Wymagania przy egzaminie do klasy I gimnazjum ogólnokształcącego

WYMAGANIA

PRZY EGZAMINIE DO KLASY I

GIMNAZJUM

OGÓLNOKSZTAŁCĄCEGO

Dolnośląska Biblioteka Pedagogiczna vte Wrocławiu

III II III II II

W R00039307

WYMAGANIA

PRZY EGZAMINIE DO KLASY I

GIMNAZJUM

OGÓLNOKSZTAŁCĄCEGO

i o c i y ’.

H

H%

P rzedruk z Nru 10 Dziennika Urzędowego M inisterstw a Wyznań Religijnych i Oświe­

cenia Publicznego z r. 1938 (poz. 302, str. 410 — 416).

Centralne Bibliotece ^riaaoęfene 1

Wó Wroatdviv

D olnośląska Biblioteka Pedagogiczna we W rocławiu

D ru k arn ia Pańs

O K Ó L N I K Nr 51

z dnia 29 września 1938 r. (II Pr-3036 38) w sprawie wymagań stawianych przy egzami­ nie do klasy I gimnazjum ogólnokształcącego

różnym kategoriom kandydatów.

U zupełniając postanowienia, zawarte w re­ gulaminie przyjmowania uczniów do państwo­ wego gimnazjum ogólnokształcącego, ogłoszo­ nym jako załącznik do zarządzenia z dnia 23 lu­ tego 1937 r. Nr II S-846/37 (Dz. Urz. Minister­ stwa W. R. i 0 . P. z r. 1937, Nr 3, poz, 57), wy­ jaśniam i zarządzam,-.co następuje:

*

. \ \

A. W szyscy dyrektorzy i nauczyciele gim­

nazjum ogólnokształcącego a zwłaszcza ci, któ­ rzy egzaminują kandydatów do klasy I, powinni

znać program publicznej szkoły powszechnej stopnia trzeciego w jego obowiązującej redak­

c j i 1), gdyż szkoła ta stanowi według art. 2 usta­ wy z dnia 11 marca 1932 r. o ustroju szkolnictwa jego „podstawę organizacyjną i programową". W szczególności należy się dostosować do zało­ żenia, że zgodnie z art. 21 ustawy program gim­ nazjum opiera się na drugim szczeblu programo­ wym, tj. na programie klas V i VI szkoły po­ wszechnej stopnia trzeciego. Egzamin wstępny w obu swych częściach — piśmiennej i ustnej — ma przede wszystkim na celu stwierdzenie ogól­ nego rozwoju kandydatów oraz ich uzdolnienia do skutecznego podjęcia nauki w gimnazjum; stwierdzenie to odbywać się powinno zasadni­ czo w oparciu o drugi szczebel programowy szko­ ły powszechnej. Wymagania przy egzaminie nie

mogą w żadnym razie przekraczać zakresu obję­

tego tym szczeblem — ani dla obostrzenia se­ lekcji, ani dla jakichś względów przypadkowych. Przeciwnie, bez uszczerbku dla istotnie niezbęd­ nego przygotowania można zmniejszyć niektóre mniej ważne wymagania w stosunku do kandy­ datów ze szkół powszechnych stopnia drugiego i pierwszego, którzy zostali wskazani w punkcie a) §-fu 11 regulaminu przyjmowania do gimna­ zjum. Jednym ze środków umożliwienia dalszego

') W chwili obecnej:

Program nauki w publicznych szkołach pow szech­ nych trzeciego stopnia z polskim językiem nauczania (Tym czasow y). M inisterstwo W yznań Religijnych i O św ie­ cenia publicznego. Państwowe W ydawnictwo K siążek Szkolnych we Lwowie. W ydanie z r. 1934.

wykształcenia—w myśl wstępu do ustawy o ustro­ ju szkolnictwa — „zdolniejszym" „i dzielniej­ szym jednostkom ze wszelkich środowisk" jest właśnie usunięcie zbędnych i nazbyt formali- stycznych przeszkód w stosunku do tych kandy­ datów. W związku z odpowiednimi postanowie­ niami formalnymi wzmiankowanego regulaminu określam obecnie szczegółowsze normy egzami­ nacyjne dla różnych przypadków. W zastoso­ waniu do kandydatów, którzy nie wyczerpali drugiego szczebla programowego w szkole po­ wszechnej stopnia drugiego lub pierwszego, nor­ my te są pomyślane w taki sposób, aby dziecko odpowiednio uzdolnione, które rzetelnie opano­

wało materiał ustalony obecnie jako obowiązują­

cy i wykazuje przy tym dostateczny stopień roz­

woju ogólnego, mogło w krótkim czasie dostoso­

wać się należycie do normalnej pracy w gim­ nazjum.

Egzaminujący i dyrektorzy szkół, w myśl regulaminu przyjmowania do gimnazjum, m ają do czynienia z następującym i kategoriami kan­ dydatów:

1. Posiadający świadectwo ukończenia kla­ sy VI szkoły powszechnej stopnia trzeciego.

2. P osiadający świadectwo ukończenia kla­ sy VI szkoły powszechnej stopnia drugiego.

3. P osiadający świadectwo ukończenia z wy­ nikiem pomyślnym jednego roku nauki w klasie VI szkoły powszechnej stopnia drugiego.

4. Posiadający świadectwo ukończenia szko­ ły powszechnej stopnia pierwszego.

5. W szyscy inni kandydaci, odpow iadający warunkom określonym w § 1 i § 2 regulaminu, a więc przewidziani w punkcie b) §-fu 11.

B. Od wszystkich kandydatów do klasy I

gimnazjum ogólnokształcącego żąda się w dzie­

dzinie języka polskiego i arytmetyki z geometrią

tego samego przygotowania, określonego przez drugi szczebel programowy, w szczególności przez program klasy VI szkoły powszechnej stopnia trzeciego. Zwłaszcza zaś stosuje się do

wszystkich jednakową miarę w zakresie:

sprawności w czytaniu głośnym i cichym,

umiejętności poprawnego wypowiadania się w mowie i piśmie, opanowania'ortografii:

biegłości w działaniach arytmetycznych na

liczbach całkowitych, umiejętności (ale jeszcze

nie w stopniu biegłości) wykonywania działań na ułamkach zwykłych i dziesiętnych oraz umie­ jętności stosowania zdobytej wiedzy w dostęp­ nych zagadnieniach praktycznych, w ym agają­ cych wykonania kilku działań.

Co się tyczy łatwości wypowiadania się, n a­ leży przy egzaminowaniu młodzieży ze szkół po­ wszechnych wszystkich trzech stopni liczyć się z warunkami środowiska, zw łaszcza wiejskiego, i stosować pewną wyrozumiałość tam, gdzie wa­ runki te nie były korzystne dla językowego roz­ woju dziecka.

W zakresie geografii, przy uwzględnieniu w określonych przypadkach ustalonych ulg i skrótów, do wszystkich kandydatów stosuje się jednakową miarę wymagań w zakresie praktycz­ nej umiejętności posługiwania się m apą i glo­ busem.

Pewne zróżnicowanie innych wymagań

ustalam w sposób następujący:

1. W stosunku do kandydatów, którzy ukoń­ czyli z wynikiem pomyślnym klasę VI szkoły powszechnej stopnia trzeciego, obowiązuje nie tylko w zakresie języka polskiego i arytmetyki z geometrią, ale także historii, geografii i nau­

ki o przyrodzie, drugi szczebel programowy

szkoły powszechnej, zwłaszcza zaś w myśl § 12 regulaminu program klasy VI — bez zastrzeżeń.

Je żeli kandydat przeszedł kurs klasy VII szkoły powszechnej, powinien być egzaminowa­ ny tak samo jak przybywający bezpośrednio z klasy VI.

2. Je żeli kandydat skończył nie klasę VI szkoły powszechnej stopnia trzeciego, lecz dwu­ letnią klasę VI szkoły stopnia drugiego, wów­ czas wymagania w zakresie historii, geografii i nauki o przyrodzie należy ograniczyć według wskazań, podanych w działe A załączonej in­

strukcji.

3. Do kandydatów, którzy ukończyli z wy­ nikiem pomyślnym jeden rok nauki w dwulet­ niej klasie VI szkoły stopnia drugiego, należy stosować w zakresie historii, geografii i nauki

o przyrodzie wymagania, wskazane w dziale B

załączonej instrukcji.

4. Do kandydatów, którzy ukończyli szko­ lę powszechną stopnia pierwszego, należy sto­

sować w zakresie historii, geografii i nauki

o przyrodzie wymagania, wskazane w dziale C

załączonej instrukcji.

5. W zastosowaniu do wszystkich innych kandydatów obowiązuje w zakresie 6 przedmio­ tów egzaminu, wskazanych w § 20 regulaminu przyjmowania uczniów do państwowego gimna­ zjum ogólnokształcącego, drugi szczebel progra­ mowy, a więc program klas V i VI szkoły stop­ nia trzeciego, bez żadnych ułatwień.

Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego:

W. Swiętosławski

Załącznik do okólnika Nr 51 z dnia 29 w rześnia 1938 r. (II Pr-3036/38).

INSTRUKCJA DOTYCZĄCA WYMAGAŃ PRZY EGZAMINIE WSTĘPNYM DO KLASY I

GIMNAZJUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCEGO A. W ZASTO SO W A N IU DO K A N D YD A ­

TÓW, KTÓ RZY UKOŃCZYLI K L A S Ę VI SZK O ŁY PO W SZECH N EJ STO PNIA

DRUGIEGO

Z programu k las V i VI szkoły pow szech­ nej stopnia trzeciego nie należy wymagać zna­ jomości tematów, wyszczególnionych poniżej.

1. H IST O R IA

Z program u klasy V. D rużyna ry cersk a Chrobrego. R ycerze zachodni, ich ob y czaje i zam ki rycerskie. Św. K inga, św. Salom ea, św. Ja c e k na Rusi. Założenie A k a ­ demii K rakow skiej. Pogrzeb K azim ierza W ielkiego. F o r ­ tyfikacje m iejskie K rakow a w X V wieku. Św. Ja n Kanty. Kopernik. D ługosz i synowie królewscy. M łodość Tarnow ­ skiego i jego podróż do Włoch. Ostróg nad Horyniem. N a dworze Zygmunta A ugusta. Obrazek z życia na S i­ czy,

Z program u k la sy VI. Życie na dw orze Czartoryskich w Puław ach. Patriotyczne zw iązki m łodzieży w ileńskiej, spisek Łukasińskiego. Bem, P rądzyński. W ięźniowie p o l­ scy w M oabicie, bom bardow anie Lwowa i Krakow a.

2. G E O G R A F IA

Z program u k lasy V. W ycieczka na Howerlę. W a­ pienniki. W kamieniołomach pod Kielcam i. Cukrownia na Podolu. N ad Gopłem. Nad kanałem Bydgoskim .

Hamburg, Monachium. Górnicy polscy w W estfalii. B ukareszt. K rajobraz. Płyty R osy jsk ie. N ad dolną W oł­ gą. O dessa. Położenie wyspowe W ielkiej Brytanii. M arsy ­ lia. U stóp W ezuwiusza.

Z program u k lasy VI. W ypraw a do Tybetu. W P ek i­ nie i Szanghaju. Góry Sk aliste. Rio de Jan eiro. Ludnos'ć A ustralii.

3. a. N A U K A O PRZY RO D ZIE Ż Y W E J Z program u klasy V. Tem peratury, opady, długość dnia w jesieni. Ryś, bóbr, łoś, żubr. Ptaki przy latu jące do r a s na zimę. Przystosow ania ptaków do lotu.

Z program u klasy VI. Dawne zalesienie Polski. U zu­ pełnienia przyrodnicze obrazów: dżungli in dy jsk iej, pu­ styni Saharv. stepu afrykańskiego, tundry (dział 5 ku r­ su jesiennego).

b. N A U K A 0 PRZY RO D ZIE M A R T W E J

Z program u klasy V. Pokrycie ciała ssaków i p ta ­ ków jak o przykłady do rozpatryw ania przewodnictwa cieplnego. Praktyczne wypróbowanie niektórych dobrych i złych przewodników ciepła. W rzenie wody, jej d esty la­ cja.^ Rozpuszczanie w wodzie sinego kam ienia; k ry stali­ zacja różnych ciał z roztworu wodnego. Lew ar prosty. Obrazy przedmiotów, wytworzone przy pomocy małych otworów. Peryskop.

Z program u klasy VI. W ielki piec. Ogniwo Leclan- chego.

B. W ZASTO SO W A N IU DO KA N D YD A ­

TÓW, KTÓ RZY UKOŃCZYLI Z W YNIKIEM POM YŚLNYM JE D E N RO K NAUKI W K L A ­

SIE VI SZKO ŁY STO PN IA DRUGIEGO

1. H IST O R IA

Z programu klasy V szkoły powszechnej stopnia trzeciego nie należy wymagać znajomo­ ści tematów, wskazanych powyżej w dziale A. 1.

Z programu klasy VI obowiązuje materiał

następujący.

JE Ż E L I UCZEŃ P RZEC H O D ZIŁ K I R S A:

Czasy odradzania się i upadku Państwa Polskiego.

Obraz z życia Polski za Sasów : sejm nie­ my. Obraz sejmu rozbiorowego w 1772 r.

Kościuszko i Pułaski w Stanach Zjednoczo­ nych. Obrazy z działalności sejmu czteroletnie­ go, uchwała o powiększeniu wojska i zasileniu skarbu. Konstytucja 3 maja.

Kościuszko, Dubienka, drugi rozbiór. Zwy­ cięstwo racławickie, ogłoszenie uniwersału po­

łanieckiego. Powstanie Warszawy, Kiliński.

Trzeci rozbiór.

Pierwszy okres walk o niepodległość.

Napoleon Bonaparte. Henryk Dąbrowski

i utworzenie Księstw a Warszawskiego. Bitwa

W ojsko i skarb w Królestwie Polskim. Po­ wstanie listopadowe: bitwa pod Grochowem, zwycięstwo pod Iganiami, Em ilia Plater. U pa­ dek powstania.

Czasy niewoli i nowych walk.

Noc 22 stycznia 1863 r., manifest Rządu N a­ rodowego; obrazek z walk powstańczych, dzia­ łalność Rządu Narodowego. Prześladowanie unitów. Wóz Drzymały. Przebudzenie się naro­ dowe ludu śląskiego.

Odzyskanie niepodległości i odrodzone Państwo Polskie.

Jó zef Piłsudski; polityczne prace dla niepo­ dległości. Wybuch wojny światowej. Obrazki z walk Legionów i działań Polskiej Organizacji W ojskowej. Obrazki z wędrówek i walk innych formacyj polskich.

11 listopada 1918 r., objęcie władzy przez Jó zefa Piłsudskiego. Z walk o wyzwalanie się dzielnic. Obrona Polski w 1920 roku.

Uchwalenie konstytucji w r. 1921 i jej zmia­ ny w r. 1926. Uchwalenie nowej konstytucji w 1935 r.

Polska a inne państwa świata, Liga N aro­ dów.

JE Ż E L I UCZEŃ P R Z EC H O D Z IŁ K U R S B :

Czasy odradzania się i upadku Państwa Polskiego.

Obrazek z życia szlachty za Sasów. W szko­ le Konarskiego. W Korpusie Kadetów, katechizm rycerski. Rejtan i pierw szy rozbiór.

K om isja Edukacji Narodowej. W arszawa za Stanisław a Augusta, Łazienki, dwór króla, obiady czwartkowe, Niemcewicz. Zakładanie fa­ bryk. Obrazek z Pawłowa Brzostowskiego. Dzień 3 m aja 1791 r.

Przysięga Kościuszki, Bartosz Głowacki, Maciejowice, trzeci rozbiór.

Pierwszy okres walk o niepodległość.

Legiony polskie we Włoszech. W yprawa na Moskwę. Śmierć K sięcia Józefa.

Założenie Liceum Krzemienieckiego.

Zmiany w gospodarowaniu na Zachodzie, wprowadzenie m aszyny tkackiej i kolei żelaznej. Nowe fabryki w Polsce, Żyrardów. Zasługi S ta ­ szica.

Noc listopadow a; obrona Woli, Sowiński.

Czasy niewoli i nowych walk.

M anifestacje warszawskie, obrazek z walk powstańczych w r. 1863; Traugutt.

Odkrycie nafty, Lukasiewicz. „Czarne dia­ menty" na Śląsku i w Zagłębiu, Łódź. Emigran­

ci w Brazylii. Polacy w fabrykach Stanów Zje­ dnoczonych.

T ajna oświata.

Odzyskanie niepodległości i odrodzone Państwo Polskie.

Jó zef Piłsudski; przygotowania wojskowe do walki o niepodległość. Wymarsz Kadrówki dnia 6 sierpnia 1914 r,, Obrazki z walk Legio­ nów, Obrazki z wędrówek i walk innych forma- cyj polskich.

11 listopada 1918 r., oswobodzenie Polski. Z walk o wyzwalanie się dzielnic. Naczelnik Państwa i Wódz Naczelny Jó zef Piłsudski.

Zniszczenie Polski przez wojnę i jej odbu­ dowa, port w Gdyni.

2. G E O G R A FIA

Z programu klasy V szkoły powszechnej stopnia trzeciego nie należy wymagać znajomo­ ści tematów, wskazanych powyżej w dziale A. 2. Z materiału nauczania według programu

klasy VI szkoły powszechnej stopnia trzeciego

należy wymagać od wszystkich uczniów znajo­ mości działów: „1. Elementy geografii ogólnej" i „3. Ziemia we wszechświecie“ . Ponadto ucz­

niowie, którzy przeszli kurs A, winni znać z dzia­

łu 2 („Geografia krajów pozaeuropejskich") geografię Afryki i A zji (z wyjątkiem tematów:

„Wyprawa do Tybetu", „W Pekinie i Szangha­ ju“ ); uczniowie, którzy przeszli kurs B, winni ¿nać geografię Ameryki Północnej i Południo­ wej, Australii, Oceanii i krajów polarnych (z wyjątkiem tematów: „Góry Skaliste” , „Rio de Janeiro” , ludność Australii). Co się tyczy pominiętych działów programu, należy w każ­ dym z dwu przypadków • poprzestać na znajo­ mości położenia uwzględnionych tam państw i kolonij na mapie świata i na wiadomościach, gdzie w nich istnieją skupienia Polaków.

3. a. N A U K A O PRZYRO DZIE ŻYW EJ.

Z programu klasy V szkoły powszechnej stopnia trzeciego nie należy wymagać znajomo­ ści tematów, wskazanych powyżej w dziale A. 3- a.

Z programu klasy VI szkoły powszechnej stopnia trzeciego obowiązuje tylko mateiiał na­ stępujący:

JE Ż E L I UCZEŃ PRZECHODZIŁ KURS A:

Rozpoznawanie drzew iglastych i liściastych najbliższej okolicy. Wpływ oświetlenia, tempe­ ratury, wiatru, wilgotności powietrza w lesie na jego roślinność.

Mech (np. płonnik), paproć (np, paproć samcza), przystosowania tych roślin do środowi­ ska, sposób rozmnażania się.

K lęski lasów, powodowane przez owady szkodniki, np. barczatkę sosnówkę, brudnicę nie­ parkę, białkę wierzbówkę, strzygonię chojnówkę

(wybór uzależniony od okoliczności). Kornik i jego niszczycielska działalność.

L asy sztuczne i naturalne. Ochrona przyro­ dy. Parki narodowe.

JE Ż E L I U C ZEŃ P R ZEC H O D ZIŁ K U R S B :

Na przykładzie jednego drzewa iglastego lub liściastego (np. dębu, świerku, sosny) zazna­ jomienie się z budową pnia (wyjaśnienie szcze­ gółów dostrzegalnych gołym okiem na prze­ kroju).

Parowanie liści, ich opadanie.

Mrówki leśne: ustrój roju; rola mrówek ja ­ ko obrońców lasu i siewców roślin runa leśnego.

Grzyby jadalne i trujące. Grzyby pasożyt­ nicze, np. rdza zbożowa lub zaraza ziemniacza­

na. Gnicie ściółki leśnej przy współudziale

pleśni i bakteryj; kompost.

C ala część wiosenna m ateriału nauczania

w klasie VI szkoły powszechnej stopnia trzecie­ go (według tekstu pod tytułem „N auka o przy­ rodzie żywej“ na str. 176 i 177 wydania progra­ mu z r. 1934).

b. N A U K A O PR Z Y R O D Z IE M A R T W E J.

Z programu klasy V szkoły powszechnej stopnia trzeciego nie należy wymagać znajomo­

16

ści tematów, wskazanych powyżej w dziale A. 3. b.

Z programu klasy VI obowiązuje materiał następujący:

JE Ż E L I UCZEŃ PR Z EC H O D Z IŁ K U R S A:

Działy: „1. Skład powietrza", ,,2. Obieg wę­ gla” , ,,3. Skład chemiczny wody” , wiadomości o soli kuchennej (sól kopalniana i warzonka), dział ,,6. K om pas", zam iast działów 7 i 8 wiado­ mości skrócone:

P rąd galwaniczny. Elektromagnes. Obwód

prądu. L atarka elektryczna; praktyczne zazna­ jomienie się z jej budową; żarówka jako sygna­ lizator prądu.

O pracy i środku ciężkości. Przykłady n a­

rzędzi, przyrządów, prostych maszyn, używa­ nych przez człowieka do wykonywania pracy. Doświadczenia z dźwignią, kołowrotem, równią pochyłą w celu wykazania, że one ułatw iają wy­

konanie pracy. Środek ciężkości; trzy stany

równowagi.

J E Ż E M U C Z E Ń P R Z E C H O D Z I Ł K U R S B :

Wszystkie działy materiału nauczania w klasie VI szkoły powszechnej stopnia trze­ ciego z ułatwieniami następującymi: z działu „2. Obieg w ęgla" należy uwzględnić tylko wia­ domości o wydzielaniu dwutlenku węgla przez człowieka i zwierzęta oraz o przyswajaniu wę­

gla z dwutlenku przez rośliny zielone; z działu „4. Żelazo" nie należy wymagać znajomości te­ matu „Wielki piec", z działu „5. Sól kuchenna, wapień, granit, glina" — wiadomości o soli ku­ chennej, z działu „7. Prąd galwaniczny" — zna­ jomości tematu „Ogniwo Leclanchego”.

C. W ZASTOSOW ANIU DO KANDYDATÓW, KTÓRZY UKOŃCZYLI SZKO ŁĘ POW SZECH­

NĄ STO PNIA PIERW SZEGO

1. H IST O R IA

Wymagania należy oprzeć na programie następującym:

Budowa Państwa Polskiego.

Chrzest Polski. Mieszko I, budowniczy Pań­ stwa Polskiego. Życie na wsi; życie w grodzie i na podgrodziu. Bolesław Chrobry walczy o niezależność i granice Państwa; obrazek z walk z Niemcami; wjazd do Kijowa i odzyskanie Gro­ dów Czerwieńskich. Koronacja Chrobrego.

Walka Krzywoustego o Pomorze. Obrona Głogowa. Testament Krzywoustego.

Upadek jedności Państwa Polskiego.

Sprowadzenie Krzyżaków do Polski. N apa­ dy Tatarów, bitwa pod Lignicą. Wieś osadnicza

i jej zakładanie. Założenie miasta Krakowa. Go­ spodarka klasztorów.

Odrodzenie i wzmocnienie Państwa Polskiego.

Koronacja W ładysława Łokietka. Bitwa pod Płowcami.

Odzyskanie Rusi Czerwonej. Gospodarka

Kazimierza Wielkiego: spichlerze, sukiennice, drogi handlowe. Kazimierz Wielki królem chłop­ ków. Kościół Mariacki i inne znakomitsze bu­ dowle tego czasu.

Rozwój potęgi Państwa Polskiego.

Królowa Jadw iga i Władysław Jagiełło, połączenie Litwy z Polską, chrzest Litwy. Zwy­ cięstwo pod Grunwaldem. Zjazd w Horodle.

Kazimierz Jagiellończyk i odzyskanie Po­ morza; przyjęcie posłów pruskich przez króla w Krakowie, zwycięstwo pod Puckiem, pokój toruński.

Gospodarka szlachty w folwarkach, handel zbożem, zmiana w położeniu włościan. Sejmik szlachecki, „nic o nas bez nas". Życie w mieście średniowiecznym: mieszczanie, cechy, kupcy, handel.

Uniwersytet Krakowski; Kopernik.

Złoty wiek w Polsce.

Wawel, dzwon Zygmunta. Hołd pruski. Bitwa pod Obertynem.

Obrazki z obrad sejmików i sejmu. Unia lubelska, testam ent Zygmunta A ugusta,

Państwo Polskie w walce o utrzymanie potęgi.

Wieś polska w XV I w., pańszczyzna, chata w iejska. E lekcja Stefana Batorego. K ról ,,nie­ m alow any"; obrazek z wojny moskiewskiej, p ie­ chota wybraniecka.

Przeniesienie stolicy Państw a do W arsza­ wy. Zwycięstwo pod Kłuszynem, sztandary pol­ skie na Kremlu. Żółkiewski jako wzór obywa­ tela, jego śm ierć pod Cecorą. Obóz polski pod Chocimem, Chodkiewicz, Piotr Konaszewicz Sahajdaczny. Obraz w ojska i floty za W łady­ sław a IV.

Bitw a pod Beresteczkiem , ugoda z K o zak a­ mi w Hadziaczu. Potop szwedzki. Stefan C zar­ niecki, obrona Częstochowy.

K ról Ja n Sobieski, zwycięstwo pod Choci­ mem, odsiecz Wiednia.

Czasy odradzania się i upadku Państw a Pol­ skiego.

Obrazek z życia Polski za Sasów. Sejm nie­ my. Rejtan i pierw szy rozbiór. W arszaw a za Stan isław a A ugusta. Łazienki, obiady czw artko­ we. O brazek z Paw łow a B rzostow skiego. Sejm czteroletni, uchwała o powiększeniu w ojska i za­ sileniu skarbu, konstytucja 3 m aja.

Drugi rozbiór, przysięga Kościuszki. Zwy­ cięstwo racławickie, B artosz Głowacki, ogłosze­ nie uniw ersału połanieckiego. Pow stanie W ar­ szawy, Kiliński. K lęsk a pod Maciejowicami, trzeci rozbiór.

Pierw szy okres walk o niepodległość.

Legiony polskie we W łoszech. Utworzenie K sięstw a W arszaw skiego. W ypraw a na Moskwę. Śmierć księcia Jó z e fa Poniatowskiego, Nowe fa ­ bryki w Polsce, Żyrardów, Zasługi Staszica,

W ojsko i sk arb w K rólestw ie Polskim. Noc listopadow a, bitwa pod Grochowem; obrona Woli, Sow iński; upadek pow stania.

C zasy niewoli i nowych walk.

Noc 22 stycznia 1863 r., manifest Rządu N a­ rodowego, obrazek z w alk powstańczych, T rau ­ gutt.

Przebudzenie się narodowe ludu śląskiego. Emigranci w Brazylii, Polacy w fabrykach S ta ­ nów Zjednoczonych. Wóz Drzymały, tajna oświata, prześladow anie unitów.

Odzyskanie niepodległości i odrodzone Państwo Polskie.

Jó z e f Piłsudski: przygotow anie do walk

0 niepodległość. W ym arsz K adrów ki dnia 6

sierpnia 1914 r. O brazki z w alk Legionów

O brazki z w ędrów ek i w alk innych polskich formacyj wojskowych.

11 listopada 1918 r., oswobodzenie Polski.

Z w alk o wyzwalanie się dzielnic. Jó z e f Pił­ sudski Naczelnikiem Państwa, Obrona Polski w 1920 r. Zniszczenie Polski przez wojnę i jej odbudowa, Gdynia. Polska, jej sąsiedzi i inne państwa św iata. Liga Narodów.

2. G E O G R A F IA

Wymagania należy oprzeć na programie następującym :

a. Najw ażniejsze wiadomości o mapie (po-

działka, kierunki, kompas), uzyskane na podsta­ wie czytania mapy własnego województwa.

b. Ogólny obraz Polski na podstawie

m apy:

Granice i obszar Polski. Przedstawianie na mapie najważniejszych form terenu przy pomo­ cy poziomic. Ogólny przegląd gór, wyżyn i ni­ zin Polski. Przegląd głównych rzek Polski. Po­ dział na krainy gospodarcze.

c. Przegląd mapy Europy,

Czechosłowacja, Rumunia: Polacy na po­ graniczu Polski; w kotlinie czeskiej; rozmaitość

krajobrazów Rumunii. Krótkie wiadomości o

państwach półwyspu Bałkańskiego, o Węgrzech i Szw ajcarii. F ran cja — kraj rolniczo-przemy­ słowy; stosunki z Polską.

Związek Socjalistycznych Republik Rad (Z. S. R. R .) : w krainach pól uprawnych; Mo­ skwa, Kijów ; wielkie przedsięwzięcia rolne i przemysłowe w Z. S. R. R. Polacy w Rosji Europejskiej. W ielka Brytania — światowa po­ tęga przemysłowa i handlowa.

Niemcy: wielki przemysł w Niemczech; Ber­ lin; Polacy w Niemczech. Krótkie wiadomości o innych państwach nad Bałtykiem. Włochy: krajobrazy i życie.

d. K ształt ziemi. Globus. Siatka geogra­

ficzna, Ruch wirowy ziemi i jego konsekwencje: dzień i noc, Ruch postępowy ziemi; pory roku.

Kolonie francuskie w Afryce północnej; S a ­ hara; życie Murzynów w Sudanie; lasy równiko­ we — kraina bogatego i różnorodnego świata roślin i zwierząt; Egipt — dar Nilu.

Syberia — kraina mrozów i bogactw natu­ ralnych; Polacy na Syberii. Japonia — kraj ty­ siąca wysp, trzęsień ziemi i wulkanów; Chiny — kraj ryżu, wielkich rzek, Szanghaj; Indie: w dżungli nad Gangesem. Hodowla owiec w Au­ stralii.

Stany Zjednoczone: życie farmerów na uro­ dzajnych nizinach Missisipi; życie w miastach

przemysłowych, Nowy Jo rk ; Polacy w Stanach Zjednoczonych. Brazylia — kraj kawy i lasów pierwotnych; w kolonii polskiej. Wzmianka o Polakach w Argentynie.

Rozkład lądów i oceanów na kuli ziemskiej.

3. N A U K A O PR Z Y R O D Z IE

W ymagania należy oprzeć na programie następującym :

a. Rozpoznawanie drzew w najbliższej

okolicy. Na przykładzie jednego drzewa liścia­ stego lub iglastego wyjaśnienie szczegółów bu­ dowy pnia, dostrzegalnych gołym okiem, Sposo­ by rozsiewania się owoców poznanych drzew. Wpływ św iatła na kształtowanie się roślin w ogóle a drzew w szczególności.

Parowanie liści. Opadanie liści, udział li­ ści i darni w tworzeniu się gleby.

Znaczenie lasów; ochrona lasów.

Wiadomości o budowie kwiatu i powstaw a­ niu owocu.

Mech, np. płonnik. Rozmnażanie się za po­ mocą zarodników.

N a przykładzie dowolnie wybranym zazna­ jomienie z grzybem, jego sposobem odżywiania się i rozmnażania się przez zarodniki. Grzyby

jako pożywienie — wskazówki higieniczne.

Opracowanie rdzy zbożowej lub innego

przykładu grzyba pasożytniczego.

Ja k rośliny przetrwały zimę. Rozwój bylin i ich kwitnienie na dowolnie wybranym przy­ kładzie, zależnie od warunków miejscowych (np, zawilec, konwalia, kosaciec). Budowa na­ sienia. Kiełkowanie, Budowa i czynności ko­ rzenia na przykładzie kiełkujących roślin.

G leba i podglebie, warstwy przepuszczalne

i nieprzepuszczalne. Piasek, glina, próchnica.

Gleby urodzajne i nieurodzajne; gleby piaszczy­ ste i gliniaste. W yjaławianie się gleby i jej na­ wożenie. Znaczenie mechanicznej uprawy gleby dla pomyślnego wzrostu roślin.

Parowanie wody z gleby, w zależności od temperatury. Parowanie wody w ogóle, w tem­ peraturze 0° i 100°; termometr pokojowy i ter­ mometr lekarski.

Opady atmosferyczne: rosa, deszcz, grad.

b. Znaczenie uwłosienia ssaków jako za­

bezpieczenia od zimna. Ubranie człowieka. Po­ wietrze jako zły przewodnik ciepła. Zaznajo­ mienie z kilkoma ssakami krajowymi, jak np.: sarna, dzik, wilk, lis, wiewiórka, nietoperz. Spo­ soby poruszania się tych zwierząt w różnych środowiskach, sposoby zdobywania i przyjmo­ wania pożywienia, oraz związane z tym szcze­ góły budowy zewnętrznej. Ochrona ssaków gi­ nących.

Kilka ptaków, wybranych spośród pozosta­ jących u nas na zimę i odlatujących od nas, np. dzięcioł, sikorka, kukułka. Obyczaje tych p ta­ ków oraz związane z tym szczegóły budowy ze­ wnętrznej.

Ochrona ptaków. Przyloty ptaków, gnież­ dżenie się ptaków.

Zaznajomienie z rybą na przykładzie ryby dostępnej dla obserwacji: ruchy, pobieranie po­ żywienia, oddychanie oraz związane z tym szczegóły budowy zewnętrznej. Zaznajomienie z karpiem i szczupakiem lub innymi rybami o znaczeniu handlowym, zależnie od warunków miejscowych.

Żaba: jej ruchy, oddychanie, sposób przyj­ mowania pokarmu i związane z tym szczegóły budowy zewnętrznej; przeobrażenia.

Zaskroniec i żmija.

Rośliny i drobne zwierzęta wodne, stanowią­ ce podstawę życia ryb w wodzie.

Komar; o roznoszeniu zarazków malarii przez komary widliszki.

Zimowanie zwierząt wodnych pod lodem; tworzenie się lodu na powierzchni wody, znacze­ nie ochronne lodu, temperatura wody pod lo­ dem, oddychanie zwierząt pod lodem powie­ trzem rozpuszczonym w wodzie, znaczenie prze­ rębli.

c. Ogrzewanie mieszkań, materiały opało­

we. Racjonalne palenie w piecu i trzonie ku­

chennym przy regulowaniu dopływu powietrza. Przewietrzanie mieszkań; powietrze czyste i za­ nieczyszczone; dwutlenek węgla, czad.

Ciśnienie powietrza i jego rozprężliwość; łatwe zastosowania. Spalanie pod kloszem. P ra­ żenie proszku żelaza przy wolnym dostępie po­ wietrza. Główne składniki powietrza: tlen i azot. Palenie się węgla i siarki w powietrzu, w tlenie. Dwutlenek węgla; charakterystyczne oddziały­

wanie na wodę wapienną. Wydzielanie dwu­

tlenku węgla przez człowieka i zwierzęta, przy­ sw ajanie węgla z dwutlenku przez rośliny zie­ lone.

W oda do picia, sposób jej oczyszczania, urządzenie studni. Skład chemiczny wody: otrzymywanie wodoru z wody za pomocą ogrze­ wania wilgotnego proszku żelaza w rurze; otrzy­ mywanie wody przez spalanie wodoru; tlen ja­ ko drugi składnik wody.

Magnes w kształcie „igły“ - Oddziaływanie igły kompasu na opiłki i przedmioty żelazne.

Wzajemne oddziaływanie dwóch igieł. Stały

kierunek igieł w kompasie: biegun północny i południowy. Inne kształty magnesów.

Źródła św iatła: światło słoneczne, elek­

tryczne, światło lampy naftowej, świecy i łuczy­ wa. Światło odbite. Lupa, dalekowidz i krót­ kowidz, okulary.

Elektromagnes. Prąd galwaniczny; obwód

prądu. Latarka elektryczna, jej budowa; ża­

Przykłady narzędzi, przyrządów, prostych maszyn, używanych przez człowieka do wykony­ wania pracy. Dośw iadczenia z dźwignią, koło­ wrotem, równią pochyłą w celu wykazania, że one ułatw iają wykonanie pracy. Środek ciężko­ ści; trzy stany równowagi.

T > T *W * * * " '1 mr » » T * «'k 'r v - a v r r t m n i P a