Fűrsten Georg Friedrich von Waldeck (1620–1692), hrsg. L.}

Curt-ze, Bd. I., Arolsen 1870, s. 92, 95; Urkunden und Actenstücke zur Geschichte des Kurfürsten Friedrich Wilhelm von

Brandenburg, Bd. VII, wyd. B. Erdmannsdörffer, Berlin 1877, ss. 473, 478, 481–482, 488–490.

28 _{M. Vorbek-Lettow, op. cit., ss. 248–249; GStAPK, XX HA, EM, 111 e, nr 5 i 6, Korespondencje w}

spra-wie udzielenia schronienia w Olecku hetmanowej Magdalenie Gosiewskiej.

29 _{Urkunden und Actenstücke, Bd. VII, s. 468.} 30 _{GStAPK, XX HA, EM 111 e, nr 104, k. 205.} 31 _{Ibidem, k. 43v, 207.}

32 _{Ibidem, k. 199.}

33 _{M. Vorbek-Lettow, op. cit., s. 254; GStAPK, XX HA, EM, 111 e, nr 4, Aufenthalt des Bischofs von}

Wil-da in Königsberg und dessen Versorgung.

34 _{W. Przyałgowski, Żywoty biskupów wileńskich, t. I, Petersburg 1860, s. 141.} 35 _{Zob. przyp. 10.}

36 _{5 II 1657 w posiedzeniu kapituły wileńskiej w Braszewiczach uczestniczyli Andrzej Brazgalski i Jan}

Newelski, w lutym 1656 obecni w Królewcu, J. Kurczewski, Kościół zamkowy, czyli Katedra Wileńska w jej

dzie-jowym, liturgicznym, architektonicznym i ekonomicznym rozwoju, t. I, Wilno 1908, s. 165. Zapewne na początku

1657 opuścił Prusy Książęce i przyjął zwierzchnictwo Moskwy Tomasz Gibel, Metryka Litewska, Księga wpisów

nr 131, opr. A. Rachuba, Warszawa 2001, s. 145.

37 _{[Jan Kostrowicki] „zdrowie swoje, także żonę i dzieci naprzód do Księstwa Pruskiego wziąwszy, tam}

pivatus degit (...) po komissyjej wileńskiej [po 3 XI 1656] do popielisk swoich powrócił”, Metryka Litewska,

i liberalizacji polityki cara Aleksego Michajłowicza wobec ludności zajętych terenów

Wielkiego Księstwa Litewskiego

_.

Akta zamyka lista gospód udzielonych Litwinom przez mieszczan Löbenicht,

jednego z trzech miast królewieckich [Aneks 1]. Zawiera on zaledwie

kilkana-ście nazwisk, ale brak przesłanek do przypuszczeń, że istniały dalsze wykazy dla

Knipawy

_{i Starego Miasta.}

Poniżej zamieszczono ostatnią część akt „komisji przysięgowej”, czyli

wspo-mniany wyżej „Cattalogus”. Zachowano oryginalną pisownię, wszystkie skróty

zostały rozwiązane. W przypisach została przyjęta następująca kolejność: data

podpisania przysięgi; nazwa grupy, w której uchodźca podpisywał przysięgę;

in-formacje zawarte w podpisie, dotyczące pochodzenia, urzędu, wykonywanego

rzemiosła etc., jeśli takowe znalazły się oprócz personaliów na rewersie;

stro-ny w aktach, na których znajduje się rewers i nazwisko w sporządzostro-nym przez

komisję imiennym wykazie poszczególnych grup; jeśli udało się ustalić – dalsze

informacje na podstawie innych źródeł i literatury. W przypadku braku

perso-naliów osób, w imieniu których przysięga została podpisana (wymieniani

naj-częściej jako krewni, dzieci lub służba), identyfikację, jeśli takowa była

możli-wa, podawano w przypisach. Aby zachować czytelność przypisów, zastosowano

skróty w opisach bibliograficznych.

Wykaz skrótów stosowanych w przypisach

Adamowicz – A[Adamowicz] A. F., Kościół augsburski w Wilnie. Kronika zebrana na obchód

trzech wiekowego istnienia Kościoła w roku 1855 w dzień Ś. Jana Chrzciciela, Wilno 1855.

Aftanazy – Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, t. IV,

Woje-wództwo wileńskie, Wrocław–Warszawa–Kraków 1993.

Akta cechów wileńskich – Akta cechów wileńskich, wyd. H. Łowmiański, t. I–II, Wilno 1939.

Akta ugody kiejdańskiej – Akta ugody kiejdańskiej 1655 roku, wyd. W. Konopczyński,

K. Lepszy, Ateneum Wileńskie, 1935, R. X, ss. 173–224.

Akta zjazdów stanów W. Ks. L., II – Akta zjazdów stanów Wielkiego Księstwa

Litewskie-go, t. II, Okresy panowań królów elekcyjnych XVI–XVII wiek, wyd. H. Lulewicz,

Warsza-wa 2009.

ASD – Archeograficzeskij sbornik dokumientow otnosjaszczichsja k istorii

Siewiero-Zapad-noj Rusi, izdawajemyj pri uprawlenii Wilenskogo ucziebnogo okruga, t. XII, Wilna 1900.

AVAK – Akty izdawajemyje Wilenskoju archeograficzeskoju komissieju dlja raz bora i

iz-danija drewnich aktow, t. I–XXXIX, Wilna 1865–1915.

Baliński – Baliński M., Dawna Akademia Wileńska: próba jej historyi od założenia w roku

1579 do ostatecznego jej przekształcenia w roku 1803, Petersburg 1862.

38 _{K. Kossarzecki, op. cit., ss. 280–281.}

39 _{W Knipawie w kamienicy „podle Miodowej bramy, u pana Hendricha Treppenheuera, za 100 złotych}

Bieliński – Bieliński J., Uniwersytet Wileński (1579–1831), t. I–III, Kraków 1899–1900.

Boniecki – A. Boniecki, Herbarz polski, t. I–XVI, Warszawa 1899–1913.

Cedrowski – Pamiętnik Jana Cedrowskiego, w: Pamiętniki historyczne do wyjaśnienia

spraw publicznych w Polsce XVII wieku, wyd. M. Baliński, Wilno 1859, ss. 145–146.

Ciechanowicz – Ciechanowicz J., Rody rycerskie Wielkiego Księstwa Litewskiego,

Rze-szów 2001.

Chrapowicki I – Chrapowicki J. A., Diariusz. Część pierwsza: lata 1656–1664, wyd. T.

Wa-silewski, Warszawa 1978.

Chrapowicki II – Chrapowicki J. A., Diariusz. Część druga: lata 1665–1669, wyd.

A. Rachuba i T. Wasilewski, Warszawa 1988.

Chrapowicki III – Chrapowicki J. A., Diariusz. Część trzecia: lata 1669–1673, wyd.

L. A. Wierzbicki, Warszawa 2009.

Deputaci – Deputaci Trybunału Głównego Wielkiego Księstwa Litewskiego 1582–1696. Spis,

red. A. Rachuba, opr. H. Lulewicz, A. Rachuba, Warszawa 2007.

Galosowa – Galosowa E., Próba charakterystyki i geneza pamiętnika lekarza nadwornego

Władysława IV Macieja Vorbek Lettowa, Sprawozdania Opolskiego Towarzystwa

Przyja-ciół Nauk, Wydz. S.A 1964, 1966, nr 2.

Gumowski – Gumowski M., Mennica wileńska w XVI–XVII w., Warszawa 1921.

Kamuntavičienė – Kamuntavičienė V., Valdovo patronatas ir Katalikų Bažnyčios pareigūnai

LDK XVII a. antrojoje pusėje, Lietuvos istorijos metraštis: 1999 metai, Vilnius 2000.

Kneifel – Kneifel E., Die Pastoren der Evangelisch-Augsburgischen Kirche in Polen, Ein

biographisches Pfarrerbuch mit einen Anhang, Eging 1968.

Kneschke – Kneschke E.H (hrsg.), Neues allgemeines Deutsches Adels-Lexicon, Leipzig

1859–1870.

Kojałowicz – W. Wijuk Kojałowicz, Herbarz rycerstwa Wielkiego Xięstwa Litewskiego, tzw.

Compendium, Kraków 1897.

Kot – S. Kot, Aron Aleksander Olizarowski, profesor prawa Akademii Wileńskiej, w:

Księ-ga pamiątkowa ku uczczeniu CCCL rocznicy założenia i X wskrzeszenia Uniwersytetu

Wi-leńskiego, t. 1, Wilno 1929.

Krasiński – Krasiński W., Zarys dziejów powstania i upadku reformacji w Polsce, wyd.

J. Bursche, t. I, Warszawa 1903, t.II, cz. 1–2, Warszawa 1904.

Kraszewski, Kraszewski J. I., Wilno od początków jego do roku 1750, t. II–IV, Wilno

1840–1842.

Kurczewski – Kurczewski J., Kościół zamkowy, czyli Katedra Wileńska w jej dziejowym,

li-turgicznym, architektonicznym i ekonomicznym rozwoju, t. I–III, Wilno 1908–1916.

Łukaszewicz – Łukaszewicz J., Dzieje kościołów wyznania helweckiego w Litwie, t. I–II,

Poznań 1843.

Maczkowski – Beiträge zur Geschichte des II. schwedisch-polnischen Krieges (1655–1660) und

der Tatareneinfälle in Preussen (1656 und 1657), hrsg. K. A. Maczkowski, Mitteilungen

der Literarische Gesellschaft Masovia, H. 6, 1900.

Miłuński – Miłuński M., Zarząd dóbr Bogusława Radziwiłła w latach 1636–1669, w:

Admi-nistracja i życie codzienne w dobrach Radziwiłłów w XVI–XVIII wieku, red. U.

Augusty-niak, Warszawa 2009.

Mincer – Mincer F., Maciej Vorbek Lettow, lekarz nadworny Władysława IV i

pamiętni-karz, Sprawozdania Opolskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Wydz. S.A, 1966, nr 2.

ML 131 – Metryka Litewska, Księga wpisów nr 131, opr. A. Rachuba, Warszawa 2001.

Nagielski – M. Nagielski, Liczebność i organizacja gwardii przybocznej i komputowej za

ostatniego Wazy (1648–1668), Warszawa 1989.

Niesiecki – K. Niesiecki, Herbarz polski, t. I–IX, Lipsk 1839–1846.

Nevjadomaja vajna – Saganowič G., Nevjadomaja vajna, Mińsk 1995.

Obuchowicz – Pamiętniki Filipa, Michała i Teodora Obuchowiczów (1630–1707), opr. A.

Ra-chuba i H. Lulewicz, Warszawa 2003.

Oracki – T. Oracki, Słownik biograficzny Warmii, Prus Książęcych i ziemi malborskiej od

poł. XV do końca XVIII w., t. I–II, Olsztyn 1988, ss. 30–31.

Poczobut-Odlanicki – J. W. Poczobut-Odlanicki, Pamiętnik (1640–1684), opr. A.

Rachu-ba, Warszawa 1987.

Przyałgowski – Przyałgowski W., Żywoty biskupów wileńskich, t. I–III, Petersburg 1860.

PSB, Polski słownik biograficzny, t. I–XLIV, Kraków, Warszawa, Wrocław, 1935–2006.

Radziwiłł A. S. – A. S. Radziwiłł, Pamiętnik o dziejach w Polsce, t. III, 1647–1656, wyd.

A. Przyboś, R. Żelewski, Warszawa 1980.

Radziwiłł B. – B. Radziwiłł, Autobiografia, wyd. T. Wasilewski, Warszawa 1979.

Sahanowicz – Sahanowicz H., Wychodźcy z Wielkiego Księstwa Litewskiego w Prusach

1656 roku, Lituano-Slavica Posnaniensia, Studia Historica, t. IX, 2003, ss. 239–245.

Skorobohaty – Skorobohaty A. D., Diariusz, opr. T. Wasilewski, Warszawa 2000.

Skrobacki, A. Skrobacki, Polacy na wydziale lekarskim Uniwersytetu w Królewcu,

Olsz-tyn, 1969.

Stebelski – Stebelski I., Chronologia albo porządne według lat zebranie znaczniejszych

w Koronie Polskiej i w Wielkim Księstwie Litewskim a mianowicie na Białej Rusi w

Połoc-ku dziejów i rewolucji, Wilno 1782.

Szturc – J. Szturc, Ewangelicy w Polsce. Słownik biograficzny XVI–XX w., Bielsko–Biała 1998.

Szwagrzyk – Szwagrzyk J. A., Pieniądz na ziemiach polskich X–XX w., Wrocław 1973.

Taryfa Księstwa Żmudzkiego 1690 – Metryka Litewska. Rejestry podymnego Wielkiego

Księstwa Litewskiego. Księstwo Żmudzkie 1690, opr. G. Błaszczyk, Warszawa 2009.

Taryfa woj. mścisławskiego 1667 – Metryka Litewska. Rejestry podymnego Wielkiego

Księ-stwa Litewskiego. Województwo mścisławskie 1667 r., oprac. A. Rachuba, Warszawa 2008.

Taryfa woj. nowogródzkiego 1690 – Metryka Litewska. Rejestry podymnego Wielkiego

Księstwa Litewskiego. Województwo nowogródzkie 1690 r., oprac. H. Lulewicz i A.

Rachu-ba, Warszawa 2002.

Taryfa woj. smoleńskiego 1650 – Metryka Litewska. Rejestry podymnego Wielkiego Księstwa

Litewskiego. Województwo smoleńskie 1650 r., oprac. S. Dunin i A. Rachuba, Warszawa 2009.

Taryfa woj. wileńskiego 1690 – Metryka Litewska. Rejestry podatkowe Wielkiego

Księ-stwa Litewskiego. Województwo wileńskie 1690 r., wyd. A. Rachuba, Warszawa 1989.

Untersuchung – Commisio wegen Untersuchung und Versicherung der Frembden Leuthen die

sich im Herzogthum Preussen auffgehalten, 1656, Geheimes Staatsarchiv Preussischer

Kul-turbesitz Berlin–Dahlem, XX Hauptabteilung, Etats Ministerium 111k, nr 104.

Urbanovičius – A. Urbanovičius, Iš Vilniaus miesto tarybos naštines palikimo: naujųjų miestiečjų

aktai 1663–1795 m., Lithuanistica, 2001, nr 4, ss. 23–40.

Uruski – S. Uruski, Rodzina. Herbarz szlachty polskiej, t. I–XIV, Warszawa 1904–1917.

Urzędnicy, Woj. wileńskie – Urzędnicy Wielkiego Księstwa Litewskiego. Spisy, t. I,

Woje-wództwo wileńskie XIV–XVIII wiek, red. Andrzej Rachuba, Warszawa 2004.

Vilniaus naujieji miestiečiai – Urbanovičius A., Vilniaus naujieji miestiečiai 1661–1795

metais. Sąrašas, Vilnius 2009.

Vorbek-Lettow – M. Vorbek-Lettow, Skarbnica pamięci, różnych spraw domowych jako

i potocznych przypomnienia godnych i potrzebnych opisanie zachowująca, opr. E. Galos,

F. Mincer, red. W. Czapliński, Wrocław, Warszawa, Kraków 1968, s. 267.

Wybitni Polacy w Królewcu – Augusiewicz S., Jasiński J., Oracki T., Wybitni Polacy w

Kró-lewcu, Olsztyn 2005.

Zawisza – Pamiętniki Krzysztofa Zawiszy, wojewody minskiego (1666–1721), wyd. J.

Bar-toszewicz, Warszawa 1862

Zbiór aktów mińskich – Zbiór dawnych dyplomatów i aktów miast mińskiej guberni,

pra-wosławnych monasterów, cerkwi i w różnych sprawach, Minsk 1848.

Zbiór chronologiczny archimandrytów – Zbiór chronologiczny archimandrytów czyli opatów

zakonu św. Bazylego Wielkiego, w: Archiwum Komisji Historycznej, t. I, Kraków 1878.

Commisio wegen Untersuchung und Versicherung der Frembden Leuthen die sich

im Herzogthum Preussen auffgehalten, 1656. [Załącznik] Ż: Cattalogus der

Unterschriebene Leute in obigen beylage

Autor: Johannes Matthei, sekretarz komisji. Czas powt.: marzec/kwiecień 1656.

Oryginał: Geheimes Staatsarchiv Preussischer Kulturbesitz Berlin–Dahlem, XX

Hauptabteilung, Etats Ministerium 111k, nr 104, k. 211–237.

[k. 211]

A.

Ambrosius Romanowski

_{, Pro Consul Caunensis}

Andreas Brazgalski

_{, Canonicus Vilnensis suo et servitorum suorum no[m]i[n]e}

Andreas

_{famulus Nicolai Słupski}

_{, servit[or] Episc[opi] Viln[ensis]}

Albertus Borowski

_{famul[us] Petri Nowakowski}

Angelus Carmelita

_fr[ater]

Aleksander Godzicki

40 _{Tytuł wymieniony w specyfikacji zawartości akt komisji.}

41 _{15 II 1656, „Reversales Caunensium Civium et ceterumque”, burmistrz kowieński, Untersuchung,}

k. 50, 154. Zob. Aneks 1.

42 _{16 II 1656, „Servitores defuncti Episcopi Vilnensis” [Jerzego Tyszkiewicza]. „Canonicus Vilnensis”,}

Untersuchung, k. 60v, 154v; Sahanowicz, s. 241. Andrzej Brazgalski, zm. 24 VI 1658, notariusz (pisarz) kapitu-ły wileńskiej już 1644, kaznodzieja katedry wil. do 1652, kantor i oficjał wileński już 1648, kanonik smoleński od 23 VI 1649, kanonik wileński od 23 V 1652, deputat na Trybunał Główny WXL 1655, protonotariusz apo-stolski, ML 131, s. 434, 126, 158; Kamuntavičienė, s. 95; Przyałgowski II, s. 149; Przyałgowski III, s. 75; Kurczew-ski I, s. 131, 331, KurczewKurczew-ski III, 137, 139, 140, 155, 160, 165, 166; KraszewKurczew-ski II, s. 300; Akta cechów wileńKurczew-skich I, s. 243; Deputaci, s. 283.

43 _{„Kalicki [brak w katalogu], Stanislaus Mystkowski [zob. „Stanislaus Mystkowski”], Auriga Kaspar}

[zob. „Gaspar Auriga”], Jerzy Tyszkiewicz [zob. „Jerzy Tyszkiewicz”], Untersuchung, k. 60v, 154v.

44 _{16 II 1656, „Servitores defuncti Episcopi Vilnensis” [Jerzego Tyszkiewicza], przysięgę w jego imieniu}

podpisał Mikołaj Słupski (zob. „Nicolaus Slupski”), Untersuchung, k. 154v.

45 _{Zob. „Nicolaus Slupski”.}

46 _{18 II 1656, „Servitores defuncti Episcopi Vilnensis” [Jerzego Tyszkiewicza], przysięgę w jego imieniu}

podpisał Piotr Nowakowski (zob. „Petrus Nowakowski”), Untersuchung, k. 154v.

47 _{Zob. „Petrus Nowakowski”.}

48 _{16 i 18 II 1656, „Servitores defuncti Episcopi Vilnensis” [Jerzego Tyszkiewicza], karmelita}

trzewicz-kowy [„Carmelita Antiq[e] Regularis observantia”), spowiednik bp. wileńskiego („penitentiarius Episcopi Vil-nensis’), Untersuchung, k. 62, 63 154v.

49 _{16 II 1656, „Servitores defuncti Episcopi Vilnensis” [Jerzego Tyszkiewicza], sługa bp. wileńskiego,}

Adam Plampaitis

_{famulus Barsczewski}

Anna Giedroiciowna

_Monialis

Alexandra Skobienkowna

_Monialis

Apollonia Lebiedziewska

_{virgo Vestalis}

Adam Beier

_{schlosser von der Wilde}

Alexander Paulowski

_{famulus Benedicti Joan Żuchowski}

Andreas von Enden

Alexander Lettowen

_D[octoris]

_{filius u[nd] Andrei sein Knecht}

Andrzei Aleksander Tor[c]zylo

Alexander Oginski

_{mit den seinigen}

50 _{16 II 1656, „Servitores defuncti Episcopi Vilnensis” [Jerzego Tyszkiewicza], czeladnik Jerzego}

Barsz-czewskiego (zob. „Georgius Barszewski”, „Jerzy Barsczewski”), który w jego imieniu podpisał przysięgę, Unter-suchung, k. 62v, 63v, 155.

51 _{Zob. „Georgius Barszewski”, „Jerzy Barsczewski”.}

52 _{16 II 1656, „Reversales Clericorum Ruthenorum Unitorum”, bazylianka wileńska, Untersuchung,}

k. 66v, 155; Sahanowicz, s. 241. W 1650 r. po ufundowaniu klasztoru bazylianek w Mińsku przy cerkwi św. Ducha przez arcybiskupa połockiego Antoniego Sielawę przeniosła się do niego z Wilna wraz z przełożo-ną Katarzyprzełożo-ną Sapieżanką i Martą Korsakówprzełożo-ną, Stebelski, s. 239.

53 _{16 II 1656, „Reversales Clericorum Ruthenorum Unitorum”, podpis pod przysięgą: „Skobieykowna”,}

bazylianka wileńska, Untersuchung, k. 66v, 155; Sahanowicz, s. 241.

54 _{16 II 1656, „Reversales Clericorum Ruthenorum Unitorum”, w wykazie bazylianów wileńskich:}

„No-mina virginum secularium Deo dicatorum: Apollonia Lebiedziewska, Clara Piotrowska [zob. „Clara Piotrow-ska”], Marianna Czaplicowna [zob. „Mariana Czaplicowna”], Sophia Starzynska [zob. „Sophia Starzinska”]”, Untersuchung, k. 66v, 155; Sahanowicz, s. 241.

55 _{26 II 1656, „Nobiles”, podpis pod przysięgą: Hans Beyer, ślusarz nadworny („Hofschloßer”) z Wilna,}

Untersuchung, k. 71, 156.

56 _{16 II 1656, „Nobiles”, Untersuchung, k. 70, 156.} 57 _{Zob. „Benedictus Joannes Żuchowski”.}

58 _{21 II 1656, „Nobiles”, Untersuchung, k. 73, 156v; Sahanowicz, s. 242. Von Enden, (Fonenden,}

Fonen-da), nazwisko mieszczan wileńskich, „mieszkaniec jurydyki kapitulnej na Antokolu” (Kurczewski, III, s. 156). Kupcy gdańscy i wileńscy, Taryfa woj. smoleńskiego 1650; Taryfa woj. nowogródzkiego 1690, s. 198; Adamo-wicz, s. 60.

59 _{16 II 1656, „Reversales Nobilium”, w jego imieniu przysięgę podpisał Maciej Vorbek-Lettow,}

Unter-suchung, k. 78v, 157. Najmłodszy syn Macieja Vorbeka-Lettowa i Elżbiety Isfeltówny, marszałek starodubowski, skarbnik starodubowski 1678, stolnik starodubowski już 1676, chorąży starodubowski 1688, deputat na Trybu-nał Główny WXL z pow. starodubowskiego w l. 1670, 1676, 1678, 1684, 1688, Vorbek-Lettow, s. 308; PSB, XVII, s. 193; Boniecki XIV, s. 173; Niesiecki VI, ss. 81–82; Deputaci, s. 310, 329, 340, 357, 371.

60 _{Zob. „Maciei Vorbek-Lettow”.} 61 _{Nie wymieniony w podpisie.}

62 _{16 II 1656, „Reversales Nobilium”, z pow. upickiego. Untersuchung, k. 79v, 157v. Torczyłłowie h.}

Od-rowąż w pow. oszmiańskim, upickim i wiłkomierskim, Ciechanowicki, V, s. 275.

63 _{16 II 1656, „Reversales Nobilium”, w lutym 1656 przebywał w Tylży, przysięgę w jego imieniu}

podpi-sał Krzysztof Ezdorf (zob. „Christoff Ezdorff ”), Untersuchung, k. 36, 80, 158. Alexander Ogiński, 1585 – przed 27 III 1667, rotmistrz JKM 1611, dworzanin JKM już 1615, chorąży trocki 26 I 1626, chorąży nadworny lit. 5 II–VI 1633, znowu chorąży trocki, znowu chorąży nadworny 11 III 1636, wojewoda miński 13 I 1645, kaszte-lan trocki 5?II.1649, starosta dorszuniski, starosta rohatyński, PSB, XXIII, ss. 594–597; Taryfa woj. smoleńskie-go 1650, s. 66; Radziwiłł B., s. 339; Chrapowicki II, s. 609; Radziwiłł A. S. III, ss. 529–530.

Anna Staroscielska

_vidua

Arnolf Zaleski

_{Advocatus no[m]i[n]e sui, uxoris suae}

_{et Christoph et Albert}

Wichert

_{et famuli Simon Ambrozewicz}

_.

Adam Maciei Żakowicz

Andrzei Sokolowski

_{mit 2 diener v[nd] Jurkowski}

Andrzei Torczylo

Andrzei Bobr Piotrowicki

Abraham von Lichtenstein

_{Kaufgesell[e]}

Andreas Hoffmann

_{Chirurgus nebst einem Knecht}

Andreas Langhaus

_{Bürger von Wilda mit seinigen}

_{u[nd] einem Jungen}

65 _{16 II 1656, „Reversales Nobilium”, przysięgę podpisał w jej imieniu Krzysztof Ezdorf (zob. „Christoff}

Ezdorff ”), Untersuchung, k. 80, 158. Anna ze Starosielskich Wołłowiczowa zm. ok. 1670 wdowa po 1v. Adamie Starosielskim pisarzu ziemskim mścisławskim (zm. ok. 1649), 2v. Marcjanie Wołłowiczowu pisarzu ziemskim wi-leńskim (zm. przed 16 II 1656), Taryfa woj. smoleńskiego 1650, s. 78; Taryfa woj. mścisławskiego 1667, s. 18.

66 _{16 II 1656, „Reversales der Deutschen von der Wilda und Grodno”, „advocatus Vilnensis, Academiae}

Regiomontanae civis”, Untersuchung, k. 88v, 162v. 16 II 1656, „Reversales Nobilium”, podpisał przysięgę w imie-niu Krzysztofa Eperiaszego (zob. „Christoff Eperiasze”), Untersuchung, k. 80v, 158. Ukończył studia w Królew-cu, plenipotent mieszczan wileńskich w sprawach sądowych w l. 1664–1673, AVAK VIII, ss. 527–528; AVAK IX, s. 205, 221; AVAK X, s. 314, 316, 355, 383; AVAK XX, s. 399, 421, 451; Akta cechów wileńskich I, ss. 304–306, 330–331; Vorbek-Lettow, s. 166, 173;

67 _{Katarzyna Wichertówna.}

68 _{Bracia Katarzyny, żony Arnolfa Zaleskiego (zob. „Arnolf Zaleski”).}

69 _{Podpisał przysięgę osobiście 17 II 1656, „Polnische Leuthe von der Wilda”. Untersuchung, k. 97, 166v.}

Zob. „Simon Ambrosowicz”.

70 _{17 II 1656, „Reversales Nobilium”, w lutym 1656 przebywał w Tylży, w Królewcu przysięgę}

podpi-sał w jego imieniu Krzysztof Ezdorf (zob. „Christoff Ezdorff ”). Własnoręcznie podpisaną przysięgę przesłał do Królewca, Untersuchung, k. 140, 157v. Osobiście podpisał przysięgę w Tylży 23 II 1656 (zob. „Adam Mat-thias Sakowicz”). Adam Maciej Sakowicz, zm. 23 III 1662, podkomorzy oszmiański 13 IV 1628–1649, podwo-jewodzi wileński 1633–1640, koniuszy wileński 18 III 1645, starosta oszmiański 3 III 1649, wojewoda smoleń-ski 1 III 1658, administrator skarbu litewsmoleń-skiego 1659–1662. ML 131, s. 473; Urzędnicy, woj. wileńsmoleń-skie,, s. 118, 161, 263, 298, 721; PSB, XXXIV, ss. 334–339; Chrapowicki, I, s. 621, Radziwiłł B., s. 347, Deputaci, s. 182, 199, 212, 228, 241, 254, 274.

71 _{16 II 1656, „Reversales Nobilium”, ze Żmudzi, Untersuchung, k. 81, 158v. Ciechanowicz, V, s. 119.} 72 _{W podpisie wymienieni dwaj czeladnicy: Olszewski i Jurkowski.}

73 _{16 II 1656, „Reversales Nobilium”, z pow. upickiego, sługa podkomorzego nadwornego koronnego}

Gotarda Wilhelma Butlera, Untersuchung, k. 81v, 158v. Andrzej Torzyłło podpisał 20 X 1655 traktat ze Szwecją w Kiejdanach, Akta ugody kiejdańskiej, s. 215. O Torczyłlach h. Odrowąż w pow. oszmiańskim, nowogródzkim, wiłkomirskim i upickim, Ciechanowicz, V, s. 275.

74 _{16 II 1656, „Reversales Nobilium”, z woj. brzeskiego, Untersuchung, k. 81v, 158v. Bobr Piotrowiccy}

h. Pilawa w woj. sandomierskim i brzeskim, Uruski XIV, s. 278.

75 _{16 II 1656, „Reversales der Deutschen von der Wilda und Grodno”, czeladnik kupiecki z Wilna,}

Untersuchung, k. 84v, 160v.

76 _{16 II 1656, „Reversales der Deutschen von der Wilda und Grodno”, chirurg z Wilna, Untersuchung,}

k. 86, 161, Chirurg wileński 1668, Akta cechów wileńskich I, 352.

77 _Christoff.

78 _{16 II 1656, „Reversales der Deutschen von der Wilda und Grodno”, Untersuchung, k. 86, 161.} 79 _{Nie wymienieni w podpisie.}

Andres Hintz

_{Buchsenmeister}

Adam Jacob

_{Buchsenmeister}

Anders Reyman

_Kauffman

Adam Palczewski

_{Kauffman mit 2 Jungen}

Adrian von Koten

_{mit einem Knecht}

Abel Unstedt

Adam Kÿn

_Jäger

Andrzey Piotrowicz

Andrzey Sienkowski

Adam Zubrzycki

[k. 211v]

Adam Szostak

Alexander Romanowicz

Adam Klenowski

Andrzey Kaszuba

Alexander Philippowicz

Afanas Federowicz Pasternak

Augustin Schligmacher

81 _{16 II 1656, „Reversales der Deutschen von der Wilda und Grodno”, rusznikarz z Wilna,}

Untersu-chung, k. 86v, 161v.

82 _{16 II 1656, „Reversales der Deutschen von der Wilda und Grodno”, rusznikarz z Wilna,}

Untersu-chung, k. 86v, 161v.

83 _{16 II 1656, „Reversales der Deutschen von der Wilda und Grodno”, kupiec wileński, Untersuchung, k. 87, 161v.} 84 _{16 II 1656, „Reversales der Deutschen von der Wilda und Grodno”, kupiec wileński, Untersuchung,}

k. 88, 162v. zob. Aneks 1.

85 _{Nie wymienieni w podpisie.}

86 _{16 II 1656, „Reversales der Deutschen von der Wilda und Grodno”, Untersuchung, k. 89, 163.} 87 _{Nie wymieniony w podpisie.}

88 _{16 II 1656, „Reversales der Deutschen von der Wilda und Grodno”, sługa Gisbrechta von Putten (zob.}

„Wilm von Putten mit seinem Vater Gißbrecht”),Untersuchung, k. 89, 163.

89 _{16 II 1656, „Reversales der Deutschen von der Wilda und Grodno”, z Rudnika, Untersuchung, k. 90, 163v.} 90 _{16 II 1656, „Polnische Leuthe von der Wilda”, Untersuchung, k. 91v, 164. Sługa przysięgły wileński}

1661, 1663, AVAK X, s. 280, 284.

91 _{16 II 1656, „Polnische Leuthe von der Wilda”, Untersuchung, k. 92, 164.} 92 _{17 II 1656, „Polnische Leuthe von der Wilda”, Untersuchung, k. 92v, 164.} 93 _{17 II 1656, „Polnische Leuthe von der Wilda”, Untersuchung, k. 92v, 164v.}

94 _{17 II 1656, „Polnische Leuthe von der Wilda”, Untersuchung, k. 93, 164v. Bumistrz wileński 1663,}

1678, AVAK IX, s. 496; AVAK X, ss. 298–299, 414; Vilniaus naujieji miestiečiai, s. 16, 56.

95 _{17 II 1656, „Polnische Leuthe von der Wilda”, krawiec z Wilna, Untersuchung, k. 94, 165.} 96 _{17 II 1656, „Polnische Leuthe von der Wilda”, Untersuchung, k. 94, 165.}

97 _{17 II 1656, „Polnische Leuthe von der Wilda”, kupiec wileński, Untersuchung, k. 94v, 165.}

98 _{17 II 1656, „Polnische Leuthe von der Wilda”, Untersuchung, k. 95, 165v. Mieszczanin wileński 1643,}

AVAK X, s. 265.

Anna Trembicka

Alexander Iwanowicz

Anna Lawnowa Christoff Bylinski Witwe

Andrzey Bandowicz

Adam Stefan Domicki

Andrzey Paskiewicz

Alexander Szymanowicz

Anna Rakowska

Adamus Alexander Żegalinski

Andreas Kostecki

Albertus Burba

Andreas Gierkiewicz

Adamus Constantinus Parczynski

Andrzey Modzekowski

Andreas Biliczki

Andreas Gryskiewicz

_{v[nd] deßen diener Albrecht Beinert}

100 _{17 II 1656, „Polnische Leuthe von der Wilda”, wdowa po Szymonie Trembickim, mieszczaninie}

wi-leńskim, Untersuchung, k. 95, 165v.

101 _{17 II 1656, „Polnische Leuthe von der Wilda”, „młodzieniec z Wilna”, Untersuchung, k. 95, 165v.}

Alek-sander Iwanowski, rajca wileński, prezydent izby kupieckiej 1669, Akta cechów wileńskich I, s. 367.

102 _{17 II 1656, „Polnische Leuthe von der Wilda”, wdowa po Krzysztofie Bylińskim, rajcy wileńskim,}

Untersuchung, k. 95v, 165v.

103 _{17 II 1656, „Polnische Leuthe von der Wilda”, chirurg wileński, przysięgę podpisał razem ze sługą}

Bazylim Krzyckim, Untersuchung, k. 96v, 166v.

104 _{17 II 1656, „Polnische Leuthe von der Wilda”, Untersuchung, k. 97, 167.}

105 _{17 II 1656, „Polnische Leuthe von der Wilda”, Untersuchung, k. 97v, 167. Paszkiewicz Andrzej,}

ku-piec i kwatermistrz wileński, podpisał instrukcję dla delegatów miasta do cara Aleksego Michajłowicza, Wilno 24 IV 1658, Kraszewski, II, s. 131; mieszczanin wileński 1663, AVAK, X, s. 264.

106 _{17 II 1656, „Polnische Leuthe von der Wilda”, Untersuchung, k. 97v, 167. Burmistrz kowieński 1689,}

AVAK IX, s. 516.

107 _{17 II 1656, „Polnische Leuthe von der Wilda”, wdowa po Janie Grekowiczu,Untersuchung, k. 97v, 167.} 108 _{16 II 1656, „Polnische Leuthe von der Wilda”, Untersuchung, k. 99v, 167v.}

109 _{16 II 1656, „Polnische Leuthe von der Wilda”, Untersuchung, k. 100, 167v. „Kostecki, starszy}

rocz-ny communitatis wileńskiej” podpisał instrukcję dla delegatów miasta do cara Aleksego Michajłowicza, Wilno 24 IV 1658, Kraszewski, II, s. 131.

110 _{16 II 1656, „Polnische Leuthe von der Wilda”, ławnik wileński, Untersuchung, k. 100, 167v.} 111 _{16 II 1656, „Polnische Leuthe von der Wilda”, Untersuchung, k. 100, 167v. Andrzej Gierkiewicz, zm.}

przed 1691, ławnik 1663, 1664, rajca wileński 1666, 1672, burmistrz 1678, 1679, wójt wileński w 1682, 1686, 1690, wchodził w skład komisji mianowanej przez Jana III do osądzenia winnych zburzenia zboru kalwińskie-go w Wilnie w 1682, Łukaszewicz II, s. 119, Baliński, s. 163, Bieliński III, 597; Kraszewski III, s. 224; AVAK IX, s. 225, 277, 497; AVAK X, s. 286, 289, 298, 299, 306, 413; AVAK XII, s. 505, 529; AVAK XX, s. 411, 422.

112 _{16 II 1656, „Polnische Leuthe von der Wilda”, Untersuchung, k. 100v, 168.} 113 _{16 II 1656, „Polnische Leuthe von der Wilda”, Untersuchung, k. 100v, 168.} 114 _{16 II 1656, „Polnische Leuthe von der Wilda”, Untersuchung, k. 101, 168.}

115 _{4 II 1656, „Reversales der Deutschen in Kauen”, podpisał przysięgę tego samego dnia również w imieniu}

Martina Wolfowitza, Untersuchung, k. 111v, 170v. Zm. po 1676, burmistrz kowieński 1655, wójt 1658/1659, ML 131, s. 156, 233, 444.

Andreas Wegner

_Goldschmied

Abraham von Dehlen

_Mahler

Andreas Gryskiewicz

_{von sich u[nd] Doct[or] Mertin Wolfowitz}

Andrzey Kostowic

_{von Polotzk mit den seinigen}

Anna Tarlikowska

_Wittib

Adam Jodpetris

Alexander Princzuw

_{mit seinem Weibe}

Andreas Stompiowski

_{mit den seinigen}

Alexander Lachowic

Andrzey Kreiewsky

Adam Sapatkowic

_{mit den seinigen}

Andrzey Juriewic

_{mit Weib}

_{und Kind}

Alexander Szyscha

_{mit Weib}

_{und Kinder}

116 _{4 II 1656, „Reversales der Deutschen in Kauen”, złotnik z Kowna, Untersuchung, k. 111v, 171.} 117 _{4 II 1656, „Reversales der Deutschen in Kauen”, Untersuchung, k. 111v, 171. Zob. „Abraham von Dohlen”.} 118 _{4 II 1656, „Reversales der Deutschen in Kauen”, Untersuchung, k. 111v, 170v.}

119 _{Zob. „Martin Wolfowich”.}

120 _{17 II 1656, „Civitis Polonorum, Caunensium, Polocensium et ceterorum”, w podpisie „Kozłowicz”,}

z Połocka, Untersuchung, k. 113, 172.

121 _{Nie wymienieni w podpisie.}

122 _{17 II 1656, „Civitis Polonorum, Caunensium, Polocensium et ceterorum”, podpisała przysięgę z}

cór-ką Heleną Sebastianową, Untersuchung, k. 113v, 172v.

123 _{17 II 1656, „Civitis Polonorum, Caunensium, Polocensium et ceterorum”, czeladnik szewski z}

Kow-na, Untersuchung, k. 114, 173.

124 _{17 II 1656, „Civitis Polonorum, Caunensium, Polocensium et ceterorum”, krawiec z Kowna,}

Unter-suchung, k. 114, 173.

125 _{Nie wymieniona w podpisie.}

126 _{17 II 1656, „Civitis Polonorum, Caunensium, Polocensium et ceterorum”, z Kowna, Untersuchung,}

k. 114v, 173v.

127 _{Nie wymienieni w podpisie.}

128 _{17 II 1656, „Civitis Polonorum, Caunensium, Polocensium et ceterorum”, z Mińska, Untersuchung,}

k. 114v, 173v.

129 _{17 II 1656, „Civitis Polonorum, Caunensium, Polocensium et ceterorum”, czeladnik Teodora}

Bielma-czewicza Życzewskiego (zob. „Theodor Bielmaczewicz”), Untersuchung, k. 115, 173v.

130 _{17 II 1656, „Civitis Polonorum, Caunensium, Polocensium et ceterorum”, złotnik z Mińska,}

Unter-suchung, k. 115, 174. Adam Sapalkowicz, rajca miński 1671, starszy cechu złotniczego w Mińsku 1671, ML 131, s. 88, 314; AVAK X, s. 380.

131 _{Nie wymienieni w podpisie.}

132 _{17 II 1656, „Civitis Polonorum, Caunensium, Polocensium et ceterorum”, z Mińska, Untersuchung,}

k. 115v, 174v.

133 _{Nie wymieniona w podpisie.} 134 _{Nie wymienione w podpisie.}

135 _{17 II 1656, „Civitis Polonorum, Caunensium, Polocensium et ceterorum”, podpisał przysięgę z}

bra-tem Michałem, Untersuchung, k. 116, 174v.

136 _{Nie wymieniona w podpisie.} 137 _{Nie wymienieni w podpisie.}

[k. 212]

Alexander Mączinski

Andreas Schön

Abraham Adenbrecht

Adam Czilwikas

_{nebst seinem Weibe}

Alexander Pawłowski

_{mit der seinigen}

Ambrosius Bertulaitis

_{mit seinem Weibe}

Adam Rogozowicz

Antony Raciewic

_{mit seinem Weibe}

Alexey Koroway

_{mit Weib}

_{und Kinder}

Andrzey Wierzbicki

Alexi Reszkiewicz

_{mit Weib}

_{und Kind}

Alexander Morc

_{mit seiner Frau}

Anna Hrehorowa Minkiewiczowna

Andrzei Saska

138 _{20 II 1656, „Nobiles”, podpisał przysięgę w imieniu swoim i kasztelanowej trockiej Anny}

Heidenste-in Sapieżyny, wdowy po Andrzeju (zm. 1646), z córką (Izabella Katarzyna żona podczaszego lit. Michała Karo-la Radziwiłła?), dwiema zakonnicami i kapeKaro-lanem, Untersuchung, k. 124, 175. PSB, XXXIV, s. 577. Aleksandra Mączyńskiego h. Jastrzębiec z woj. mińskiego wymienia Niesiecki, VI, s. 316.

139 _{23 II 1656, „Leuthe von Kauen so sich anitzo zur Tilsit und Ragnit uffhalten”, Untersuchung, k. 128,}

129, 176. 23 II 1656, „Deutsche Leuthe von der Wilda, Kauen, etc.”, Untersuchung, k. 145v, 182.

140 _{23 II 1656, „Leuthe von Kauen so sich anitzo zur Tilsit und Ragnit uffhalten”, Untersuchung, k. 128,}

129v, 176v. 23 II 1656, „Deutsche Leuthe von der Wilda, Kauen, etc.”, Untersuchung, k. 145v, 182.

141 _{23 II 1656, „Andere Leute aus Lithauen”, z Kowna, Untersuchung, k. 138v, 178.} 142 _{Nie wymieniona w przypisie.}

143 _{23 II 1656, „Andere Leute aus Lithauen”, „Paskowski” z Kowna,Untersuchung, k. 138v, 178.} 144 _{Nie wymieniona w przypisie.}

145 _{23 II 1656, „Andere Leute aus Lithauen”, krawiec z Kowna,Untersuchung, k. 139, 178v.} 146 _{Nie wymieniona w podpisie}

147 _{23 II 1656, „Andere Leute aus Lithauen”, z Kowna,Untersuchung, k. 139, 179.} 148 _{23 II 1656, „Andere Leute aus Lithauen”, z Kowna,Untersuchung, k. 139v, 179.} 149 _{Nie wymieniona w podpisie.}

150 _{23 II 1656, „Andere Leute aus Lithauen”, z Kowna,Untersuchung, k. 139v, 179.} 151 _{Nie wymieniona w podpisie.}

152 _{Nie wymienione w podpisie.}

153 _{23 II 1656, „Andere Leute aus Lithauen”, kuśnierz z Wilna, przysięgę podpisał w jego imieniu}

Wawrzy-niec Minkiewicz (zob.), Untersuchung, k. 141, 179. Kupiec wileński 1666, Vilniaus naujieji miestiečiai, s. 37.

154 _{23 II 1656, „Andere Leute aus Lithauen”, mieszczanin wileński, Untersuchung, k. 141v, 179.} 155 _{Nie wymieniona w podpisie.}

156 _{Nie wymienione w podpisie.}

157 _{23 II 1656, „Andere Leute aus Lithauen”, mieszczanin wileński, Untersuchung, k. 141v, 179.} 158 _{Nie wymieniona w podpisie.}

159 _{23 II 1656, „Andere Leute aus Lithauen”, przysięgę w jej imieniu podpisał Wawrzyniec Minkiewicz}

(zob. „Wawrzyniec Minkiewicz”),Untersuchung, k. 141v, 179v.

160 _{17 II 1656, „Civitis Polonorum, Caunensium, Polocensium et ceterorum”, Saszka, przysięgę podpisał}

w jego imieniu brat Kazimierz (zob. „Casimir Saschka”), przy nim też osobno wymieniony w katalogu, Unter-suchung, k. 113, 172. Osobiście podpisał 23 II 1656, „Andere Leute aus Lithauen”, UnterUnter-suchung, k. 142, 179v.

Adam Terpkowski

_{mit Weib}

_{und Kind}

Adam Mniszewski

_{mit seinem Weibe}

Adam Bublis

_{mit seinem Weibe}

Adam Matthias Sakowicz

_{, Capit[aneus] Osmianens[sis]}

Andres Langsche Wittib

Adam Beie

Abraham von Dohlen

Andreas Schwennert

Adam Graiewski

Augustin Wawrecki

Adam Grusewski

Andrzey Roginski

[k. 213]

B.

Basilius Charzewski

Barbara Dubowiczowna

_Monialis

161 _{23 II 1656, „Andere Leute aus Lithauen”, „Serpkowski”, mieszczanin wileński, Untersuchung, k. 142, 179v.} 162 _{Nie wymieniona w katalogu.}

163 _{Nie wymienione w katalogu.}

164 _{23 II 1656, „Andere Leute aus Lithauen”, z Wilna, Untersuchung, k. 142, 180.} 165 _{Nie wymieniona w podpisie.}

166 _{23 II 1656, „Andere Leute aus Lithauen”, z Wilna, Untersuchung, k. 142v, 180.} 167 _{Nie wymieniona w podpisie.}

168 _{Tylża, 23 II 1656, Untersuchung, k. 143v, 181. Wcześniej podpisał przysięgę w jego imieniu w}

Kró-lewcu Krzysztof Ezdorf (zob. „Adam Maciei Żakowicz”).

169 _{23 II 1656, „Deutsche Leuthe von der Wilda, Kauen, etc.”, Untersuchung, k. 145v, 182v.}

170 _{23 II 1656, „Deutsche Leuthe von der Wilda, Kauen, etc.”, Untersuchung, k. 146, 182v. Boim?, Boie?} 171 _{4 II 1656, „Reversales der Deutschen in Kauen”, malarz z Kowna, Untersuchung, k. 111v, 171. Zob.}

„Abraham von Dehlen”. 23 II 1656, „Deutsche Leuthe von der Wilda, Kauen, etc.”, Untersuchung, k. 146, 183.

172 _{23 II 1656, „Deutsche Leuthe von der Wilda, Kauen, etc.”, Untersuchung, k. 146, 183.}

173 _{23 II 1656, „Deutsche Leuthe von der Wilda, Kauen, etc.”, „Adam Graiewski Styrnicki”, mieszczanin}

wileński, Untersuchung, k. 146, 183.

174 _{14 III 1656 [Grupa szlachty w Olecku], podczaszy miński, GStAPK, XX HA, EM 111k, nr 102,}

k. 113, Maczkowski, s. 18; Sahanowicz, s. 242. Ziemianin pow. oszmiańskiego 1637, właściciel kamienicy w Wil-nie 1627, AVAK VIII, s. 514; AVAK XX, ss. 288–289.

175 _{14 III 1656 [Grupa szlachty w Olecku], Adam Grajewski, GStAPK, XX HA, EM 111k, nr 102, k. 113,}

Maczkowski, s. 18. Herbarze wymieniają szlachtę tego nazwiska w ziemi wiskiej i łomżyńskiej oraz woj. sando-mierskim: Niesiecki, IV, s. 273; Uruski IV, ss. 357–359; Boniecki VII, ss. 36–38.

176 _{14 III 1656 [Grupa szlachty w Olecku], Andrzej Rogucki, GStAPK, XX HA, EM 111k, nr 102,}

k. 113, Maczkowski, s. 18. Andrzej Rogiński, syn Krzysztofa, z pow. oszmiańskiego, sądzony w Wilnie za zdradę, w 1659 walczył po stronie wojsk moskiewskich, deputat na Trybunał Główny WXL z pow. oszmiańskiego w 1650, Ciechanowicz, IV, s. 443; AVAK XX, s. 378; Deputaci, s. 264.

177 _{16 i 18 II 1656, „Servitores defuncti Episcopi Vilnensis” [Jerzego Tyszkiewicza], duchowny,}

Untersu-chung, k. 62, 63, 154v; Sahanowicz, s. 241.

178 _{16 II 1656, „Reversales Clericorum Ruthenorum Unitorum”, bazylianka wileńska, Untersuchung,}

k. 66v, 155; Sahanowicz, s. 241. Dubowicz, nazwisko mieszczan wileńskich, w 1652 Ignacy Dubowicz był bur-mistrzem wileńskim, ASD XII, s. 50. Aleksy Dubowicz, archimandryta wileński w 1650, ASD XII, s. 49.

Benedictus Joannes Żuchowski

Bonaventura Engelbrecht

Bartholomaeus Otton

Balthasar Jäschka

_{Buchsenschäffer}

Balthasar Hirdler

_{Mahler mit einem Jungen}

Bernt Berss

_Schneider

Bastian Baltzer

_Dressler

Barthol Kotzer

_{mit Urhan Vittinnen (..)eurman, einem Knecht}

_und

Barba-ren Damesche einen Wittib

Baltromiey Żyliński

Bogdan Lonkowicz

Bogdan Sobolowicz

Basili Philipowicz

Blasiey Żemacki

179 _{16 II 1656, „Nobiles”. „Benedictus Joannes Żuchovski Polonus”, Untersuchung, k. 70, 156;}

Sahano-wicz, s. 242. Benedykt Jan Żuchorski (Żuchowski, Żochowski) zm. 1695, kanonik wileński 1662, delegowany na sejm 1667 (7 III–19 V 1667), edyl katedralny 1670, prokurator kapituły wil., plenipotent i zarządca dóbr bp nominata wil. bp. Mikołaja Stefana Paca, kustosz 29 VIII 1673, prowizor seminarium i administrator dóbr seminaryjnych 1677, dziekan żmudzki już 1670, dziekan kapituły wil., kustosz już 1676, sufragan żmudzki 8 VII 1678, biskup malleński 14 IV 1681, administrator diecezji in temporalibus po śmierci bp. Mikołaja Ste-fana Paca (1684) i Aleksandra Kotowicza (1686), sufragan wileński już 1688, sufragan białoruski 1694, Przy-ałgowski, III, s. 8, 14, 28, 30, 33,34, 40, 43, 45, 49, 51, 63, 77–78, 80–82; Kurczewski I, s. 131, 152, 154, 159, 160, 166, 167, 173–174, 325, 331, Kurczewski III, wg. indeksu; Kraszewski II, s. 387, Kraszewski III, s. 149; Chrapowicki, II, s. 609; AVAK VIII, s. 340, 601; AVAK XI, s. 183, 216, 220; Deputaci, s. 301, 307, 311, 322, 331, 338, 345, 348, 369, 376.

180 _{21 II 1656, „Nobiles”, przysięgę podpisał w jego imieniu Arnolf Zaleski (zob. „Arnolf Zaleski”),}

Untersuchung, k. 73, 156v. Engelbrecht, nazwisko mieszczan wileńskich, w 1632 burmistrzem był Wilhelm En-gelbrecht, luteranin, Vorbek-Lettow, s. 275; Adamowicz, s. 35, Kraszewski II, s. 12.

181 _{16 II 1656, „Reversales Nobilium”, z woj. wileńskiego. Untersuchung, k. 79v, 157v, w podpisie}

wymie-niony sługa Jan Przekulbicki (zob.).

182 _{16 II 1656, „Reversales der Deutschen von der Wilda und Grodno”, czeladnik okładnika,}

oprawiają-cego broń (szeftarza) z Wilna, Untersuchung, k. 86v, 161v.

183 _{16 II 1656, „Reversales der Deutschen von der Wilda und Grodno”, malarz z Wilna, Untersuchung,}

k. 87, 161v.

184 _{Nie wymieniony w podpisie.}

185 _{16 II 1656, „Reversales der Deutschen von der Wilda und Grodno”, w podpisie „Behrent”,}

Untersu-chung, k. 87v, 162.

186 _{16 II 1656, „Reversales der Deutschen von der Wilda und Grodno”, w podpisie „Balgen”, tokarz}

(Drechsler) z Wilna, Untersuchung, k. 87v, 162.

187 _{16 II 1656, „Reversales der Deutschen von der Wilda und Grodno”, kupiec wileński, Untersuchung,}

k. 88, 162v.

188 _{Nie wymieniony w podpisie.}

189 _{17 II 1656, „Polnische Leuthe von der Wilda”, Untersuchung, k. 93, 164v.}

190 _{17 II 1656, „Polnische Leuthe von der Wilda”,w podpisie „Loykowicz” lub „Lankowicz”,}

Untersu-chung, k. 94v, 165; Sahanowicz, s. 244.

191 _{17 II 1656, „Polnische Leuthe von der Wilda”, przysięgę podpisał z zięciem (brak nazwiska),}

Unter-suchung, k. 94v, 165.

192 _{17 II 1656, „Polnische Leuthe von der Wilda” Untersuchung, k. 94v, 165v.}

Basilius Korolkiewicz

Basilius Fiedorowicz

Bartholomaeus Cinacchi

Bernhard Glumnau

_{, Bürger, vor die seinigen}

_{und 2 Knechte, Matthis}

Gud-nowicz und Woiczech

Bernhard von Tiefenbruch

Berthel Ringwald

_{mit seinigen}

_{u[nd] 1 Knecht}

Basilius Żakrewski

Basilius Ostachowic

Basili Kosobuski

_{mit den seinigen}

Basilius Hakurkiewic

Basili Paulowic

_{mit den seinigen}

Basili Folnianowic

Baltro Rapcewski

194 _{16 II 1656, „Polnische Leuthe von der Wilda”, rajca wileński, Untersuchung, k. 99v, 167v. Radca sądu}

miejskiego wileńskiego 1657, AVAK IX, s. 489.

195 _{16 II 1656, „Polnische Leuthe von der Wilda”, Untersuchung, k. 100v, 168. Mieszczanin wileński}

w 1663, 1679, AVAK IX, s. 193, 196, 240.

196 _{16 II 1656, „Polnische Leuthe von der Wilda”, „negotiator Vilnensis”, Untersuchung, k. 101, 168.}

Bar-tłomiej Cynaki, zm. XII 1684, kupiec, administrator ceł WXL 1678, rajca 1665, 1669, burmistrz 1676, 1678, pocztmistrz wileński 1680, wójt wileński już 1680, sekretarz JKM 1682, Urbanovičius, s. 37; Kraszewski, III, s. 224; AVAK X, s. 298, 358, 368; Chrapowicki II, s. 568; Vilniaus naujieji miestiečiai, s. 16, 72, 106; Akta cechów wileńskich I, s. 366.

197 _{4 II 1656, „Reversales der Deutschen in Kauen”, Untersuchung, k. 110v, 170. Blumnau? Blumenau?} 198 _{Nie wymienieni w podpisie.}

199 _{Nie wymienieni w podpisie.}

200 _{4 II 1656, „Reversales der Deutschen in Kauen”, Untersuchung, k. 111, 170v.}

201 _{4 II 1656, „Reversales der Deutschen in Kauen”, kupiec z Kowna, Untersuchung, k. 111, 170v.} 202 _{Nie wymienieni w podpisie.}

203 _{Nie wymieniony w podpisie.}

204 _{16 II 1656, „Polnische Leuthe von der Wilda”, teść Jerzego Wasilewicza (zob. „Georgius Wasilewicz”),}

który podpisał przysięgę w swoim i jego imieniu, Untersuchung, k. 97v, 167.

205 _{17 II 1656, „Civitis Polonorum, Caunensium, Polocensium et ceterorum”, Untersuchung, k. 113,}

172v. Basilius Ostaszkiewicz, kramarz z Kopyla, prawo miejskie w Wilnie otrzymał w 1667, Vilniaus naujie-ji miestiečiai, s. 46.

206 _{17 II 1656, „Civitis Polonorum, Caunensium, Polocensium et ceterorum”, z Połocka, Untersuchung,}

k. 113, 172v.

207 _{Nie wymienieni w podpisie.}

208 _{17 II 1656, „Civitis Polonorum, Caunensium, Polocensium et ceterorum”, Wasyl Hacukowicz z}

Klec-ka, Untersuchung, k. 113v, 172v; Sahanowicz, s. 244.

209 _{17 II 1656, „Civitis Polonorum, Caunensium, Polocensium et ceterorum”, w podpisie „Pawłowicz”}

z Mińska, Untersuchung, k. 113v, 173.

210 _{Nie wymienieni w podpisie.}

211_{17 II 1656, „Civitis Polonorum, Caunensium, Polocensium et ceterorum”, z Mińska, Untersuchung,}

k. 113v, 173.

212 _{17 II 1656, „Civitis Polonorum, Caunensium, Polocensium et ceterorum”, „krawczyk” z Kowna,}

Balthasar Markuciewic

Bernt Sagert

Brazis Grazuctis

_{mit Seinem Weibe}

Baltromiey Markiewic

Basilius Naymowic

Baltromiey Marcinowic

Bogdan Bialanboz Zangilo

[k. 213v]

Basili Marcinowic

_{mit den seiningen}

Baltzer Wilde

[k. 214]

C.

Christophorus Rostkowski

Chrysostomus Jorephowicz

Constantin Pieterkiewicz

_famulus

Casimirus Burnieus

Christoph Gniewos

_{, famulus Marcin Paulowski}

213 _{17 II 1656, „Civitis Polonorum, Caunensium, Polocensium et ceterorum”, z Kowna, sługa Tomasza}

Gibla (zob. „Thomas Gibel”), Untersuchung, k. 115v, 174.

214 _{23 II 1656, „Leuthe von Kauen so sich anitzo zur Tilsit und Ragnit uffhalten”, Untersuchung, k. 128, 129,}

176. 23 II 1656, „Deutsche Leuthe von der Wilda, Kauen, etc.”, „Bernhard Sagerd”, Untersuchung, k. 145v, 182v.

215 _{23 II 1656, „Andere Leute aus Lithauen”, z Kowna, Untersuchung, k. 138v, 178.} 216 _{Nie wymieniona w podpisie.}

217 _{23 II 1656, „Andere Leute aus Lithauen”, Untersuchung, k. 139, 178v.} 218 _{23 II 1656, „Andere Leute aus Lithauen”, z Kowna, Untersuchung, k. 139, 178v.} 219 _{23 II 1656, „Andere Leute aus Lithauen”, z Kowna, Untersuchung, k. 139v, 179.} 220 _{23 II 1656, „Andere Leute aus Lithauen”, Untersuchung, k. 141v, 179v.}

221 _{23 II 1656, „Andere Leute aus Lithauen”, mieszczanin wileński, Untersuchung, k. 142v, 180. Sługa}

urzędowy przysięgły wileński 1649, AVAK IX, s. 279.

222 _{Nie wymienieni w podpisie.}

223 _{23 II 1656, „Andere Leute aus Lithauen”, „Milde”, podpisał przysięgę w Tylży w grupie „Exules civitatis}

Vilnensis”, luteran, którą przesłali do Królewca przez Hansa Neugarta, Untersuchung, k. 132, 133, 177, 23 II 1656, „Deutsche Leuthe von der Wilda, Kauen, etc.”, „Baltzer Milde”, Untersuchung, k. 145v, 182v.

224 _{15 II 1656, „Reversales Caunensium Civium et ceterumque”, sługa Rudolfa von der Ronn (zob.}

„Ru-dolf von der Ronn”), ekonoma Bogusława Radziwiłła, Untersuchung, k. 50, 154.

225 _{Revers niedatowany. „Cives Caunensis”, Untersuchung, k. 59v, 154.}

226 _{16 i 18 II 1656, „Servitores defuncti Episcopi Vilnensis” [Jerzego Tyszkiewicza], lub Pietrkiewicz,}

sługa Pawła Chrystowskiego (zob. „Paul Skoritnice Chrystowski”), który w jego imieniu podpisał przysięgę, Untersuchung, k. 62, 63, 154v.

227 _{18 II 1656, „Servitores defuncti Episcopi Vilnensis” [Jerzego Tyszkiewicza], Untersuchung, k. 154v.} 228 _{18 II 1656, „Servitores defuncti Episcopi Vilnensis” [Jerzego Tyszkiewicza], sługa biskupa,}

Untersu-chung, k. 63, 154v.

229 _{18 II 1656, „Servitores defuncti Episcopi Vilnensis” [Jerzego Tyszkiewicza], w podpisie: „Maciej}