Jerzy Kosiewicz
Humanistyczna teoria sztuk walki
Idō - Ruch dla Kultury : rocznik naukowy : [filozofia, nauka, tradycje wschodu,
kultura, zdrowie, edukacja] 5, 219-221
Je r z y Ko s i e w i c z
K ated ra N au k S p ołecznych, A W F J. P iłsu d sk ieg o w W arszaw ie
Humanistyczna teoria sztuk walki / Humanistic theory of Martial Arts
1
W ojciech J. C ynarski, Teoria i p ra ktyk a dalekow schodnich sztu k w alki w p erspektyw ie europejskiej [Theory and practice o f O riental M artial A rts in European perspective], W yd. UR, R zeszów 2004, ss. 418.
U kazała się książka, k tórą nazw ać m ożem y w ykładem teorii dalekow schodnich sztuk walki w ujęciu zaproponow anym przez dra W. J. C ynarskiego. Jest to ujęcie holistyczne, różnorodne wym iary i aspekty azjatyckich system ów sam oobrony i psychofizycznego sam odoskonalenia.
W ojciech Jan Cynarski je s t od w ielu lat badaczem sztuk i sportów w alki, znanym specjalistą, autorem licznych naukow ych publikacji na ten tem at, a także ekspertem - praktykiem zw łaszcza japońskich tradycji w tym zakresie, posiadaczem w ysokich stopni m istrzow skich (m.in. 6 dan w jü ju tsu , 4 dan w aikijutsu i w karate). S kłonność do ujęć system ow ych i interdyscyplinarnych w ynikać m oże u C ynarskiego z jeg o kilkukierunkow ego w ykształcenia - inżynierskiego, pedagogicznego, trenerskiego, socjologicznego. A utor stosuje m etodę obserw acji uczestniczącej, korzystając ze sw ych bezpośrednich dośw iadczeń zaw odnika i trenera, działacza i sędziego sportow ego, osoby studiującej klasyczne style i szkoły sztuk w alki w Europie i w Japonii. M onografia Teoria i p ra ktyk a dalekow schodnich sztu k w alki w p erspektyw ie europejskiej stanow i uw ieńczenie dłuższego etapu penetracji badaw czych i w yraz dojrzałej ju ż teoretycznej ekspli- kacji oraz interpretacji w ielu zagadnień.
Praca składa się z trzech głów nych części. Pierw sza pośw ięcona je s t m etodologii w teorii sztuk w alki, druga - założeniom ontologicznym i epistem ologicznym , trzecia natom iast - analizom z gruntu antropologii kulturow ej i interpretacji w ym iarów społecznych w teorii dalekow schodnich sztuk w alki. C ałość kończy P odsum ow anie oraz P osłow ie pośw ięcone popularnej percepcji sztuk w alki w Europie. W końcow ej części pracy znajdujem y ponadto spisy tabel i ilustracji, zestaw ienia piśm iennictw a i innych źródeł, Indeks w ażniejszych pojąć, term inów i skrótów , Indeks nazw isk oraz - dla czytelnika zagranicznego, angielskojęzycznego - Sum m ary i Contents.
We Wstępie autor tłum aczy, że ‘europejska perspektyw a’ w tytule pracy odnosi się do w spółczesnej percepcji sztuk walki w E uropie - zarów no popularnej i naukow ej. Pow iązanie teorii z prak ty k ą w ynika tu z zasady praktycznego studiow ania opisyw anych dróg sam orealizacji, a także dopełniania ujęć teoretycznych realizacyjnym i, zw łaszcza pedagogicznym i postulatam i i wskazaniam i. A utor starał się uw zględnić szeroki w ym iar antropologiczny i kulturow y, moral- no-społeczny i pedagogiczny, psychologiczny i filozoficzny oraz aspekty religijne i zdrow otne (s. 9 -1 1 ). W e W prowadzeniu przedstaw iona je s t skrótow o zaw artość treściow a pracy, okolicz ności pow stania rozpraw y i uw arunkow ania dostępności źródeł, a także uw agi o duchow ości Japończyków w edług długoletnich obserw acji jed n eg o z polskich księży m isjonarzy (s. 12-15).
Pierw sza część składa się z czterech rozdziałów , w których autor ukazuje kolejno zakres problem atyki i typy orientacji badaw czych, definicje podstaw ow ych pojęć, analizę literatury przedm iotu. N a uw agę zasługuje w skazanie na specyficzne m etody badań - np. shügyö jes t jednocześnie indyw idualną form ą poznania i sam opoznania em pirycznego i „rozw inięciem m etody obserw acji uczestniczącej jak o fizyczna (psychofizyczna) praktyka sztuk w alki lub system ów m edytacyjnych. Jest p rak ty k ą cielesną, po w iązan ą z doskonaleniem duchow ym i postępem m oralnym (jako form a ascezy). Jest rów nież form ą poznania psychofizycznego” (s. 2 3 -2 4 ). Stanowi w ięc rodzaj oryginalnej m etody epistem ologicznej na m iarę now ego' system ow ego paradygm atu nauk o człow ieku i kulturze (por: s. 2 4 -2 5 ).
W rozdziale 1.3 dotyczącym konstrukcji hum anistycznej teorii dalekow schodnich sztuk w alki znajdujem y naw iązanie do sieciow ej przestrzeni w zajem nych pow iązań paradygm atu syste
1 P rac ę w y k o n a n o w ra m a ch b adań statu to w y ch D s.-5 8 nt. „W arto śc i i w z o ry k u itu ra le w sp o rc ie - b a d a n ia k o n p ic m c n ta m e i p o ró w n aw c z e ” fin an so w an y ch p rz e z M N il.
m ow ego oraz m etodologicznych uw ag L yotarda i G adam era, dotyczących badań inter- pretatyw nych. Interesujące s ą w skazania na interdyscyplinarne zw iązki i teoretyczne inspiracje - zw łaszcza koneksje z teoriam i kultury - a także odniesienia do dorobku badaczy zagranicznych i krajow ych. W podsum ow aniu tych rozw ażań autor stw ierdza, że „teoria sztuk w alki, jak o system ów psychofizycznych (w ychow aw czych i sam orealizacyjnych) i kulturow ych, pow inna zaw ierać się w obszarze w spólnych zainteresow ań hum anistycznej teorii kultury fizycznej i ogólnej teorii antropologicznej — człow ieka i społeczeństw a” (s. 57). W e fragm encie dotyczącym m etodologii badań podjętych w pracy (rozdział 1.4) czytam y o łączeniu m etod zastanych i w yw ołanych, o kom plem entarnym stosow aniu różnych m etod i perspektyw badaw czych i na tem at paradygm atu system ow ego (s. 5 7 -6 6 ). Przyjęta została definicja ‘teo rii’ w edług P. Sztom pki, zgodnie z k tó rą je s t to „W szelki zespół założeń ontologicznych, epistem ologicznych i m etodologicznych, abstrakcyjnych pojęć oraz ogólnych tw ierdzeń o rze czyw istości m ający dostarczyć w yjaśnienia dostępnej w iedzy opisow ej na jej tem at oraz ukierunkow ać dalsze badania” (s. 60).
W edług pow yższej definicji w części II (2.1. P rolegom ena filo zo fii sztu k w alki) znajdujem y pogłębiony w ykład o epistem ologii now oparadygm atycznej (s. 67 -8 9 ). A utor w ykazuje się tutaj du żą erudycją, sięgając do w ielu publikacji z dziedziny filozofii nauki i dokum entując swe w ypow iedzi licznie przytaczanym i cytatam i. K olejny fragm ent pośw ięca ontologii i aksjologii sztuk w alki, celow o łącząc obydw ie podstaw ow e kategorie filozoficzne, jak o że „Sfery bytu, istnienia i rzeczyw istości tychże psychofizycznych system ów przen ik ają się ze sfe rą wartości, która je s t dla nich w dużym stopniu konstytutyw na i esencjalna” (s. 89).
Cynarski w yjaśnia sens obecnej w drodze sztuk w alki ‘pozytyw nej ascez y ’, która nie depre cjonuje cielesności lecz w skazuje na m oralny i duchow y cel psychofizycznych ćw iczeń. Istotny jes t tu zw iązek praktyki (m edytacji, treningu technicznego sztuk w alki) z zasadam i etycznym i zaw artym i w kodeksach honorow ych, przysięgach poszczególnych szkół i zw yczajach przeka zyw anych w tradycyjnym przekazie bezpośrednim . N iektóre zasady sztuk w alki m ają charakter uniw ersalny, co dotyczy elastyczności, ekonom ii w ysiłku, rów now agi, psychofizycznej koncen tracji, a także dążenia do harm onii, opanow ania agresji, sam odyscypliny, osobow ego doskonale nia, szacunku dla drugiego człow ieka. A utor w yjaśnia pluralizm w artości w różnych odm ianach jap o ń sk ich i opisuje różnice w ideologicznych podbudow ach niejapońskich sztuk w alki.
W kolejnych dw óch rozdziałach przedstaw iony je s t rys historyczny i ew olucja azjatyckich sztuk walki w ich drodze z D alekiego W schodu na Zachód. N astępnie w yjaśniane są różne percepcje i sposoby pojm ow ania zespołu sztuk w alki (budö) oraz relacje i zw iązki sztuk walki i sztuk pięknych (na gruncie w ybranych teorii estetycznych). C ynarski przedstaw ia kilka propozycji typologii lub system atyzacji sztuk w alki (s. 178-183). A nalizuje zagadnienie m istrzostw a w sztukach walki (s. 184-189). W rozdziale 2.5 D uchow y w ym iar sztu k w alki ja k o system ów sam orealizacji znajdujem y następujące rozstrzygnięcie definicyjne: „S ztu k ą walki określić m ożna k ażd ą form ę psychofizycznej aktyw ności pow iązanej z określoną trad y cją walki w ręcz lub w ładania b ro n ią m ającą na celu rozwój osobow y, w iążącą m etody nauczania z doskonaleniem w w ym iarze duchow ym ” (s. 192). Z agadnienie duchow ych w ym iarów sztuk w alki skłoniło autora do analiz z gruntu teologii i psychologii, w ich zw iązkach z ety k ą norm atyw ną i m is ty k ą z problem em rozw oju duchow ego i dążeniem do ośw iecenia lub świętości.
Rozdziały od siódm ego do dziesiątego drugiej części pośw ięcone s ą ew olucji technik i metod, którym tow arzyszy adaptacyjna zm iana w iodących idei i celów (od sztuki zabijania do sportu w alki, szlachetnej sztuki sam oobrony lub system u w ychow aw czego), w alorom w ychow aw czym i utylitarnym , zw iązkom z k lasy czn ą ch iń sk ą m edycyną i kulturą zdrow ia oraz odpow iedzialności m istrza - nauczyciela sztuk walki.
W części trzeciej noszącej tytuł Interpretacje w ym iarów antropologicznych i społecznych hum anistycznej teorii dalekow schodnich sztu k w alki znajdujem y szereg interesujących rozw ażań dotyczących języ k a sym bolicznego sztuk walki w którym istotnie odnajdujem y pew ne kulturow e archetypy. W rozdziale o antropologii sztuk w alki znajdujem y bezpośrednie odniesienie do tzw. antropologii integralnej, gdyż badania człow ieka sztuk w alki w ym agają uw zględniania jeg o potrzeb religijnych, problem ów m oralnych i w szczególności kultury fizycznej i zdrow ia. D łuż
szy fragment pośw ięcony został ‘dynamicznej kobiecie ponow oczesnej’, która także dość często przyjmuje współcześnie rolę wojownika (s. 28 9 -3 0 7 ).
Rozdział 3.3. jest wprowadzeniem do socjologii sztuk walki, wyjaśniając jej przedmiot i wskazując m iejsce w teorii sztuk walki. W dalszych podrozdziałach interpretowany jest pro blem komercjalizacji tej dziedziny kultury fizycznej, jej instytucjonalizacji (skala makro) i perspektywy inikrosocjologicznej (D ójó ja k o gru pa społeczna, s. 326-329).
Podsum owanie pełni funkcję klamry spinającej treść i przyczynia się do lepszej przejrzystości
oraz spójności całej wypowiedzi. Znajdujemy tu wyjaśnienie, że zaprezentowana w rozprawie teoria ukazuje historię i ewolucję sztuk walki, klasyfikację ich różnorodności, ich w ielo wym iarowość, a także opis procesu kształtowania się samej tej teorii. Droga sztuk walki jest wzorem edukacyjnym wskazującym na ideał szlachetnego człow ieka twórczego - homo creator
nobilis. Humanizm sztuk walki opiera się na uniwersalnej zasadzie „chroń w szelkie życie”. Autor
zestawia też sw e podstawowe tezy: o nastawieniu ćw iczących raczej perfekcjonizm niż rywalizacjonizm, o internalizacji zasad sztuk walki przez nauczycieli tychże, o zachodzących na tym obszarze procesach usportowienia i komercjalizacji, o marginalnych związkach uprawianych w Europie sztuk walki z buddyzmem, o archetypowym wzorze moralnym wojownika podej mowanym także przez kobiety (s. 3 3 5 -3 3 6 ).
W Posłow iu autor zestawia dane źródłowe i analizę percepcji sztuk walki w krajach Dale kiego Wschodu oraz formy ich percepcji dzisiejszej na Zachodzie. W ypunktowane zostały uproszczenia i nieporozumienia, a także wartości przypisywane sztukom w alki o proweniencji azjatyckiej i przyczyny popularności owych orientalnych form sportu.
Cynarski okazał się nie tylko znaw cą tematu i jednym z twórców orientalnej filozofii sportu, jak autora omawianej pracy określa ks. prof. Stanisław Kowalczyk, ale także twórcą oryginalnej, humanistycznie zorientowanej teorii. Teoria ta wpisuje się do ogólnej teorii kultury fizycznej a zarazem w obszar szerszej refleksji nad człow iekiem i kulturą. Jest to bodajże pierwsza tego typu rozprawa ujmująca szerokie spektrum zagadnień społeczno-kulturowych, filozoficznych czy także pedagogicznych w odniesieniu do wschodnioazjatyckich sztuk walki (nie będących często sportami rywalizacji) i współczesnego fenomenu kulturowego m artial arts.
Czytelnik m oże dodatkowo sięgnąć do kilkuset pozycji zestawionej tu literatury (s. 3 6 5 -3 9 2 ), przy czym wszystkie te publikacje mają sw e odniesienie do treści pracy w postaci przypisów, co świadczy o metodologicznej dyscyplinie i konsekwencji. Wśród autorów cytowanych publikacji oraz w Indeksie nazwisk znajdujemy wielu przedstawicieli nauk o kulturze fizycznej, socjologii, filozofii, badaczy sztuk walki, specjalistów różnych dziedzin z kraju i zagranicy; z Europy, Stanów Zjednoczonych, Japonii i innych krajów świata.
W ystępujące w pracy terminy obce (pochodzące m.in. z języ k ó w azjatyckich) i głów n e pojęcia język a zaproponowanej teorii czytelnik znajdzie w starannie opracowanym indeksie (s. 3 9 3 -4 0 1 ). W ogóle książka wydana jest bardzo starannie i estetyczn ie, a w ykonane przez Cynarskiego zdjęcia z pobytu w Japonii zdobią okładkę i ilustrują książkę, w zb oga cając jej treść.
M onografia rzeszow skiego badacza otrzymała pochlebne recenzje w yd aw nicze pro fesorów Z bigniew a Krawczyka i Kazimierza O bodyńskiego. Kraw czyk zw rócił uwagę na olbrzym ią w iedzę autora i je g o talent badacza-teoretyka, Obodyński zaś - na um iejętność łączenia m istrzow skiego poziom u um iejętności praktycznych w kilku odmianach sztuk w alki ze spraw nością teoretyka-interpretatora i eksplikatora, oraz że „sform ułowana przez C ynarskiego oryginalna teoria dalekow schodnich sztuk walki stanowi w artościow y wkład w dziedzinę nauk o kulturze fizyczn ej”. W ypada dodać, że m ógłby to być podręcznik proponowanego - przez autora T eorii i p ra k tyk i - przedmiotu „teoria i praktyka sztuk i sportów w alki” dla studentów uczelni w yższych w ychow ania fizyczn ego (s. 337). Szczerze polecam książkę Cynarskiego także studentom innych kierunków i osobom zainteresowanym badaniami, teorią lub pogłębioną refleksją nad w spółczesnym i drogami sztuk walki i syste m ów psychofizycznej samorealizacji.
