Działalność Towarzystwa Teatru i Muzyki Ludowej RP w Olsztynie w latach 1946-1948

Bierkowski, Tadeusz

Działalność Towarzystwa Teatru i

Muzyki Ludowej RP w Olsztynie w

latach 1946-1948

Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 1, 3-20

1975

A

R

T

Y

К

U

Ł

Y

Tadeusz Bierkow ski

DZIAŁALNOŚĆ

TOWARZYSTWA TEATRU I MUZYKI LUDOWEJ RP

W OLSZTYNIE W LATACH 1946— 1948

1. P O W S T A N IE O D D Z IA Ł U W O JE W Ó D Z K I E G O T O W A R Z Y S T W A T E A T R U I M U Z Y K I L U D O W E J W O L S Z T Y N I E

Pow ołanie na teren ie W arm ii i M azur Tow arzystw a T eatru i Muzyki Ludow ej było w ydarzeniem dużej wagi. Odegrało ono rolę insp iru jącą w rozw oju am atorskiego ruchu artystycznego, zaś dorobek organizacyjny oraz doświadczenia nabyte w trakcie działalności aktywizow ały w latach następnych w iele środowisk naszego regionu. Nie znamy dokładnej daty i okoliczności pow ołania w O lsztynie Oddziału W o je­ wódzkiego Tow arzystw a T eatru i M uzyki Ludow ej R P . M ieczysław Porzuczek stwierdza, że „Towarzystwo T eatru i Muzyki Ludow ej utworzone oficjaln ie z in ic ja ­ tywy kilku działaczy kulturalno-ośw iatow ych 19 m arca 1946 roku, działało praktycz­ nie już w końcu 1945 roku” 1, natom iast Zygmunt L ietz podaje, że Towarzystw o T eatru i Muzyki Ludow ej powstało w 1945 r o k u 2, zaś w innym m iejscu, że w m ar­ cu 1946 roku 3.

F a k t pow stania Tow arzystw a T eatru i Muzyki Ludow ej w Olsztynie w 1945 roku budzi w ątpliw ości. Otóż po wyzwoleniu, w sierpniu 1945 roku, grono działaczy w W arszaw ie podjęło przygotowania do wznow ienia działalności Zarządu Głównego Związku T eatrów Ludowych. Tymczasow y Zarząd Główny ukonstytuow ał się 5 listo ­ pada 1945 roku, na którym to posiedzeniu przyjęto statu t oraz o ficja ln ą nazwę T ow a­ rzystw a T eatru i Muzyki Ludow ej R P . D ziałalność organizacyjną w teren ie rozpo­ częto dopiero od połowy listopada 1945 roku. Z rozmowy, ja k ą przeprow adził autor niniejszego artykułu w 1965 ro k u .z W ładysław em Dziedzicem, kierow nikiem B iu ra Zarządu Głównego Tow arzystw a T eatru i M uzyki Ludow ej w latach 1945— 1948 wynikało, że Zarząd G łów ny ubiegał się o naw iązanie kon taktu z działaczam i olsztyńskim i w grudniu 1945 roku, ale bez rezultatu. W sprawozdaniu naczelnika Wydziału K u ltu ry z 12 grudnia 1945 roku stwierdzono, że „referenci pow iatów sygna­ lizu ją obudzenie się ruchu w dziedzinie teatrów am atorskich. Na razie ru ch ten nie

wyszedł poza stadium zaczątkowe. Gdy nieco okrzepnie, dążyć będę do stw orzenia

1 M. Porzuczek, 20 lat, T ea tr Ludowy, 1965, n r 12, s. 2.

2 Z. Lietz, N ie k tó r e p r o b le m y o rg a n iz a c ji ż y cia k u ltu r a ln e g o n a W arm ii i M azu­

r a c h w la ta c h 1945— 1946, K om u nikaty M azursko-W arm ińskie, 1968, n r 2, s. 304.

3 Z. Lietz, R u ch lu d o w y a p o lity k a k u ltu ra ln a n a w s i o ls z ty ń s k ie j w la ta c h 1945— 1970, W ieś W spółczesna, 1973, n r 7, s. 140.

Związku teatrów am atorskich z siedzibą w O lsztynie” 4. J a k w ynika z te j re lacji, dopiero planowano zorganizowanie Towarzystw a. W grudniu 1945 roku Kuratorium Okręgu Szkolnego podjęło organizowanie kursów dla działaczy oświatowych oraz kursu świetlicowego, przeznaczonego dla działaczy teatru am atorskiego. O pomoc w te j sprawie zwrócono się do M inisterstw a Oświaty. M inisterstw o Ośw iaty zleciło Zarządowi Głównemu Towarzystw a T eatru i Muzyki Ludow ej realizację kursu świetlicowego. K urs odbył się w Olsztynie w dniach od 27 grudnia 1945 do 7 stycz­ nia 1946 roku. Kierow nikiem pedagogicznym kursu był pracow nik Zarządu Głów­ nego Towarzystw a T eatru i Muzyki Ludow ej Stanisław Iłow ski, jednym z w y kła­ dowców W ładysław Dziedzic. Z ram ienia K u ratorium Szkolnego w Olsztynie opiekę sprawowali Józef Knotz, Tadeusz Gączowski i Franciszek Sajd ak, a w spółpracowali rów nież działacze olsztyńscy K azim ierz Paw łow ski i Em ilia Su k ertow a-B ied raw in a5. Dopiero podczas kursu przedstaw iciele Zarządu Głównego Tow arzystw a Teatru i Muzyki Ludowej — Stanisław Iłow ski i W ładysław Dziedzic — naw iązali bezpo­ średni kontakt z przyszłymi organizatoram i Oddzału W ojewódzkiego Towarzystw a Teatru i Muzyki Ludow ej: Józefem Knotzem , Tadeuszem Gączowskim i dr. W łady­ sławem Gębikiem . J a k podaje w e wspom nieniach Stanisław Iłow ski, „kurs ten przy­ czynił się również do powołania pierw szej organizacji op iekującej się ruchem am a­ torskim tj. W ojewódzkiego Związku T eatrów i Chórów Ludow ych” c. Pierw sza kon­ kretna wzm ianka o potrzebie pow ołania Oddziału W ojewódzkiego Towarzystw a Teatru i Muzyki Ludow ej w Olsztynie o d n o si się do 15 stycznia 1946 roku. Otóż w tym dniu na posiedzeniu K o m isji Nauki i Kultury, przy om awianiu planów zw ią­ zanych z rozw ojem oświaty dorosłych stwierdzono, iż z tą spraw ą „wiąże się ściśle kw estia zorganizowania Okręgowego Towarzystw a T eatru i Muzyki Ludow ej Okręgu Mazurskiego, a w jego ram ach: a) okręgow ej szatni te a tra ln e j; b) biblioteki te atral­ n e j; c) działu teatru kukiełkow ego; d) pow ołanie instruktorów : teatralnego, teatru kukiełek, chórów i orkiestr ludowych; e) przygotowania kierow ników i pracow ników placówek terenow ych” 7.

Zatem przygotowania do pow ołania Oddziału Wojewódzkiego Tow arzystw a T eatru i Muzyki Ludow ej podjęło grono działaczy oświatowych, p racu jących w K u ­ ratorium Okręgu Szkolnego. D ecyzja o powołaniu W ojewódzkiego Oddziału T ow a­ rzystwa zapadła <nie w cześniej niż w styczniu 1946 roku. K om itet Organizacyjny mógł w ięc pow stać po 15 stycznia 1946 roku, gdyż na wspomnianym wyżej posie­ dzeniu K om isji Nauki i Kultury nie w ym ienia się żadnych organizatorów, lecz w ska­ zuje się tylko na potrzebę powołania Towarzystw a. Dopiero po powołaniu K om itetu Organizacyjnego w Olsztynie, Zarząd Głów ny Tow arzystw a T eatru i Muzyki Ludo­ w ej na posiedzeniu 18 lutego 1946 roku pod jął uchw ałę „mocą której n a podstawie § 27 Statutu Towarzystw a upoważniono Tym czasow y K om itet O rganizacyjny do zało­ żenia w m ieście Olsztynie Oddziału W ojewódzkiego Tow arzystw a T eatru i Muzyki 4 W ojewódzkie Archiwum Państw ow e w Olsztynie (dalej W APO), Urząd P ełno­ m ocnika Rządu R P, sygn. 217, Spraw ozdanie Wydziału K u ltury za X I 1945.

5 Kuratorium Okręgu Szkolnego — Oddział Ośw iaty i K u ltury D orosłych (dalej K O S-O iK D ), Sprawozdanie Zarządu Głównego Tow arzystw a T eatru i Muzyki Ludo­ w ej z 611 1946 (odpis w posiadaniu autora).

6 S. Iłowski, O lsztyń skie w sp o m n ien ia s p rz ed 20 lat, T ea tr Ludowy, 1965, n r 12, ss. 24 n. {autor użył nazwy Związek T eatrów i Chórów Ludowych — nazw a ta została przyjęta dopiero po reaktyw ow aniu Związku w 1957 r.),

7 W APO, Urząd Pełnom ocnika Rządu R P, sygn. 217, Sprawozdanie i w nioski z K om isji Nauki i Kultury z 15 1 1946.

D ziałalność Towarzystwa Teatru І M uzyki RP w la ta ch 1946-1948 5

Ludow ej i przyjęcie nazwy M azurski Oddział W ojewódzki Tow arzystw a Teatru i Muzyki Lu dow ej” 8.

Głównym i członkam i K om itetu Organizacyjnego byli: dr W ładysław Gębik, Jó z e f Knotz i Tadeusz Gączowski. Po uzyskaniu zezwolenia Zarządu Głównego na założe­ nie Oddziału W ojewódzkiego w Olsztynie, powołano Tym czasow y Zarząd Okręgowy Tow arzystw a Teatru i Muzyki Ludow ej. F ak t pow ołania Oddziału odnotował naczel­ n ik W ydziału K u ltury i Sztuki w O lsztynie w sprawozdaniu za luty 1946 roku, donosząc M inisterstw u, iż „pow stał w Olsztynie Oddział W ojew ódzki Tow arzystw a T eatru i M uzyki Ludow ej, którego zostałem pierwszym w iceprzew odniczącym ” 9. 19 m arca 1946 roku Tym czasowy Zarząd W ojew ódzki Tow arzystw a T eatru i Muzyki Ludow ej zgłosił Towarzystw o do re je s tra c ji w Urzędzie W ojew ódzkim w Olsztynie, podając jednocześnie jego skład osobowy. Siedziba Tow arzystw a m ieściła się w K u ­ ratorium Okręgu Szkolnego w Olsztynie (ul. Kościuszki 2 3 )10. Z atem Tym czasow y Zarząd W ojewódzki ukonstytuow ał się w czasie po 18 lutego 1946 roku (data uzyska­ n ia zezwolenia zarządu Głównego Tow arzystw a T eatru i Muzyki Ludow ej na powo­ łanie Oddziału W ojewódzkiego) a przed 19 m arca 1946 roku, zgłoszeniem T ow a­ rzystw a do zarejestrow ania. W korespondencji tegoż Tow arzystw a oraz sprawozda­ niach za la ta 1945/1946 i 1946/1947, datę 19 m arca przyjm uje się jak o powołanie Oddziału W ojewódzkiego Tow arzystw a w O lszty n ie11. Tym czasow y Zarząd Tow a­ rzystw a ukonstytuował się przed 19 m arca 1946 roku, gdyż przed ową datą odbył ju ż kilka posiedzeń, zaś 16 m arca podjęto i przedyskutowano p ro jek t zorganizowania w ielu uroczystości regionalnych pod ogólną nazwą „Dni kultury ludow ej w arm ińsko- -m azu rsk iej”. Na owym posiedzeniu przedstawiono więc p ro jek t przyszłych „Godów wiosennych”. Na czele kom itetu honorowego „Godów” sta n ą ł w ojew oda dr Zygmunt H ob el12. Zatem najpraw dopodobniej Tym czasow y Zarząd W ojew ódzki Oddziału Tow arzystw a T eatru i Muzyki Ludow ej w O lsztynie ukonstytuow ał się w dniach od 19 lutego do końca tegoż m iesiąca. Je d n a k ze względu na to, iż sam i założyciele za datę pow ołania Oddziału W ojewódzkiego Tow arzystw a p rzy jm u ją 19 m arca 1946 roku, a w ięc datę zgłoszenia placów ki do re je stra c ji, należy ją p rzy jąć jak o n ajbard ziej właściw ą. Zgłoszenie Tow arzystw a o zarejestrow anie było przejaw em oficjaln ego podjęcia działalności praw nej, zgodnie z obow iązującym w Polsce „P ra­ wem o Stow arzyszeniach” (Dziennik Ustaw R P n r 94 poz. 808 z 1932 r.).

Przew odniczącym Tymczasowego Zarządu W ojewódzkiego Tow arzystw a T eatru i Muzyki Ludow ej w Olsztynie został główny jego in ic ja to r i organizator dr W łady­ sław G ębik — n aczelnik W ydziału Szkolnictw a Ogólnokształcącego w Kuratorium , pierwszym wiceprzewodniczącym inżynier Ja n G rabow ski — n aczelnik Wydziału K u ltury i Sztuki, drugim wiceprzewodniczącym Ja n D ębski — naczelnik Urzędu

8 W APO, ІШ 63/8/118, Pism o Zarządu Głównego Tow arzystw a T eatru i Muzyki Ludow ej do Urzędu W ojewódzkiego w Olsztynie z 1 6 IV 1946.

9 W APO, II/163/8/118, Spraw ozdanie n aczelnika W ydziału K u ltury i Sztuki za II 1946.

10 W APO, II/163/8/118, Pism o Tym czasowego Zarządu Okręgu Tow arzystw a T ea ­ tru i Muzyki Ludow ej do Urzędu W ojewódzkiego w Olsztynie z 19 I I I 1946.

11 Towarzystwo K u ltury T eatraln ej — Zarząd W ojewódzki w Olsztynie (dalej T K T ), Sprawozdanie z działalności Oddziału Tow arzystw a T eatru i M uzyki Ludow ej za lata 1945/1946, oraz sprawozdanie z działalności Tow arzystw a T eatru i Muzyki Ludow ej za lata 1946/1947 w okręgu olsztyńskim (teczka nie uporządkowana, bez sygnatur).

12 Dni K u ltu ry L u d o w e j o rg a n iz u je T o w a rz y stw o T e a tr u i M u zy ki L u d o w e j

In fo rm acji i Propagandy, skarbnikiem Zofia K o ttik — nauczycielka Gim nazjum Żeńskiego, sekretarzem Stanisław Zacharuk — nauczyciel G im nazjum Żeńskiego. Na ogólną liczbę 16 członków Zarządu, 13 osób reprezentow ało Kuratorium lub szkoły średnie w O lsztynie13.

2. D Z IA Ł A L N O Ś Ć W O JE W Ó D Z K IE G O O D D Z IA Ł U T O W A R Z Y S T W A T E A T R U I M U Z Y K I L U D O W E J W O L S Z T Y N I E

Zarząd Główny Towarzystw a T eatru i Muzyki Ludow ej przyjął następujący kierunek działania: „Towarzystwo doceniając znaczenie przeżyć artystycznych w roz­ w oju duchowym człowieka m a na celu upowszechnienie i doskonalenie działalności społecznej w dziedzinie teatrów , chórów i muzyki oraz tw orzenie warunków do ko­ rzystania przez najszersze w arstw y społeczne z dorobku kulturalnego narodu i czyn­ nego ich udziału w tworzeniu nowych w artości ku lturalnych ” 14. Pow stały Oddział Wojewódzki Towarzystw a w Olsztynie n ie p rzejął dosłownie zadań statutow ych Zarządu Głównego, lecz dostosował je do potrzeb aktu aln ej polityki regionu. Tow a­ rzystwo m ając na uwadze specyfikę regionu „postawiło sobie za cel realizow anie postanowień statutowych w taki sposób, ażeby przez pracę na odcinku teatru i m u­ zyki przyspieszyć proces repolonizacji i w łączenia Ziemi W arm ii i M azur w jeden wspólny organizm nie tylko gospodarczy, ale kulturalny P olsk i” 15. T a k rozumiana działalność m iała polegać na:

— ścisłym powiązaniu działalności ku ltu ralnej z działalnością ośw iaty i w ycho­ w ania dorosłych;

— świadomym włączeniu działalności Tow arzystw a w n urt życia regionu, a w szczególności w problem atykę repolonizacji i in teg racji ludności;

— oparciu całej działalności program ow ej Tow arzystw a o postępowe trad ycje kultury polskiej — opowiedzeniu się po stronie kultury dem okratycznej;

— uznaniu w pracach Tow arzystw a kultury w arm ińsko-m azurskiej za rów no­ rzędną w artość kulturotwórczą z innym i regionam i i nadanie je j dużego w aloru ideowo-wychowawczego w procesie zarówno repolonizacji, ja k i in tegracji.

Takiem u stanow isku dawano wyraz w w ielu wypowiedziach na łam ach współ­ czesnych czasopism 15, ja k też w codziennej realizacji programu Towarzystw a. Ju ż 13 W APO, II/163/8/118, Pism o Tymczasowego Zarządu W ojewódzkiego Tow arzy­ stwa T eatru i Muzyki Ludow ej, do Urzędu W ojewódzkiego z 19 I I I 1946. W skład Za­ rządu weszli ponadto Iren a Paw łow ska — dyrektor G im nazjum Żeńskiego, Jad w iga Linder — nauczycielka Gim nazjum Żeńskiego oraz S tefa n Stokow ski, Tadeusz G ą - czowski i M aria Zientara z K uratorium , Jad w iga Kontrym ow icz — G im nazjum K ra ­ wieckie, Aleksander B rü ckn er — nauczyciel; K om isję R ew izyjn ą tw orzyli przewod­ niczący Kazim ierz P ietrzak — Związek R ew izyjny „Społem ” i członkow ie: W łady­ sław a Muzolfowa — nauczycielka G im nazjum Kraw ieckiego oraz G abriela Rudziń­ ska — nauczycielka Gim nazjum Żeńskiego.

14 WAPO, II/163/8/118, Statu t Tow arzystw a T eatru i Muzyki Ludow ej RP. 15 T K T , Sprawozdanie z działalności Tow arzystw a T eatru i Muzyki Ludow ej za lata 1946/1947 w okręgu mazurskim.

16 W. Gębik, P r a c a w z e s p o ła c h te a tra ln y ch n a Z iem ia c h O d zy skan y ch , T eatr Ludowy, 1947, nr 9, ss. 415—418; Jotem ko, P r a c a ś w ietlic y , Św ietlica W arm ińsko- -M azurska, 1946, ss. 17— 19; R. W roczyński, Z a d a n ia s p e c ja ln e p r a c o w n ik a o ś w ia to ­

w eg o n a Z iem ia ch Z ach o d n ich , P raca Oświatowa, 1946, n r 1, ss. 9— 13; T. W ięckowski, D om y s p o łecz n e n a Z iem ia c h O d zy skan y ch , P raca Oświatowa, 1948, nr 8— 10,

D ziałalność Towarzystwa Teatru i M uzyki RP w la ta ch 1946-1948 7

w m arcu 1946 roku na pierwszych posiedzeniach Zarządu Tow arzystw a podnoszono konieczność przystąpienia do n ajry ch lejszego zebrania i opisania starych, w ym ie­ rający ch m elodii ludowych w arm ińskich i m azu rsk ich 17. N aw iązując do ku ltury ludowej przedstaw icieli różnych regionów, ja k i kultury ludowej autochtonów , u si­ łowano znaleźć nowy „wyraz artystyczny dla treści życia kulturalnego regionu” 18 jak o elem entu kultury ogólnopolskiej. W działalności ku lturalnej poważną rolę w y­ znaczono teatrow i am atorskim u na W arm ii i M azurach. Uznano, iż „dobrze zorga­ nizowana praca w zespole teatraln ym na teren ach ludnościowo m ieszanych przyczyni się znakom icie do przyspieszenia procesu repolonizacji tych terenów i szybszego w łączenia ich w jeden wspólny polski organizm [...]. D la ludności autochtonicznej próby teatraln e będą często niczym innym ja k lek cjam i języka polskiego, lek cjam i bardzo interesującym i i często skuteczniejszym i od kursów repolonizacyjnych. Poza tym zbliżenie pomiędzy ludnością napływową a tubylczą w e w spólnej św ietlicy, w e wspólnym w ysiłku i w m iłe j atm osferze, ja k a zwykle cechu je pracę w zespołach teatralnych, przyczyni się do złagodzenia w ielu konfliktów , ja k ie w związku ze zm ia­ ną stosunków geopolitycznych zaistniały na Z iem iach Z achodnich” 19.

M ając tak określony cel działania, przystąpiono do zorganizow ania na W arm ii i M azurach pierw szej im prezy o zasięgu ogólnopolskim, a m ianow icie „Godów w io­ sennych”. B y ła to im preza bardzo staran nie przygotowana, zadziw iająca rozm achem i doskonałością organizacji, w ykonanej w yłącznie siłam i społecznym i20. „Gody w io­ senne” były pom yślane jak o w ielkie widowisko regionalne połączone z ogólnopolskim zjazdem pisarzy i zlotem rep rezen tacji zespołów artystycznych ze w szystkich regio­ nów Polski. Próbow ano w ten sposób znaleźć nową form ę dla ogólnopolskich „Św iąt Młodzieży”, które pow tarzane co roku n a wiosnę dałyby młodzieży możność wyżycia się na polu artystycznym i literack im . W roku 1946 z r a c ji aktualnych potrzeb spo­ łeczno-politycznych im prezę potraktow ano znacznie szerzej ja k o :

1. „W arm ińsko-M azurskie św ięto powrotu w szystkich Z iem Odzyskanych na łono M acierzy;

2. Uroczysty akt w niesienia dotychczasowego dorobku kultury ludu w arm iń skie­ go i m azurskiego do ogólnej skarbnicy polskiej ku ltury narodow ej ;

3. Zbiorowy ak t w oli narodu polskiego zadokum entow ania przed św iatem , że Pow iśle, W arm ia, Mazury ziem ie od wieków polskie są i polskim i pozostaną” 21.

Na całość imprezy, która odbyła się w Olsztynie w dniach 9-11 czerw ca 1946 roku złożyły się: wystaw a regionalna w Muzeum M azurskim , widowisko obrzędowe obrazujące dzieje w alki ludu w arm ińsko-m azurskiego z germ anizacją, festiw al ze­ społów śpiew ających, pokazy zespołów artystycznych z wojew ództw białostockiego, gdańskiego, katow ickiego, warszawskiego i olsztyńskiego. W części regionalnej był bogato reprezentow any folklor w arm iń sko-m azu rsk i22. Ponadto, poza częścią w i­

17 W APO, Urząd Pełnom ocnika Rządu R P , sygn. 217, Spraw ozdanie W ydziału Kultury i Sztuki za I I I 1946.

18 K . P ietrzak-Paw łow ski, P r o m ie n io w a n ie k u ltu ra ln e O lsztyna, Przegląd Z a­ chodni, 1946, n r 10, ss. 864— 867.

19 W. Gębik, op. cit.,-ss. 415— 418.

20 WAPO, II/265/2, Tym czasow a In stru k c ja K om itetu Organizacyjnego I Ogólno­ polskich „Godów W iosennych” na M azurach.

21 WAPO, 11/163/87, Biu letyn n r 2 Tow arzystw a T eatru i Muzyki Ludow ej R P na Okręg M azurski z 29 I I I 1946 (powielacz).

22 „G od y W io sen n e” w O lsztyn ie — w ie lk ie o g ó ln o p o ls k ie w id o w is k o r eg io n a ln e , Wiadomości M azurskie, 1946, n r 133 z 13 VI.

dow iskowo-artystyczną, „Gody w iosenne” m iały charakter imprezy politycznej. W Olsztynie z te j okazji odbył się zjazd dziennikarzy, odbyto w iele kon feren cji na tem aty regionu. Na imprezę przybyli też m inister ośw iaty Czesław W ycech i m inister in form acji i propagandy S tefan M atuszew ski, którzy wygłosili przem ówienia na zorganizowanym w iecu w Olsztynie 23.Im preza ta na tle w szystkich imprez masowych, ja k ie odbyły się w k ra ju w 1946 roku, uznana została za n ajbard ziej udaną, gdyż ja k stwierdzono, „nie było w roku bieżącym drugiej ochotniczej imprezy widowisko- w o-artystycznej o takim zasięgu, a jednocześnie o pewnym dość wyrównanym pozio­ m ie artystycznym , którą by można było zestaw ić z olsztyńskim i «Godami wiosen­ nym i»” 2,1.

Podstawowym w arunkiem dalszego spełniania w łaściw ej fu n k cji wychowaw czej w ram ach amatorskiego ruchu artystycznego było zapewnienie odpowiedniej bazy w trzech zasadniczych dziedzinach: repertuaru, kositum ów i rekwizytów oraz kadry działaczy kulturalnych. D latego też rów nolegle z przygotow aniami do „Godów w io­ sennych” Oddział Wojewódzki Tow arzystw a T eatru i Muzyki Ludow ej podjął się urządzenia szatni teatraln ej oraz biblioteki repertuarow ej, zorganizowania oddziałów powiatowych i szkolenia działaczy kulturalnych. W roku szkolnym 1945/1946 zorgani­ zowano 5 oddziałów powiatowych. Część z nich pow stała sam orzutnie w pow iatach i dopiero po pewnym czasie zgłosiła sw ój udział do Oddziału Wojewódzkiego, część zaś powstała w wyniku pracy organizacyjnej działaczy wojewódzkich.

N ajdotkliw iej odczuwano brak szatni i biblioteki repertuarow ej. O potrzebie szatni wojew ódzkiej świadczy fak t, iż jeden z najdojrzalszych i n ajbard ziej am bit­ nych zespołów artystycznych n ie mógł wystaw ić przygotowywanych ju ż takich sztuk, ja k D am y i hu zary A leksandra Fredry i G ru b e r y b y M ichała Bałuckiego z po­ wodu braku kostiumów. Zespoły artystyczne nie m ając odpowiednich kostiumów do wystaw iania sztuk am bitnych, poszukiwały repertuaru lżejszego, ale n ie w ym agają­ cego specjalnych dèkoracji i kostium ów 25. Inn e zespoły postępowały podobnie. N ie­ m niej konieczne było zorganizowanie poradni repertuarow ej. B ra k i repertuarow e były tak w ielkie, że w różny sposób szukano odpowiednich pozycji, zespoły artystycz­ ne delegowały swoich przedstaw icieli naw et do W arszaw y celem zakupienia utworów scenicznych26.

Szatnię zorganizowano ju ż w m arcu 1946 roku. K ierow nikiem została S. G a­ wrońska, była działaczka Związku Polaków w Niemczech. S tro je uzyskiwano z przy­ działu M inisterstw a K u ltury i Sztuki, W ojewódzkiego Urzędu In fo rm acji i Propa­ gandy oraz innych źródeł. By ły to jed n ak przydziały niew ielkie. B rakow ało kostiu­ mów w arm ińsko-mazurskich. Postanowiono w ięc zorganizować przy szatni teatraln ej pracownię kraw iecką. Pod koniec 1946 roku w szatni oraz pracow ni kraw ieckiej za­ trudniano już 6 osób, wszystkie pochodzenia m iejscow ego. Dobór osób do pracow ni kraw ieckiej spośród autochtonek m iał duże znaczenie, gdyż dostarczenie zespołom artystycznym kostium ów z regionu W arm ii i M azur w znacznym stopniu ułatw iało,

28 W. Gębik, „ G o d y w io se n n e ” w O lsztynie w 1946 r o k u , T ea tr Ludowy, n r 1— 2, ss. 36— 44.

24 B. Nycz, C zy n a d o b r e j d ro d z e je steś m y ? T eatr Ludowy, 1946, n r 1— 2, ss. 45 n. 25 WAPO, II/265/2, Sprawozdanie z posiedzenia Pow iatow ego Kolegium P ropa­ gandowego w Morągu z X I 1946 rok u ; W APO, 11/265/19, Sprawozdanie z posiedzenia Powiatowego Kolegium Propagandowego w M orągu z 3 X I I 1946.

26 W APO, II/265/3, Spraw ozdanie z działalności Pow iatow ego Oddziału In fo rm acji i Propagandy w Bartoszycach za 1 1946.

D ziałalność Towarzystwa Teatru i Muzyki RP w la ta ch 1946-1948 9

a naw et warunkow ało uw zględnianie tem atyki regionalnej w działalności program o­ w ej zespołów.

W grudniu 1946 roku obsadzono sek cję teatru ku kiełek. O bjęła ją Iren a S ta n ­ kiewicz. Na kierow nika sek cji m uzycznej zaangażowano na krótki okres W itolda W ieliczko. Nadal brakow ało kierow nika sek cji te a tra ln ej i w idowiskow ej oraz k ie­ row nika Oddziału Wojewódzkiego. F u n k cję tę pełnił społecznie prezes dr W ładysław Gębik.

19 m aja 1946 roku K uratorium Okręgu Szkolnego zorganizowało k on feren cję, na k tó rej poruszono spraw ę rozw oju Tow arzystw a oraz realizow anie bieżących zadań. Uczestniczyli w n iej instruktorzy Ośw iaty i K u ltu ry D orosłych z inspektoratów szkol­ nych oraz delegaci i aktyw iści oddziałów pow iatowych T ow arzy stw a27.

Pierw szą grupą działaczy terenow ych Tow arzystw a byli nauczyciele, którzy uczestniczyli w kursie teatraln ym zorganizowanym przez K u ratorium Okręgu Szkol­ nego w Olsztynie na przełom ie la t 1945 i 1946. W okresie letnim w kursach cen tral­ nych uczestniczyło 8 działaczy Tow arzystw a z województw a olsztyńskiego. P roble­ mowi kadr poświęcono w iele uwagi. Zarząd Główny Tow arzystw a T eatru i Muzyki Ludow ej zorganizował na teren ie naszego województw a ogólnopolski kurs teatraln o - -śpiew aczy w M orągu w dniach 3-28 lipca 1946 roku. Ponadto Zarząd Główny pod­ ją ł staran ia, by na teren ie W arm ii i M azur zorganizować cen traln y ośrodek szkole­ nia działaczy T ow arzystw a28. Na przełomie la t 1946/1947 Oddział W ojewódzki Tow a­ rzystw a T eatru i Muzyki Ludow ej w Olsztynie, przy w ydatnej pomocy K uratorium Okręgu Szkolnego, zorganizował kurs kukiełkow y przy współudziale 28 słuchaczy, przede w szystkim nauczycieli. Na zakończenie kursu słuchacze prezentow ali swój dorobek w postaci publicznego przedstaw ienia szopki. B y ła to doskonała propaganda działalności Towarzystw a. W dniach 16— 28 lutego 1947 roku odbyła się druga kon­ fe ren cja zorganizowana przez K u ratorium i pośw ięcona działalności Towarzystw a. Podinspektorzy Oświaty i K u ltury D orosłych oraz delegaci z oddziałów pow iatowych przedyskutowali dotychczasowy dorobek Tow arzystw a oraz n akreślili dalszy plan działania. Pod koniec k o n feren cji uczestnicy obejrzeli spektakl teatru kukiełek. W ystąpienie potraktow ano ja k o instru ktaż oraz zachętę do pow oływ ania .dalszych od­ działów powiatowych T ow arzystw a29. W w yniku owego kursu oraz ko n feren cji w Kuratorium , pośw ięconej rozw ojow i ruchu am atorskiego, pow stało k ilk a nowych oddziałów powiatowych oraz zorganizowano przy oddziałach teatry k u k ie łe k 30. P o­ wołano też te atr ku kiełek przy Oddziale W ojewódzkim w O lsztynie pod kierunkiem Ireny Stankiew icz. Było to wydarzenie kulturalne n ie tylko dla najm łodszych m iesz­ kańców Olsztyna, ale i całego wojew ództw a, gdyż te atr rozpoczął działalność objaz­ dową w teren ie. Zadania tego teatru zm ierzały do aktyw izacji oddziałów pow iato­ wych oraz podejm ow ania działalności k u ltu raln ej wśród środowisk o dużym sku­ pisku ludności rodzim ej. W pewnym sensie nawiązano do trad y cji teatru ku kiełek działającego w Olsztynie w latach 1937— 1939. Założył go nauczyciel szkoły polskiej

27 K O S-O iK D , Program K o n fe ren cji Instru ktorów OiKD oraz delegatów oddzia­ łów powiatowych Tow arzystw a T eatru d M uzyki Ludow ej (odpis w posiadaniu autora).

28 A ten y W a r m iń sk ie , O lsztyn o ś r o d k ie m k r z e w ie n ia k u ltu ry lu d o w e j, W iado­ mości M azurskie, 1946, n r 21 z 251.

29 K o n fe r e n c ja p o d in s p e k to r ó w O św iaty i K u ltu ry D o ro sły ch w O lsztyn ie, T eatr Ludowy, 1947, n r 3— 4, s. 212.

z W oryt pod Olsztynem Franciszek Piotrow ski. T eatr ten pod opieką D zielnicy IV Związku Polaków w Niemczech i dzięki dużej pomocy je j kierow nika Kazim ierza P ietrzak a rozw inął aktyw ną działalność wśród m iejscow ej ludności. Ogółem w la ­ tach 1938— 1939 te atr kukiełek w ystąpił w teren ie 53 razy 81.

Na dorocznym walnym zebraniu w kw ietniu 1947 roku dokonano wyboru nowych władz Oddziału W ojewódzkiego Towarzystw a T eatru i Muzyki Ludowej w Olsztynie. Przewodniczącym został nadal dr W ładysław Gębik, pracow nik Kuratorium Okręgu Szkolnego32.

W dniach 21—23 czerw ca 1947 roku zorganizowano drugą doroczną imprezę „Gody wiosenne“. Połączono je z nową im prezą — zlotam i świetlicow ym i. Zloty te, jak o impreza M inisterstw a Oświaty, m iały na celu zam anifestow anie dorobku pracy zespołów świetlicowych, wytw orzenie poczucia więzi społecznej i ku ltu ralnej przez zbiorowe wykonanie pewnych zadań, zorientow anie w iększej części społeczeństwa z osiągnięciam i ak cji św ietlicow ej. Zloty organizowane były trzystopniowo: w r e jo ­ nie szkolnym, w powiecie i w okręgu szkolnym. Uwzględniono różnorodną tem atykę, a więc teatr am atorski, zespoły śpiewacze, instrum entalne, taneczne, plastyczne, rze­ miosła artystycznego, wystaw y kronik, gazetek św ietlicow ych itp. Program obejm ow ał dwa zestawy: obowiązkowy o tem atyce ogólnopolskiej i dowolny program regionaiLny. Głównymi organizatoram i w rejon ach oraz pow iatach byli nauczyciele. W spółpraco­ wali z nimi przedstaw iciele „W ici” oraz działacze Tow arzystw a T eatru i Muzyki Ludow ej. Połączenie „Godów” ze zlotam i świetlicow ym i świadczyło o bardzo harm o­ n ijn ej współpracy K uratorium i Tow arzystw a T eatru i Muzyki Ludow ej, przy czym zloty zyskały na barw ności, żywotności, szczególnie zaś na wyrazistości id e o w e j33.

W „Godach w iosennych” w 1947 roku licznie uczestniczyła młodzież ze środo­ wisk ludności rodzim ej. Im preza spotkała się z dużym zainteresow aniem społeczeń­ stwa oraz wskazała na znaczną żywotność kultury ludowej w arm ińskiej i m azur­ sk iej, prezentowanej przez dość liczną grupę zespołów, w tym rów nież zespół U ni­ w ersytetu Ludowego z M orąg a34.

Podobne zloty św ietlicow e, zakończone im prezą wojewódzką w ram ach „Godów w iosennych”, odbyły się w 1948 ro k u 85. Włączono do program u nowe treści, w yni­ k a ją ce z przygotowań do obchodów setn ej rocznicy Wiosny Ludów oraz 150 rocznicy urodzin Adama M ickiewicza. B y ła to więc in teresu jąca próba w łączenia ruchu am a­ torskiego do aktualnych zagadnień o znaczeniu ogólnopolskim oraz w skazanie zespo­ łom am atorskim na bogactwo treści tkw iących w tychże uroczystościach. „Gody w io­ senne” w 1948 roku różniły się od poprzednich w iększą barw nością, bogactw em tre ­ 31 F. Piotrow ski, T e a tr k u k ie łk o w y n a z ie m i w a r m iń s k o -m a z u r s k ie j p r z e d w o jn ą , T eatr Ludowy, 1948, nr 1— 2, ss. 32— 34.

32 WAPO, II/163/8/118, Pism o Tow arzystw a T eatru i M uzyki Ludow ej do Zarządu M iejskiego w Olsztynie — Wydział A d m inistracyjny z 22 V 1947. Do Zarządu weszli jak o wiceprzewodniczący inż. Ja n G rabow ski naczelnik Wydziału K u ltury i Sztuki, skarbnik Stefan Stokow ski, sekretarz M aria Rudeńska, oraz członkowie M aria Zien­ tara, Tadeusz Gączowski i Papińska, wszyscy pracow nicy Kuratorium O kręgu Szk ol­ nego.

33 W. Gębik, „G o d y w io s e n n e ” w O lsztynie w 1947 r o k u , T eatr Ludowy, 1948, nr 3, ss. 106— 110.

34 P rz ez r a d o ś ć ż y cia k u le p s z e j p rzy sz łości. „G od y w io se n n e ** u w id o cz n iły n am

d o r o b e k m o ra ln y n a W a rm ii i M azu rach, Życie Olsztyńskie, 1947, nr 54, z 24 VI.

85 Faktycznie „Gody w iosenne” w 1948 r. zorganizowane były już przez Tow a­ rzystwo Uniwersytetów Ludowych R P, w skład którego weszło Towarzystwo Teatru i Muzyki Ludowej po zjednoczeniu w dn. 20 I I I 1948.

D ziałalność Towarzystwa Teatru i M uzyki RP w latach 1946-1948 11

ści prezentow anych przez zespoły oraz wprowadzeniem pokazów gim nastycznych m ło­ dzieży.

Z początkiem roku 1948 odbyło się kolejn e w alne zebranie, na którym dokonano wyboru Zarządu Oddziału W ojewódzkiego Tow arzystw a T eatru i Muzyki Ludow ej w Olsztynie. Przew odniczącym w ybrano ponownie dr. W ładysław a G ę b ik a 30.

W 1948 roku w polityce ku ltu ralnej nastąpiły zasadnicze zmiany. Rozpoczął się okres cen tralizacji życia kulturalnego, w tym i regionalnych tow arzystw ku ltu ral­ nych. 20 m arca 1948 roku Towarzystwo T eatru i Muzyki Ludow ej zostało włączone do Towarzystw a Uniw ersytetów Ludowych R P . W ram ach owego Tow arzystw a utwo­ rzono w iele wydziałów, a dotychczasowe Towarzystw o T eatru i Muzyki Ludow ej przekształcono w Wydział T eatralny Tow arzystw a Uniw ersytetów Ludow ych R P 87. Sekretarzem powołanego w Olsztynie Oddziału W ojewódzkiego Tow arzystw a U ni­ w ersytetów Ludowych R P został dr W ładysław Gębik. Oddział przejął całość m ie­ nia byłego Tow arzystw a T eatru i Muzyki Ludow ej oraz kontynuow ał działalność m erytoryczną. Je d n ak już 10 grudnia 1948 roku podczas krajow ego zjazdu działaczy Tow arzystw a U niw ersytetów Ludowych R P i Tow arzystw a U niw ersytetu R obotni­ czego powalano Centralny Ośrodek Oświaty D orosłych Tow arzystw a Uniw ersytetów Robotniczych i Ludowych. Ponadto Uchw ałą K om itetu M inistrów do Spraw Kultury z 30 czerw ca 1949 roku działalność kulturalno-ośw iatow a w am atorskim ruchu arty ­ stycznym została przekazana organizacjom społecznym, a w pierw szej kolejności związkom zawodowym oraz związkom samopomocy chłopskiej. Dokonano ostateczne­ go podziału resortowego i w yłączenia am atorskiego ruchu artystycznego z oświaty dorosłych88. W konsekw encji te j decyzji Centralny Ośrodek Ośw iaty D orosłych T o­ w arzystw a Uniw ersytetów Robotniczych i Ludow ych został ograniczony w działaniu tylko do spraw oświatowych. Z początkiem 1950 roku uległ rozwiązaniu, by dać po­ czątek inn ej organizacji typu oświatowego — Towarzystw u Wiedzy Pow szechnej.

3. D Z IA Ł A L N O Ś Ć P O W IA T O W Y C H O D D Z IA Ł Ó W T O W A R Z Y S T W A T E A T R U I M U Z Y K I L U D O W E J

Ja k już wspomniano, oddziały powiatowe Tow arzystw a T eatru i M uzyki Ludo­ w ej pow stawały z inicjatyw y działaczy wojew ódzkich lub sam orzutnie. Oddziały or­ ganizujące się sam orzutnie n ajczęściej opierały się o tow arzystw a kulturalne, bo­ wiem ju ż w 1945 roku w kilku pow iatach pow stawały różnego rod zaju ośrodki działalności ku ltu ralnej. Traktow ano je bardzo poważnie, o czym św iadczą chociażby nadawane im nazw y: Stow arzyszenie K u lturalno-O św iatow e „Odrodzenie”, koła dra­

36 W APO, Urząd W ojewódzki, sygn. 139, W ykaz stowarzyszeń na dzień 1 1 1949 Wydziału Społeczno-Politycznego w Olsztynie. Ponadto do Zarządu weszli inż. Ja n G rabow ski — wiceprzewodniczący, S tefan Stokow ski, M aria Z ientara, M aria R u - deńska, Tadeusz Gączowski, W ładysław Bohucki, Łabędź, Jó z e f Szypkowski, A leksan­ der Grygiel, Ja n Teodorowicz, Franciszek Guwer.

87 S p r a w o z d a n ie z e Z ja z d u Z arz ąd u G łó w n eg o T o w a rz y s tw a T e a tr u i M u zyki

L u d o w e j z 19— 20 I I I , T ea tr Ludowy, 1948, n r 4— 5, ss. 218— 220.

38 W APO, Urząd W ojewódzki, sygn. 172, U chw ała K om itetu M inistrów Do Spraw K u ltury z 30 V I 1949 w spraw ie rozgraniczenia kom petencji m inistra kultury i sztuki oraz M inisterstw a Ośw iaty w zakresie pracy kulturalno-ośw iatow ej w św ietlicach, domach społeczno-oświatowych i domach kultury prowadzonych przez organizacje społeczne.

matyczne, Koło Miłośników Sceny, T eatr M iejski i inne. Organizatoram i ich byli n ajczęściej pracow nicy inspektoratów szkolnych, referatów kultury i sztuki, oddzia­ łów in form acji i propagandy oraz nauczyciele przeszkoleni na kursie teatralnym w Olsztynie w grudniu 1945 i styczniu 1946 roku. Kiedy w 1946 roku zaistniała ko­ nieczność zarejestrow ania towarzystw kulturalnych wraz z przedstaw ieniem statu ­ tów, okazało się, że organizatorzy ich nie posiadali. Poniew aż koła i tow arzystwa m iały podobny cel, ja k powstałe nieco później Towarzystwo Teatru i Muzyki Ludo­ w ej, posiadające ju ż tradycje działalności z okresu m iędzywojennego oraz opracow a­ ny statut, działacze nie podejm owali zabiegów o zarajestrow anie tow arzystw a pod przyjętą nazwą, lecz przejm ow ali statu t Towarzystw a T eatru i Muzyki Ludow ej, tworząc w ten sposób oddziały powiatowe. Oddziały, które powołane zostały dzięki już istniejącym zespołom czy towarzystwom kulturalnym , nie zawsze zgłaszały swój udział w Oddziale W ojewódzkim w Olsztynie. W sprawozdaniu za rok szkolny 1945/1946 podano, iż powstały 3 oddziały, zaś sprawozdania szczegółowe z terenu w ykazują działalność 5 oddziałów powiatowych.

Jednym z pierwszych oddziałów powiatowych Towarzystw a był Oddział w Lidz­ barku W arm ińskim . Pow stał z inicjatyw y nauczycieli, opierając się o w cześniej działające Ognisko Związku Naucz5rcielstw a Polskiego. Przy Ognisku Związku Nau­ czycielstw a Polskiego już w lutym 1946 roku pow stała sek cja dram atyczna. Po zor­ ganizowaniu w m arcu 1946 roku Oddziału Tow arzystw a T eatru i Muzyki Ludow ej w Lidzbarku S e k c ja T eatralna weszła w skład Tow arzystw a39. Zespół teatralny, sk ła­ dający się w pow ażnej części z nauczycieli, rozw inął bardzo ożywioną i am bitną działalność artystyczną. W pierwszym roku przygotowano inscenizacje widowisk, a wśród nich T a k a je s t k s ią ż k i m o c według L a ta r n ik a Sienkiew icza w adap tacji Stanisław a Iłowskiego, inscenizację C h le b n a d ło n i oraz Ż ołn ierz o m w w a lc e o n ie ­

p o d leg ło ś ć. N ajw iększym jed n ak osiągnięciem zespołu było w ystaw ienie 2 czerw ca

1946 roku Z em sty A leksandra Fredry. Poziom artystyczny owego przedstaw ienia był bardzo wysoki. Zespół wyjeżdżał z Z em stą do wielu m iejscow ości województwa. W latach 1946— 1947 działał przy Oddziale Tow arzystw a w Lidzbarku te atr kukiełek (w Lidzbarku działalność kulturalną podjęli W arm iacy). Koło sam okształceniowe W arm iaków powołało w grudniu 1945 roku „Św ietlicę W arm ińską”. P rzy kole dzia­ łał chór „Echo W arm ińskie”. Po powołaniu Oddziału Tow arzystw a T eatru i M u­ zyki Ludow ej, chór włączono do Towarzystw a. Chór osiągnął bardzo wysoki poziom artystyczny, co postawiło Lidzbark w rzędzie m iast n ajbard ziej aktywnych w popu­ laryzacji kultury m uzycznej. B y ł to bardzo aktyw ny zespół, uczestniczył w prze­ glądach zespołów w Olsztynie oraz w ystąpił podczas Kongresu Autochtonów w W ar­ szawie. Większość członków zespołu rekrutow ała się spośród ludności m iejscow ej. Pod koniec roku 1947 oraz w 1948 roku działalność Oddziału Pow iatow ego Tow arzy­ stwa w Lidzbarku znacznie osłabła w wyniku w yjazdu n ajbard ziej aktyw nych dzia­ łaczy kulturalnych i oświatowych.

W m arcu 1946 roku pow stały oddziały powiatowe Tow arzystw a T eatru i Muzyki Ludowej w Górowie Ił., Biskupcu i Bartoszycach. Organizatoram i Oddziału P ow ia­ towego w Górowie Ił. byli: utalentow any artysta sceniczny, osiadły w Górowie, F ra n ­ ciszek H ollik i inspektor szkolny P aw eł Drozd. J a k stwierdza w swym sprawozdaniu inspektor szkolny, „o w cześniejszej p racy k u ltu raln ej mowy być nie mogło, gdyż do­

89 KO S-O iK D , Sprawozdanie instru ktora B . Pietkiew icza z pracy ośw iaty do­ rosłych z pow. lidzbarskiego za czas od 1 V II 1945 do 30 V I 1946 (odpis w posiadaniu autora).

D ziałalność Towarzystwa Teatru i M uzyki RP w fatach 1946—1948 13

piero w lutym 1946 roku do Górowa napływało w ięcej osadników, a w tym sporo z W ileńszczyzny. Przy pow stałym Tow arzystw ie zorganizowano zespół teatralny. Liczył tylko 10 osób, lecz był dość aktyw ny. W pierwszym półroczu 1946 roku wziął udział w otw arciu św ietlicy W ojsk Ochrony Pogranicza w Bartoszycach, w zlocie zdemobilizowanych w Górowie, m ajów ce w Bukow cu” 40. W 1947 roku, po wyjeździe z Górowa Franciszka H ollika, działalność Tow arzystw a znacznie osłabła.

Oddział Pow iatow y w Biskupcu powstał w związku z powołaniem w lipcu 1945 roku Stow arzyszenia K ulturalno-O św iatow ego „Odrodzenie”. Stow arzyszenie to po­ wołane przez pracow ników starostw a, przystąpiło do aktyw nego organizow ania życia kulturalnego w m ieście. Powołano też zespół teatraln y, który przygotował k ilk a w y­ stęp ów 41. Je d n ak duża ruchliw ość i m ig racja członków Stow arzyszenia z regionu, osłabiła początkową dynam ikę działania. W m arcu 1946 roku Stowarzyszenie K u ltu ­ ralno-O św iatow e „Odrodzenie” zostało przekształcone w Pow iatow y Oddział Tow a­ rzystw a T eatru i M uzyki Ludow ej w B isk u p c u 42. Początkow o Tow arzystw o p rze ja­ wiało znaczną aktyw ność ku lturalną w m ieście, działał zespół teatralny. W spraw o­ zdaniu starosta stw ierdzał iż „z organizacji społecznych p rzejaw ia działalność Spo- łeczno-O byw atelska L iga K obiet, Towrzystwo P rzyjaźni P olsk o-R ad zieckiej i Od­ dział Tow arzystw a T eatru i Muzyki Lu dow ej” 43. Je sie n ią 1946 roku Oddział Pow ia­ towy Tow arzystw a rozw iązał się z powodu osłabienia aktyw ności członków.

Oddział w Bartoszycach pow stał w m arcu 1946 roku. Przy Oddziale stworzono zespoły teatraln y i kukiełek. Zespół ku kiełek był pierwszym tego rodzaju zespo­ łem na W arm ii i M azurach w okresie pow ojennym . W yróżnił się dużą energią oraz wysokim poziomem artystycznym . Głównym organizatorem zespołu była akty­ wna działaczka Tow arzystw a Jad w iga R ad zilew icz44. Pod koniec 1946 roku, po k ró t­ kim, ale aktyw nym okresie działania, bartoszycki Oddział Tow arzystw a rozw iązał się. B ra k było dostatecznie liczn ej grupy aktywu. Ponow nie Oddział Pow iatow y w B a r­ toszycach został powołany 5 m arca 1947 roku, lecz w iększej aktyw ności ju ż nie przejaw ił.

Je d en z n ajbard ziej aktyw nych oddziałów pow iatowych zorganizowano w P a słę­ ku 15 m a ja 1946 roku. Oddział prow adził dwa koła terenow e w K isielew ie przy P a ń ­ stwowym G im nazjum Rolniczym i Zielonce P asłę ck iej. K oło w K isielew ie pracow ało od 29 czerw ca 1946 roku. Przy kole działały zespół teatraln y, chór i zespół samo­ kształcenia. Poniew aż oświatę dorosłych znacznie rozszerzono, organizatorzy stw ier­ dzili, iż ich działalność nie m ieści się w statutow ej działalności Tow arzystw a i za­ m ienili koło Tow arzystw a T eatru i Muzyki Ludow ej w św ietlicę. Koło przestało być członkiem Tow arzystw a 4 grudnia 1946 ro k u 45. Drugie koło w Zielonce P asłęck iej prowadziło chór, orkiestrę i zespół dram atyczny. Mimo że lokal św ietlicy został za­

40 K O S-O iK D , Sprawozdanie Paw ła Drozda z pracy ośw iatow ej dorosłych z pow. iław eckiego za okres od 1 V II 1945 do 30 V I 1946 (odpis w posiadaniu autora).

41 W APO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 43, Spraw ozdanie sy tu acy jn e starosty re - szelskiego za V II 1945 z 2 V III 1945.

42 W APO, II/265/2, Spraw ozdanie Oddziału Pow iatow ego In fo rm acji i Propagandy z działalności św ietlic w pow. biskupieckim z 16 III 1946.

43 WAPO, II/265/5, Spraw ozdanie sytuacyjne starosty biskupieckiego za I I I 1946. 41 K O S-O iK D , Spraw ozdanie instru ktora szkolnego Franciszka Zalewskiego z pracy ośw iatow ej za rok szkolny 1945/1946 z pow. bartoszyckiego (odpis w posiada­ niu autora).

45 W APO, 11/265/25, P rotokół n r 2 walnego zebrania K oła M iłośników T eatru i Muzyki Ludow ej w K isielew ie z 4 X II 1946.

brany i zamieniony na agencję pocztową, zespoły działały nadal, odbyw ając próby w m ieszkaniach pryw atnych. Je sie n ią 1946 roku Oddział pasłęcki zrzeszał 5 zespołów artystycznych na terenie powiatu. Działalność ich ograniczona była trudnościam i obiektywnym i — brakiem odpowiedniego repertuaru oraz kostiumów i rekw izytów 4e. Oddział Powiatowy Tow arzystw a w P asłęku prowadził w łasne zespoły: teatraln y dla dorosłych, teatraln y dla młodzieży kursów wieczorowych i kursów repoloniza- cyjnych oraz chór. Zespołem teatralnym dla dorosłych „Wspólnymi siłam i” kierow ała osiadła w Pasłęku była aktorka sceny w ileńskiej, Izabela K rzem ieniecka. Ten bardzo ciekaw y zespół prezentował wysoki proziom arty sty czn y 47. W ystawiono k ilk a in tere­ sujących inscenizacji, między innym i S ą d n a d la ta rn ik iem , bardzo oryginalnie zainscenizowany w lokalu sądu i w wykonaniu autentycznych sędziów i prokurato­ rów. Wystawiono też sztuki M ałżeń stw o L o li Lachow icza i Z em stą Aleksandra Fredry. Drugi zespół teatraln y „K ukułka” gromadził przede wszystkim młodzież kursów dla dorosłych i repolonizacyjnych. Zespół pozostawał pod opieką nauczycieli kursów dla dorosłych. Chór „Lu tn ia” zorganizowany we wrześniu 1946 roku liczył aż 86 członków. W ystępow ał w P asłęku oraz wielu sąsiednich m iastach pow iato­ wych 48. Oddział Pow iatow y Towarzystw a podjął działalność organizacyjną na teren ie całego powiatu w zakresie instruktażu i poradnictw a. W pow iecie przeprowadzono pierwsze po w ojnie elim in acje zespołów artystycznych już z początkiem czerwca 1946 roku w celu w yłonienia najlepszych na wojewódzką im prezę „Gody wiosenne” 40. W szechstronną działalność rozw inął Oddział Pow iatow y Tow arzystw a T eatru i Muzyki Ludow ej w Ostródzie. Zorganizowany w m aju 1946 roku, prow adził 4 koła terenow e w Brzydow ie, Ornowie, M ostkowie i M iłom łynie. Koło w M iłomłynie, jedno z n ajaktyw niejszych, m iało zespoły teatraln y, taneczny i muzyczny oraz bibliotekę. Działacze K oła wyrem ontow ali w czynie społecznym w łasny lokal, w którym otw arto św ietlicę, czynną 2 razy w tygodniu dla ogółu m ieszkańców. Oddział Tow arzystw a zrzeszał w iele zespołów artystycznych z całego powiatu. W Oddziale Pow iatow ym działały zespoły: teatraln y „Ju trzen k a”, te a tr kukiełek, chór, taneczny i muzyczny. N ajaktyw niejszy zespół teatraln y w 1946 roku w ystaw ił 5 sztuk oraz k ilk a insceni­ z a c ji50. Działacze Towarzystw a wspólnie z R eferatem K u ltury i Sztuki w Ostródzie byli głównymi organizatoram i imprez kulturalnych, turystycznych i rozrywkowych w m ieście. Organizowano w ięc przedstaw ienia teatraln e, im prezy zespołów zawodo­ wych, wieczorki tow arzyskie i bale karnaw ałow e, kuligi, przeglądy zespołów am a­ torskich. Oddział posiadał lokal z dużą salą widowiskową. W yrem ontow ali go sam i działacze Towarzystw a. W 1947 roku Zarząd M iejski p rzejął budynek z przeznacze­ niem na inne cele, co w znacznym stopniu wpłynęło na osłabienie działalności ku l­ tu ralnej i organizatorskiej O ddziału51.

45 WAPO, II/265/2 i 15, Sprawozdanie Oddziału In fo rm acji i Propagandy w P a słę­ ku za I X —X 1946

47 J . Antoniewicz, K r o n ik a k u ltu ra ln a w a rm iń sk o -m a z u rs k a , Odra, 1946, n r 43 z 8 X II.

48 T K T , Sprawozdanie z działalności Tow arzystw a T eatru i Muzyki Ludow ej za lata 1946/1947 Oddziału Pow iatow ego w Pasłęku.

40 K O S-O iK D , Protokół zebrania organizacyjnego Tow arzystw a T eatru i M uzyki Ludow ej z P asłęka z 15 V 1946 (odpis w posiadaniu autora).

5° t k t , Sprawozdanie z działalności Pow iatow ego Oddziału Związku T eatru i Muzyki Ludowej w Ostródzie z 6 II I 1947.

51 WAPO, Urząd W ojewódzki, sygn. 170 i 191, Spraw ozdanie R eferatu K u ltury i Sztuki z pow. ostródzkiego za okres od I I I 1947 do X I I 1948.

D ziałalność Towarzystwa Teatru i M uzyki RP w latach 1946—1948 15

Oddział Pow iatow y w K ętrzynie powołano 18 października 1946 roku. Pow stał na bazie działającego już w cześniej w K ętrzynie Tymczasowego Tow arzystw a Zespo­ łu T eatru Am atorskiego. W m aju 1945 roku w K ętrzynie otw arto T ea tr M iejski, którego kierow nikiem została A ntonina K u jaw ska. Z in icjatyw y działaczy kultu­ ralnych, R eferatu K u ltury i Sztuki, Oddziału Powiatowego In fo rm acji i Propagandy przy działającym Teatrze M iejskim powołano 12 m aja 1946 roku Zarząd Tym czasow y Towarzystw a Zespołu T eatru A m atorskiego52. Tym czasowy Zarząd m iał opracować statut oraz w ystąpić do władz adm inistracyjnych o zarejestrow anie Tow arzystw a. Poniew aż cele Tow arzystw a Zespołu T eatru Am atorskiego pokrywały się z celam i Tow arzystw a T eatru i Muzyki Ludow ej, powzięto decyzję przekształcenia owego Towarzystw a w Oddział Pow iatow y Tow arzystw a T eatru i Muzyki Ludow ej. P reze­ sem wybrano Jó zefa Raksim ow icza, przedstaw iciela Inspektoratu Szkolnego. Oddział zorganizował 2 koła terenow e w Srokow ie i Korszach. K oło w Korszach prowadziło bardzo ożywioną i w szechstronną działalność ośw iatow o-kulturalną, chór, zespół teatralny, zespół czytelniczy. Przy Oddziale Pow iatow ym Tow arzystw a działał zespół teatraln y. Na uwagę zasługuje duża liczba członków Oddziału, wynosząca 130 osób. Towarzystwo T eatru i Muzyki Ludow ej wspólnie z Tow arzystw em Uniw ersytetów Robotniczych w K ętrzynie posiadało dużą salę te a tra ln ą 53. Aktyw ność Oddziału nie osłabła aż do końca 1948 roku.

R eferat K u ltury i Sztuki w Piszu wiosną 1946 roku zorganizował Koło T eatralne. Przy K ole pow stał zespół teatraln y, który w ystępow ał publicznie 1 i 3 m aja 1946 roku z wieczorem literackim , poświęconym Henrykowi Sienkiew iczow i. W ystawiono insce­ n izację T a k a je s t k s ią ż k i m o c 54. Z początkiem roku szkolnego 1946/1947 Koło prze­ kształcono na Oddział Pow iatow y Tow arzystw a T eatru i Muzyki Ludow ej w Piszu. Oddział rozw iązał się z powodu niedostatecznej liczby kadry ku lturalnej. Po prze­ szkoleniu 4 nauczycieli na kursie kukiełkow ym w Olsztynie, udało się ponownie zorganizować K oło Tow arzystw a T eatru i Muzyki Ludow ej i uruchom ić dział teatru kukiełkow ego55.

W pozostałych pow iatach: olsztyńskim , m orąskim , m rągow skim i w ęgorzewskim oddziały pow iatowe Tow arzystw a T eatru i Muzyki Ludow ej zostały powołane w 1947 roku. Jedn ym z n ajaktyw n iejszych w te j grupie był Oddział Pow iatow y w Mrągowie. Założony 1 lutego 1947 roku z inicjatyw y podinspektora Ośw iaty i K u l­ tury Dorosłych, Franciszka Sikory, rozw inął ożywioną działalność wśród skupisk ludności m iejscow ego pochodzenia i b ył bardzo ważnym instrum entem w rozwoju oświaty i kultury dorosłych oraz w krzew ieniu mowy ojczystej wśród ludności m ie j­ scowej. W Oddziale Pow iatow ym powołano chór, zespoły: teatraln y, ku kiełek i m u­ zyczny. P raca działaczy z M rągowa była wysoko oceniona przez władze oświatowe. Podczas w izytacji pow iatu stwierdzono, iż „praca ta ma bardzo ważne znaczenie w dziale nauczania obyczajów i pieśni ludowych i w znacznym stopniu przyczynia

52 W APO, 11/265/18, Protokół zebrania organizacyjnego Towarzystw a Zespołu Amatorskiego T eatru w K ętrzynie z 12 V 1946.

53 W APO, II/267/2/28, Spraw ozdanie roczne z prac ośw iaty i kultury dorosłych z pow. kętrzyńskiego za la ta 1946/1947.

54 WAPO, Urząd Pełnom ocnika, sygn. 54, P rotokół n r 16 zebrania okolicznościo­ wego kierowników urzędów niezespolonych z 25 IV 1946; W APO, Urząd Pełnom ocni­ ka Rządu R P, sygn. 119, Spraw ozdanie sytuacyjne starosty piskiego za V I 1946.

55 WAPO, 11/267/79, Spraw ozdanie Inspektoratu Szkolnego z zakresu oświaty i kultury dorosłych za I I 1947 z 8 II I 1947 i spraw ozdanie z przygotowań do zlotu św ietlicowego z pow. piskiego z 9 V 1947.

W yr óż n ia ją cy sią d zi ał ac ze o d d zi ał ó w p ow ia to w yc h T ow ar zys tw a B ol es ła w P ie tk ie w ic z , Zygmunt L e w k o ­ wicz, C ze sł aw A n k ie rs z te jn , W it ol d W ie -li cz k o Fr a nc is ze k H o ll ik , P aw eł Drozd, B o le -sł aw C z e rn ia w sk i br ak d a n y ch Ja n B a rt k ie w ic z , Jad wiga R a d z il e w ic z , M ar ia n S k ib a , J. K rz e si k , W ie sł aw G ru -d z iń sk i, E d w ar d U ch ry n o w ic z Iz abe la K rz e m ie n ie ck a , E d w ar d B in k ie - wicz, S. B u ch o ls k a , Sta n is ła w K o rz e -n ie w sk i, M ar ia n R o m a n o w sk i, Z y g m u n t Z a d ro ja W an d a W iś n ie w sk a , Iz a N o je k , W o jc ie c h M u ch la d o , K a z im ie rz D o ro ż y ń sk i, A lo jz y Ż u ła w iń sk i, Kr yst yn a U z a rs k a K u li g o w sk a , Je rz y K ie łc z e w sk i X CJ

£ s

0*2

i s 43 C<1

₁

co_{co 46 63 40} Zj

SS

Ń _{1 I I 1} >1 m u zy < n e 1 1 l l 1 N •o Ό 0 2_{N <0} B . I » £ C N chóry

1

1

1

1 ■g * 2 ο *Ε-<_ο а _kukie łko ­ w e «-Н

1

1

*-ł

₁

ł-H *4 ο _с а N «Í4_a

я

l-H rH f-H •H co

1Л

V ■Ν

_{ΟI I}

N s?

CO CO CO co r-TÎ4 co co₀₅ uooЫ rł<l> 05 Я Т ) s Ν Ό Й « О я rt m ^ 05 05 t—1 05 05_r4 ł—ł ł—i l-H o> > O t—4 oa QX o ßh Д in ►И Powiat L id z b a rs k i Ił a w e c k i B is k u p ie c k i B a rt o sz y ck i P a sł ę c k i O st ró d z k i P is k i

s?

č 0 43 P »J 3 >» N 3 s P

u

t Í CO 1 s « i fe «D "и 05 X ^ 2 Ä я У

* S

о я b ^ тч .tí ^ ■ « _^ l - §_{Ž X} 4) O to ■° . 2 '£ Я S N h o « Pi o •5 V

1 1

•s Й

s l

_{о £} a> .2 *3

c fe

Я ^

í *

_O a •r? я 43 N Я t-i O ω N CJ я я N Q

D ziałalność Towarzystwa Teatru i M uzyki RP w la ta c h 1946-1948 2. K om u n ikaty ., Ź r ó d ł o : W A P O , Urząd W o je w ó d z k i, W y d z ia ł S p o łe c z n o -P o li ty c z n y , sy g . 13 9. T K T . S p ra w o z d a n ia z d z ia ła ln o ś c i T T iM L za la ta 19 45 /1 94 6 i 19 46 /1 94 7 w o k rę g u o ls z ty ń s k im ; K O S -O iK D , S p ra w o z d a n ie p o d in sp e k to ró w O d d z ia łu O św ia ty І K u lt u ry D o ro sł y c h za la ta 194 6 — 19 48 (o d pi sy w p o si a d a n iu a u to ra ). Z e st a w ie n ie w ła s n e . Ό Я N ж 73 > ■о г_{Ο £} 4» N N Łl З І £ H 3 Oř о и >. | ! | | ■S& . •о “ ?>> ■Î ■ N П) У T S 1 S_{s Λ} cd сч д д 0 < S g S e ™ -*4 t-l <4 H N S o í> S S о у E | ОТ ,m .W « cd >> К jš •M Й cd ** G O .35 Ъ G Ka z im ie rz K o w a ls k i, N a ta li a K r u s z e w ­ sk a , H. Z w o li ń s k a , F ra n c is z e k Iw a n o w s k i 1 G cd tH Рч Ї Ї_от £ О Д У '6 G ?_и H w Ї Ї я« Ї Ї 2_{G О} О fÁ X “ >з ,Μ м *5 ?» N 3 3 K у cd Ό G <υ W G cd *4 2 " О О И 1 cd W ν' д cd w cd Й s о" š ’S -а ■s 3 £ л Ctí <ι>* ι ϋ cd ł. *44 N_{OT S-4}

•a -g

«

а

W 'n ? 3 WO 3 Л iS iS N С N О 0 3 3 š § o eo co t-TJ4 >% N 3 3 0 N N W U > a ž 2 >* C N O í-· N Я S *_{5 o} s H a >> o a я N Ň £ я N С 3 ε 1 1 ->> Ł. Ό Λ - - 4—4 k u k ie łk o ­ w e 1 4—4 -я с я я 00 _- 1—4 i 3 | •N Я ž ° N « íľO >i N 3 N я О я w w 1 ° с н CO cn x CO t -Tj4 03 O_CSJ C-03 ·—1 HH t-O ►H 1-І CO с-■ф 03 4—4 4 -4 00 r> rŕ 03

x

P o w ia t j 2 Vi 'G >> N U

її

W

ЇЇ

Vi ‘G >» N

О

Т

δ

ЇЇот

É о t* cd* (н s

ЇЇот

_cd* и о s 2 У & О 2

_О

_Т

£ <1> N t-. О ъд 0/ •э

się do podniesienia kultury artystycznej w pow iecie” 5β. Zespoły z M rągowa uczestni­ czyły bardzo czynnie w życiu kulturalnym powiatu, w łączając ludność rodzimą w krąg kultury polskiej. Podobne zadania repolonizacyjne spełniały zespoły arty­ styczne w pow iecie olsztyńskim. Część oddziałów powiatowych w spółpracując z in ­ spektoratam i szkolnymi organizowała masowe imprezy w pow iatach, przenosząc nie­ jak o kon cepcje godów w iosennych na własny teren. Pow iatow e „Gody wiosenne” organizował Oddział Powiatowy Towarzystw a T eatru i Muzyki Ludow ej w G iżycku 67, a w podobnej imprezie w Morągu uczestniczyło ponad 1000 osób 5S.

Po włączeniu Towarzystw a T eatru i Muzyki Ludow ej do Tow arzystw a U niw er­ sytetów Ludowych R P, oddziały powiatowe uległy sam orzutnie rozwiązaniu, lub tak ja k w Pasłęku, Ostródzie, K ętrzynie, W ęgorzewie pod dawną nazwą Towarzystw a T eatru i Muzyki Ludow ej działały do końca 1948 ro k u 59. Przykładem żywotności niektórych oddziałów powiatowych Towarzystw a w teren ie jeszcze po rozwiązaniu Towarzystwa, może być ocena starosty z Kętrzyna. W sprawozdaniu za rok 1948 z działalności tow arzystw donosi, że „Stowarzyszenie T T iM L było bardzo aktywne w okresie sprawozdawczym, działalność Stowarzyszenia je st bardzo pożyteczna, gdyż przyczynia się w szerzeniu kultury i oświaty ta k w m ieście, ja k i na w si” e0. Działalność oddziałów powiatowych Tow arzystw a T eatru i M uzyki Ludow ej objęła zasięgiem 13 powiatów. Rozwój oddziałów oraz wykaz osób n ajbard ziej aktyw ­ nych przy ich organizowaniu przedstawia tabela 1.

4. Z A K O Ń C Z E N IE

Działalność Oddziału W ojewódzkiego Tow arzystw a T eatru i M uzyki Ludow ej na W arm ii i M azurach je s t jednym z bardziej interesujących zjaw isk w społecznej działalności ku ltu raln ej. Program działania wyróżnia się wtielością in icjaty w ku ltu­ ralnych, autentycznym zaangażowaniem wielu działaczy. Towarzystwo potrafiło sku­ pić w okół sprawy upowszechnienia oświaty i kultury dorosłych działaczy m iasta wojewódzkiego, odległych środowisk powiatowych, a n aw et w iejskich . B y ła to jedna z niew ielu organizacji społecznych, tak głęboko sięg ająca w teren województwa. Działacze ci byli do tego stopnia zaangażowani w p racę zespołową, iż nie zawsze dbali o re je stra c ję i dokum entację sw ojej działalności. Składane sprawozdania cha­ rakteryzują się lakonicznym i, suchym i wyliczeniam i podejm owanych prac, często bez uwzględnienia nazw isk ich wykonawców. N ajw iększą aktyw nością cechow ali się nauczyciele. W alnie pom agała im in telig en cja skupiona w adm in istracji. W Olsztynie i Ostródzie działała in teligen cja pochodząca z Warszawy, zaś w pow iatach północ­ nych głównie z W ileńszczyzny. Na podkreślenie zasługuje udział in telig en cji o w

y-56 W APO, II/267/2/80, Sprawozdanie K uratorium Okręgu Szkolnego z h osp itacji Inspektoratu Szkolnego i kursów repolonizacyjnych z M rągowa z 1 2 I I 1948.

57 G iż y ck o p rz y g o to w u je s ię d o z a k o ń c z e n ia r o k u s z k o ln e g o w p o w ia to w y c h „ G o ­

d a c h w io se n n y ch ”, Życie Olsztyńskie, 1948, nr 153 z 5 VI.

58 Archiw um A kt Nowych, M inisterstw o Ziem Odzyskanych, sygn. 188, Spraw o­ zdanie sytuacyjne wojewody olsztyńskiego za II półrocze 1948.

59 WAPO, Urząd Wojewódzki, sygn. 141, Spraw ozdanie starostów z działalności towarzystw kulturalnych za rok 1948 z powiatów pasłęckiego, ostródzkiego, kętrzyń­ skiego, węgorzewskiego.

60 WAPO, Urząd Wojewódzki, sygn. 141, Spraw ozdanie starosty kętrzyńskiego z działalności towarzystw za rok 1948 (pismo z 9 V 1949).

D ziałalność Towarzystwa Teatru i Muzyki RP w latach 1946-1948 19

kształceniu artystycznym . D ziałalność ową, ja k na ówczesne w arunki organizacyjne i kadrowe, była planowa i system atyczna, oparta na trw ałych podstawach teorii І praktyki pedagogicznej. Stanow iła istotną część ogólnopolskiej polityki kształcenia i wychowania dorosłych. Owa nierozerw alna więź działalności ośw iatow ej i ku ltu­ raln ej je st jedn ą z podstawowych w artości, ja k ą wniosło Towarzystw o do ówczes­ nych osiągnięć p raktyki wychowaw czej. Cechą charakterystyczną działalności Tow a­ rzystw a T eatru i Muzyki Ludow ej było posiadanie jasnego i przem yślanego stano­ w iska w spraw ach węzłowych naszego regionu. W całokształcie działań nawiązywano do w artości kultury ogólnonarodowej, n ie tracąc z pola widzenia w artości wycho­ wawczych, tkw iących w kulturze regionalnej, św iadomie nawiązyw ano do tych ele­ mentów, które n ie dzieliły, lecz łą cz y ły 61.

T a b e l a 2

Stan posiadania Tow arzystw a T eatru i Muzyki Ludow ej w k raju oraz województw ie olsztyńskim

S ta n posiadania Towarzystwa w:

1

! s

•SI

Ό V Ό O 0 £ si CJ s g nH 2 * 2 o 0 a Członków T o w a r zy ­ stwa, w tym; «05

■ώ

g

o S & Й N 2 fit*® =S ? | í g ä o Eh O >> S * o 2_{O N N} ΝΌΤ3 o Ü) i ; 3 0 ó ^ 2 N£ "C O a * >» « 5 s t- « W_.S o 0 5 o ť д _ wi J j o 5 “ «jć 0) > s n ‘' r . o j я о ” ? o >>0 f Й O o o

S s s s

à

r - 1 ° 1 3 -! «

"£S

55

_c2j3 S ’s _{o «} “ ·-«*_{ř - с} o>u a« £Λν 2 С >» «ст .її о о N>>c β>ο û>>>> U Ό _ N -ы ЧЛОЫ

S k ali krajo w ej 14 50 3698 1290 670 b rak 3627 5742 Oddziale W ojewódzkim W Olsztynie 1 13 540 210 55 27 1000 608 ź r ó d ł o : T o w a r z y s tw o T e a t r u i M u z y k i L u d o w e j . K r ó t k a c h a r a k t e r y s t y k a p o io s ta n ia i d z ia ła ln o ś c i, T e a t r L u d o w y , 1948, n r 4—5 ; T K T . S p r a w o z d a n ie z d z ia ła ln o ś c i T T iM L za r o k 1946/47 w o k r ę g u o ls z ty ń s k im . K O S -O iK D , S p r a w o z d a n ie p o d in s p e k t o r ó w O d d z ia łu O ś w ia ty i K u lt u r y D o r o s ły c h z a l a t a 1946— 1948 (o d p is y w p o s ia d a n iu a u t o r a ) . Z e s t a w ie n ie w ła s n e .

Porów najm y, ja k na tle działalności ogóln op olskiej62 przedstaw iają się osiągnię­ cia Oddziału W ojewódzkiego Tow arzystw a T eatru i M uzyki Ludow ej w Olsztynie. Posiadał on 13 oddziałów powiatowych (na 50 w k raju ), zrzeszał ponad 540 członków indywidualnych, 210 zespołów teatraln ych , 55 chórów : Ponadto oddziały pow iatowe prowadziły w ram ach w łasnej działalności 18 zespołów teatraln ych , 6 zespołów ku ­ kiełkow ych, 6 chórów, 2 zespoły muzyczne i 1 taneczny. Zorganizowano jedn ą z lepiej działających i wyposażonych szatni teatraln ych i jed yn ą w k ra ju pracow nię kostiumów. Szatn ia liczyła około 1000 sztuk garderoby, w tym sporą część stanow iły kostium y z naszego regionu. Bibliotek a repertuarow a liczyła 608 pozycji. Ponadto kilka oddziałów powiatowych kom pletowało w łasne biblioteki oraz kostium y. Z m a­ jątk u trw ałego zgromadzono pokaźną część m ebli oraz 2 2 instrum enty muzyczne, w tym 7 pianin.

Obok niew ątpliw ych i znacznych osiągnięć w ystąpiły istotne trudności, które nie pozwoliły na pełną realizację śm iałych planów. Podstaw ow ą trudność stanow iły

G1 Ś w ie tlic a W a r m iń sk o -M a z u r sk a , O d w y d a w n ic tw a , Olsztyn, X I I 1946.

02 W. Dziedzic, T o w a rz y s tw o T e a tr u i M u zyki L u d o w e j. K r ó t k a c h a r a k te r y s ty k a

p o w sta n ia i d z ia ła ln o ś ci, T eatr Ludowy, 1948, n r 4— 5, ss. 186— 190.

20

spraw y lokalowe. Oddziały powiatowe m ieściły się w lokalach obcych: Związku N auczycielstwa Polskiego, inspektoratach ośw iaty i innych instytucjach, Oddział Wo­ jew ódzki m ieścił się w Kuratorium Okręgu Szkolnego w m ałym pokoiku, a szatnia na strychu. Zim ą z powodu braku urządzeń ogrzewczych szatnię przenoszono do po­ m ieszczenia prywatnego. Oddział W ojewódzki nie m iał przew idzianej statutowo kadry instru ktorskiej. Brakow ało instruktorów : teatralnego, muzycznego, im prez m a­ sowych oraz etatowego kierow nika. Utrudniało to utrzym anie stałych kontaktów z oddziałami powiatowymi i uniemożliwiało prowadzenie działalności organizacyjnej i instruktażow ej. W konsekw encji niektóre oddziały powiatowe pow stałe w 1946 roku rozwiązały się z braku dostatecznej opieki. Okresowe kon feren cje organizowane przez Kuratorium dla aktyw u Tow arzystw a nie w ystarczały. By ły to jed n ak przy­ czyny obiektywne, niezależne od Oddziału W ojewódzkiego Tow arzystw a T eatru i Muzyki Ludow ej, w niczym nie u m n iejszające osiągnięć ówczesnych działaczy Towarzystwa.

D IE T Ä T IG K E IT D ER G E SE L L SC H A F T FÜ R V O L K S M U S IK UND T H EA T ER D ER R E P U B L IK PO LEN IN O LSZ TY N IN DEN JA H RE N 1946— 1948

Z u s a m m e n f a s s u n g

Die T ätigkeit der G esellsch aft fü r Volksm usik und T h eater begann in den J a h ­ ren 1945— 1946. D ie W ojew odschafts-Z w eigstelle der G esellsch aft fü r Volksm usik und T heater in Olsztyn ist am 19. M ärz 1946 aus der In itiativ e der A ktivisten des K u ra ­ torium s des Schulbezirks sowie der L eh rer der M ittelschulen in der S tad t gegründet worden. H auptorganisatoren der G esellsch aft fü r V olksm usik und T h eater w aren: Jó z e f Knotz, L e iter der A bteilung fü r Bildung und K u ltu r der Erw achsenen, T a ­ deusz Gączowski, V isitator in derselben Abteilung, und Dr. W ładysław Gębik, L e iter der Abteilung fü r A llgem einbildendes Schulw esen. Vorsitzender des O rganisations- kom ittees und der drei folgenden Vorstände der G esellsch aft fü r Volksm usik und T h eater wurde Dr. W ładysław Gębik.

Die Hauptidee der G esellsch aft fü r Volksm usik und T h eater w ar die A usnut­ zung der A m ateurkünstlerbew egung fü r die Bildungs-, K u ltu r- und Erziehungsar­ beit unter Erw achsenen. Die kü nstlerisch e Tätigkeit sollte zu den M itteln der R e - polonisierung gehören.

Die G esellsch aft h atte eine A bteilung fü r Ausbilder, eine R ep ertoire-B iblioth ek, eine reichhaltige Sam m lung der K ostüm e und R equisiten sowie ein P uppentheater. In der einzigen der G esellsch aft eigenen Sch neid erw erkstatt wurden R egion altrach ­ ten genäht. Das Puppentheater w ar eins der ersten K in d erth eater in Olsztyn. Dank seiner In itiativ e sind in den K reisen einige interessan te P rovin zth eater entstanden. D er W ojew odschaftsvorstand der G esellsch aft fü hrte zusammen m it dem K u rato­ rium des Schulbezirks die Schulung der Instru k teu re fü r K lubs, Puppentheater, T h eater- und M usikensem bles durch.

Zu den interessan testen Initiativen der G esellsch aft fü r Volksm usik und T h e a­ ter gehörte die V eranstaltung der „Erm ländisch-M asurischen F esttag e der V olkskul­ tur” unter der Bezeichnung „Früh lin gsfest”. Bedeutende Ergebnisse hat auch die O rganisationsarbeit aufzuweisen. Es wurden 13 K reis-Z w eigstellen ins Leben geru­ fen, über 540 M itglieder erfaßt und 210 T heaterensem bles sowie 55 Chöre gegründet. B e i den K reis-Z w eigstellen der G esellsch aft arbeiteten 18 eigene Theaterensem bles, 6 Puppentheater, 6 Chöre, 2 M usikensem bles und 1 Tanzensem ble. Zu den aktivsten gehörten die Z w eigstellen in Lid zbark W arm iński, Ostróda, P asłęk , K ętrzyn und Mrągowo.

Im Ja h re 1948 wurde die G esellsch aft fü r Volksm usik und T h eater in die G e­ sellschaft der Volkshochschulen der Republik Polen einverleibt und in die T h e a ter­ abteilung dieser G esellsch aft um gewandelt.