Morfometria strefy sudeckiego uskoku brzeżnego między Złotym Stokiem a Dobromierzem

Morfometria strefy sudeckiego uskoku brze¿nego miêdzy

Z³otym Stokiem a Dobromierzem

Janusz Badura*, Witold Zuchiewicz**, Adam Górecki***, Waldemar Sroka****,

Bogus³aw Przybylski*

Morphometric characteristics of the Sudetic Marginal Fault between Z³oty Stok and Dobromierz, SW Poland. Prz. Geol., 51:

1048–1057.

S u m m a r y. The south-eastern portion of the Sudetic Marginal Fault (SMF) between Z³oty Stok and Dobromierz in Poland, has been studied using morphometric analysis of both scarp and small drainage basin parameters, as well as of digital elevation models. From among six segments distinguished in the investigated fault fragment nearly 77 km long, that onesituated in the Sowie Mts., i.e., segment 3, shows the highest amount of recent uplift of the footwall, testified to by very well preserved triangular facets showing a two-tier arrangement. Morphometric analyses allow us to infer that the most useful parameters to characterise the SMF scarp are the mountain front sinuosity and valley floor width/valley height ratio, whereas the maximum basin relief, relief ratio (i.e., mean basin slope), and basin elongation ratio describe best small drainage basins located at the foot of the scarp. All these parameters clearly indicate that segment 3 of the SMF reveals properties that do not differ much from those typical for young, moderately active normal fault scarps described from elsewhere. This hypothesis is supported by the results of studies of digital elevation models of the fault zone which por-tray very well a two-tier arrangement of triangular facets, resulting from at least two episodes of recent uplift.

Key words: morphometry, morphotectonics, digital elevation models, drainage basin parameters, Sudetic Marginal Fault, SW Poland

Sudecki uskok brze¿ny (SUB) jest jedn¹ z g³ównych dyslokacji Europy, d³ugoœci ponad 300 km, z czego blisko 150 km reprezentuje wyraŸnie zaznaczona skarpa morfo-tektoniczna. Ewolucja uskoku by³a przedmiotem wielu kontrowersji. Dane poœrednie sugeruj¹, i¿ uskok ten by³ aktywny w orogenezie waryscyjskiej, a nastêpnie uleg³ uaktywnieniu w trakcie kolejnych faz orogenezy alpej-skiej. Wiek osadów wskazuje na mobilnoœæ w póŸnym oli-gocenie, aczkolwiek wielu badaczy sugerowa³o œrodkowomioceñski wzglêdnie plioceñski wiek uskoko-wania, a jedynie nieliczni wskazywali na mo¿liwoœæ aktywnoœci czwartorzêdowej, zw³aszcza dziêki pionowym ruchom glaciizostatycznym nastêpuj¹cym po kolejnych zlodowaceniach plejstoceñskich. Szczegó³owa analiza tarasów rzek rozcinaj¹cych strefê uskokow¹, a utworzo-nych w trakcie ostatnich 200 tys. lat, ujawnia ich dywer-gencjê na linii uskoku; natomiast obecnoœæ dolin zawieszonych oraz progów skalnych w dnach dolin suge-ruje wspó³czesne wypiêtrzanie bloku sudeckiego.

Celem pracy jest charakterystyka fragmentu SUB miê-dzy Z³otym Stokiem a Dobromierzem za pomoc¹ wybra-nych technik morfo- i kartometryczwybra-nych, z uwzglêdnieniem cyfrowych modeli terenu (DEM) oraz parametrów fizjogra-ficznych ma³ych zlewni potoków rozcinaj¹cych skarpê uskokow¹. Dotychczasowe badania morfometryczne, ogra-niczone do niektórych uznawanych w literaturze œwiatowej za wskaŸnikowe parametrów, koncentrowa³y siê na odcin-ku SUB miêdzy Z³otoryj¹ i Z³otym Stokiem w ujêciu przegl¹dowym oraz na g³ównych dolinach tranzytowych rozcinaj¹cych skarpê uskoku i by³y prowadzone g³ównie

na podk³adach topograficznych w skali 1 : 50 000 (por. np. Krzyszkowski i in., 1995; Sroka, 1997). W niniejszym opracowaniu po raz pierwszy przedstawiamy zastosowanie cyfrowego modelu terenu opartego na mapach topograficz-nych w skali 1 : 10 000 oraz pe³n¹ gamê parametrów fizjo-graficznych ma³ych zlewni, obliczonych z zastosowaniem technik cyfrowych na podk³adach topograficznych w tej samej skali.

Stan badañ

Sytuacja geologiczna oraz geomorfologiczna SUB by³a przedmiotem intensywnych badañ wielu autorów (Dumanowski, 1961; Oberc & Dyjor, 1969; Grocholski, 1977; Szczegó³owa mapa geologiczna Sudetów w skali 1 : 25 000). Neotektoniczn¹ historiê SUB próbowali odtwo-rzyæ, m.in.: Zeuner (1928), Schwarzbach (1942), Oberc i Dyjor (1969), Dyjor (1975, 1993, 1995), Dyjor i Oberc (1983), Mastalerz i Wojewoda (1993), Krzyszkowski (1994), Krzyszkowski i in. (1995, 1999, 2000), Krzyszkow-ski i Pijet (1993), KrzyszkowKrzyszkow-ski i Bowman (1997), Krzysz-kowski i Biernat (1998), Migoñ (1993, 1994, 1995, 1999), Przybylski i Badura (1997) oraz Badura i Przybylski (2000). Parametry morfometryczne skarp uskokowych by³y analizowane przez Srokê (1997), Migonia i in. (1998), Migonia i £acha (1998), a ostatnio przez Ranoszka (2001). Wspó³czesne ruchy skorupy ziemskiej s¹ badane metoda-mi geodezyjnymetoda-mi w obrêbie wybranych poligonów geody-namicznych (Cacoñ & Dyjor, 1995, 2002; Cacoñ, 1998; Schenk i in., 1998, 2002a oraz literatura tam cytowana).

Wypowiadano odmienne pogl¹dy na wiek i amplitudê uskokowania w trzeciorzêdzie i czwartorzêdzie. Dyjor (1983) sugerowa³ 150–200 m wypiêtrzenie Sudetów wzd³u¿ SUB w póŸnym miocenie i pliocenie oraz wypiêtrzenie czwartorzêdowe rzêdu 30–50 m do 50–70 m w segmen-tach, odpowiednio, NW i SE (Dyjor, 1993). Ta ostatnia sugestia jest zbie¿na z danymi odnoœnie œrodkowo-póŸno-czwartorzêdowego podniesienia bloku sudeckiego (20–30 m do 60–80 m), postulowanego przez Zeunera (1928), Krzyszkowskiego (1991), Migonia (1993, 1995) oraz Krzyszkowskiego i Pijet (1993). Niektórzy autorzy

*Pañstwowy Instytut Geologiczny, Oddzia³ Dolnoœl¹ski, al. Jaworowa 19, 50-122 Wroc³aw; jbad@pigod.wroc.pl

**Instytut Nauk Geologicznych Uniwersytetu Jagielloñskie-go, ul. Oleandry 2A, 30-063 Kraków; Galicia T. Group; witold@ing.uj.edu.pl

***Instytut Melioracji w Falentach, Zespó³ Sudecki Dolno-œl¹skiego Oœrodka Badawczego we Wroc³awiu, ul. Kraiñskiego 16, 50-153 Wroc³aw

****Instytut Nauk Geologicznych, Uniwersytet Wroc³awski, pl. M. Borna 9, 50-204 Wroc³aw; sroka@ing.uni.wroc.pl

wnioskuj¹ jednak o 80–100 m wypiêtrzeniu po zlodowace-niu odry (Krzyszkowski, 1991), którego tempo mia³o zmieniaæ siê w trakcie w trakcie interglacja³ów lubelskie-go, eemskiego oraz w zlodowaceniu wis³y (ba³tyckim) i holocenie, odpowiednio: 1,5; 0,15 i 0,05–0,1 mm/rok (Krzyszkowski & Pijet, 1993; Krzyszkowski i in., 1995). Niemniej jednak, g³ówny etap wypiêtrzania bloku sudec-kiego musia³ zachodziæ przed czwartorzêdem, na co wska-zuje siêgaj¹ca 400 m wysokoœæ czo³a masywu górskiego (Grocholski, 1977; Krzyszkowski i in., 1995). Dwa epizo-dy wzmo¿onej aktywnoœci tektonicznej s¹ zazwyczaj wi¹zane z prze³omem pliocenu i czwartorzêdu i póŸnym plejstocenem (0,2–0,13 Ma). Etapy podnoszenia plejstoce-ñskiego s¹ dokumentowane przez zuskokowanie trzech tarasów plejstoceñskich (przedodrzañskiej, warcia-ñsko-eemskiej oraz ba³tyckiej; Krzyszkowski i in., 1995, 1998, 2000). Wysokoœci skarp uskokowych przeci-naj¹cych dwa m³odsze tarasy wynosz¹, odpowiednio: 5–20 m i 1–10 m. Deformacje sejsmotektoniczne serii buduj¹cych sto¿ki nap³ywowe rzek rozcinaj¹cych SUB opisano z NW segmentów uskoku (Mastalerz & Wojewo-da, 1993), a zapis historycznych wstrz¹sów sejsmicznych tej strefy zawieraj¹ opracowania Pagaczewskiego (1972) oraz Dyjora i Oberca (1983).

Wyniki badañ nad wspó³czesnymi ruchami tektonicz-nymi skorupy ziemskiej s¹ niejednoznaczne (Wyrzykow-ski, 1985), wskazuj¹c przewa¿nie na intensywn¹ subsydencjê rowów tektonicznych wype³nionych osadami neogeñsko-czwartorzêdowymi, a usytuowanych na NE od SUB (Dyjor & Oberc, 1983; Dyjor, 1995; Cacoñ & Dyjor, 1995, 2002). Powtarzane kampanie pomiarów GPS (1997–2001) sugeruj¹ natomiast obecnoœæ niewielkiej sk³adowej lewoprzesuwczej, aczkolwiek dane z SE seg-mentu SUB wydaj¹ siê wskazywaæ na tendencjê odwrotn¹ (por. Schenk i in., 2002a).

Metody

Badania kartometryczne polega³y na konstrukcji cyfro-wych modeli terenu (DEM; digital elevation models) ponad 70 km d³ugoœci fragmentu SUB na podstawie map topograficznych w skali 1 : 10 000 (ryc. 3, 4), dygitalizo-wanych w programie GIS ArcInfo, a nastêpnie

wizualizo-wanych za pomoc¹ programu SURFER. Mapy

topograficzne w formacie rastrowym umo¿liwi³y tak¿e ana-lizê — z pomoc¹ programu DIDGER — parametrów fizjo-graficznych 149 ma³ych zlewni potoków rozcinaj¹cych skarpê uskokow¹ (ryc. 5, 7; tab. 1, 2) oraz wykreœlenie

profi-v profi-v profi-v profi-v profi-v profi-v profi-v profi-v profi-v profi-v profi-v profi-v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v v + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + 0 5 10km K³odzko Nowa Ruda Dzier¿oniów Œwidnica Œwiebodzice Dobromierz Strzegom Jaworzyna Œl¹ska Sobótka Z¹bkowice Œl. Pieszyce Bielawa Kudowa Zdrój Radków Z³oty Stok Nysa K³od zka Wielka Sowa 1015 Œlê¿a 718 Jez. Bystrzyckie Jezioro Mietkowskie Bystrzyca Nysa Szalona

Strzegomka _Wroc³awWarszawa

SMF

Czechy

Czech Rep.

WA£BRZYCH

gnejsy i migmatyty

gneisses and migmatites

uskoki

faults

gnejsy, ³upki, serpentynity i marmury

gneisses, schists, serpentinites and marbles

mylonity i kataklazyty

mylonites and cataclasites

szarog³azy i mu³owce

greywackes and mudstones

szarog³azy i mu³owce

greywackes and mudstones

ska³y klastyczne

sedimentary deposits

ska³y klastyczne

sedimentary deposits

ska³y wulkaniczne i osadowe

volcanic and sedimentary deposits

margle, piaskowce i mu³owce

marls, sandstone and siltstone

piaskowce i mu³owce

sandstone and siltstone

piaskowce i mu³owce

sandstone and siltstone

ne og en N eo ge ne paleogen - neogen -Paleogene Neogene miocen Miocene pliocen Pliocene m ez oz oi k M es oz oi c pa le oz oi k P al ae oz oi c pr ot er oz oi k P ro te ro zo ic regolity regoliths bazanity basanite

³upki ³yszczykowe, gnejsy i mylonity

schists, gneisses and mylonites

³upki ³yszczykowe, amfibolity i gnejsy

mica schists, amphibolites and gneisses

fyllity, metaszarog³azy, ³upki i metawulkanity

phyllites, metagreywackes, schists and metavolcanics górna kreda Upper Cretaceous dolny perm Lower Permian górny Upper dolny Lower ka rb on C ar bo ni fe ro us dolny karbon górny dewon L. Carboniferous Upper Devonian de w on D ev on ia n do ln yp al eo zo ik Lo w erP al ae oz oi c gabra gabbros metawulkanity metavolcanics serpentynity serpentinites granitoidy waryscyjskie Variscan granitoids

Mapa geologiczna regionu dolnoœl¹skiego opracowanie cyfrowe A. Biel Geological Map of Lower Silesia

(digital version by A. Biel) (Sawicki, 1997) (Sawicki, 1997) BMU SMF SMF BM IB IB K-ZM S-SM S-SM N-KM NZ ŒM ŒB KM SMGB SMGB L-ŒMU Ryc. 1. Sudecki uskok brze¿ny na tle budowy geologicznej regionu

li pod³u¿nych strefy krawêdziowej masywu Sudetów (ryc. 6).

Obszar badañ

Badany odcinek SUB miêdzy Z³otym Sto-kiem a Dobromierzem (ryc. 1, 2) ma 77 km d³ugoœci i dzieli siê na szeœæ segmentów, wyod-rêbnionych na podstawie dwóch kryteriów: ró¿-nej orientacji czo³a masywu górskiego oraz zró¿nicowanego przebiegu osi dolin rozci-naj¹cych skarpê uskokow¹. Segmenty te, o orientacji NW–SE (N28°_{W do N50}°_{W) i} d³ugo-œciach 6,4 km do 17,8 km (tab. 2), ujawniaj¹ odrêbn¹ budowê geologiczn¹ (ryc. 1, 2), zró¿ni-cowane wysokoœci skarp uskokowych i pseudo-uskokowych, odmienne uk³ady trójk¹tnych lub trapezoidalnych lic progów uskokowych (ryc. 3, 4), a tak¿e zmienne wartoœci parametrów fizjo-graficznych rozcinaj¹cych je dolin (ryc. 5).

Segment 1, d³ugoœci 9,5 km i zorientowany N43°_{W (ryc. 3, 5; tab. 2), przecina G. Z³ote oraz} Bardzkie. G. Z³ote s¹ zbudowane z gnejsów i ³upków krystalicznych z soczewkami wapieni, leptynitów oraz amfibolitów, natomiast wschod-ni¹ czêœæ G. Bardzkich buduj¹ granitoidy k³odz-ko-z³otostockie, ods³aniaj¹ce siê w Obni¿eniu Laskówki. Wysokoœæ skarpy uskokowej w rejonie Z³otego Stoku wznosi siê 100 m wy¿ej w porównaniu z segmentem za³o¿onym na wychodniach granitoidów. W skrzydle zrzu-conym znajduje siê rów Paczkowa wype³niony osadami neogeñskimi o nieznanej mi¹¿szoœci. Sondowania elektro-oporowe sugeruj¹ po³o¿enie wysokoelektro-oporowego pod³o¿a na g³êbokoœci 400 m, aczkolwiek bardziej prawdopodobn¹ wartoœci¹ wydaje siê byæ 150–200 m (Badura i in., 2002). Segment 2, d³ugoœci 12,6 km i zorientowany N50°W, przecina ska³y osadowe dewonu i dolnego karbonu G. Bardzkich. Zmiana orientacji skarpy zaznacza siê na wychodniach gnejsów G. Sowich. Ska³y metamorficzne buduj¹ zazwyczaj wy¿ej wzniesione partie skrzyd³a wisz¹cego. Wysokoœæ podnó¿a oraz górnej krawêdzi skar-py ulegaj¹ obni¿eniu w prze³omie Nysy K³odzkiej, pod-czas gdy dalej ku NW podstawa skarpy podnosi siê stopniowo do 300–400 m n.p.m. Równie¿ w tym rejonie,

Nysa K³odz ka Bystrzyca Pe³cz nica Strzegom ka G ó r y S o w i_e S o w i e M t s . G . B a r d z k i_e B a r d o M t s . masyw Œlê¿y Œlê¿a Massif G_. Z ³_{o t} e ( R y c h l e b s_{k é} ) Z ³ o t e -R y_{c h} l e b s_{k é} M t s . P o g ó r_{z e} W a ³_{b r} z y s k i e W a ³_{b r} z y c h U p l_{a n} d P o g ó r z e B o l_k o w s k i e B o l k ó w U p l a n d S U D E T Y S U D E T E S M T S . B L O K P R Z E D S U D E C K I S U D E T I C F O R E L A N D DOBROMIERZ ŒWIDNICA BARDO Z£OTYSTO K BIELAWA PIESZYCE se_gm en_{t 1} se gm en_{t 2} se gm en t 3 se gm en t 4 se_gm en_{t 5} se gm en t 6

neogeñskie ska³y osadowe

Neogene deposits

ska³y krystaliczne

crystalline bedrock

0 5 10km

5

mi¹¿szoœæ osadów kenozoicznych

thickness of Cainozoic deposits

Wz g. Br_as zowick ie Bras zowice Hi lls Wzgórza Bielawskie Bielawa Hills W z g ó r z a N i e m c z a ñ s k i e N i e m c z a H i l l s Œlê¿a 718 depresja zier¿oniowa D Dzier¿oniów Depr. W z g_{ó r} z a S t_{r z} e g o m s k i e S t_{r z} e g o m H i l l_s rów Roz_tok i-M ok rzes zow a Roz toka-M okr zeszów Grabe n rów Paczk_owa Paczk_ow Grab_en K£ODZKO depre_sja K³od zka K³odz ko Depr_. 150 m 120 m 160 m 400 m 120 m 200 m 100 m <660 m 60 m 80 m 50 m 80 m 50 m 10 m 30 m 30 m Depresja Stoszowic Stoszowice_Depr. Wlk. Sowa 1015

sudecki uskok brze¿ny

Sudetic Marginal Fault

inne uskoki

other faults

granice segmentów

segment boundaries

ska³y wulkaniczne i piroklastczne czêœciowo pod osadami neogenu

volcanic and pyroclastic rocks partially covered by Neogene deposits

100 m Czechy Czech Rep. Czech y Czech Rep . Nysa K³odzka Z£OTY STOK Bystr zyca Piesz ycki Potok S U D E T Y S U D E T E S M T S . W z g ó r z a N i e m c z a ñ s k i e N i e m c z a H i l l s N I Z I N A Œ L ¥ S K A S I L E S I A N L O W L A N D granice segmentów segment boundaries P o g ó r z e W a ³_{b r} z y s k i e W a ³_{b r} z y c h U p l_{a n} d P o g ó r z e B o l_k o w s k i e B o l k ó_w U p l a n_d se_gm en_{t 1} se_gm en_{t 2} se gm en t 3 se_gm en t 4 se gm en_{t 5} se_gm en_{t 6} 0 5 10km 5 Pe³cz nica Strzegom ka G ó r y _S o w i e S o w i e M t s . G . B a r d z k i e B a r d o _M t s . G. Z³o_te (R ych leb sk_é) Z³o_te -Ry_ch leb ské M ts. DOBRO-MIERZ ŒWIDNICA BARDO Wzg. Braszowickie_{Braszowice Hills} depr esja zier_¿oniow a D Dzier¿_oniów Depr_. Depr_esja Stos zowic Stosz owice Depr_. Czech y Czech Rep . Wzg. Bielawskie Bielawa Hills

¬

Ryc. 2. Drobne uskoki w strefie sudeckiego uskoku

brze¿nego, interpretowane na podstawie cyfrowego modelu terenu i uk³adu topolineamentów

Fig. 2. Small-scale faults in the Sudetic Marginal

Fault zone, interpreted from digital elevation model and topolineament pattern

¬

Ryc. 3. Cyfrowy model terenu sudeckiego uskoku brze¿nego —

widok ogólny badanego odcinka

Fig. 3. Digital elevation model of the Sudetic Marginal Fault —

na serii uskoków poprzecznych do SUB zanika rów Pacz-kowa w skrzydle zrzuconym. Pod³o¿e krystaliczne w tej czêœci rowu znajduje siê na g³êbokoœci 60–110 m,

pod-nosz¹c siê miêdzy Sudetami i Wzgórzami Braszowieckimi tworz¹ w¹ski garb oddzielaj¹cy obni¿enie Stoszowic od rowu Paczkowa. Na tym garbie mi¹¿szoœæ osadów

plejsto-ceñskich i preglacjalnych wynosi tylko 5–20 m (ryc. 2).

Najwy¿ej wzniesiony segment 3, d³ugoœci 17,8 km i zorientowany N28°_{W, rozci¹ga siê} miêdzy dolinami Budzówki i Sowiego Potoku (ryc. 6), przecinaj¹c gnejsy G. Sowich. Skarpa uskokowa wznosi siê tutaj oko³o 250–300 m ponad podstawê (400–430 m n.p.m.). Skrzyd³o zrzucone (Wzgórza Bielawskie) znajduje siê na poziomie 300–400 m n.p.m., a jego kontakt z SUB ma miejsce wzd³u¿ w¹skiego rowu tekto-nicznego, wype³nionego 30 m mi¹¿szoœci osa-dami kenozoiku. Szczegó³ow¹ charakterystykê dolin rozcinaj¹cych skarpê uskokow¹ zawiera Nys aK³ odzka Nys aK³odz ka Wzgórza Bielawskie Bielawa Hills Wzgórza Bielawskie Bielawa Hills Z£OTY STOK By strzy_ca Pe_³c zn_ic a Str_ze gom ka S U D E T Y S U D E T E S M T S . G ó r y B a r d z k i e B a r d o M t s . G ó r y B a r d z k i e B a r d o M t s . P o g ó r z e W a ³ b r z y s k i e W a ³ b r z y c h U p l a n d G ó r y S o w i e S o w i e M t s . N I Z I N A Œ L ¥ S K A S I L E S I A N L O W L A N D 0 5 10km 5 0 5 10km 5 BARDO DOBROMIERZ ŒWIDNICA segment 1 segment 2 segment 2 segment 3 segment 3 segment 4 segment 4 segment 5 segment6 G ó r y S o w i e S o w i e M t s .

Ryc. 4. Cyfrowy model terenu sudeckiego uskoku brze¿nego — widok ze wschodu. Dwukrotne przewy¿szenie skali pionowej Fig. 4. Digital elevation model of the Sudetic Marginal Fault — detailed view from the east. Vertical exaggeration 2 x

11 4 8 3 6 2 1 5 7 9 10 12 15 1314 16 18 19 17 21 24 25_{23 22} 20 28 27 29 26 30 32 33 34 35 37 36 39 31 38 41 42 45 40 43 44 46 47 48 50 49 51 53 55 58 59 60 52 54 56 57 61 62 63 64 65 66 67 68 70 71 72 73 74 75 69 83 76 77 78 81 82 79 80 9291 90 89 88 87 86 85 84 10099 98 97 96 95 9493 108 107106 105 104 103102 101 113112111 110 109 119 125 124123 122 121120118117116115 114 126 132 133 131 130 129128 127 134 135 136 137 138 139 140 141 142 149 143 144 145 146 147 148 132numer_number powierzchnia zlewni basin area

prawostronna powierzchnia zlewni

right-hand side of a basin

maksymalna d³ugoœæ zlewni

maximum basin length

zlewnie drainage basin 0 10 km segmenty segments 1 2 3 4 5 6 SMF (Lmf) Ls

S

U

D

E

T

Y

S

U

D

E

T

E

S

M

T

S

.

DOBROMIERZ ŒWIEBO-DZICE ŒWIDNICA BARDO Z£OTYSTOK BIELAWA PIESZYCE Rzeki: : Rivers 1 – 8 – 17 – 21 – 37 – 42 – 45 – 48 – 50 – 55 – 58 – 62 – 64 – 67 – 70 – 73 – 82 – 86 – 94 – 100 – 104 – 122 – 132 – 136 – Z³oty Jar M¹kolnica O¿arski Potok Maluchna Studew We³na Budzówka Ch³opina Chy¿y Potok Piekielnica Bydlêca Zamkowy Potok Jod³ownik Czerwony Potok Bielawica Brzêczek Pieszycki Potok K³omnica (Sowi Potok) Lutomka Mi³a Bojanicka Woda Witoszowski Potok Lubiechowska Woda Olszañski Potok

N

I

Z

I

N

A

Œ

L

¥

S

K

A

S

I

L

E

S

I

A

N

L

O

W

L

A

N

D

se_gm en_{t 1} se_gm en t 2 se gm en t 3 se_gm en t 4 se_gm en_{t 5} se gm en t 6 Cze chy ch Rep . Nysa K³ odzka Bystrzyc a Pe³czn ica Strzegomka G ó r y S o w i e S o w i e M t s . G ó r y B a r d z k i_e B a r d o M t s . G ó r_y Z ³_{o t} e ( R y c h l e_{b s} k é₎ Z ³ o t e -R y c h l e b s_{k é} M t s . P o g ó r z e W a ³_{b r} z y s k i e W a ³_{b r} z y c h U p l_{a n} d P o g ó r_{z e} B o l_k o w s k i e B o l k ó_w U p l a n_d 0 5 10km 5

¬

Ryc. 5. Rozmieszczenie ma³ych zlewni u podnó¿a

szeœciu badanych segmentów sudeckiego uskoku brze¿nego. Obszary miêdzyzlewniowe u podnó¿a skarpy uskokowej reprezentuj¹ najm³odsze lica progu uskokowego

Fig. 5. Distribution of small drainage basins at the

foot of the six studied segments of the Sudetic Mar-ginal Fault. Note that interbasin areas at the base of the SMF represent the youngest triangular facets

opracowanie Krzyszkowskiego i Olejnik (1998).

Drugi co do d³ugoœcisegment 4 (16,2 km) rozci¹ga siê miêdzy Sowim Potokiem a Witoszowsk¹ Wod¹ (ryc. 5), przecinaj¹c gnejsy G. Sowich, a w czêœci NW tak¿e górno-dewoñskie zlepieñce Depresji Œwiebodzic. Wysokoœæ skarpy uskokowej wynosi 70–150 m, a najwiêksze obni¿e-nie jej podstawy zaznacza siê w doliobni¿e-nie Bystrzycy (ryc. 5, 6). Na przedpolu czo³a masywu górskiego znajduje siê tutaj zapadlisko Dzier¿oniowa o g³êbokoœci 40–80 m, a w pobli¿u doliny Lutomki rozpoczyna siê wulkano-tekto-niczny rów Roztoki–Mokrzeszowa, gdzie tufity i bazalty neogenu nie zosta³y przewiercone >660 m g³êbokoœci (Grocholski, 1977; Dyjor & Kuszell, 1977).

Najkrótszym segmentem jest segment 5 (6,4 km; N48°_{W) miêdzy Witoszowskim Potokiem a Lubiechowsk¹} Wod¹, przecinaj¹cy dewoñskie i karboñskie ska³y osadowe depresji Œwiebodzic. Skarpa SUB jest tutaj stosunkowo niska (do 40 m) i wykazuje cechy silnie przeobra¿onej skarpy typu fault-line scarp.

Segment 6 osi¹ga 6,6 km d³ugoœci i przebiega N40°_{W u} podnó¿a Pogórzy Wa³brzyskiego i Bolkowskiego (ryc. 3, 5). Na NW od doliny Pe³cznicy ods³aniaj¹ siê zasadowe paleozoiczne wulkanity jednostki Dobromierza, nale¿¹cej do metamorfiku kaczawskiego, a tak¿e wulkanity

perm-skie wype³niaj¹ce póŸnowaryscyjperm-skie rowy tektoniczne. Skarpa uskokowa wykazuje zró¿nicowane wysokoœci, osi¹gaj¹ce wartoœci najwy¿sze (80–100 m) na wychod-niach spilitów. W Dobromierzu uskok przecina wschodni fragment rowu permskiego wype³nionego ma³o odpornymi na wietrzenie permskimi ska³ami osadowymi. Prawdopo-dobnie w tym miejscu obserwowana krawêdŸ uskoku na d³ugoœci jednego kilometra jest erozyjnie cofniêta.

Cyfrowy model terenu

Cyfrowy model terenu opracowano na podstawie równo-powierzchniowych map topograficznych w skali 1 : 10 000, stosuj¹c programy GIS ArcInfo oraz SURFER (ryc. 3, 4). Izohipsy digitalizowano co 10–20 m w obszarach górskich oraz co 5 m, 2,5 m, a nawet 1,25 m na przedpolu. Otrzyma-ny model ujawnia zró¿nicowan¹ orientacjê i odmienne cechy morfotektoniczne szeœciu segmentów SUB miêdzy Z³otym Stokiem i Dobromierzem. Granice miêdzy seg-mentami o zró¿nicowanej orientacji nawi¹zuj¹ do usko-ków poprzecznych i ukoœnych wzglêdem SUB (ryc. 2), interpretowanych przez nas na podstawie uk³adu cyfrowo generowanych topolineamentów. Najbardziej istotne prze-mieszczenia równole¿nikowe zaobserwowano wzd³u¿

Nysa

K³odzka Bystrzyca

Pieszycki

Potok Pe³cznica Strzegomka

SE NW

po³o¿ony 0,5 km poni¿ej dolnej krawêdzi Sudetów

situated 0.5 km below the Sudetes mountain front

po³o¿ony 0,5 km powy¿ej podstawy krawêdzi Sudetów

situated 0.5 km above the base of the Sudetes mountain front

podstawy dolnej krawêdzi Sudetów

at the base of the Sudetes mountain front

segment 1 segment 2 segment 3 segment 4 segment 5 segment 6

Góry Z³ote Z³ote - Rychlebské

Mts.

Góry Bardzkie

Bardzkie Mts. Góry SowieSowie Mts. Pogórze Wa³brzyskieWa³brzych Upland Pogórze BolkowskieBolków Upland

200 200 300 300 400 400 500 500 600 600 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 70,0 km profil topograficzny topographic profile m n.p.m. m a.s.l. m n.p.m. m a.s.l.

Ryc. 6. Profile pod³u¿ne badanego odcinka podnó¿a czo³a masywu górskiego Sudetów Fig. 6. Longitudinal profiles along the studied portion of the Sudetic mountain front

Parametr Parameter Symbol Symbol Formu³a Formula Literatura References Obszar zlewni Catchment area A Horton (1945)

Obszar prawej czêœci zlewni

The right (facing downstream) of the trunk stream

AR

Wspó³czynnik asymetrii Asymmetry factor

Af 100(AR/A) Hare & Gardner (1985)

Maksymalna d³ugoœæ zlewni Maximum basin length

L Horton (1945), Schumm (1954)

Obwód zlewni Basin perimeter

P Smith (1950)

Œrednia szerokoœê zlewni Mean width of the basin

W A/L

Maksymalna deniwelacja zlewni Maximum relief

H Hmaks.–Hmin. Strahler (1954), Schumm (1954)

WskaŸnik wyd³uenia zlewni Basin elongation ratio

Re 2(A/p)0,5 /L Schumm (1956) WskaŸnik kszta³tu Form ratio Rf A/L2 Horton (1945) WskaŸnik kolistoœci Circulatory ratio

Rk (4pA)/P2 _{Miller (1953); Gregory & Walling (1973)}

WskaŸnik rzeŸby Relief ratio

Rh H/L Schumm (1954, 1956)

WskaŸnik wysokoœci wzglêdnych Relative relief

Rhp H/P Melton (1957, 1958)

Tab. 1. Parametry opisuj¹ce ma³e zlewnie na sudeckim uskoku brze¿nym

dolin w pobli¿u Z³otego Jaru, Z³otego Stoku, Nysy K³odz-kiej, na SE od potoku Witoszowskiego oraz w dolinie Pe³cznicy; a wartoœci maksymalne (do 3 km) wi¹¿¹ siê z rejonem Œwiebodzic, miêdzy Lubiechowsk¹ Wod¹ a Pe³cznic¹.

Na szczególn¹ uwagê zas³uguj¹ trójk¹tne i trapezoidal-ne lica progów uskokowych (ryc. 4) u podnó¿a skarpy. Lica te najwyraŸniej zaznaczaj¹ siê w obrêbie segmentów 2, 3 i 4, a segment 3 (G. Sowie) jest pod tym wzglêdem najbar-dziej istotny. Uk³ad lic progów uskokowych jest zazwyczaj jednopiêtrowy, aczkolwiek w segmentach 2, 3 i 4 zazna-czaj¹ siê wyraŸnie dwa poziomy zwi¹zane — najprawdo-podobniej — z dwoma epizodami m³odego wypiêtrzania bloku sudeckiego. Lica o zarysie trapezoidalnym wystêpuj¹ wy³¹cznie w œrodkowej czêœci segmentu 3 oraz w SE czêœci segmentu 1. Czas powstania lic jest trudny do okreœlenia; niemniej jednak mia³ on miejsce w czwartorzêdzie, o czym mog¹ œwiadczyæ wysokoœci tych form, nie przekraczaj¹ce 80 m (por. dyskusjê odnoœnie skali wypiêtrzenia czwarto-rzêdowego [W:] Krzyszkowski, 1991 oraz Krzyszkowski i in., 1995).

WskaŸniki morfometryczne

WskaŸniki morfometryczne charakteryzuj¹ce skarpy uskokowe i zlewnie potoków dostarczaj¹ informacji o m³odej mobilnoœci tektonicznej obszaru (Chorley, 1962; Strahler, 1964; Morisawa, 1972; Bull, 1978; Keller & Pin-ter, 1996). Badania tego typu w Polsce by³y prowadzone w Karpatach (Zuchiewicz, 1980, 1988, 1995; Krawczyk & Zuchiewicz, 1989), Sudetach (m.in., Krzyszkowski i in., 1995; Sroka, 1997; Ranoszek, 1999, 2001) oraz na Rozto-czu (Brzeziñska-Wójcik, 1994, 1995, 2002).

Dotychczaso-we studia nad zró¿nicowaniem parametrów

morfometrycznych czo³a Sudetów by³y prowadzone w

skalach 1 : 50 000 wzglêdnie 1 : 25 000, ogra-niczaj¹c siê — w odniesieniu do parametrów dolin — do g³ównych dolin tranzytowych przecinaj¹cych SUB. W niniejszym opraco-waniu zdecydowaliœmy siê na wielkoskalow¹ analizê niewielkich zlewni rozcinaj¹cych skarpê SUB oraz charakterystykê wydzielo-nych segmentów SE fragmentu uskoku.

Badany fragment SUB jest rozciêty przez doliny V-kszta³tne oraz jary o deniwelacjach zmieniaj¹cych siê 105–290 m (tab. 2). Doliny te, nale¿¹ce do 149 zlewni, tworz¹ uk³ady przewa¿nie dendrytyczne.

Wspó³czynnik asymetrii zlewni Af (Kaita-nen, 1975; Hare & Gardner, 1985), wra¿liwy na pochylenie zlewni poprzecznie do osi kory-ta g³ównego (Af >50 lub <50; por. kory-tab. 1), przyjmuje wartoœci œrednie 39,6 (segment 5) do 54,9 (segment 3; por. tab. 2), ale dla poszczególnych zlewni zmienia siê od 3,9 (segment 4) do 76,1 (segment 2). Wartoœci te sugeruj¹, i¿ niektóre zlewnie mog³y ulec pochyleniu zarówno ku NW (zw³aszcza w mentach 3 i 6), jak i SE (szczególnie w seg-mentach 5 i 4).

Parametry charakteryzuj¹ce skarpê usko-kow¹. WskaŸnik krêtoœci czo³a masywu gór-skiego Smf (Bull, 1977, 1978) oblicza siê jako stosunek Lmf do Ls, gdzie Lmf reprezentuje d³ugoœæ czo³a masywu górskiego mierzon¹ u jego podnó¿a wzd³u¿ wyraŸnego za³amania stoku, a Ls — analogiczn¹ d³ugoœæ mierzon¹ w linii prostej:

Smf = Lmf/Ls

Czo³a masywów górskich w obszarach o m³odej tekto-nice ekstensyjnej s¹ z regu³y prostolinijne, osi¹gaj¹c w pro-wincji Basin and Range wartoœci 1,0–1,6. Obszary o s³abej wzglêdnie znikomej aktywnoœci tektonicznej ujawniaj¹ wartoœci rzêdu, odpowiednio, 1,4–3,0 oraz 1,8 do >5 (Bull, 1977, 1978).

Wartoœæ Smf dla badanego odcinka SUB (ryc. 5) wyno-si 1,054. Analogiczne wartoœci obliczone przez Krzysz-kowskiego i in. (1995) dla ca³ego SUB zmieniaj¹ siê od 1,55 na NW, poprzez 1,15 w odcinku œrodkowym, do 1,30–1,35 w segmentach SE; wynosz¹c przeciêtnie 1,36. Wartoœci najni¿sze towarzysz¹ wychodniom gnejsów (1,2), najwy¿sze s¹ zwi¹zane z ³upkami krystalicznymi i zieleñcami (1,5; Krzyszkowski i in. 1995). Mimo istotnych kontrastów litologicznych miêdzy dwoma skrzyd³ami uskoku, dane te wskazuj¹ na obecnoœæ m³odych tendencji podnosz¹cych w skrzydle wisz¹cym.

Do podobnych wniosków prowadzi analiza innych parametrów morfometrycznych, w tym wskaŸnika szero-koœci dna — wysoszero-koœci zboczy Vf (Bull, 1977, 1978; Bull & McFadden, 1977), który wykazuje anomalnie niskie wartoœci (tab. 2) dla dolin rozcinaj¹cych SUB. Parametr ten jest obliczany jako:

Vf = 2Vfw/[(Eld — Esc) + (Erd – Esc)] gdzie:

Vfw — oznacza szerokoœæ dna doliny,

Eld, Erd oraz Esc — reprezentuj¹, odpowiednio: wyso-koœci zboczy lewego i prawego oraz koryta potoku.

Wspó³czynnik korelacji: Correlation coefficients: > 0,95 0,80-0,95 0,55-0,80 <0,55 segment 1 segment 2 segment 5 segment 3 segmenty 1-6 segments 1-6 segment 6 segment 4 A AR L Re H P A AR L Re H P A AR L Re H P A AR L Re H P A AR L Re H P A AR L Re H P A AR L Re H P

Ryc. 7. Zwi¹zki korelacyjne miêdzy parametrami charakteryzuj¹cymi ma³e

zlewnie badanych segmentów sudeckiego uskoku brze¿nego

Fig. 7. Correlation coefficients calculated for individual segments of the SMF

among independent variables which characterize small drainage basins at the base of the fault scarp

WskaŸnik ten pozwala na rozró¿nienie miêdzy dolina-mi szerokodennydolina-mi o wysokich wartoœciach Vf oraz w¹skimi kanionami o niewyrównanym spadku, o anomal-nie niskich wartoœciach Vf, a towarzysz¹cym zazwyczaj obszarom aktywnie wypiêtrzanym (por. Keller & Pinter, 1996). Wartoœci cytowane przez Bulla i McFaddena (1977) dla prowincji Basin and Range mieszcz¹ siê w przedziale 0,05–47, wynosz¹c przeciêtnie 1,3–11,0.

Doliny rozcinaj¹ce SUB wykazuj¹ wartoœci Vf (obli-czone dla przekrojów usytuowanych w odleg³oœci 10% d³ugoœci doliny w górê biegu od czo³a masywu) zawarte w przedziale 0,04–8,00, uzyskuj¹c œrednie dla kolejnych seg-mentów pomiêdzy 0,35 (segment 2) i 2,0 (segment 6; tab. 2). Dane cytowane przez Krzyszkowskiego i in. (1995) dla ca³ego SUB zmieniaj¹ siê od 2,4 na NW (miêdzy Z³otoryj¹ a Lutomi¹) do 0,6 na SE (miêdzy Lutomi¹ a Z³otym Poto-kiem), przyjmuj¹c wartoœæ œredni¹ 1,43.

Wyniki analiz parametrów morfometrycznych (tab. 1, 2) wskazuj¹, ¿e skarpa SUB wykazuje cechy w³aœciwe m³odym, prostolinijnym normalnym skarpom uskoko-wym, opisywanym z innych obszarów (por. Bull, 1977, 1978). Morfotektoniczne wskaŸniki zrzutu normalnego wzd³u¿ SUB obejmuj¹: dobrze wykszta³cone lica progów uskokowych (ryc. 3, 4), powszechne wystêpowanie dolin zawieszonych typu klepsydrowego oraz obecnoœæ prostoli-nijnych skarp u podnó¿a czo³a masywu Sudetów. Najbar-dziej spektakularne przyk³ady wymienionych form notuje siê w segmentach 2 i 3 (ryc. 3, 5). Nale¿y jednak zauwa¿yæ, ¿e uk³ad drobnych uskoków kulisowych, szczególnie w obrêbie segmentów 1–4, sugeruje obecnoœæ niewielkiej sk³adowej lewoprzesuwczej (ryc. 2). Hipoteza ta jest zgod-na z wynikami badañ Mastalerza i Wojewody (1993) oraz wspó³czesnymi obserwacjami GPS w obu skrzyd³ach uskoku (por. Schenk i in., 2002a, b).

Parametry charakteryzuj¹ce ma³e zlewnie. Tabela 1 zawiera wykaz podstawowych parametrów stosowanych w opisie rozmiarów, kszta³tu oraz deniwelacji zlewni, nato-miast ryc. 5 i 7 oraz tabela 2 przedstawiaj¹ zmiennoœæ kolejnych parametrów dla 149 ma³ych zlewni usytuowa-nych u podnó¿a badanego odcinka SUB. Podobny zestaw parametrów wykorzystywano w Polsce dla potrzeb charak-terystyki zarówno hydrologicznej (por. Dobija, 1979; Dobija i in., 1979), jak i geomorfologicznej zlewni (Zuchiewicz, 1980, 1988; Krawczyk & Zuchiewicz, 1989). Analizowane zlewnie s¹ na ogó³ niewielkie (0,04–24,82 km2_{; przeciêtnie 0,84 km}2_{w segmencie 2 do} 2,53 km2 _{w segmencie 1; tab. 2). Powierzchnia zlewniA} jest silnie dodatnio skorelowana (ryc. 7) z jej maksymaln¹ d³ugoœci¹ we wszystkich badanych segmentach (wsp. korelacji 0,96); wartoœci najni¿sze obserwuje siê jedynie w segmencie 1 (0,90).

Maksymalna d³ugoœæ zlewni L (Horton, 1945; Schumm, 1954) to mierzona w linii prostej odleg³oœæ miê-dzy najdalej oddalonymi punktami w obrêbie zlewni, dobrze charakteryzuj¹ca bezwzglêdne rozmiary zlewni (Dobija, 1979). Obliczone wartoœci zmieniaj¹ siê 0,29-6,03 km; wynosz¹c œrednio 1,26 km w segmencie 2 do 1,70 km w segmencie 3 (tab. 2). Parametr ten jest silnie dodatnio skorelowany z obwodem zlewni P (Smith, 1950), którego wartoœci œrednie wynosz¹ od 3,42 (segment 2) do 4,88 km (segment 3). Natomiast œrednie szerokoœci zlewni W

zmie-niaj¹ siê przeciêtnie 0,409 km (segment 2) do 0,572 km (segment 3; por. tab. 2).

WskaŸnik kszta³tu Rf (Horton, 1945) przyrównuje zarys zlewni do prostok¹ta. Wartoœci niskie charakteryzuj¹ zlewnie wyd³u¿one, natomiast Rf >1 s¹ w³aœciwe zlew-niom szerokim, o zarysie zbli¿onym do kwadratu. Rf male-je wraz ze wzrostem powierzchni zlewni (Eagleson, 1970; Gregory & Walling, 1973). Zlewnie u podnó¿a SUB odznaczaj¹ siê wartoœciami Rf 0,15–0,56; przeciêtnie 0,29 (segmenty 1 i 4) do 0,35 (segment 2).

WskaŸnik kolistoœci Rk (Miller, 1953; Gregory & Walling, 1973) przyrównuje powierzchniê zlewni do powierzchni ko³a o tym samym obwodzie co zlewnia. War-toœci ni¿sze od 1,0 charakteryzuj¹ zlewnie wyd³u¿one. W przypadku SUB Rk zmienia siê 0,32–0,90, przeciêtnie wynosz¹c 0,52 (segment 1) do 0,63 (segment 3; tab. 2).

WskaŸnik lemniskaty k (Chorley i in., 1957; [W:] Gregory & Walling, 1973) przyrównuje kszta³t zlewni do odmiany owalu Cassiniego, tj. lemniskaty. Odpowiednie wartoœci dla zlewni u podnó¿a SUB wynosz¹ 7,11 (seg-ment 2) do 25,35 (seg(seg-ment 4).

Maksymalne deniwelacje zlewni H (Strahler, 1954; Schumm, 1954), obliczane jako ró¿nica wysokoœci maksy-malnych i minimaksy-malnych, informuj¹ o stopniu odm³odzenia rzeŸby (Krawczyk & Zuchiewicz, 1989). Dla badanych zlewni SUB wartoœci te zmieniaj¹ siê w przedziale 63–64 m (segmenty 4 i 5) do 675 m (segment 3), przeciêtnie wynosz¹c 105 m (segment 5)–289 m (segment 3; tab. 2). Deniwelacje zlewni s¹ dodatnio skorelowane z jej powierzchni¹ (wsp. korelacji 0,76 do 0,95), d³ugoœci¹ mak-symaln¹ (0,82–0,96) oraz obwodem (0,76–0,96) w seg-mentach, odpowiednio: 2 i 3.

WskaŸnik rzeŸby Rh (Schumm, 1954, 1956), repre-zentuj¹cy œrednie nachylenie zlewni, jest szczególnie przy-datny w charakterystyce zlewni wyd³u¿onych (Morisawa, 1962). Wzrost odpornoœci ska³ pod³o¿a oraz rzêdu zlewni prowadz¹ do spadku wartoœci Rh, podobnie jak wypiêtrze-nie tektoniczne obszaru. Zlewwypiêtrze-nie u podnó¿a SUB odzna-czaj¹ siê wartoœciami Rh 0,04–0,32; przeciêtnie 0,09 (segmenty 5 i 6) do 0,22 (segment 3; por. tab. 2).

WskaŸnik wysokoœci wzglêdnych Rhp (Melton, 1957, 1958) odzwierciedla stosunek maksymalnych deniwelacji zlewni do jej obwodu. Odpowiednie wartoœci dla SUB zmieniaj¹ siê 0,01–0,13, przyjmuj¹c wartoœci œrednie 0,03–0,09 w segmentach 5, 6 i 3 (tab. 2).

WskaŸnik wyd³u¿enia zlewni Re (Bull & McFadden, 1977) nale¿y do poœrednich wskaŸników m³odej aktywnoœci tektonicznej. Oblicza siê go jako stosunek œrednicy ko³a o powierzchni równej powierzchni zlewni do maksymalnej d³ugoœci zlewni (Schumm, 1956; Eagleson, 1970; por. tab. 1). Wartoœci zbli¿one do 1,0 charakteryzuj¹ s³abo rozcz³onkowane zlewnie; wartoœci 0,6–0,8 s¹ typowe dla zlewni o stromych stokach i zró¿nicowanej topografii (Strahler, 1964; Eagleson, 1970). Zlewnie prowincji Basin and Range ujawniaj¹ wartoœci <0,50, 0,50–0,75 oraz >0,75 dla obszarów wykazuj¹cych, odpowiednio: silne, umiarko-wane i znikome tendencje wypiêtrzaj¹ce (Bull & McFad-den, 1977).

Wartoœci Re obliczone dla 149 zlewni u podnó¿a SUB (ryc. 5, 7; tab. 2) zmieniaj¹ siê 0,20–0,85, osi¹gaj¹c wartoœci œrednie dla poszczególnych segmentów od 0,58 (segment 1) do 0,66 (segment 2) i sugeruj¹c umiarkowane tempo

podnoszenia skrzyd³a wisz¹cego SUB. Parametr ten nie wykazuje zwi¹zku z deniwelacjami rzeŸby zlewni (ryc. 7). Re przytaczane przez Krzyszkowskiego i in. (1995) dla ca³ego SUB zmieniaj¹ siê od 0,59 w czêœci NW do 0,48–0,50 w odcinku SE, wynosz¹c przeciêtnie 0,53.

Najwy¿sze wartoœci Eld, Erd oraz Esc notuje siê w seg-mencie 3, podczas gdy najni¿sze wartoœci Vf s¹ typowe dla segmentów 2 i 3. Wysokoœci maksymalne i minimalne zlewni oraz ich deniwelacje wyraŸnie wzrastaj¹ w segmen-cie 3 oraz w SE czêœci segmentu 1, a wskaŸniki wyd³u¿enia zlewni osi¹gaj¹ najni¿sze wartoœci w segmentach 1 i 4. Zlewnie o najmniejszych powierzchniach grupuj¹ siê w segmentach 3 i 4, podczas gdy parametry L, P i W osi¹gaj¹ minima w segmencie 2. Segment 3 wykazuje ponadto

nie-mal symetryczne zlewnie (Af zbli¿one do 50), a pochylenie ku SE zaznacza siê w segmentach 2, 5 i 6. Wartoœci Rf s¹ wyrównane w segmentach 3 i 4, wzrastaj¹c nieznacznie w segmentach 2 i 6 oraz malej¹c w segmencie 1, podczas gdy wartoœci k w segmentach 2, 6 i 1 ujawniaj¹ tendencjê odwrotn¹. Rk przyjmuje wyrównane wartoœci w segmen-tach 2 i 3, wyraŸnie malej¹c na pocz¹tku segmentu 1 oraz pod koniec segmentu 6. Natomiast parametry Rh i Rhp wyraŸnie rosn¹ w segmencie 3, malej¹ na granicy segmen-tu 1 i 2 oraz silnie obni¿aj¹ siê w segmencie 5.

Wspó³czynniki korelacji liniowej Spearmana obliczo-ne miêdzy niezale¿nymi zmiennymi, które charakteryzuj¹ ma³e zlewnie u podnó¿a skarpy SUB (ryc. 7) s¹ stosunko-wo wysokie, aczkolwiek poziom istotnoœci jest wyj¹tkostosunko-wo

Parametr Parametre Segment (Segment) 1 Segment (Segment) 2 Segment (Segment) 3 Segment (Segment) 4 Segment (Segment) 5 Segment (Segment) 6 A [km2_{] 0,07-24,82} 2,53 0,06-5,82 0,84 0,05-16,01 1,69 0,04-6,56 0,94 0,07-7,60 1,32 0,10-11,79 1,31 AR [km2 ] 0,02-9,14 1,09 0,02-3,65 0,41 0,03-7,270,92 0,02-2,690,40 0,04-2,780,49 0,05-5,680,61 Af 15,4-75,6 47,7 23,5-76,1 48,0 24,1-70,8 54,9 3,9-69,0 45,9 15,6-59,2 39,6 23,3-75,4 49,5 L [km] 0,49-7,71 1,68 0,43-3,821,26 0,39-6,031,70 0,29-4,471,37 0,44-4,611,59 0,43-5,041,55 P [km] 1,38-26,86 4,84 1,14-10,58 3,42 1,00-12,004,88 1,00-11,843,56 1,12-14,754,44 1,30-16,734,51 W [km] 0,106-3,220 0,563 0,120-1,809 0,409 0,098-2,882 0,572 0,089-1,525 0,418 0,141-1,650 0,495 0,132-2,339 0,512 H max [m asl] 399-873 509 386-670 532 475-1015727 380-755485 390-487434 344-481407 H min [m n.p.m.] 280-382 318 285-420 352 340-478 436 303-357 328 298-369 329 274-315 295 H [m] 66-569 185 86-385 180 115-675289 63-436157 64-182105 66-184112 Eld [m n.p.m.] 340-500 374 335-565 409 390-660 524 333-500 372 309-400 364 295-400 334 Erd [m n.p.m.] 335-542 375 330-565 404 390-720534 340-500372 320-453378 295-385331 Esc [m n.p.m.] 299-410 331 295-428 363 357-500 453 313-368 337 301-370 333 278-319 301 Vfw [m] 5-35 13 5-70 12 5-7524 5-9023 10-4422 8-24047 Vf 0,16-1,03 0,48 0,04-1,25 0,35 0,04-0,90 0,39 0,06-2,00 0,73 0,22-1,79 0,83 0,18-8,00 2,00 Re 0,43-0,79 0,58 0,45-0,85 0,66 0,45-0,810,65 0,45-0,740,60 0,29-0,680,59 0,45-0,840,63 Rf 0,15-0,49 0,29 0,16-0,56 0,35 0,16-0,49 0,32 0,16-0,42 0,29 0,16-0,37 0,31 0,16-0,55 0,32 Rk 0,32-0,77 0,52 0,40-0,78 0,60 0,41-0,760,63 0,39-0,720,57 0,40-0,900,55 0,32-0,740,53 k 8,25-27,25 14,20 7,11-25,06 12,66 7,71-25,25 14,79 9,42-25,35 14,67 10,94-25,03 14,00 7,30-25,12 13,84 Rh 0,06-0,20 0,13 0,09-0,29 0,18 0,09-0,320,22 0,07-0,280,14 0,04-0,160,09 0,04-0,160,09 Rhp 0,02-0,09 0,05 0,03-0,12 0,07 0,03-0,13 0,09 0,02-0,12 0,06 0,01-0,06 0,03 0,01-0,06 0,03 n 21 24 41 33 12 18 D³ugoœæ segmentu Segment length [km] 9,455 12,640 17,757 16,155 6,364 14,390 Orientacja segmentu Segment orientation N43°_{W N50}°_{W N28}°_{W N48}°_{W N43}°_{W N40}°_W

Tab. 2. Zestawienie minimalnych, maksymalnych i œrednich wartoœci wybranych morfometrycznych parametrów zlewni po³o¿onych na sudeckim uskoku brze¿nym (w tab. 1 oraz w tekœcie podano definicje parametrów)

Table 2. List of minimal, maximal and average values of selected morphometric parameters of the Sudetic Marginal Fault (see Table 1 and the text for definitions of the parameters studied)

niski, a liczba danych niewielka. Spoœród 10 par zale¿noœci korelacyjnych, najwy¿sze wartoœci uzyskano dla segmentu 3, a najni¿sze dla segmentów 1 i 2 (ryc. 7). Mo¿e to sugero-waæ wzmo¿one odm³adzanie rzeŸby progu masywu Sude-tów w segmencie sowiogórskim, a tak¿e wyrównan¹ odpornoœæ ska³ pod³o¿a skrzyd³a wisz¹cego tego odcinka SUB.

Wnioski

Wartoœci parametrów charakteryzuj¹cych przebieg i deniwelacje czo³a masywu górskiego Sudetów miêdzy Dobromierzem a Z³otym Stokiem (Smf, Vf), jak równie¿ ilustruj¹cych stopieñ wyd³u¿enia, deniwelacje oraz œredni spadek ma³ych zlewni: Re, Rf, Rk, Rh, Rhp (tab. 2) wska-zuj¹ na prostolinijny przebieg oraz wzrost deniwelacji i stopnia wyd³u¿enia ma³ych zlewni w obrêbie SE segmen-tów badanego odcinka skarpy SUB, szczególnie segmentu 3 sowiogórskiego. Wzrost deniwelacji, spadku oraz wyd³u¿enia zlewni s¹ powszechnie uwa¿ane za wskaŸniki odm³adzania rzeŸby (por. np. Bull & McFadden, 1977; Keller & Pinter, 1996 i literaturê tam cytowan¹), wywo³ane m. in. m³odymi ruchami wypiêtrzaj¹cymi.

Przytoczone wartoœci pozwalaj¹ na zaklasyfikowanie badanych segmentów skarpy SUB do II klasy wzglêdnej aktywnoœci tektonicznej (sensu Bull, 1977, 1978; Bull & McFadden, 1977). Analogiczny wniosek w odniesieniu do SUB miêdzy Z³otoryj¹ a Z³otym Stokiem wysunêli Krzyszkowski i in. (1995), na podstawie analizy uœrednio-nych wartoœci trzech parametrów: wskaŸnika krêtoœci czo³a masywu górskiego, wskaŸnika szerokoœci dna-wyso-koœci zboczy oraz wskaŸnika wyd³u¿enia zlewni.

Zmiennoœæ wartoœci pozosta³ych parametrów fizjogra-ficznych ma³ych zlewni (A, L, P, W, k) zdaje siê odzwiercie-laæ zró¿nicowanie litologiczne ska³ pod³o¿a, wykazuj¹c najwiêkszy rozrzut w obrêbie segmentów NW (5, 6).

Cyfrowy model terenu ujawnia ponadto obecnoœæ dwu-poziomowego uk³adu trójk¹tnych i trapezoidalnych lic pro-gów uskokowych, zw³aszcza w segmentach 2 i 3, bêd¹cego — przypuszczalnie — efektem dwóch etapów m³odego wypiêtrzania.

Badania zosta³y sfinansowane z grantu KBN nr 8 T12B 025 20 (dla J. Badury). Anonimowemu Recenzentowi sk³adamy podziêkowania za wiele konstruktywnych uwag odnoœnie wstêp-nej wersji artyku³u.

Literatura

BADURA J. & PRZYBYLSKI B. 2000 — Korelacja morfologiczna i wiekowa tarasów g³ównych rzek regionu dolnoœl¹skiego. Pañstw. Inst. Geol.: 1–66.

BADURA J., PRZYBYLSKI B., ZUCHIEWICZ W., FARBISZ J., KRZYSZKOWSKI D. & SROKA W. 2002 — The Sudetic Marginal Fault and K³odzko Basin faults, SW Poland, in the light of geoelectri-cal resistivity studies. Acta Montana IRSM AS CR, Ser. A, 20 (124): 57–65.

BRZEZIÑSKA-WÓJCIK T. 1994 — Topolineamenty dolin i krawêdzi okolic Narola na Roztoczu. Zesz. Nauk. AGH, Kwart. Geologia, 20: 43–58.

BRZEZIÑSKA-WÓJCIK T. 1995 — Czwartorzêdowa aktywnoœæ tektoniczna w dorzeczu Tanwi na Roztoczu. Ann. UMCS, Sec. B, 48 (1993): 25–43.

BRZEZIÑSKA-WÓJCIK T. 2002 — The dependence of relief on tectonics in the south-west escarpment zone of Tomaszowskie Roztocze (SE Poland). Landform Analysis, 3: 13–24.

BULL W. B. 1977 — Tectonic geomorphology of the Mojave Desert. U.S. Geol. Surv. Contract Rep. 14-08-001-G-394. Office of Earthquakes, Volcanoes and Engineering, Menlo Park, Calif.

BULL W. B. 1978 — Geomorphic tectonic activity classes of the south front of the San Gabriel Mountains. California, U.S. Geol. Surv. Contract Rep. 14-08-001-G-394, Office of Earthquakes, Volcanoes and Engineer-ing, Menlo Park, Calif.

BULL W. B. & McFADDEN L. D. 1977 — Tectonic geomorphology north and south of the Garlock fault, California. [In:] D. O. Doehring (ed.), Geomorphology in Arid Regions, Proc. 8th Ann. Geomorph. Symp., State Univ. of New York at Binghamton: 115–138. CACOÑ S. 1998 — Recent deformation of the crust in the eastern Sudeten and surrounding areas. Proc. 9th Int. Symp. on Recent Crustal Movements (CRCM’98), Cairo: 623–644.

CACOÑ S. & DYJOR S. 1995 — Neotectonic and recent crustal movements as potential hazard to water dams in Lower Silesia, SW Poland. Folia Quaternaria, 66: 59–72.

CACOÑ S. & DYJOR S. 2002 — Recent crustal movements in Late Tertiary tectonic zones in the Sudetes and northern Sudetic Foreland, SW Poland. Folia Quater., 73: 31–46.

CHORLEY R. J. 1962 — Geomorphology and general systems theory. U. S. Geol. Surv. Prof. Paper, 500–B: 1-10.

DOBIJA A. 1979 — Zwi¹zki korelacyjne miêdzy parametrami morfo-metrycznymi zlewni. Zesz. Nauk. UJ, Pr. Geogr., 47: 99–108. DOBIJA A., WILK A. & ZBADYÑSKA E. 1979 — Parametry morfo-metryczne zlewni rzecznych w po³udniowo-wschodniej Polsce. Zesz. Nauk. UJ, Pr. Geogr., 47: 89–98.

DUMANOWSKI B. 1961— KrawêdŸ Sudetów na odcinku Gór Sowich. Zesz. Nauk. Uniw. Wroc³., Ser. B, 7: 1–68.

DYJOR S. 1975 — M³odotrzeciorzêdowe ruchy tektoniczne w Sude-tach i na bloku przedsudeckim. [In:] Mater. I Kraj. Symp. Wspó³czesne i neotektoniczne ruchy skorupy ziemskiej w Polsce. T. I, Wyd. Geol.: 217–229.

DYJOR S. 1983 — Problemy wieku dolnej granicy i faz ruchów neo-tektonicznych w po³udniowo-zachodniej Polsce. [In:] Mater. III Kraj. Symp. nt.Wspó³czesne i neotektoniczne ruchy skorupy ziemskiej w Polsce. T. IV, Ossolineum, Wroc³aw: 25–41.

DYJOR S. 1993 — Etapy blokowego rozwoju Sudetów i ich przedpola w neogenie i starszym czwartorzêdzie. Folia Quater., 64: 25–41. DYJOR S. 1995 — Young Quaternary and recent crustal movements in Lower Silesia, SW Poland. Folia Quater., 66: 51–58.

DYJOR S. & KUSZELL T. 1977 — Neogeñska i czwartorzêdowa ewo-lucja rowu tektonicznego Roztoki-Mokrzeszowa. Geologia Sudetica, 12: 113–132.

DYJOR S. & OBERC J. 1983 — Wspó³czesne ruchy skorupy ziem-skiej w Polsce SW i wynikaj¹ce z nich mo¿liwoœci zagro¿eñ dla obiektów górniczych i in¿ynierskich. [In:] Mater. III Kraj. Symp. Wspó³czesne i neotektoniczne ruchy skorupy ziemskiej w Polsce. T. IV, Ossolineum, Wroc³aw: 7–23.

EAGLESON P. S. 1970 — Dynamic Hydrology, McGraw-Hill Book Comp., New York.

GREGORY K. J. & WALLING D. E. 1973 — Drainage Basin Form and Process. A Geomorphological Approach, Edward Arnold Ltd., London.

GROCHOLSKI A. 1977 — Uskok sudecki brze¿ny a zagadnienia wul-kanotektoniki trzeciorzêdowej. Acta Univ. Wratisl., 378, Pr.

Geol.-Miner., 6: 89–103.

HARE P. W. & GARDNER T. W. 1985 — Geomorphic indicators of vertical neotectonism along converging plate margins, Nicoya Peninsu-la, Costa Rica. [In:] M. Morisawa & J. T. Hack (eds.), Tectonic Geo-morphology: Proceedings of the 15th Annual Binghamton

Geomorphology Symposium, September 1984. Allen & Unwin, Boston: 90–104.

HORTON R. E. 1945 — Erosional development of streams and their drainage basins, hydrophysical approach to quantitative morphology. Bull. Geol. Soc. Am., 56: 275–370.

KAITANEN V. 1975 — Composition and morphotectonic interpreta-tion of the Kiellajohka drainage basin, Finnish Lapland. Fennia, 14: 1–54.

KELLER E. A. & PINTER N. 1996 — Active Tectonics. Earthquakes, Uplift, and Landscape. Prentice Hall, Upper Saddle River, New Jersey. KRAWCZYK A. & ZUCHIEWICZ W. 1989 — Regionalna zmiennoœæ parametrów fizjograficznych zlewni i ich zwi¹zek z budow¹ geolo-giczn¹ dorzecza Dunajca, polskie Karpaty zachodnie. Zesz. Nauk. AGH, Kwart. Geol., 14: 5–38.

KRZYSZKOWSKI D. 1991 — The neotectonic evolution and uplift of the Middle Sudeten Mts. near Œwiebodzice, SW Poland. Bull. INQUA Neotectonics Comm., 14: 9–12.