Wp∏yw przystàpienia Polski do Unii Europejskiej
na nastroje gospodarcze w województwie lubelskim
Badania nastrojów gospodarczych w województwie lubelskim
Od czerwca 2001 roku Wy˝sza Szko∏a Zarzàdzania i Administracji w Za-moÊciu realizuje projekt zatytu∏owany „Badanie nastrojów gospodarczych w wo-jewództwie lubelskim”1. Badania polegajà na ankietyzacji co kwarta∏ oko∏o
320 przedsi´biorców reprezentujàcych przemys∏, budownictwo, handel oraz us∏ugi, a tak˝e 350 gospodarstw domowych i konstrukcji ogólnego i bran˝o-wych barometrów nastrojów gospodarczych w województwie lubelskim2.
Ankieta dla wszystkich respondentów sk∏ada si´ z dwóch cz´Êci – diagno-zy (odpowiedzi na te pytania tworzà barometr diagnostyczny) i prognodiagno-zy zja-wisk gospodarczych (odpowiedzi na te pytania tworzà barometr prognostycz-ny). Pytania stawiane w diagnozie przedsi´biorcom dotyczà oceny ich sytuacji finansowej, wielkoÊci obrotów (bàdê sprzeda˝y), wielkoÊci zapasów oraz wiel-koÊci zatrudnienia w ostatnim kwartale. Pytania diagnostyczne zadawane cz∏on-kom gospodarstw domowych dotyczà równie˝ ich sytuacji finansowej, a tak-˝e poziomu wydatków na dobra konsumpcyjne, stanu oszcz´dnoÊci oraz oceny sytuacji gospodarczej województwa lubelskiego w ostatnim kwartale. Pytania zadawane w prognozie dotyczà kszta∏towania si´ tych samych wskaêników w najbli˝szym kwartale.
Wyniki ankiet opracowywane sà za pomocà testu koniunkturalnego3
umo˝-liwiajàcego otrzymanie syntetycznych miar oceny stanu koniunktury – w na-szym przypadku nastrojów gospodarczych. Miary te sà budowane jako wa˝o-ne (udzia∏em liczby przedsi´biorstw o okreÊlowa˝o-nej wielkoÊci zatrudnienia w ogólnej liczbie przedsi´biorstw danej bran˝y) sumy procentowych ró˝nic (sald) odpowiedzi pozytywnych i negatywnych na ka˝de z zadawanych pytaƒ. W prowadzonym badaniu nastrojów gospodarczych województwa lubelskiego konstruuje si´ tak˝e miar´ syntetycznà zwanà ogólnym barometrem nastrojów gospodarczych, która jest wa˝onà sumà miar czàstkowych barometrów
bran-* Autor jest pracownikiem Wy˝szej Szko∏y Zarzàdzania i Administracji w ZamoÊciu. Artyku∏
wp∏ynà∏ do redakcji w kwietniu 2005 r.
1 Projekt realizowany jest wspólnie z Instytutem Gospodarki Wy˝szej Szko∏y Informatyki i
Za-rzàdzania w Rzeszowie.
2 Ankietyzacj´ prowadzà studenci Wy˝szej Szko∏y Zarzàdzania i Administracji w ZamoÊciu. 3 Szerzej na temat istoty testu koniunkturalnego np. w pracach [Barczyk, Kowalczyk, 1993,
˝owych w przemyÊle, budownictwie, handlu, us∏ugach oraz w sektorze gospo-darstw domowych.
Tak skonstruowane miary (ogólna i bran˝owe) przyjmujà wartoÊci z prze-dzia∏u od -100 do 100, przy czym wartoÊç ni˝sza od zera oznacza przewag´ nastrojów pesymistycznych (negatywnych), a ocena wy˝sza od zera przewag´ optymizmu. OczywiÊcie im wartoÊç barometru jest wy˝sza od zera tym ten opty-mizm jest wi´kszy.
Stosujàc metod´ testu koniunkturalnego w okresie od II kwarta∏u 2001 ro-ku do IV kwarta∏u 2004 roro-ku przeprowadzono 15 badaƒ ankietowych okre-Êlajàc wartoÊci diagnostycznych i prognostycznych ogólnego i bran˝owych ba-rometrów nastrojów4.
Rysunek 1. Zmiany wartoÊci barometrów diagnostycznych i prognostycznych w okresie od II kwarta∏u 2001 roku do IV kwarta∏u 2004 roku
èród∏o: opracowanie w∏asne
W analizowanym okresie wartoÊci wi´kszoÊci miar diagnostycznych i pro-gnostycznych ogólnych i bran˝owych by∏y ni˝sze od zera, co oznacza∏o prze-wag´ nastrojów pesymistycznych nad optymistycznymi. Stàd te˝ wartoÊci Êred-nie barometrów diagnostycznych i wi´kszoÊç wartoÊci Êrednich barometrów prognostycznych z tego okresu sà ujemne. Dopiero w 2002 roku niektóre bran˝owe barometry prognostyczne, a w 2003 roku równie˝ diagnostyczne pokaza∏y przewag´ optymizmu nad pesymizmem.
60 50 40 30 20 10 0 -10 -20 -30 -40 -50 -60 W artoÊç Indeksu
I kw 01 III kw 01 I kw 02 III kw 02 I kw 03 III kw 03 I kw 04 III kw 04 I kw 05 Kwarta∏y
Diagnoza Prognoza
4 Wyniki badaƒ sà co kwarta∏ publikowane w formie raportów wydawanych przez Wy˝szà
Szko∏´ Zarzàdzania i Administracji w ZamoÊciu. Syntetyczne omówienia mo˝na znaleêç równie˝ w artyku∏ach zamieszczanych w wydawanym przez WSZiA kwartalniku spo∏eczno--gospodarczym Barometr Regionalny [Kowerski, 2002, s. 5-13], [Kowerski, Wargacki, 2002, s. 23-27], [Kowerski, D∏ugosz, 2003, s. 30-34] oraz [Kowerski, 2005, s. 2-33].
Tablica 1 Ârednie i wspó∏czynniki zmiennoÊci wartoÊci barometrów
w okresie od II kw. 2001 r. do IV kw. 2004 r.
Barometry nastrojów Ârednia Wspó∏czynnik zmiennoÊci (%)
diagnoza prognoza diagnoza prognoza
Ogólny -5,9 -1,5 11,4 10,8 Przemys∏ -0,1 3,8 10,3 14,4 Budownictwo -1,6 -2,6 25,5 28,4 Handel -8,5 -1,0 10,4 7,1 Us∏ugi -3,7 4,5 8,3 4,8 Gospodarstwa -13,9 -10,0 9,7 8,1
Uwaga: Wspó∏czynniki zmiennoÊci liczono dla wartoÊci przeskalowanych w ten sposób, ˝e do ka˝dej wartoÊci rzeczywistej dodawano 100.
Szczegó∏owa analiza szeregów czasowych wskaêników diagnostycznych i prognostycznych pokazuje, ˝e mimo niskich wartoÊci i du˝ej zmiennoÊci w cza-sie w analizowanym okrecza-sie zanotowano tendencj´ wzrostowà wszystkich ba-rometrów nastrojów gospodarczych.
Przeprowadzone analizy pokaza∏y równie˝, ˝e nastroje gospodarcze przed-si´biorców i gospodarstw domowych województwa lubelskiego podlegajà zja-wisku sezonowoÊci. Z oszacowanych modeli sezonowoÊci wyraênie widaç, ˝e szczególnie niekorzystne sà diagnozy nastrojów wyst´pujàce w I kwartale. W II i III kwartale nast´puje sezonowa poprawa nastrojów gospodarczych, szczególnie widoczna w budownictwie. IV kwarta∏ to ponowne sezonowe po-gorszenia nastrojów przez wszystkie grupy respondentów. Modele sezonowo-Êci barometrów prognostycznych potwierdzajà w zasadzie spostrze˝enia po-czynione na podstawie barometrów diagnostycznych, chocia˝ w przypadku prognoz zjawisko sezonowoÊci nastrojów jest jeszcze bardziej widoczne [Ko-werski, 2005, s. 35].
Tablica 2 Ocena realizacji prognoz
Odsetek przypadków Ârednia ró˝nic Ârednia bezwzgl´dnych Wyszczególnienie wy˝szej wartoÊci prognozy pomi´dzy prognozà ró˝nic pomi´dzy
ni˝ realizacji w % a realizacjà prognozà a realizacjà
Y (ogólny) 71,43 3,377 5,827 Przemys∏ 50,00 2,946 8,023 Budownictwo 50,00 -1,019 15,238 Handel 85,71 7,693 9,219 Us∏ugi 81,82 7,038 7,322 Gospodarstwa 57,14 2,586 6,696
èród∏o: opracowanie w∏asne
Prognozy, które respondenci czynià na dany kwarta∏ sà po kwartale wery-fikowane poprzez diagnoz´. W 71,43% wartoÊci barometrów prognostycznych na dany kwarta∏ sà wy˝sze ni˝ obliczone po kwartale wartoÊci barometrów
diagnostycznych. Oznacza to, ˝e respondenci formu∏ujàc prognozy na dany kwarta∏ wykazujà wi´cej optymizmu ni˝ w momencie podsumowywania tego kwarta∏u. Z takà sk∏onnoÊcià do optymizmu mamy do czynienia w przypad-ku handlu, us∏ug i gospodarstw domowych. W przypadprzypad-ku przemys∏u i budow-nictwa liczba lepszych i gorszych ni˝ rzeczywistoÊç prognoz by∏a taka sama. Na pewnà sk∏onnoÊç do optymistycznego traktowania przysz∏oÊci wskazujà rów-nie˝ dodatnie wartoÊci (poza budownictwem) Êrednich ró˝nic pomi´dzy pro-gnozà a diapro-gnozà. Ârednie bezwzgl´dne ró˝nice pomi´dzy propro-gnozà a diagno-zà wskazujà na szczególnie du˝e rozbie˝noÊci w budownictwie.
Wyniki referendum przedakcesyjnego w województwie lubelskim
Województwo lubelskie jest najs∏abiej rozwini´tym gospodarczo regionem w Polsce.
Tablica 3 Województwo lubelskie na tle kraju w 2004 roku
Lp. Wyszczególnienie Województwolubelskie Polska Polska = 100
1. Stopa bezrobocia w koƒcu roku w % 17,8 19,1 93,2**
2. PKB na 1 mieszkaƒca w 2002 r. w z∏ 14300 20431 70,0
3. Spó∏ki prawa handlowego
3,1 5,8 54,0
na 1 tys. mieszkaƒców* 4. Produkcja sprzedana przemys∏u
7,2 16,7 42,7
na 1 mieszkaƒca* w tys. z∏ 5. Produkcja sprzedana przemys∏u
186,4 266,4 70,0
na 1 zatrudnionego w tys. z∏ 6. Przeci´tne miesi´czne wynagrodzenie
2107,5 2465,1 85,5
brutto w przemyÊle w z∏ 7. Przeci´tne zatrudnienie
38,39 62,83 61,1
w przemyÊle na 1 tys. mieszkaƒców* 8. Produkcja sprzedana w budownictwie
0,8 1,8 44,2
na 1 mieszkaƒca* w tys. z∏
9. Produkcja sprzedana w budownictwie
141,3 210,6 67,1
na 1 zatrudnionego w tys. z∏ 10. Przeci´tne miesi´czne wynagrodzenie
1875,8 2222,7 84,4
brutto w budownictwie w z∏ 11. Przeci´tne zatrudnienie
5,5 8,3 65,8
w budownictwie na 1 tys. mieszkaƒców* 12. Mieszkania oddane do u˝ytku
1,8 2,8 65,2
na 1 tys. mieszkaƒców*
* W obliczeniach przyj´to liczb´ ludnoÊci na 30.06.2004 ** Dynamik´ obliczano na podstawie danych niezaokràglonych
èród∏o: Biuletyn Statystyczny G∏ównego Urz´du Statystycznego, GUS Warszawa grudzieƒ 2004. Produkt krajowy brutto wed∏ug województw i podregionów w 2002 roku, GUS, Urzàd Staty-styczny w Katowicach, Katowice 2004
W 2002 roku produkt krajowy brutto w przeliczeniu na jednego mieszkaƒ-ca w województwie lubelskim stanowi∏ 70,0% Êredniej dla Polski i by∏
najni˝-szy wÊród 16 województw, przy czym by∏ on ponad dwukrotnie ni˝najni˝-szy ni˝ w najlepszym województwie mazowieckim5. WydajnoÊç pracy w przemyÊle i
bu-downictwie jest o oko∏o jednej trzeciej ni˝sza ni˝ Êrednio w kraju. Przeci´tne miesi´czne wynagrodzenia w podstawowych dzia∏ach gospodarki, sà o 15% mniejsze ni˝ Êrednio w kraju.
Poziom jak i dynamika procesów gospodarczych majà niewàtpliwy wp∏yw na nastroje gospodarcze przedsi´biorców i cz∏onków gospodarstw domowych w województwie i ich opinie na temat przystàpienia Polski do UE, a tak˝e skutków tego przystàpienia.
Tez´ t´ potwierdzi∏y wyniki ogólnokrajowego referendum w sprawie wyra-˝enia zgody na ratyfikacj´ traktatu dotyczàcego przystàpienia Rzeczpospolitej Polskiej do UE, które odby∏o si´ w dniu 8 czerwca 2003 roku.
W województwie lubelskim wystàpi∏a jedna z najni˝szych frekwencji (55,5%) i zdecydowanie najni˝sze poparcie przystàpienia Polski do UE (63,3% g∏osów wa˝nych na TAK).
Tablica 4 Wyniki ogólnokrajowego referendum w sprawie wyra˝enia zgody na ratyfikacj´ traktatu
dotyczàcego przystàpienia RP do UE
Województwo Frekwencja (%) Poparcie (%)
DolnoÊlàskie 60,1 83,6 Kujawsko-Pomorskie 57,9 77,1 Lubelskie 55,4 63,2 Lubuskie 58,2 84,0 ¸ódzkie 57,7 71,3 Ma∏opolskie 59,9 76,1 Mazowieckie 59,9 74,2 Opolskie 54,5 84,8 Podkarpackie 57,3 70,0 Podlaskie 52,7 68,6 Pomorskie 62,7 80,2 Âlàskie 61,4 84,5 Âwi´tokrzyskie 52,1 75,7 Warmiƒsko-Mazurskie 54,7 81,7 Wielkopolskie 60,9 77,1 Zachodniopomorskie 58,4 84,4 POLSKA 58,8 77,4 èród∏o: http://www.pkw.gov.pl
Celem artyku∏u jest próba odpowiedzi na pytanie czy równie˝ po przystà-pieniu do Unii Europejskiej utrzyma∏o si´ niekorzystne nastawienie mieszkaƒ-ców województwa do integracji.
5 Województwo lubelskie jest na poziomie NUTS2 regionem o najni˝szym produkcie krajowym
Ocena wp∏ywu przystàpienia Polski do Unii Europejskiej
na nastroje gospodarcze w województwie lubelskim
Do oceny wp∏ywu przystàpienia Polski do Unii Europejskiej na nastroje gospodarcze w województwie lubelskim wykorzystano ide´ stosowanej do ba-dania rynków finansowych analizy zdarzeƒ [Cambell, Lo, MacKinlay, 1997, s. 149-177].
Korzystajàc z sugestii Campbella, Lo i MacKinlaya proponuje si´ nast´pujàce etapy wykorzystania metodologii analizy zdarzeƒ do oceny wp∏ywu przystàpienia do UE na nastroje gospodarcze [Cambell, Lo, MacKinlay, 1997, s. 151-152]: 1. Definicja zdarzenia.
2. Obliczanie normalnych i anormalnych wartoÊci barometrów nastrojów. 3. Estymacja parametrów modelu zmian nastrojów na podstawie obserwacji
z okresu poprzedzajàcego wydarzenie. 4. Prezentacja wyników empirycznych. 5. Interpretacja i wnioski.
W przypadku tej analizy zdarzeniem jest przystàpienie Polski do Unii Eu-ropejskiej w dniu 1 maja 2004 roku.
Normalne wartoÊci barometrów obliczane sà po ka˝dym kwartalnym ba-daniu ankietowym za pomocà testu koniunkturalnego. Anormalne wartoÊci barometrów nastrojów obliczane sà jako ró˝nice wartoÊci normalnych i pro-gnoz tych barometrów. Natomiast propro-gnozy okreÊlane sà na podstawie osza-cowanych metodà wskaêników modeli trendu liniowego z sezonowoÊcià dia-gnostycznych barometrów ogólnego i bran˝owych [CieÊlak, 2001, s. 83-85]. Modele budowane sà w oparciu o dane kwartalne z okresu od II kwarta∏u 2001 do IV kwarta∏u 2003 roku [Kowerski, 2005 s. 44-46].
Tablica 5 Modele sezonowoÊci barometrów diagnostycznych w okresie od II kwarta∏u 2001
do IV kwarta∏u 2004
Wspó∏czynnik
Wskaêniki sezonowoÊci R2trendu
kierunkowy z sezonowoÊcià trendu I II III IV Ogólny barometr 1,6801 0,853 1,07 1,068 1,009 0,8794 Przemys∏ 2,1989 0,938 0,997 1,046 1,02 0,8108 Budownictwo 2,3464 0,579 1,239 1,196 0,986 0,7992 Handel 0,38 0,843 1,145 1,021 0,99 0,825 Gospodarstwa domowe 0,7818 0,987 1,01 1,008 0,995 0,2177 èród∏o: [Kowerski, 2005, s. 45]
W koƒcu pierwszego kwarta∏u 2004 roku, a wi´c na miesiàc przed przystàpie-niem do UE, odnotowano tylko nieznacznà dodatnià ró˝nic´ pomi´dzy rzeczy-wistà wartoÊcià barometru ogólnego a wartoÊcià prognozowanà. Przy czym na t´ dodatnià wartoÊç wp∏yw mia∏y przede wszystkim znacznie lepsze ni˝ to wy-nika∏o z prognozy nastroje gospodarstw domowych. Przedsi´biorcy uznali, ˝e sytuacja w I kwartale by∏a gorsza ni˝ ta jakiej mo˝na by∏o oczekiwaç z prognoz.
Tablica 6 Anormalne wartoÊci barometrów nastrojów gospodarczych w województwie lubelskim
wywo∏ane przystàpieniem Polski do Unii Europejskiej
Kwarta∏ Barometr
Ogólny Przemys∏u Budownictwa Handlu Gospodarstw
I kwarta∏ 2004 0,80 -2,96 -4,60 -2,84 5,76
II kwarta∏ 2004 8,76 4,45 11,63 10,15 13,66
III kwarta∏ 2004 1,31 -0,60 0,97 6,19 10,84
IV kwarta∏ 2004 -14,17 -19,53 -36,43 2,53 -1,26
èród∏o: opracowanie w∏asne
W koƒcu drugiego kwarta∏u, a wi´c w dwa miesiàce po przystàpieniu do Unii Europejskiej, nastroje gospodarcze w województwie lubelskim okaza∏y si´ znacznie lepsze ni˝ mo˝na by∏o oczekiwaç prognozujàc na podstawie d∏u-gookresowych trendów. Anormalne wartoÊci barometrów w tym kwartale w przy-padku gospodarstw domowych, budownictwa oraz handlu przekroczy∏y 10 punk-tów. W II kwartale 2004 roku diagnostyczny barometr ogólny, a tak˝e barometry przemys∏u, us∏ug i gospodarstw domowych osiàgn´∏y najwy˝sze wartoÊci w doÊç krótkiej historii badaƒ. JednoczeÊnie w przypadku barometru nastrojów gospo-darstw domowych by∏o to jedyne dotychczas badanie, w którym osiàgnà∏ on dodatnià wartoÊç. Tak wysokie wartoÊci barometrów nastrojów w II kwartale nie sà tylko rezultatem letniej sezonowej poprawy, ale zosta∏y wywo∏ane dodat-kowym czynnikiem (szokiem), jakim by∏o przystàpienie do Unii Europejskiej.
Rysunek 2. Anormalne wartoÊci barometrów nastrojów gospodarczych w 2004 roku
èród∏o: opracowanie w∏asne 20 -20 -30 -40 10 -10 0 I kwarta∏ 04 II kwarta∏ 04 III kwarta∏ 04 IV kwarta∏ 04 Ogólny Przemys∏ Budownictwo Handel Gospodarstwa
Ta
blica 7
Oszacowane modele tr
endów liniowych z
sezonowoÊcià uwzgl´dniajàce przystàpienie do Unii Europejskiej
Barometr Model a0 a1 b2 b3 b4 g1 g2 R 2 P 2 d (d ′)r 1 I -28,41 1,67 15,54 13,50 5,37 – – 0,7321 0,6249 1,6698 -0,0346 Ogólny (0,0002) (0,0019) (0,0117) (0,0231) (0,3126) II -30,29 1,71 15,96 13,88 10,41 4,58 -14,21 0,8530 0,7428 1,6870 -0,2376 (0,0001) (0,0122) (0,0051) (0,0107) (0,0574) (0,4207) (0,0986) I -18,89 1,80 5,85 8,49 2,17 – – 0,6885 0,5638 1,1309 0,3034 Przemys∏ (0,0041) (0,0013) (0,2858) (0,1316) (0,6851) II -22,19 2,14 6,33 8,63 7,43 1,75 -20,07 0,8773 0,7852 1,3948 0,2377 (0,0005) (0,0017) (0,1202) (0,0455) (0,1061) (0,7183) (0,0161) I -47,63 2,11 47,75 43,30 18,33 – – 0,6757 0,5460 1,8973 -0,0459 Budownictwo (0,0039) (0,0667) (0,0042) (0,0073) (0,1873) II -53,11 2,63 48,60 43,63 27,67 3,97 -34,16 0,7706 0,5986 1,5004 -0,2580 (0,0036) (0,1273) (0,0040) (0,0072) (0,0772) (0,8066) (0,1610) I -27,39 0,89 22,22 12,75 9,23 – – 0,8012 0,7217 0,7803 -0,6182 Handel (0,0000) (0,0150) (0,0002) (0,0076) (0,0369) II -26,57 0,67 22,23 12,98 9,77 2,81 2,48 0,8080 0,6640 0,8661 -0,5798 (0,0004) (0,2452) (0,0008) (0,0153) (0,0727) (0,6198) (0,7549) I -25,79 1,39 3,55 1,98 -2,55 – – 0,5740 0,4036 1,8614 -0,1252 Gospodarstwa (0,0003) (0,0051) (0,4879) (0,6951) (0,6153) domowe II -24,61 0,8344 3,81 2,80 1,50 9,80 -0,9 0,7024 0,4792 1,7564 -0,18382 (0,0011) (0,1906) (0,4324) (0,5611) (0,7791) (0,1374) (0,9158) Uwaga: W
nawiasach podano poziomy istotnoÊci dla statystyki
t,
r1
– wartoÊç wspó∏czynnika autokorelacji reszt rz´du pierwszego
Z podobnà sytuacjà, chocia˝ wyst´pujàcà ju˝ z mniejszym nasileniem, mie-liÊmy równie˝ do czynienia w III kwartale. Tutaj utrzyma∏y si´ jeszcze zna-czàce dodatnie anormalne wartoÊci barometrów w przypadku handlu i gospo-darstw domowych. W przypadku przemys∏u i budownictwa anormalne wartoÊci sà bliskie zera.
Tak jak w II kwartale zanotowano wysokie dodatnie anormalne wartoÊci barometrów tak w IV kwartale przyj´∏y one, poza handlem, wartoÊci ujemne, szczególnie du˝e w przemyÊle i budownictwie. Mo˝na wi´c stwierdziç, ˝e w IV kwartale wyczerpa∏ si´, przede wszystkim wÊród przedsi´biorców prze-mys∏owych i budowlanych, entuzjazm zwiàzany z przystàpieniem Polski do Unii Europejskiej.
Tak wi´c przystàpienie Polski do Unii Europejskiej spowodowa∏o w 2004 roku doÊç istotne odchylenia nastrojów przedsi´biorców i konsumentów woje-wództwa lubelskiego od dotychczas obserwowanych tendencji. Fakt ten powinien byç uwzgl´dniony w modelach opisujàcych zmiany nastrojów gospodarczych w województwie lubelskim. Dlatego te˝ do opisu zmian nastrojów w okresie od II kwarta∏u 2001 roku do IV kwarta∏u 2004 roku zaproponowano liniowy model trendu z sezonowoÊcià uwzgl´dniajàcy wywo∏ane przystàpieniem do Unii Europejskiej zmiany nastrojów w 2004 roku postaci [9, s. 62-64]:
gdzie:
Yt – wartoÊç barometru (ogólnego i bran˝owych) w kwartale t, t – kolejny numer kwarta∏u, t = 1, 2, …, 15,
X2 – zmienna zero-jedynkowa przyjmujàca wartoÊç 1 w II kwarta∏ach oraz
wartoÊç 0 w pozosta∏ych kwarta∏ach,
X3 – zmienna zero-jedynkowa przyjmujàca wartoÊç 1 w III kwarta∏ach
oraz wartoÊç 0 w pozosta∏ych kwarta∏ach,
X4 – zmienna zero-jedynkowa przyjmujàca wartoÊç 1 w IV kwarta∏ach
oraz wartoÊç 0 w pozosta∏ych kwarta∏ach,
U1– zmienna zero-jedynkowa przyjmujàca wartoÊç 1 w I, II oraz III
kwar-tale 2004 roku oraz wartoÊç 0 w pozosta∏ych kwarta∏ach,
U2 – zmienna zero-jedynkowa przyjmujàca wartoÊç 1 w IV kwartale 2004
roku oraz wartoÊç 0 w pozosta∏ych kwarta∏ach,
a0, a1, b2, b3, b4, g1, g2 – parametry strukturalne modelu,
et – sk∏adnik losowy.
Oszacowana wartoÊç parametru a0 jest wskaênikiem sezonowoÊci
kwarta-∏u bazowego (w naszym przypadku pierwszego). Oszacowane wartoÊci para-metrów b2, b3, b4 pokazujà poziom sezonowych odchyleƒ wartoÊci barometru
od wartoÊci kwarta∏u bazowego. Oszacowana wartoÊç parametru g1
informu-je o przeci´tnej zmianie barometru w pierwszych trzech kwarta∏ach 2004 ro-ku wywo∏anej przystàpieniem do UE. Majàc na uwadze anormalne wartoÊci
barometrów parametr g1 mo˝na nazwaç „wskaênikiem nadziei zwiàzanych
z Unià Europejskà”. Oszacowana wartoÊç parametru g2 informuje o zmianie
barometru w IV kwartale wywo∏anej przystàpieniem do UE. Tym razem ma-jàc na uwadze anormalne wartoÊci barometrów parametr g1 mo˝na nazwaç
„wskaênikiem zniech´cenia Unià Europejskà”.
Oszacowane wartoÊci parametru a1 we wszystkich modelach sà dodatnie,
a to oznacza, ˝e w ca∏ym badanym okresie nast´powa∏a poprawa nastrojów gospodarczych w województwie lubelskim. Ujemne i istotne statystycznie oszacowania parametrów a0 potwierdzajà, ˝e to w∏aÊnie w pierwszym
kwar-tale nast´puje sezonowe pogorszenie nastrojów gospodarczych. Z kolei dodat-nie wartoÊci oszacowanych parametry b oznaczajà, ˝e w kolejnych kwarta∏ach nast´powa∏a sezonowa poprawa nastrojów w stosunku do bazowego I kwar-ta∏u. Jednak w niektórych przypadkach wymiar tej poprawy by∏ statystycznie nieistotny na poziomie istotnoÊci 0,05. Równie˝ wszystkie oszacowane para-metry g1 sà dodatnie, co potwierdza ponadprzeci´tnà popraw´ nastrojów
w pierwszych trzech kwarta∏ach 2004 roku wywo∏anà przystàpieniem do Unii Europejskiej. Z kolei wszystkie poza handlem oszacowane parametry g2sà
ujem-ne co Êwiadczy o zniech´ceniu przystàpieniem do Unii Europejskiej, jakie przysz∏o po fali entuzjazmu w IV kwartale.
Rysunek 3. Porównanie wartoÊci rzeczywistych i teoretycznych obliczonych na podstawie modelu ogólnego barometru nastrojów gospodarczych
èród∏o: opracowanie w∏asne
Nale˝y tak˝e zwróciç uwag´, ˝e poza handlem wprowadzenie do modeli sezonowoÊci zmiennych U1 oraz U2 poprawi∏o jakoÊç szacowanych modeli
czego wyrazem jest wzrost wartoÊci dopasowanego wspó∏czynnika determina-cji w stosunku do analogicznego modelu bez tych dwóch zmiennych. JakoÊç modelu opisujàcego zmiany nastrojów w handlu dodatkowo obni˝a autokore-lacja sk∏adników losowych.
15 10 5 0 -5 -10 -15 -20 -25 -30 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
Przewidywane Rzeczywiste Liniowy (Rzeczywiste)
Trend liniowy: y = 1,5203t – 18,079 R2 = 0,3988
Mo˝na wi´c stwierdziç, ˝e przystàpienie Polski do Unii Europejskiej by∏o czynnikiem dodatkowo (poza trendem i sezonowoÊcià) kszta∏tujàcym w 2004 roku zmiany nastrojów gospodarczych przemys∏u, budownictwa oraz gospo-darstw domowych województwa lubelskiego.
Bibliografia
Barczyk R., Kowalczyk Z., [1993], Metody badania koniunktury gospodarczej, PWN, Warszawa, Poznaƒ.
Campbell J.Y., Lo A.W., MacKinlay A.C., [1997], The Econometrics of Financial Markets, Prince-ton University Press, PrincePrince-ton, New Jersey.
CieÊlak M. (red.), [2001], Prognozowanie gospodarcze. Metody, zastosowania, PWN, Warszawa. Kowerski M., [2002], Barometr nastrojów gospodarczych w województwie lubelskim, Barometr
Regionalny 1/2002, ZamoÊç.
Kowerski M., Wargacki M., [2002], Nastroje gospodarcze w województwie lubelskim w drugim
kwar-tale 2002 roku, Barometr Regionalny 2, WSZiA w ZamoÊciu, ZamoÊç.
Kowerski M., D∏ugosz D., [2003], Nastroje w województwie lubelskim w czwartym kwartale 2002
roku, Barometr Regionalny 3, WSZiA w ZamoÊciu, ZamoÊç.
Kowerski M., [2005], Badanie nastrojów gospodarczych w województwie lubelskim, WiadomoÊci Statystyczne 3.
Kowerski M., [2005], Barometr nastrojów gospodarczych w województwie lubelskim w latach
2001-2004, Barometr Regionalny 1, WSZiA w ZamoÊciu, ZamoÊç.
Lipiec-Zajchowska M. (red.), [2003], Wspomaganie procesów decyzyjnych, tom II, Ekonometria, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa.
Lubiƒski M., [2002], Analiza koniunktury i badanie rynków, Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa.
THE INFLUENCE OF POLAND’S EU ACCESSION ON BUSINESS SENTIMENT IN LUBLIN PROVINCE
S u m m a r y
The article shows that business sentiment measured with general economic and sector barometers in Lublin province in 2004 was influenced by Poland's accession to the European Union. In the second quarter of 2004, mood in the corporate sector was much better than suggested by forecasts taking into account long-term trends. A similar trend, though less intense, was noted in the third quarter. However, that optimism was short-lived. In the fourth quarter, business sentiment barometers were lower than predicted. This trend should be taken into account when analyzing business sentiment in the future.
