z. 70 Transport 2009
Mirosław NADER1, Irena JAKOWLEWA2 1
Wydział Transportu, Politechniki Warszawskiej Zakład Podstaw Budowy Urzdze Transportowych
ul. Koszykowa 75, p.318 mna@it.pw.edu.pl
2 Wydział Transportu, Politechniki Warszawskiej Studentka
irena.jakowlewa@gmail.com
WYBRANE ZAGADNIENIA ORGANIZACJI ZAKŁADU
RECYKLINGU SAMOCHODÓW OSOBOWYCH
Streszczenie
W pracy przedstawiono zagadnienie recyklingu pojazdów samochodowych z uwzgldnieniem tematyki logistyki wewntrzzakładowej. Przedstawiono podstawy prawne wykonywania zada recyklingu oraz omówiono główne dokumenty opisujce przebieg demonta u pojazdów od momentu ich wprowadzenia na teren zakładu do chwili wysłania z zakładu uzyskanych produktów recyklingu. Oszacowano iloci samochodów mogcych podlega recyklingowi w kraju oraz opisano sposoby uzyskania dofinansowania przedsiwzicia. Przedstawiono główne strumienie przemieszczania elementów systemu podczas procesu technologicznego. Zaproponowano metodologi szacowania kosztów w zakładzie. W podsumowaniu przedstawiono perspektywy rozwoju recyklingu pojazdów oraz mo liwoci wykorzystania produktów otrzymanych w trakcie procesu recyklingu.
Słowa kluczowe: recykling, pojazdy samochodowe, stacja demonta u.
1. WPROWADZENIE
Rozwój motoryzacji oraz otwarcie granic spowodowało, i znacznie wzrosła w Polsce liczba eksploatowanych samochodów, po zakoczeniu okresu u ytkowania pojazdy te staj si odpadami niebezpiecznymi. Zapotrzebowanie i zainteresowanie recyklingiem pojazdów samochodowych wycofanych z eksploatacji (PWE) wynika głównie z koniecznoci ochrony rodowiska naturalnego przed zanieczyszczeniami oraz zmniejszeniem wykorzystania surowców naturalnych. Oprócz ekologicznego aspektu recykling PWE daje równie mo liwo uzyskania korzyci finansowych dla prowadzcego tak działalno.
Pod pojciem recyklingu PWE rozumie si wszystkie działania, które maj na celu wprowadzi uzyskane z rozbiórki materiały do ponownego u ytkowania.
Mo na wyró ni kilka rodzajów recyklingu:
• recykling materiałowy – ponowne dowolne wykorzystanie materiałów,
• recykling właciwy – ponowne wykorzystanie materiałów zgodnie z przeznaczeniem (np. czci zamienne),
• odzysk energetyczny – odzyskanie energii wło onej w wyprodukowanie danej czci (np. spalenie opon) [9].
Demonta pojazdów wycofanych z eksploatacji powinien odbywa si w obiektach do tego specjalnie stworzonych, czyli w stacjach demonta u pojazdów. Zakłady te działaj w oparciu o szereg przepisów prawnych, maj pozwolenie na prowadzenie działalnoci a ich listy dostpne s w urzdach wojewódzkich.
2. PODSTAWY PRAWNE WYKONYWANIA ZADAē RECYKLINGU
Działalno zakładu recyklingu pojazdów samochodowych musi by prowadzona w oparciu o obowizujce akty prawne w randze ustaw i rozporzdze. Podstawowym dokumentem regulujcym gospodark PWE jest Dyrektywa z dnia 18 wrzenia 2000 r. 2000/53/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie pojazdów wycofanych z eksploatacji (Dz. Urz. WE L 269 z 21.10.2000, z pón. zm.). Stanowi ona podstaw prawn do stworzenia przez wszystkie pastwa członkowskie ujednoliconego systemu gospodarowania odpadami: zmniejszenia ich liczby, zwikszenia liczby materiałów podlegajcych ponownemu u yciu i recyklingowi. Dokument ten okrela prawa i obowizki producentów pojazdów, u ytkowników oraz zakładów prowadzcych demonta i recykling.
Zawarte w Dyrektywie wskazówki i zalecenia przenoszone s na grunt prawny pastw członkowskich UE. W Polsce jest to Ustawa z dnia 20 stycznia 2005 r. o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji (Dz. U. Nr 25, poz. 202). Ten akt prawny okrela zasady postpowania z pojazdami wycofanymi z eksploatacji z uwzgldnieniem ochrony zdrowia i ycia ludzi, oraz ochrony rodowiska. Reguluje on prawa i obowizki: administracji pastwowej, producentów samochodów, indywidualnych importerów, włacicieli pojazdów, stacji demonta u, punktów zbierania pojazdów, w zakresie gospodarowania PWE.
W zwizku z koniecznoci dostosowania prawa polskiego do wymaga UE zostały stworzone oraz zmodyfikowane midzy innymi nastpujce ustawy:
• Ustawa z dnia 20 stycznia 2005 r. o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji (Dz. U. Nr 25, poz. 202),
• Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz. 628, z pón. zm.), • Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony rodowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627,
z pón. zm.),
• Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. – Prawo o ruchu drogowym (Dz. U. 1997 Nr 98, poz. 602, z pón. zm.),
oraz rozporzdzenia wydane przez właciwych Ministrów:
• Rozporzdzenia Ministra rodowiska: w sprawie zakresu informacji oraz wzorów formularzy słu cych do sporzdzenia i przekazywania zbiorczych zestawie danych, w sprawie wzorów dokumentów stosowanych na potrzeby ewidencji odpadów, w sprawie obliczania poziomów odzysku i recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji oraz w spawie rocznego sprawozdania o pojazdach wycofanych z eksploatacji,
• Rozporzdzenie Ministra Transportu i Budownictwa w sprawie listy istotnych elementów pojazdu kompletnego,
• Rozporzdzenia Ministra Infrastruktury: w sprawie wykazu przedmiotów wyposa enia i czci wymontowanych z pojazdów, których ponowne u ycie zagra a bezpieczestwu ruchu drogowego lub negatywnie wpływa na rodowisko, w sprawie sposobu uniewa niania dokumentów pojazdów wycofanych z eksploatacji, wzorów zawiadcze wydawanych dla tych pojazdów, sposobu przechowywania zawiadcze oraz prowadzenia ich ewidencji,
• Rozporzdzenie Ministra Gospodarki w sprawie minimalnych wymaga dla stacji demonta u oraz sposobu demonta u pojazdów wycofanych z eksploatacji.
3. OSZACOWANIE ILO CI SAMOCHODÓW MOGĄCYCH PODLEGA[ RECYKLINGOWI W KRAJU
Główny Urzd Statystyczny w opracowaniach statystycznych: „Transport – wyniki działalnoci w 2007 r.” oraz „Transport – wyniki działalnoci w 2008 r.” podaje, e w Polsce liczba zarejestrowanych samochodów osobowych w roku 2006 wynosiła 13 384 229 sztuk, w roku 2007 - 14 588 739 pojazdów, natomiast w roku 2008 wzrosła do 16 079 533 samochodów. Po raz pierwszy na terytorium Polski w roku 2006 zarejestrowano 923 783 samochody osobowe, w roku 2007 – 1 128 684, natomiast w roku 2008 zarejestrowano 1 280 633 pojazdy [5]. Wzrost liczby pojazdów zarejestrowanych na terytorium Polski przedstawiono na rys.1. 923 783 1 128 684 1 280 633 0 500 000 1 000 000 1 500 000 2006 2007Rok 2008 Liczba pojazd w
Rys. 1. Wykres liczby samochodów zarejestrowanych po raz pierwszy na terytorium Polski w latach 2006 - 2008 ródło: Opracowanie własne na podstawie danych statystycznych GUS.
Wraz z wstpieniem Polski do Unii Europejskiej z roku na rok systematycznie ronie liczba aut sprowadzanych do kraju z pastw członkowskich UE. W pierwszym kwartale roku 2007 do Polski sprowadzono z pastw UE 213 830 samochodów u ywanych, w porównaniu z rokiem poprzednim zaobserwowano wzrost o 74,2 %. W marcu 2007 r. do Polski sprowadzono 81 808 pojazdów samochodowych, co w porównaniu z poprzednim miesicem daje wzrost o 26,7 %, a w porównaniu z marcem roku poprzedniego – 68,7% [4]. Co wiadczy o bardzo du ej dynamice przyrostu sprowadzanych do kraju pojazdów u ywanych.
Po polskich drogach poruszaj si samochody w ró nym wieku, w 2006 roku uredniony wiek parku samochodowego wynosił 14 lat, w 2007 roku - 14,3, natomiast w roku 2008 wiek ten wynosił 13 lat i 11 miesicy. Liczb samochodów zarejestrowanych w Polsce w roku 2007 oraz 2008 z podziałem na grupy wiekowe zamieszczono w tablicy 1.
Cykl ycia pojazdu okrelony jest przez szereg czynników, najwa niejszy z nich to czas u ytkowania. Mo na przyj e samochody, które bd podlega recyklingowi maj skoczone 16 lat eksploatacji.
Analizujc powy sze statystyki mo na stwierdzi, i w roku 2008 potencjalny rynek dla recyklingu PWE wynosił 39,4% iloci wszystkich zarejestrowanych pojazdów samochodowych w roku 2007, czyli 5 743 870 pojazdów. W kolejnym roku zaobserwowano
wzrost liczby pojazdów powy ej 16 roku eksploatacji do 6 502 235 pojazdów, czyli 40,5% iloci wszystkich zarejestrowanych pojazdów w roku poprzednim.
Tablica 1. Polski park samochodowy wg grup wiekowych w 2007 r. oraz 2008 r.
Liczba sztuk Wiek pojazdu 2007 r. 2008 r. Do 2 lat 684 430 838 834 Od 3 do 5 lat 1 009 495 1 101 054 Od 6 do 10 lat 3 255 369 3 202 169 Od 11 do 15 lat 3 895 575 4 435 291 Od 16 do 20 lat 2 326 393 2 699 360 Od 21 do 30 lat 2 722 319 2 876 709 Powy ej 30 lat 695 158 926 166 Razem 14 588 739 16 079 533
ródło: opracowanie własne na podstawie danych statystycznych GUS.
Procentowy udział zarejestrowanych pojazdów wg grup wiekowych w roku 2007 oraz 2008 przedstawiono na rys. 2. oraz rys. 3.
do 2 lat 4,7% od 3 do 5 lat6,9% od 21 do 30 lat 18,7% od 31 lat 4,8% od 6 do 10 lat 22,3% od 11 do 15 lat 26,7% od 16 do 20 lat 15,9%
Rys. 2. Wykres struktura pojazdów samochodowych wg grup wiekowych w 2007 r. ródło: Opracowanie własne na podstawie danych statystycznych GUS.
do 2 lat 5, 2% od 3 do 5 l at 6, 8% od 6 do 10 lat 19, 9% od 11 do 15 l at 27,6% od 16 do 20 lat 16,8% od 21 do 30 l at 17,9% powyĪej 30 lat 5, 8%
Struktu ra po ja zd ów samochod owych wg gru p wiek owych w 2008 r.
Rys. 3. Wykres struktura pojazdów samochodowych wg grup wiekowych w 2008 r. ródło: Opracowanie własne na podstawie danych statystycznych GUS.
Zakładajc, e samochody powy ej 21 lat stanowi najwiksze zagro enie dla otoczenia i w najbli szym czasie musz by wycofane z eksploatacji, mo na oszacowa i rocznie recyklingowi bdzie poddane ok. 800 000 samochodów z tej grupy wiekowej.
W prognozowaniu nale y uwzgldni równie młodsze samochody, które przez odpowiednie organy zostan wycofane z eksploatacji oraz cigle rosnc liczb pojazdów sprowadzanych do kraju, co spowoduje wzrost liczby samochodów dostarczanych do stacji demonta u i mo e ona wynosi nawet do 1 000 000 PWE/rok .
4. ORGANIZACJA ZAKŁADU RECYKLINGU
Stacja demonta u to przedsibiorstwo, w którym nastpuj takie operacje technologiczne jak: dostawa i wyładunek PWE, magazynowanie przyjtych pojazdów, usuwanie substancji niebezpiecznych, oczyszczenie i przygotowanie elementów do demonta u, demonta i segregacja, magazynowanie i sprzeda czci zamiennych. Miejsca wykonywania tych czynnoci s okrelone przez Rozporzdzenie Ministra Gospodarki i Pracy, ka da stacja demonta u podzielona jest na sze sektorów, które s odpowiednio zabezpieczone ekologicznie i wyposa one technicznie. Teren nale cy do zakładu demonta u powinien by zabezpieczony przed dostpem osób postronnych.
Zgodnie z Rozporzdzeniem Ministra Gospodarki i Pracy dotyczcym minimalnych wymaga dla stacji demonta u oraz sposobu demonta u PWE stacja dzieli si na nastpujce sektory:
• Sektor I – przyjmowanie pojazdów wycofanych z eksploatacji, • Sektor II – magazynowanie przyjtych PWE,
• Sektor III – usuwanie z pojazdów elementów i substancji niebezpiecznych w tym płynów, • Sektor IV – demonta z PWE przedmiotów wyposa enia i czci nadajcych si do
ponownego u ycia, w tym odpadów,
• Sektor V – magazynowanie czci wymontowanych z PWE przeznaczonych do ponownego u ycia,
• Sektor VI – magazynowanie odpadów pochodzcych z demonta u PWE.
Stacja demonta u PWE powinna mie nastpujce zabezpieczenia ekologiczne: szczelne nawierzchnie w miejscach gdzie mo e nastpi wyciek substancji niebezpiecznych, szczelne kraw niki, oczyszczalnia cieków, separator koalescencyjny i zasobnik sorbentów.
Do podstawowych zada stacji nale y:
• przyjcie pojazdu od ostatniego właciciela i wydanie odpowiedniego zawiadczenia, • testowanie zespołów mechanicznych przeznaczonych do ponownego u ycia,
• usunicie czci zagra ajcych bezpieczestwu pracowników (poduszki powietrzne, pirotechniczne napinacze pasów) a nastpnie usunicie płynów, czci i materiałów stwarzajcych zagro enie dla rodowiska i przekazanie ich do zakładów zajmujcych si unieszkodliwianiem,
• wymontowanie pozostałych czci i zespołów przeznaczonych do sprzeda y, • ostateczny demonta materiałów i ich zagospodarowanie.
Stacja powinna by wyposa ona w specjalistyczne urzdzenia techniczne takie jak: waga samochodowa, obrotnica, podnonik samochodowy oraz wózek widłowy. Ponadto w skład wyposa enia stacji powinny wchodzi urzdzenia do osuszania demontowanych pojazdów igromadzenia odzyskanych płynów: paliw, olejów, płynów chłodniczych, hamulcowych, płynów z amortyzatorów oraz gazów ze spr yn gazowych i urzdze klimatyzacyjnych. W skład wyposa enia stacji powinny równie wchodzi: przecinaki do blachy oraz no yce, urzdzenia do demonta u szyb, urzdzenia do testowania czci przeznaczonych do sprzeda y jako zamienne, rolki napdowe, urzdzenia do demonta u
złomowanych kół samochodowych, urzdzenia do ekologicznego mycia czci przeznaczonych do sprzeda y oraz inny drobny sprzt warsztatowy [9].
Ka dy PWE zgodnie z prawem podlega recyklingowi a przebieg demonta u jest taki sam dla wszystkich pojazdów: na pocztku nastpuje przyjcie i diagnostyka, okrelenie stopnia demonta u, osuszenie oraz demonta szyb, akumulatora, kół, zderzaków i innych czci zewntrznych. Nastpnie nale y zdemontowa silnik, skrzyni biegów, inne zespoły napdowe oraz pozostałe czci, siedzenia i tapicerk. W czasie demonta u nastpuje segregacja uzyskanych czci i materiałów do: ponownego u ycia (sprzeda y), regeneracji, dalszego przetworzenia oraz strzpienia [3].
Ogólny zarys podziału na fazy demonta u oraz rozdział na frakcje materiałowe przedstawiono w tablicy 2 [11].
Tablica 2. Rozdział odpadów na frakcje materiałowe.
ródło: opracowanie własne.
5. SYSTEM GOSPODARKI MAGAZYNOWEJ
Magazynowanie czci i materiałów powinno odbywa si w dwóch fazach: w pojemnikach w pobli u stanowisk demonta u oraz w du ych kontenerach lub stosach w odpowiednich sektorach stacji.
Magazynowanie i sprzeda czci przeznaczonych do ponownego u ytku zalecane jest przez Dyrektyw Unii Europejskiej oraz Ustaw o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji, s one gromadzone w magazynie czci na regałach odpowiednio do tego dostosowanych. Elementy te s przetestowane i oznaczone np. etykietami z kodem kreskowym, co ułatwia identyfikacj i organizacj sprzeda y. Małe czci magazynowane s w pojemnikach ustawionych na regałach. Czci du e i ci kie (np. silniki) umieszczane s na paletach a nastpnie ustawiane na regałach. Magazynujc elementy, z których mog powsta ewentualne wycieki oleju nale y stosowa palety wyposa one w kuwety lub umieci kuwety
bezporednio pod regałami. W praktyce regały tego typu s wyodrbniane w magazynie w celu uchronienia czci czystych przed niechcianymi zabrudzeniami. Czci małe i ci kie składowane s w metalowych pojemnikach, dostosowanych do transportu wózkami widłowymi. Niezale nie od sposobu składowania elementów musza by one chronione przed uszkodzeniami i łatwo dostpne dla pracowników magazynu w celu pokazania klientowi.
Odpady niebezpieczne np.: przepracowane oleje, płyny chłodnicze, hamulcowe, szkło, tworzywa sztuczne, które bd poddane recyklingowi musz by posegregowane wg technologii recyklingu i magazynowane w pojemnikach pod zadaszeniem. Akumulatory składuje si w wydzielonym pomieszczeniu, którego podłogi i ciany s zabezpieczone materiałem odpornym na działanie kwasów.
Do powierzchni magazynowych oprócz magazynów materiałów uzyskanych w trakcie demonta u PWE zalicza si równie place postojowe samochodów oczekujcych na osuszenie, samochodów osuszonych oraz place na których składowane s odpady.
Transport magazynowanych czci i materiałów na terenie stacji demonta u powinien odbywa si przy pomocy wózków widłowych, natomiast odbiór pozyskanych materiałów odbywa si samochodami przystosowanymi do samodzielnego załadunku kontenerów lub samochodami, na które załadunek bdzie wykonywany wózkami widłowymi.
Ruch pojazdów w zakładzie recyklingu PWE powinien by jednokierunkowy, rozwizanie tego typu zapewnia płynno ruchu oraz zmniejszenie powierzchni przeznaczonej na place manewrowe oraz postojowe.
6. DOKUMENTY STOSOWANE W ZAKŁADZIE RECYKLINGU POJAZDÓW WYCOFANYCH Z EKSPLOATACJI
Zgodnie z prawem stacja demonta u ma obowizek nieodpłatnie przyj ka dy kompletny pojazd wycofany z eksploatacji oraz wyda zawiadczenie o demonta u lub o przyjciu pojazdu niekompletnego. Dokumenty te sporzdzane s w 3 egzemplarzach. Jeden egzemplarz zawiadczenia dostaje właciciel pojazdu, jeden zostaje w stacji demonta u a jeden przekazywany jest do właciwego organu, który jako ostatni rejestrował pojazd.
Stacja demonta u ma obowizek posiada i przechowywa dokumentacj powiadczajc przekazanie odpadów do unieszkodliwienia w uprawnionych do tego zakładach odzysku. Co roku prowadzcy zakład recyklingu ma obowizek sporzdzenia sprawozda z działalnoci przedsibiorstwa, które zawieraj dane o liczbie, markach, masie i roku produkcji pojazdów przyjtych do demonta u, o danych dotyczcych poziomu odzysku, unieszkodliwienia, recyklingu, z podziałem na pojazdy wyprodukowane przed dniem 1 stycznia 1980 r. i póniejszym. Równie bardzo wa nymi dokumentami s umowy zawarte z zakładami uprawnionymi do dokonywania utylizacji odpadów niebezpiecznych. W oparciu o te umowy wydawane s przez wojewod pozwolenia na działalno stacji demonta u.
Wzory wystawianych dokumentów oraz sprawozda jakie zobowizany jest sporzdzi właciciel stacji s zamieszczone w odpowiednich rozporzdzeniach, podane w nich s równie okresy archiwizowania dokumentacji oraz terminy składania sprawozda zbiorczych z działalnoci stacji.
Pomocne w prowadzeniu dokumentacji wewntrznej zakładu oraz dokumentacji ujtej w obowizujcych przepisach s oprogramowania komputerowe wspomagajce organizacj stacji demonta u pojazdów wycofanych z eksploatacji. Oprogramowania te s łatwe w instalacji i obsłudze. Doskonałym przykładem mo e by oprogramowanie komputerowe
SIRS stworzone przez PIAP, składa si ono z odrbnych modułów, które s zestawiane ze sob na yczenie zamawiajcego. Moduły dostpne w SIRS wraz z funkcjami przedstawiono w tablicy 3.
Tablica 3. Oprogramowanie komputerowe SIRS wspomagajce prac stacji recyklingu PWE.
Nazwa modułu Funkcja „Przyjmowanie samochodów”
Gromadzenie danych o przyjtych do recyklingu PWE, umowy kupna-sprzeda y, zawiadczenia o demonta u
pojazdu itp.
„Strategia demonta u” Współpracuje z modułem „Przyjmowanie samochodów”, przeprowadzenie demonta u we właciwej kolejnoci. „Magazyn i sprzeda czci” Dane dotyczce zasobów czci z PWE aktualnie
znajdujcych si w sprzeda y w magazynie stacji. „Gospodarka odpadami”
Sprawozdawczo niezbdna w wietle obowizujcych przepisów przy wytwarzaniu, przekazywaniu, transporcie
i składowaniu na wysypiskach odpadów ze stacji. „Fakturowanie” Wystawianie faktur za sprzedane czci.
ródło: www.piap.pl
Odpowiednie moduły programu pozwalaj na prowadzenie dokumentacji ka dej fazy demonta u, dokumentowanie stanu technicznego oraz pochodzenia czci przeznaczonych do ponownego u ytku. Oprogramowanie SIRS pozwala równie na okrelenie stanów magazynowych oraz miejsca składowania czci, odpowiednio oznakowanych.
Dostpne s równie inne oprogramowania:
• IDIS- stworzony przez europejski przemysł samochodowy, • System ARES,
• Recykling System.
Midzynarodowy System Demonta u Pojazdów IDIS ma za zadanie wspomaga oraz optymalizowa proces recyklingu PWE, zawiera on baz danych o modelach, która stworzona została na podstawie danych otrzymanych od producentów pojazdów.
System ARES obejmuje stacje demonta u oraz punkty przyj/dystrybutorów czci, oferuje pełen zakres usług a celem najwa niejszym jest ochrona rodowiska naturalnego.
Niektóre programy pozwalaj na prowadzenie sprzeda y czci z PWE za pomoc sieci internetowej oraz daj mo liwo członkostwa w sieci zajmujcej si sprzeda czci u ywanych [9].
7. OSZACOWANIE STRUMIENIA ODPADÓW I CZY CI DO PONOWNEGO UYCIA Z POJAZDÓW WYCOFANYCH Z EKSPLOATACJI
Majc dane na temat statystycznego pojazdu przyjmowanego do stacji demonta u mo na oszacowa ilo poszczególnych materiałów z których jest on zbudowany. Udział poszczególnych surowców dla samochodu o redniej masie 1010 kg podano w tablicy 4 [8].
Okrelenie strumienia odpadów oraz czci do ponownego u ycia wymaga zastosowania szeregu zało e, przyjcia współczynnika niekompletnoci pojazdów oraz procentowego udziału czci przeznaczonych do ponownego u ycia.
Udział czci zamiennych przyjmowany jest w granicy od 20% do 30% jest uzale niony od danej stacji demonta u i stosowanego w niej sposobu demonta u. Współczynnik
niekompletnoci zale y od tego ile stacja przyjmuje rocznie pojazdów niekompletnych, liczba ta wi e si z odpowiedzialnoci przez zakład demonta u za brakujce istotne elementy pojazdu.
Zakładajc roczn wydajno stacji na 1000 PWE oraz znajc udziały procentowe surowców w całkowitej masie pojazdu w tablicy 4 okrelono roczn mas wytworzonych odpadów w zakładzie.
Tablica 4. Udział surowców w statystycznym samochodzie w UE w 2000 r oraz masa wytworzonych odpadów w zakładzie recyklingu PWE o wydajnoci 1000 pojazdów/rok
Udział surowców w statystycznym PWE
Masa roczna wytworzonych w zakładzie odpadów Surowce
[%] [kg] [kg]
Złom elaza 65 661 661 000
Złom metali kolorowych 5 53 53 000 Tworzywa sztuczne 9 91 91 000
Gumy 5 51 51 000
Szkło 4 40 40 000
Płyny eksploatacyjne
Inne (np. tkaniny, farby itp.) 11 114 114 000
ródło: opracowanie własne.
Warto jednak pamita, e jest to szacunkowy i sumaryczny strumie materiałów przeznaczonych do recyklingu, odpadów oraz czci zamiennych, szczegółowy podział uzale niony jest m.in. od stanu technicznego pojazdu dostarczonego do zakładu.
W praktyce w celu ustalenia masy wywo onych czci, materiałów, płynów lub odpadów, niezbdnej do sprawozda z działalnoci stacji demonta u, samochody odbierajce odpady przed wjazdem na teren zakładu s wa one na wadze samochodowej i ponownie wa one po załadowaniu odpadami. Pojazdy wycofane z eksploatacji wwo one na teren stacji demonta u s wa one, co pozwala okreli dokładn wielko rocznego przepływu wejciowego i wyjciowego odpadów. Oszacowanie wielkoci strumienia czci zamiennych jest trudne ze wzgldu na bardzo zró nicowany stopie ich zu ycia.
8. SYSTEM FINANSOWANIA ZAKŁADU RECYKLINGU PWE
W dyrektywie UE zamieszczono zapis, który koszty zwizane z przekazaniem pojazdów do recyklingu przenosi na producentów samochodów oraz oficjalnych importerów. Zobowizani s oni do tworzenia sieci zbierania pojazdów.
W przypadku dostarczenia do stacji demonta u pojazdu niekompletnego cz kosztów pokrywa ostatni właciciel. Opłata ta mo e wynosi do 10 zł za brakujcy kilogram masy pojazdu.
Zgodnie z zapisem w ustawie z obowizku tworzenia sieci zwolnieni s importerzy wprowadzajcy mniej ni 1000 samochodów rocznie. Musz oni jedynie wnie opłat wynoszc 500 zł od ka dego pojazdu przywiezionego do Polski, przeznaczon na finansowanie recyklingu. Opłaty te s wpłacane na Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej (NFO iGW). rodki z tego funduszu przeznaczone s na dofinansowanie działa w zakresie recyklingu: demonta u pojazdów, działa inwestycyjnych (w zakresie zbierania i demonta u PWE oraz gospodarki odpadami pochodzcymi z tych pojazdów) i dofinansowanie zbierania porzuconych pojazdów przez gminy [1].
Wielko dofinansowanie stacji demonta u z NFO iGW bdzie uzale niona od liczby pojazdów, które poddawane s w niej recyklingowi oraz poziomów odzysku, które wiadcz o efektywnoci ekologicznej danego zakładu. Właciciel stacji w terminie podanym przez NFO iGW musi zło y odpowiedni wniosek wraz z danymi dotyczcymi efektywnoci zakładu przez niego prowadzonego.
Rada Ministrów 1 sierpnia 2006 roku zaakceptowała projekt Narodowej Strategii Spójnoci (NSS) na lata 2007-2013, który okrela wielko oraz przeznaczenie funduszy unijnych: Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójnoci. Warto rodków finansowych przeznaczonych na ochron rodowiska wynosi a 25 mld euro, pienidze te bd przeznaczone m.in. na wspieranie kompleksowych systemów gospodarowania odpadami, instalacji umo liwiajcych recykling oraz dofinansowanie modernizacji istniejcych obiektów do wymogów prawa wspólnotowego.
Uzyskanie dofinansowania z unijnych funduszu uwarunkowane jest zło eniem w terminie kompletu wymaganych dokumentów, a wielko dotacji uzale niona jest głównie od wielkoci i zakresu przedsiwzicia [2].
Oprócz dofinansowania działalnoci stacji z NFO iGW oraz funduszy unijnych, wa ny jest równie przychód uzyskany w wyniku działalnoci zakładu.
Stacje demonta u utrzymuj si głównie z tego co zostało wymontowane z PWE: złom, u ywane czci zamienne, zu yte akumulatory oraz oleje odpadowe. Szacuje si, e zyski pochodzce ze sprzeda y czci zamiennych stanowi ok. 30% całego przychodu stacji demonta u [7].
Stacje demonta u ponosz koszty zwizane z zagospodarowaniem odpadów przez uprawnione do tego zakłady odzysku. Koszty zwizane z unieszkodliwieniem powstałych odpadów stanowi znaczn cz kosztów eksploatacyjnych stacji demonta u.
Bez opłat przekazywane s do recyklingu: opony, tworzywa sztuczne, filtry oraz stłuczka szklana, co powoduje zmniejszenie zysków włacicieli stacji demonta u pojazdów wycofanych z eksploatacji.
Roczny efekt finansowy (Ef) stacji mo na oszacowa na podstawie uproszczonego
wzoru: op u o cz s f D D K K E = + − / − (1)
gdzie: Ds – dochód ze sprzeda y surowców [zł], Dcz – dochód ze sprzeda y czci zamiennych [zł], Ko/u– koszty odzysku/unieszkodliwienia [zł], Kop – koszty operacyjne [zł].
Dochód ze sprzeda y surowców (Ds):
i n i i i s c k m D
¦
= = = 1100[%] [%] (2) gdzie: m – masa całkowita przerabianych wraków [kg],n − liczba surowców podlegajcych sprzeda y,
ki – procentowa zawarto i-tego surowca w masie wraków podana w tablicy 4, ci – cena i-tego surowca [zł/kg].
Dochód ze sprzeda y czci zamiennych (Dcz):
¦
== ⋅ =j m j j j cz n c D 1 (3)gdzie: m − liczba czci podlegajcych ponownej sprzeda y,
nj – ilo sprzedanych czci j-tego typu [szt], cj – cena j-tej czci [zł/szt].
Koszty odzysku i unieszkodliwienia (Ko/u):
¦
== = l n l l l u o c k m K 1 / [%] 100 [%] (4)gdzie: m – masa całkowita przerabianych wraków [kg],
n − liczba odpadów podlegajcych odzyskowi/unieszkodliwieniu,
kl – zawarto procentowa l-tego odpadu w masie wraków,
cl – cena odzysku/unieszkodliwienia l-tego odpadu [zł/kg].
Na koszty operacyjne składaj si m.in.: koszty robocizny, mediów, surowców, materiałów oraz konserwacji urzdze. Okrela si je dla danego okresu prowadzenia procesu demonta u [7].
Aby uzyska dobry wynik finansowy nale y:
• w wyniku procesu technologicznego uzyska maksymaln mo liw liczb czci do ponownego u ytku,
• zadba o to by surowce były dobrej jakoci (czyste), co zapewni dobr cen ich zbytu, • zawrze satysfakcjonujce umowy (niskie ceny) z firmami unieszkodliwiajcymi odpady
z PWE [7].
9. PODSUMOWANIE
Recykling samochodów jest zagadnieniem interdyscyplinarnym, obejmujcym zarówno problemy techniczne, ekologiczne jak i organizacyjne. Dlatego te , podejcie do tego zagadnienia powinno by kompleksowe i organizowane w skali całego kraju.
Wci rosnca liczba pojazdów zarejestrowanych oraz starzejcy si park samochodowy, a tak e zwikszajca si wiadomo ekologiczna Polaków daje mo liwo zlikwidowania szarej strefy demonta u pojazdów i utworzenia sieci zakładów recyklingu PWE.
Nale y wic d y do zbudowania krajowego systemu recyklingu pojazdów, który bdzie sprawnie wykonywał swoje zadania. Zakłady recyklingu powinny by równomiernie rozmieszczone na terenie całego kraju a obszar ich działania nie powinien przekracza promienia 50 km. Ułatwi to u ytkownikom dostarczanie pojazdów do stacji recyklingu i zmniejszy szar stref utylizacji pojazdów przez osoby do tego nieupowa nione.
Obecnie tylko niewielka cz PWE poddawana jest recyklingowi, nale y przyj, e liczba ta bdzie dynamicznie wzrasta a po danym poziomem recyklingu bdzie poziom 85% odzysku i 80% recyklingu masy pojazdu dla samochodów wyprodukowanych po 1 stycznia 1980 roku.
Zało enia przyjte przez Uni Europejsk zakładaj, e po roku 2015 poziom odzysku wyniesie 95%, a recyklingu 85% masy pojazdu.
W celu uzyskania powy szych parametrów podjte zostały przedsiwzicia zmuszajce producentów do produkcji samochodów ekologicznych zarówno w fazie projektowania materiałowego jak i zastosowania technologii umo liwiajcych łatwy i tani recykling pojazdów.
Oprzyrzdowanie prawne regulujce problematyk recyklingu PWE obejmuje 3 poziomy aktów prawnych. S to Dyrektywy UE, Ustawy Sejmowe RP oraz Rozporzdzenia Rady Ministrów. Tworz one kompletny system prawny regulujcy kompleksowo zagadnienia recyklingu PWE.
LITERATURA
[1] Draniewicz B.: Opłata „recyklingowa” w ustawie wrakowej, „Recykling” 12/2006. [2] Gola-Sienkiewicz R.: Pieniądze na stacje demontaĪu samochodów, „Recykling” 11/2006. [3] Gola-Sienkiewicz R.: Recykling odpadów-demontaĪ pojazdów samochodowych, „Recykling”
12/2008.
[4] GUS: Transport – wyniki działalnoĞci w 2007 r., Zakład Wydawnictw Statystycznych, Warszawa 2008.
[5] GUS: Transport – wyniki działalnoĞci w 2008 r., Zakład Wydawnictw Statystycznych, Warszawa 2009.
[6] Kanari. N, Pineau J.-L., Shallari S.: End-of-life vehicle recycling in the European Union, „JOM” 8/2003.
[7] Łabryga B.: Koszty funkcjonowania stacji demontaĪu, „Recykling” 3/2007. [8] Merkisz-Guranowska A.: Recykling samochodów w Polsce, Wydawnictwo Instytutu
Technologii Eksploatacji, Radom 2007.
[9] Osiski J., ach P.: Wybrane zagadnienia recyklingu samochodów, Wydawnictwo Komunikacji i Łcznoci, Warszawa 2006.
[10] Toyota Motor Marketing Europe: Car Recycling Europe, October 2002.
[11] Zgierska K.: StrzĊpiarka – element systemu demontaĪu pojazdów, „Recykling” 11/2007.
CHOSEN ASPECTS OF ORGANIZATION OF CAR RECYCLING PLANT
Abstract
In this paper the chosen problems of cars recycling were introduced, also taking into account establishment logistics and recipes in range renewed the utilization of cars parts and components. The paper show different aspects of cars recycling and number of this cars in Poland. It discuss main documents which are in use, and suggest methodology of cost valuation in the recycling plant. The future is now in old cars components recycling.
Key words: recycling, car, recycling plant.
