• Nie Znaleziono Wyników

"Ukraińcy na Warmii i Mazurach w latach 1947-1970", Anna Korzeniewska-Lasota, Olsztyn 2007 : [recenzja]

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share ""Ukraińcy na Warmii i Mazurach w latach 1947-1970", Anna Korzeniewska-Lasota, Olsztyn 2007 : [recenzja]"

Copied!
13
0
0

Pełen tekst

(1)

"Ukraińcy na Warmii i Mazurach w

latach 1947-1970", Anna

Korzeniewska-Lasota, Olsztyn 2007 :

[recenzja]

Echa Przeszłości 9, 376-387

2008

(2)

„Za pierwszego Sow ieta” p o k a z u j e t a k ż e , j a k c ię ż k o b y ł o t w o r z y ć k o n s p i r a c j ę n i e p o d l e g ł o ś c i o w ą p o d o k u p a c j ą b o l s z e w i c k ą , a p r z y t y m , j a k o g r o m n e j t r z e ­ b a b y ł o s iły , a b y w t a m t y c h s t r a s z n y c h c z a s a c h , p o d n i e l u d z k i m i r z ą d a m i , m i m o g r o ź b y u t r a t y z d r o w ia , a n a w e t ż y c i a p o z o s t a ć n i e z ł o m n y m ż o ł n i e r z e m P o l s k i P o d z ie m n e j . T y c h , c o p o k a z a ł a h i s t o r i a , a t a k ż e o m a w i a n a m o n o g r a f i a , b y ło z n a c z n i e w i ę c e j n i ż z d r a j c ó w . N a d z i s i e j s z y m r y n k u w y d a w n i c z y m m o ż e m y s p o t k a ć p o z y c j e w a r t o ś c i o ­ w e , z a r ó w n o p o d w z g l ę d e m w a r s z t a t o w y m j a k i m e r y t o r y c z n y m , b ą d ź p r a c e , o k t ó r y c h p o w i e d z i e ć b ę d z i e m o ż n a t y l k o t y l e ż e s ą , a t a k ż e z w y k ł e g n io t y .

„Za pierwszego Sow ieta” t o b e z w ą t p i e n i a k s i ą ż k a n a l e ż ą c a d o p i e r w s z e j z w y m i e n i o n y c h k a t e g o r i i . T o p r a c a , k t ó r a n i e t y l k o s y s t e m a t y z u j e i r o z b u d o ­ w u j e - w o p a r c i u o n o w ą d o k u m e n t a c j ę - n a s z ą w i e d z ę o p o d z i e m i u p o d s o w i e c k ą o k u p a c j ą , a l e p r z e d e w s z y s t k i m p o z w a l a c z y t e l n i k o w i s p o j r z e ć w s p o s ó b c a ł o ś c i o w y n a p o l s k i w y s i ł e k n i e p o d l e g ł o ś c i o w y n a K r e s a c h W s c h o d n i c h I I R P , p o z n a ć w i e l o r a k o ś ć i n i c j a t y w a c h k o n s p i r a c y j n y c h i c o w a ż n e - w k w e s t i i n a r r a c j i - c z y n i t o w s p o s ó b p o p r a w n y i p r z y j e m n y d l a c z y t e l n i k a , m i m o o g r o m u z a w a r t y c h w n i e j i n f o r m a c j i. R e a s u m u j ą c , b a d a c z c z y t e ż p o c z ą t k u j ą c y a d e p t h i s t o r i i , s i ę g a j ą c p o n i ą , c z a s u s p ę d z o n e g o n a je j l e k t u r z e n i e b ę d z i e m ó g ł z a l i c z y ć d o s t r a c o n e g o . Karol Sacewicz ( O l s z t y n )

A n n a K o rz e n iew sk a -L a so ta , U kraiń cy n a W arm ii i M azu ra ch w la ­ ta c h 1947-1970, Wyd. U n iw e r s y te tu W arm ińsko-M azu rskiego, O lszty n

2007, ss. 239.

W y d a n a w 2 0 0 7 r. p r z e z W y d a w n i c t w o U n i w e r s y t e t u W a r m iń s k o - M a z u r ­ s k i e g o w O l s z t y n i e m o n o g r a f i a A n n y K o r z e n i e w s k i e j - L a s o t y , o b e c n ie p r a c o w ­ n i k a n a u k o w e g o K a t e d r y T e o r ii i F i l o z o f i i P r a w a i P a ń s t w a n a W y d z ia l e P r a w a i A d m i n i s t r a c j i t e j ż e u c z e l n i , s t a n o w i ( j a k n a l e ż y d o m n i e m y w a ć ) w e r ­ s j ę p r a c y d o k t o r s k i e j p t . Zycie społeczne i religijne Ukraińców na Warmii

i Mazurach w latach 1947-1970, n a p i s a n e j p o d k i e r u n k i e m d r. h a b . A n d r z e j a K o p i c z k i, a o b r o n io n e j w 2 0 0 4 r. n a W y d z ia l e H u m a n i s t y c z n y m U W M . C e le m p r a c y , o k r e ś l o n y m w je j w s t ę p i e , b y ł o p r z e d s t a w i e n i e „ s y t u a c j i m n i e j s z o ś c i u k r a i ń s k i e j n a W a r m ii i M a z u r a c h p o 1 9 4 7 r .”, z m i a n J a k i e n a s t ę p o w a ł y w s f e r z e s p o ł e c z n e j , k u l t u r a l n e j i r e l ig i j n e j U k r a i ń c ó w ” i w r e s z c i e w p ł y w u „ p o li t y k i p a ń s t w a n a ż y c i e c o d z i e n n e ” U k r a i ń c ó w ( s . 7 ). N a l e ż y z u z n a n i e m p o w i t a ć p o d j ę c ie s i ę p r z e z A u t o r k ę s z c z e g ó ł o w y c h b a d a ń d z ie j ó w s p o ł e c z n o ś c i u k r a i ń s k i e j n a W a r m ii i M a z u r a c h , g d y ż r z e c z y ­ w i ś c i e i s t n i a ł a t u p e w n a l u k a b a d a w c z a . W s p o m n i e ć m o ż n a , ż e p o d o b n e g o t y p u „ r e g io n a ln e p r a c e ” p o w s t a ł y d o d n i a d z i s i e j s z e g o r ó w n i e ż w o d n i e s i e n i u d o z i e m i l u b u s k i e j ( S t e f a n D u d r a ) i D o l n e g o S l ą s k a ( K a z i m i e r z P u d ło , J a r o ­

(3)

s ł a w S y r n y k ) . Z b li ż o n y m i z a g a d n i e n i a m i z a j m o w a l i s i ę p o n a d t o m . i n . M ir o ­ s ł a w T r u c h a n , I g o r H a ł a g i d a i R o m a n D r o z d . N i e w ą t p l i w y w y s i ł e k b a d a w c z y A . K o r z e n i e w s k i e j - L a s o t y , j e j i n t u i c j a , c e c h u j ą c a p r a c ę r o z t r o p n o ś ć i p o w ś c i ą ­ g l i w o ś ć , w y n i k a j ą c e z z a z w y c z a j k r y t y c z n e g o p o d e j ś c i a d o ź r ó d e ł h i s t o r y c z ­ n y c h , s ą s i a d u j ą j e d n a k z l i c z n y m i b ł ę d a m i f a k t o g r a f i c z n y m i , s t a n o w i ą c y m i b a r d z o w y r a ź n y m a n k a m e n t r e c e n z o w a n e j m o n o g r a f i i. U j e m n i e r z u t u j ą c y m n a o d b ió r k s i ą ż k i j e s t r ó w n i e ż f a k t o p u b l i k o w a n i a je j p o u p ł y w i e t r z e c h l a t o d c h w i l i o b r o n y d o k t o r a t u , a u w z g l ę d n i a j ą c i n f o r m a c j e z a w a r t e p r z e z A u t o r k ę w b i b l i o g r a f i i , w c o n a j m n i e j c z t e r y l a t a o d z a k o ń c z e n i a b a d a ń . M o ż n a b y ło w t y m c z a s i e u z u p e ł n i ć d y s e r t a c j ę , j e ś l i j u ż n i e o n o w e ź r ó d ł a a r c h i w a l n e , to p r z y n a j m n i e j o d o ś ć l i c z n i e w y d a n e w t y m c z a s i e o p r a c o w a n i a . M i a ł y i m a j ą o n e n a d a l i s t o t n y w p ł y w n a n a s z e w y o b r a ż e n i e n a t e m a t d z ie j ó w s p o ł e c z n o ś c i u k r a i ń s k i e j w P o ls c e . P a m i ę t a j ą c o p o w y ż s z y m z a s t r z e ż e n i u , p o s t a r a m s ię u w z g l ę d n i ć w n i n ie j s z e j r e c e n z j i m o ż l iw o ś c i e k s p lo r a c y j n e i s t n i e j ą c e n a p o c z ą t ­ k u 2 0 0 3 r. i p o d t y m k ą t e m p r z y j r z e ć s i ę Ukraińcom na Warmii i M azurach...

T y t u ł k s i ą ż k i z a s a d n i c z o n i e b u d z i w ą t p l i w o ś c i . N i e m a s p o r u a n i w s t o s u n k u d o o k r e ś l e n i a b a d a n e j s p o ł e c z n o ś c i , a n i t e ż c o d o p r z y j ę t e g o p r z e z A u t o r k ę z a k r e s u t e r y t o r i a l n e g o . T o d o b r z e , ż e h i s t o r y k p o t r a f i w z n i e ś ć s i ę p o n a d z a z w y c z a j j a ł o w e r o z s t r z y g a n i e n i u a n s ó w d o t y c z ą c y c h k o r e k t g r a n i c a d m i n i s t r a c y j n y c h . Z p e w n o ś c i ą w t e g o t y p u p r a c a c h n i e c h o d z i t e ż o r e j e ­ s t r o w a n i e k a ż d e j „ d u s z y ”, w k a ż d y m d n i u j e j z i e m s k i e j p e r e g r y n a c j i . O p ó r b u d z i z a w a r t a w t y t u l e c e z u r a c z a s o w a . I t o , c o b y ć m o ż e t r o c h ę z a s k o c z y n i e k t ó r y c h C z y t e ln i k ó w , z a r ó w n o p o c z ą t k o w a , j a k i k o ń c o w a . N a p o d s t a w i e w ł a s n y c h b a d a ń o d n o s z ą c y c h s i ę d o o b s z a r u D o l n e g o Ś l ą s k a (Ludność ukra­

ińska na Dolnym Śląsku (1945-1989), W r o c ła w 2 0 0 7 ) , z a s t a n a w i a m s i ę c z y w o k r e s i e p o m i ę d z y 1 9 4 5 a 1 9 4 7 r. n i e b y ł o n a W a r m ii i M a z u r a c h z a u w a ż a l ­ n y c h g r u p u k r a i ń s k i c h ? J e ś l i r e j e s t r o w a n o U k r a i ń c ó w n a Ś l ą s k u i P o m o r z u ( w ś r ó d t z w . r e p a t r i a n t ó w , c z ł o n k ó w p o d z i e m i a u k r a i ń s k i e g o u s i ł u j ą c y c h z b u ­ d o w a ć s z l a k i k o m u n i k a c y j n e z E u r o p ą Z a c h o d n ią ) , t o b y ć m o ż e U r z ą d W o j e ­ w ó d z k i w O l s z t y n i e , M i n i s t e r s t w o A d m i n i s t r a c j i P u b l i c z n e j , a p r z e d e w s z y s t ­ k i m W o j e w ó d z k i U r z ą d B e z p i e c z e ń s t w a P u b l i c z n e g o w O l s z t y n i e z a u w a ż y ł y t e ż U k r a i ń c ó w n a W a r m ii i M a z u r a c h p r z e d 1 9 4 7 r.? D y w a g a c j e o c e z u r z e p o c z ą t k o w e j m o g ł y b y b y ć m a ł o p r z y d a t n e d l a p r a c y - i n a c z e j j e s t j e d n a k w p r z y p a d k u d a t y k o ń c o w e j m o n o g r a f i i. R o k 1 9 7 0 n i e z n a j d u j e ż a d n e g o u z a s a d n i e n i a w o d n i e s i e n i u d o p r a c y o U k r a i ń c a c h n a W a r m ii i M a z u r a c h . M o ż n a s i ę z g o d z ić ( c h o ć i t u n i e z a w s z e ) z t y m , ż e p o d s t a w a ź r ó d ł o w a d o n a p i s a n i a p r a c y p o w i n n a b y ć j e d n o r o d n a . J e d n a k w 2 0 0 2 / 2 0 0 3 r. z p e w n o ś c i ą b y ł j u ż d o s t ę p n y c a ł y z e s p ó ł Prezydium Woje­

wódzkiej R ady Narodowej w Olsztynie [1946] 1950-1975 [1985], c z y Kom itet

W ojewódzki P olskiej Zjednoczonej P a rtii Robotniczej w O lsztynie [1946] 1949-1990 w A r c h i w u m P a ń s t w o w y m w O l s z t y n i e , j a k r ó w n i e ż z e s p ó ł Urzę­

du ds. Wyznań w A r c h i w u m A k t N o w y c h w W a r s z a w i e . Z p r z y j ę t y c h r e g u l a c j i u s t a w o w y c h w y n i k a , ż e I P N u d o s t ę p n i a a k t a w y t w o r z o n e d o k w i e t n i a 1 9 9 0 r. ( c h o ć t u m o ż n a s i ę z g o d z ić , ż e p r a k t y c z n y d o s t ę p d o n i c h z o s t a ł z n a c z ą c o

(4)

r o z s z e r z o n y d o p ie r o w o s t a t n i c h l a t a c h ) . A u t o r k a k o r z y s t a ł a z t y c h w s z y s t ­ k i c h ź r ó d e ł! M a ł o t e g o : d o t a r ł a r ó w n i e ż d o d o k u m e n t a c j i b i e ż ą c e j s t a r o s t w p o w i a t o w y c h w B a r t o s z y c a c h , K ę t r z y n i e , O l s z t y n i e , U r z ę d u W o j e w ó d z k ie g o i U r z ę d u M i a s t a w O l s z t y n i e . J e ś l i b y n a w e t p r z y j ą ć i s t n i e j ą c y z a p i s o m a k s y ­ m a l n i e t r z y d z i e s t o l e t n i m o k r e s i e k a r e n c j i , j a k o p o d s t a w ę d o k o n s t r u o w a n i a m o n o g r a f i i, t o w r o k u 2 0 0 2 / 2 0 0 3 b y ł b y t o 1 9 7 2 / 1 9 7 3 r. W t y m k o n k r e t n y m p r z y p a d k u , j e ś l i j u ż n i e p i s a ć o a r c y c i e k a w y c h l a t a c h s i e d e m d z i e s i ą t y c h c z y o s i e m d z i e s i ą t y c h X X w ., m o ż n a b y ło p r z y n a j m n i e j d o p r o w a d z i ć n a r r a c j ę d o r o k u 1 9 7 5 , c z y l i r e f o r m y a d m i n i s t r a c y j n e j p a ń s t w a , s k u t k u j ą c e j m .i n . z m i a n ą s t r u k t u r y o r g a n iz a c y j n e j U T S K . A r g u m e n t o w p ł y w i e „ w y d a r z e ń g r u d n i o ­ w y c h ” n a p o l i t y k ę w ł a d z w o b e c s p o ł e c z n o ś c i u k r a i ń s k i e j j e s t n i e p r z e k o n y w a - j ą c y , w y d a j e s i ę w r ę c z w y m u s z o n y . O b j ę c ie w ł a d z y p r z e z e k i p ę E d w a r d a G ie r k a , o c z y m ś w i a d c z ą d a n e z w o j e w ó d z t w a w r o c ł a w s k i e g o , w c a l e n i e b y ło p r z y j m o w a n e p r z e z U k r a i ń c ó w z n a d z i e j ą . R a c z e j d o s t r z e g a n o w n i c h p o ­ w t ó r k ę z 1 9 5 6 r ., k t ó r y c h e p i l o g w o d n i e s i e n i u d o l u d n o ś c i u k r a i ń s k i e j p r z y ­ n i ó s ł w i e l e r o z c z a r o w a ń . J a k z a s y g n a l i z o w a ł e m p o w y ż e j , j e s t e m p o d w r a ż e n i e m z a k r e s u k w e r e n ­ d y. W i e l k a s z k o d a , ż e b a d a n i a w I P N n i e z o s t a ł y p r z e p r o w a d z o n e w o c z e k i ­ w a n y m p r z e z A . K o r z e n i e w s k ą - L a s o t ę w y m i a r z e . D z i w i m n i e , j a k o p r a c o w n i ­ k a I n s t y t u t u , p o d a n a p r z e z n i ą i n f o r m a c j a o b r a k u o d p o w i e d z i n a s k i e r o w a ­ n y d o I P N w n i o s e k b a d a w c z y ( s . 9 ). T o c o z o s t a ł o A u t o r c e u d o s t ę p n i o n e , s t a n o w i k i l k u p r o c e n t o w y o d s e t e k w s z y s t k i c h m a t e r i a ł ó w d o t y c z ą c y c h l u d n o ­ ś c i u k r a i ń s k i e j W a r m ii i M a z u r , z g r o m a d z o n y c h z a r ó w n o w o d d z i a l e I P N w B i a ł y m s t o k u ( w t y m j e g o o l s z t y ń s k i e j d e l e g a t u r z e ) , j a k i w W a r s z a w i e . N i e c o w i ę c e j u w a g m u s z ę p r z e d s t a w i ć d o o k a z a ł e g o , a l e n i e p e ł n e g o z e ­ s t a w u o p r a c o w a ń , z k t ó r y c h s k o r z y s t a ł a K o r z e n i e w s k a - L a s o t a . W ś r ó d d r u k o ­ w a n y c h ź r ó d e ł b r a k u j e m .i n .: r e p r i n t ó w i n f o r m a t o r ó w D e p a r t a m e n t u K a d r i S z k o l e ń M S W w y d a n y c h w L u b l i n i e w 1 9 9 3 r. (Informator o nielegalnych

antypaństwowych organizacjach i bandach zbrojnych działających w Polsce Ludowej w latach 1944-1956) i 1 9 9 4 r. (Informator o osobach skazanych za

szpiegostwo w latach 1944-1984). Z n i e w i a d o m y c h p r z y c z y n p u b l i k a c j a ź r ó ­ d ł o w a p o d r e d . M i r o s ł a w a C z e c h a O tożsamość grekokatolików. Zbiór doku­

mentów z historii Cerkwi greckokatolickiej w Polsce, W a r s z a w a 1 9 9 2 , z o s t a ł a u j ę t a w ś r ó d o p r a c o w a ń . N i e m a w w y k a z i e o p r a c o w a ń k s i ą ż k i K . M ir o s z e w - s k i e g o , Centralny Obóz Pracy Jaworzno. Podobóz ukraiński (1947-1949), K a ­ t o w i c e 2 0 0 1 ; a r t y k u ł u T o m a s z a B a l b u s a z „ B i u l e t y n u I n s t y t u t u P a m i ę c i N a ­ r o d o w e j ” ( n r 8 , 2 0 0 1 r .) p t . Rozpracowanie agenturalne środowisk ukraiń­

skich w Polsce w 1949 r .; p r a c S t e f a n a D u d r y Łemkowie: deportacja i osadnic­

two ludności łemkowskiej na środkowym N adodrzu w latach 1947-1960, G ło ­ g ó w 1 9 9 9 i J e r z e g o Ż u r k i Rozsiedlenie ludności w ram ach akcji Wisła

w daw nym województwie wrocławskim. Opracowanie m ateriałów źródłowych,

W r o c ła w 2 0 0 0 ( m o g ą c y c h p r z e c i e ż s t a n o w i ć w s p a n i a ł y p u n k t o d n i e s i e n i a d o s y t u a c j i l u d n o ś c i u k r a i ń s k i e j n a W a r m ii i M a z u r a c h ! ) ; k l u c z o w y c h d l a z r o z u ­ m i e n i a p r o c e s ó w z a c h o d z ą c y c h w p r z e ł o m o w y m o k r e s i e l a t 1 9 5 5 - 1 9 5 7 a r t y ­

(5)

k u ł ó w H o ł d y i L i t w i n i u k a (Dziesięć lat nieistnienia, „ P o p r o s t u ”, 1 9 5 7 , n r 9 ) c z y L o v e l l a z „ Ż y c ia L i t e r a c k i e g o ” ( m .i n . z 1 9 6 6 r ., n r 1 2 ) i in . Z d e c y d o w a n ie n i e w y s t a r c z a j ą c a j e s t b i b l i o g r a f i a w j ę z y k u u k r a i ń s k i m . B r a k u j e c h o ć b y z b io ­ r u w s p o m n i e ń 1947 p o d r e d a k c j ą B o g d a n a H u k a ( W a r s z a w a 1 9 9 7 ) , w s p o ­ m n i e ń k s . m i t r a t a S t e f a n a D z i u b y n y I stw erdy diło ruk naszych, o p r a c o w a n i a S t e f a n a Z a b r o w a r n e g o N a zem li czużostoronśkij i i n . W p r a c y p o j a w i a j ą s i ę i n c y d e n t a l n i e o d w o ł a n i a d o a r t y k u ł ó w z „ N a s z e g o S ł o w a ”. N i e z n a l a z ł e m n a t o m i a s t m a t e r i a ł ó w z „ U k r a i ń s k i e g o K a l e n d a r z a ”. J a k j u ż w s p o m n i a ł e m , o k r e s p o m i ę d z y o b r o n ą p r a c y d o k t o r s k i e j a w y d a ­ n i e m k s i ą ż k i z o s t a ł z m a r n o w a n y . W l a t a c h 2 0 0 3 - 2 0 0 7 r y n e k k s i ę g a r s k i z o ­ s t a ł w z b o g a c o n y w i e l o m a p u b l i k a c j a m i o f u n d a m e n t a l n y m z n a c z e n i u d l a b a ­ d a ń n a d d z i e j a m i U k r a i ń c ó w w P o l s c e , ż e w s p o m n ę t y l k o m o n o g r a f i ę I g o r a H a ł a g i d y Prowokacja „Zenona” ( W a r s z a w a 2 0 0 5 ) , G r z e g o r z a M o t y k i Ukraiń­

ska partyzantka 1942-1960 ( W a r s z a w a 2 0 0 6 ) i p o d r e d a k c j ą t e g o ż Służby

bezpieczeń stw a P olski i Czechosłow acji wobec U kraińców (1945-1989). Z w arsztatów badawczych ( W a r s z a w a 2 0 0 5 ) ; m a t e r i a ł y z k o n f e r e n c j i I P N n t . a k c j i „ W is ła ” p o d r e d . J . P i s u l i ń s k i e g o ( W a r s z a w a 2 0 0 3 ) , z b a r d z o w a ż n y m a r t y k u ł e m A . L . S o w y i w i e l e i n n y c h . P r a c a s k o n s t r u o w a n a z o s t a ł a w o p a r c i u o u k ł a d p r o b le m o w y ( k t ó r y b y ć m o ż e n a l e ż a ł o b y t r a f n i e j o k r e ś l i ć j a k o p r o b le m o w o - c h r o n o l o g i c z n y - d o c z e g o z r e s z t ą n a w i ą z u j e r o s y j s k i e resume n a k o ń c u k s i ą ż k i ) . S t r u k t u r a t a , s a m a w s o b i e , n i e b u d z i z a s t r z e ż e ń . U w a g i m o ż n a w n i e ś ć n a t o m i a s t d o z a k r e s u t e m a t y c z n e g o p r o p o n o w a n y c h r o z d z i a ł ó w i p o d r o z d z i a ł ó w . D o t y c z y t o m .i n . c e z u r c h r o n o l o g i c z n y c h r o z d z i a ł u p i e r w s z e g o , w k t ó r y m o p i s s y t u a c j i l u d n o ś c i u k r a i ń s k i e j w P o l s c e z a w ę ż o n o d o r a m l a t 1 9 4 4 - 1 9 4 7 . D z i e j e s p o ł e c z n o ś c i u k r a i ń s k i e j w P o l s c e n i e s k o ń c z y ł y s i ę w r o k u 1 9 4 7 . N i e s k o ń c z y ł a s i ę w ó w ­ c z a s t a k ż e p o l i t y k a n a r o d o w o ś c i o w a p a ń s t w a . S k o r o o k r e ś l o n o c e z u r y c h r o ­ n o l o g i c z n e d l a c a ł o ś c i p r a c y , w a r t o b y z a s t o s o w a ć j e r ó w n i e ż d o t ł a h i s t o r y c z ­ n e g o w y d a r z e ń . U ż y t a w r o z d z i a l e t r z e c i m w t y t u l e p o d r o z d z i a ł u Organizacje społeczno-kulturalne l i c z b a m n o g a m o ż e w p r o w a d z a ć w b ł ą d . D o l a t o s i e m ­ d z i e s i ą t y c h X X w . i s t n i a ł a w P o l s c e L u d o w e j j e d n a o r g a n i z a c j a d l a l u d n o ś c i u k r a i ń s k i e j - U T S K . K o m is j e k u l t u r a l n o - o ś w i a t o w e z l a t 1 9 5 5 - 1 9 5 6 b y ł y w e w n ę t r z n y m i k o m ó r k a m i p r e z y d i ó w p o w i a t o w y c h l u b w o j e w ó d z k i c h r a d n a ­ r o d o w y c h . D o p o w s t a n i a i n n y c h s t r u k t u r n i g d y n i e d o s z ło . N i e r o z u m i e m u m i e s z c z e n i a n a s t r o n a c h 1 3 4 - 1 3 6 p a s s u s u d o t y c z ą c e g o u w a r u n k o w a ń p r a w n y c h d o t y c z ą c y c h m n i e j s z o ś c i n a r o d o w y c h . N i e p r e c y z y j n i e w y d a j e s i ę z d e f i n i o w a n i e t e m a t y k i r o z d z i a ł u p i ą t e g o ( w t y m z a w ę ż e n i e j e j d o k w e s t i i s t o s u n k u w ł a d z d o K o ś c i o ł a g r e c k o k a t o l i c k i e g o ) . Z d a w k o w o p o t r a k t o w a n a z o s t a ł a k w e s t i a r o z p r a c o w y w a n i a ś r o d o w i s k a u k r a i ń s k i e g o p r z e z a p a r a t b e z p i e c z e ń s t w a , c z y d z i a ł a l n o ś c i K o m is j i d s . n a r o d o w o ś c i o w e j p r z y K W P Z P R w O l s z t y n i e . B a r d z o r z a d k i e s ą p o r ó w n a n i a z s y t u a c j ą i n n y c h m n i e j s z o ś c i n a r o d o w y c h . S p r ó b u j m y p r z e ś l e d z i ć p o z o s t a ł e w a ż n i e j s z e b ł ę d y z n a l e z i o n e w t r a k c i e l e k t u r y p r a c y Ukraińcy na Warmii i M azurach... W e d ł u g A u t o r k i , w o p i s y w a ­

(6)

n y m p r z e z n i ą r e g i o n i e m i e s z k a o b e c n ie o k . 7 0 t y s . U k r a i ń c ó w (s . 7 ). B r a k u j e t u c h o ć b y s ł o w a n a t e m a t w y n i k ó w N a r o d o w e g o S p i s u P o w s z e c h n e g o z 2 0 0 2 r ., w e d ł u g k t ó r y c h n a r o d o w o ś ć u k r a i ń s k ą z a d e k l a r o w a ł o 1 2 t y s . m i e s z k a ń c ó w w o j e w ó d z t w a w a r m i ń s k o - m a z u r s k i e g o . N i e p r a w d z i w a j e s t i n f o r m a c j a o p o ł ą ­ c z e n i u p o w i a t ó w g ó r o w s k i e g o i b a r t o s z y c k i e g o w 1 9 7 0 r. F a k t t e n n a s t ą p i ł w 1 9 6 1 r. n a m o c y r o z p o r z ą d z e n i a R a d y M i n i s t r ó w z 1 1 l i s t o p a d a t e g o ż r o k u . W o d n i e s i e n i u d o w ł a d z r a d z i e c k i c h n i e p o w i n i e n b y ć s t o s o w a n y z w r o t „ w ł a ­ d z e r o s y j s k i e ” ( s . 2 3 ) . W p r z y p i s i e 1 8 1 n a s t r o n i e 5 2 K o r z e n i e w s k a - L a s o t a p o w o łu j e s i ę n a w y p o w i e d ź G . M o t y k i n a t e m a t p o m o c y u d z i e l o n e j p r z e z W o j s k o P o l s k i e U k r a i ń c o m w t r a k c i e t r w a n i a a k c j i „ W is ła ” . T e n s a m e p iz o d p r z y w o ł a n y z o s t a ł w c z e ś n i e j n a s t r o n i e 2 6 , p r z y c z y m A u t o r k a o d w o ł a ł a s i ę t u d o o p u b l i k o w a n e g o a r t y k u ł u M o t y k i ( p r z y p i s 5 6 ) . B a r d z o o b s z e r n y f r a g m e n t p o ś w i ę c o n y z o s t a ł s p r a w i e l i k w i d a c j i s t r u k t u r g r e c k o k a t o l i c k i c h . A u t o r k a u ż y w a p o j ę c ia „ K o ś c ió ł g r e c k o k a t o l i c k i ”. N i e s t a ­ n o w i t o b ł ę d u , c h o ć u w a ż a m z a t r a f n i e j s z e s f o r m u ł o w a n i e „ C e r k ie w g r e c k o ­ k a t o l i c k a ”. Z a w a r t e w p o d r o z d z i a l e z d a n i e , i ż „ p o s t a n o w i e n i a s y n o d u [ l w o w ­ s k i e g o z 1 9 4 6 r. - J . S . ] o b o w i ą z y w a ł y w e w s z y s t k i c h p a ń s t w a c h s o c j a l i s t y c z ­ n y c h ” j e s t z b y t d a l e k o i d ą c y m s k r ó t e m m y ś l o w y m . F o r m a l n i e n i e m i a ł y o n e ż a d n e j m o c y p r a w n e j p o z a t e r y t o r i u m Z S R R . W P o ls c e s t r u k t u r y g r e c k o k a t o ­ l ic k ie z o s t a ł y z n i e s i o n e de facto, a n i e de iure. R ó ż n i e k s z t a ł t o w a ł a s i ę t a k ż e s y t u a c j a g r e k o k a t o li k ó w w i n n y c h p a ń s t w a c h s o c j a l is t y c z n y c h . W 1 9 6 8 r. C e r ­ k i e w g r e c k o k a t o l ic k a u z y s k a ł a n p . p o n o w n ą s a n k c j ę w ł a d z C z e c h o s ło w a c j i. Z a g a d n i e n i e g r e c k o k a t o l i c k i e j e s t r ó w n i e ż p r z e d m i o t e m p i ą t e g o r o z d z i a ­ ł u p r a c y K o r z e n i e w s k i e j - L a s o t y . B y ć m o ż e o b s z e r n a p r e z e n t a c j a w r o z d z i a l e p i e r w s z y m s p o w o d o w a ł a s z e r e g s t w i e r d z o n y c h p o w t ó r z e ń w r o z d z i a l e p i ą t y m ( s z c z e g ó l n i e w i d o c z n y c h n a s t r o n a c h 1 7 4 - 1 7 5 w z e s t a w i e n i u z e s t r o n a m i 3 3 i 1 6 1 - 1 6 2 - p o w t ó r z e n i a d o t y c z ą k w e s t i i k o n k o r d a t u ) . P o p r a w y w y m a g a ł b y p r z y p i s 2 0 n a s t r o n i e 1 6 4 , z a w i e r a j ą c y l u k i i s k r ó t y m y ś l o w e , m o g ą c e w p r o ­ w a d z i ć c z y t e l n i k a w b ł ą d . Z j e g o t r e ś c i m o ż n a b y w y w n i o s k o w a ć , ż e k s . H r y n y k z o s t a ł w i k a r i u s z e m g e n e r a l n y m w 1 9 6 4 r ., g d y t y m c z a s e m A u t o r k a d o s k o n a l e w i e ( s . 1 8 9 ) , i ż s t a ł o s i ę t o w 1 9 6 7 r. T a k ic h s k r ó t ó w i p r z e s k o k ó w j e s t w r o z d z i a l e w i ę c e j , n p . w z d a n iu : „ W ła d z e w y r a ź n i e p r e f e r o w a ł y w y z n a ­ n i e p r a w o s ł a w n e , m i m o , i ż z g o d n i e z i n f o r m a c j ą o s t a n i e l u d n o ś c i z a k c j i »W « w w o j e w ó d z t w i e o l s z t y ń s k i m m i e s z k a ł o w i ę c e j g r e k o k a t o l i k ó w ( p o n a d 6 0 % ), a r e s z t a n a l e ż a ł a d o K o ś c i o ł a r z y m s k o k a t o l i c k i e g o o r a z w s p ó l n o t e w a n g e l i c ­ k i c h ” . O l i c z b i e p r a w o s ł a w n y c h d o w i a d u j e m y s i ę d o p ie r o z u m i e s z c z o n e g o p o n iż e j p r z y p i s u 3 8 ( s . 1 6 7 ) . W ie le m i e j s c a i u w a g i p o ś w i ę c o n o o p i s o w i n e g a t y w n e j r o li d u c h o w n y c h p r a w o s ł a w n y c h w d z i a ł a n i a c h p o d e j m o w a n y c h w o b e c g r e k o k a t o li k ó w . Z a b r a ­ k ło t u w s z a k t z w . „ d r u g ie j s t r o n y m e d a l u ”. C e r k i e w p r a w o s ł a w n a b y ł a j e d y n ą i n s t y t u c j ą , w k t ó r e j w „ o k r e s i e n i e i s t n i e n i a ” z a g a d n i e n i a u k r a i ń s k i e g o w P o l s c e m o g ł a b y ć k u l t y w o w a n a n i e t y l k o w s c h o d n i a o b r z ę d o w o ś ć r e l i g i j n a , a l e i e l e m e n t y w ł a s n e j u k r a i ń s k i e j k u l t u r y . „ C h r y s t o s W o s k r e s ! ”, w y k r z y c z a ­ n e w p r a w o s ł a w n y c h ś w i ą t y n i a c h , z r a s z a n e n i e j e d n ą ł z ą , n i e p o z o s t a w a ł o b e z

(7)

z n a c z e n i a d l a p r z e t r w a n i a n a r o d o w e j t o ż s a m o ś c i U k r a i ń c ó w . N a D o l n y m Ś l ą ­ s k u p r z y c e r k w i a c h p r a w o s ł a w n y c h i n i c j o w a n e b y ł y k ó ł k a d r a m a t y c z n e . W W a r s z a w i e p o w s t a ł c h ó r , p r o w a d z o n y p r z e z P i o t r a M i s z c z u k a . M o ż e w a r t o b y ł o b y w n i e c o s z e r s z y m z a k r e s i e p o t r a k t o w a ć t e n t e m a t r ó w n i e ż w o d n i e s i e ­ n i u d o W a r m ii i M a z u r ? W k s i ą ż c e K o r z e n i e w s k i e j - L a s o t y n i e z n a j d z i e m y t a b e l ( a p r z e c i e ż n i e z a b r a k ło i c h w m a s z y n o p i s i e d o k t o r a t u ! ) , c o b y ł o b y s z c z e g ó l n i e p o m o c n e d l a i l u s t r a c j i z a g a d n i e ń o s a d n i c z y c h , k w e s t i i n a u k i j ę z y k a u k r a i ń s k i e g o , l i c z e b ­ n o ś c i U T S K c z y s t r u k t u r C e r k w i g r e c k o k a t o l i c k i e j . U s t a l e n i e d o k ł a d n y c h d a n y c h d o t y c z ą c y c h l i c z b y p r z e s i e d l o n y c h d o r ó ż n y c h o b s z a r ó w k r a j u j e s t w i s t o c i e z a d a n i e m n i e w y k o n a l n y m . Z e z n a n y c h m i p u b l ik a c j i n a j b l i ż s z a s p r o s t a n i u t e m u w y z w a n i u w y d a j e s i ę r e g i o n a l n a m o n o g r a f i a J e r z e g o Ż u r k i n a t e m a t o s a d n i c t w a n a D o l n y m Ś l ą s k u . Ż u r k o z a s t o s o w a ł w n ie j m e t o d ę s z c z e g ó ł o w e g o , w r ę c z i m i e n n e g o u s t a l a n i a f a k t y c z n e j l i c z b y o s a d n i k ó w z a k ­ c ji „ W ”. J e g o p r a c a s t a n o w i p r z y k ł a d t e g o , ż e s a m t e m a t u s t a l e n i a d a n y c h l i c z b o w y c h m o ż e b y ć m a t e r i a ł e m n a o d r ę b n ą m o n o g r a f i ę . W o d n i e s i e n i u d o p r a c y K o r z e n i e w s k i e j - L a s o t y t a k i e g o w y m o g u n i e m a . C h o d z i ło b y n a t o m i a s t o u w y p u k l e n i e p o d s t a w o w y c h in f o r m a c j i d l a m n ie j w y t r a w n e g o c z y t e l n i k a , a p r z e d e w s z y s t k i m u k a z a n i e i s t n i e j ą c e j w t y m z a k r e s i e d y n a m i k i . W p r z e ­ c i w n y m r a z i e A u t o r k a m o ż e s p o t k a ć s i ę z z a r z u t e m p o d a w a n i a w s w o j e j p r a c y r ó ż n y c h i n f o r m a c j i, d o t y c z ą c y c h - w y d a w a ć b y s i ę m o g ł o - t e g o s a m e g o z a g a d n i e n i a ( n p . n a s t r o n i e 6 2 w p r z y p i s i e 6 5 z n a j d u j e m y i n f o r m a c j ę o 1 2 4 2 7 r o d z i n a c h p r z e s i e d l o n y c h n a W a r m ię i M a z u r y , a n a s t r o n i e 6 3 0 1 3 4 7 1 r o d z i n a c h ) . W o d n i e s i e n i u d o s a m e j a k c j i „ W is ła ” s p r o s t o w a n i a w y ­ m a g a ł a b y i n f o r m a c j a o i s t n i e n i u p u n k t r o z d z i e l c z e g o w S z c z e c i n i e ( z n a j d o w a ł s i ę w S z c z e c i n k u - s . 4 2 ) . Z a z w y c z a j o d p o r n a n a m i t y i i d e o l o g i c z n e t e z y K o r z e n i e w s k a - L a s o t a z n i e z r o z u m i a ł y c h d l a m n i e w z g l ę d ó w p r z y c h y l i ł a s i ę d o z d a n i a K . M a r k i e w i ­ c z a o u c z u c i o w y m , a n i e e k o n o m i c z n y m p o d ł o ż u p o w r o t ó w ( s . 6 4 ) . R z e c z y w i ­ ś c i e , c z y n n i k u c z u c i o w y b y ł m o c n o e k s p o n o w a n y i o d g r y w a ł z a s a d n i c z ą r o lę w p i e r w s z y m o k r e s i e p o w y s i e d l e n i u . A l e i w ó w c z a s u k r a i ń s c y c h ło p i , k t ó r y m p r z y d z i e l o n o w z n a c z n y m s t o p n i u z d e w a s t o w a n e i r o z s z a b r o w a n e g o s p o d a r ­ s t w a n i e t y l k o z n o s t a l g i i w s p o m i n a l i t e , p o z o s t a w i o n e n a d a w n y c h z i e m i a c h . B a r d z o w i e l u p r z e s i e d l e ń c ó w p o d j ę ło s i ę w l a t a c h 1 9 4 5 - 1 9 4 7 z n a c z n e g o w y ­ s i ł k u i n w e s t y c y j n e g o . Ł e m k o w i e , g r u p a n i e p o s t r z e g a n a r a c z e j j a k o k r e z u s i , b y l i c z ę s t o p o s i a d a c z a m i d o ś ć s p o r y c h d z i a ł e k l e ś n y c h , a s p ó r o „ ł e m k o w s k i e l a s y ” t r w a p r z e c i e ż d o d z is i a j . S w o i s t y boom w y j a z d o w y w l a t a c h 1 9 5 6 - 1 9 5 8 1 t r w a j ą c e w o k r e s i e p ó ź n i e j s z y m m i g r a c j e z z a c h o d u n a w s c h ó d k r a j u d a ł y w r e z u lt a c i e p o w r ó t 3 0 - 3 5 t y s . o s ó b . I n a c z e j m ó w ią c - d z ię k i z a b ie g o m p a ń s t w a ( a k c j i k r e d y t o w e j , p r e s j i p o l i t y c z n e j , z m i a n o m p r a w n y m , d z i a ł a n i o m b e z p i e ­ k i ) o k . 8 0 % p r z e s i e d l o n y c h , m i m o z a i s t n i e n i a ( c h o ć n a k r ó t k o i w o g r a n i c z o ­ n y m z a k r e s i e ) m o ż l i w o ś c i w y j a z d u , n i e p o d j ę ło te j d e c y z j i. H a m o w a ł a j ą n i e ­ p e w n o ś ć o b y t , o b a w a p r z e d r e a k c j ą o s a d n i k ó w p o l s k i c h , n i e p r z y c h y l n o ś ć w ł a d z t e r e n o w y c h , s z c z e g ó l n i e w w o j . k r a k o w s k i m i r z e s z o w s k i m . Z a h a m o ­

(8)

w a ł o p o w r o t y t a k ż e „ d z ie s ię ć l a t n i e i s t n i e n i a ”, z a w a r t e w t y m c z a s i e m a ł ż e ń ­ s t w a m i e s z a n e , r o z p o c z ę t e s t u d i a , p o d j ę t a p r a c a i t p . C z y n i e j e s t z a s t a n a w i a ­ j ą c y m f a k t , i ż w i e l u g o r l i w y c h „ n a w o ł y w a c z y ” d o p o w r o t u s a m i t e g o n i e u c z y n i l i l u b z r o b i li t o d o p ie r o k i l k a d z i e s i ą t l a t p ó ź n ie j (M . K o w a l s k i , L . G a l, B . S z o s t ) ? U k r a i ń c y w s w o j e j m a s i e p o d e j m o w a l i d e c y z j e o p o w r o c ie w s p o s ó b r a c j o n a ln y . E m o c j e b o w i e m n a k a z y w a ł y b y i m d z i a ł a ć t a k , j a k n i e j a k i M a jo r z e Ś r e d n i e j W s i , k t ó r y n i e z w a ż a j ą c n a n i c , p r z y j e c h a ł d o d a w n e g o g o s p o d a r ­ s t w a , a n i e p r z e k o n a w s z y o s a d n i k a d o o p u s z c z e n i a z a b u d o w a ń , r o z b i ł p a ł a t ­ k ę w o j s k o w ą n a p o l u i t a m c z e k a ł . A lb o t a k , j a k J a n T a c y n z P ę t n e j , n i e ­ c h lu b n e j s ł a w y b o h a t e r o d c i n k a „ N u m e r p r ó b n y ” s e r i a l u „ D r o g a ”. R ó w n i e ż s p r a w a u z y s k i w a n i a z g o d y n a p o w r ó t w l a t a c h 1 9 4 8 - 1 9 4 9 , m i m o n i e l i c z n y c h w s u m i e p r z y p a d k ó w ( a u t o r k a p o d a j e 6 8 p o z y t y w n i e r o z p a ­ t r z o n y c h p o d a ń - s . 6 6 ) k a ż e n a m n i e c o z m o d y f ik o w a ć t w i e r d z e n i e o a b s o l u t ­ n y m b r a k u p o z w o l e ń n a w y j a z d w r o d z i n n e s t r o n y . N i e o z n a c z a t o j e d n a k , ż e w ł a d z e , j a k t w i e r d z i K o r z e n i e w s k a - L a s o t a , r o z p o c z ę ł y w a l k ę z p o w r o t a m i U k r a i ń c ó w d o p ie r o n a p r z e ł o m i e 1 9 5 0 i 1 9 5 1 r. ( s . 6 7 ) . Z a s a d n i c z e d l a te j s p r a w y u w a r u n k o w a n i a n i o s ł a z e s o b ą p r z e c i e ż s a m a a k c j a p r z e s i e d l e ń c z a . N i e r o z u m i e m , s k ą d w z i ę ł a s i ę i n f o r m a c j a o 4 - 5 t y s . o s ó b , k t ó r e s a m o w o l n i e o p u ś c i ł o s w o j e g o s p o d a r s t w a w w o j e w ó d z t w i e o l s z t y ń s k i m . Z t r e ś c i a k a p i t u w y n i k a , ż e c h o d z i o o k r e s s p r z e d 1 9 5 2 r. J e ś l i t a k , t o u w z g l ę d n i a j ą c t r e ś ć u c h w a ł y k w i e t n i o w e j B P K C P Z P R z 1 9 5 2 r. p o d a n a p r z e z A u t o r k ę l i c z b a s t a j e s i ę z u p e ł n i e n i e w i a r y g o d n a . Ó w „ r a c j o n a l iz m ” u k r a i ń s k i c h c h ło p ó w g r a n i c z y ł n i e k i e d y z r o d z a j e m c y n i z m u . W a s y l H ir n y , d z i a ł a c z U T S K z L ę b o r k a , n a p i s a ł w j e d n y m z e s w o ­ i c h f e l i e t o n ó w z a m i e s z c z o n y c h w „ N a s z y m S ł o w i e ” , i ż n a z w ę U T S K n a l e ż a ł o ­ b y s k r ó c i ć d o U T K , c z y l i - U k r a i ń s k i e g o T o w a r z y s t w a K r e d y t o w e g o . K o r z e - n i e w s k a - L a s o t a r ó w n i e ż p r z y w o łu j e t o z a g a d n i e n i e ( s . 7 9 ): „ S t w ie r d z o n o w y ­ p a d k i, ż e t e n s a m U k r a i n i e c , u b i e g a j ą c s i ę o k r e d y t , p r z y z n a w a ł s i ę d o s w e g o p o c h o d z e n i a , n a t o m i a s t z a p i s u j ą c d z ie c k o d o s z k o ły , p o d a w a ł n a r o d o w o ś ć p o l ­ s k ą ”. N a l e ż a ł o w i ę c t y l k o n i e c o k r y t y c z n i e j p o d e j ś ć d o p r z y j ę t y c h w c z e ś n ie j t e z . P r z y w o ł y w a n i e p o j ę c ia „ g e t t a n a r o d o w o ś c i o w e g o ” w r o z u m i e n i u t a k t y k i o b r o n n e j l u d n o ś c i u k r a i ń s k i e j j e s t w e d ł u g m n i e d y s k u s y j n e ( s . 8 1 ) . T o p r a w ­ d a , ż e w l a t a c h o s i e m d z i e s i ą t y c h X X w . u k r a i ń s k i e ś r o d o w i s k a s t u d e n c k i e t a k w ł a ś n i e p o j m o w a ły s t a n , w k t ó r y m s i ę U k r a i ń c y w P o l s c e z n a l e ź l i . J e d ­ n a k p o s t a w i o n a w ó w c z a s d i a g n o z a n i e k o n i e c z n i e w y d a j e s i ę t r a f n a . U k r a i ń ­ c ó w w p e w i e n s p o s ó b d o o w e g o „ g e t t a ” z a g n a n o . P o w i e d z i a ł o t y m j u ż w c z e r w c u 1 9 5 6 r. o b d a r z o n y o g r o m n ą i n t u i c j ą L e o n G a l. J e g o s t w i e r d z e n i e , ż e w ł a d z a p o z w o l i l u d n o ś c i p r z e s i e d l o n e j „ t a ń c z y ć , ś p i e w a ć i p o d s k a k i w a ć ” o d d a j e z a k o d o w a n y s e n s d z i a ł a ń a s y m i l a c y j n y c h . Z r e s z t ą n i e o d n o s i s i ę to w y ł ą c z n i e d o s p e c y f i k i p o l s k ie j . „ G e t t e m ” w s z e r o k i m r o z u m i e n i u b y ł o b o ­ w i e m „ o d t w a r z a n i e ” k u l t u r y , s p r o w a d z a n i e j e j d o r a n g i f o lk lo r u . B a r d z o m a ł o m i e j s c a p o ś w i ę c o n o w p r a c y s p r a w i e r o z p r a c o w y w a n i a p r z e z w ł a d z e c z ł o n k ó w b y ł e g o p o d z i e m i a u k r a i ń s k i e g o . Ż e d z ia ł o s i ę w i e l e , p r z e k o n u j e c h o ć b y l e k t u r a p r a c y I. H a ł a g i d y n a t e m a t o p e r a c j i „ C - 1 ” . T a k

(9)

n a p r a w d ę , m o ż n a b y ł o b y p o k u s i ć s i ę o t o , a b y z a g a d n i e n i e „ u k r a i ń s k i e g o p o d z i e m i a ” w w o j e w ó d z t w i e o l s z t y ń s k i m , c h o ć z m i t o l o g i z o w a n e p r z e z s a m ą b e z p i e k ę , s t a ł o s i ę p o d s t a w ą o d r ę b n e j m o n o g r a f i i. N a w e t u w z g l ę d n i w s z y s t a n b a d a ń z 2 0 0 2 / 2 0 0 3 r ., n i e p r z y w o ł a n i e i n f o r m a c j i p o d a n y c h p r z e z G r z e g o r z a M o t y k ę [ i d e m , Tak było w Bieszczadach. Walki polsko-ukraińskie 1943-1948, W a r s z a w a 1 9 9 9 , s . 4 6 0 ] i b r a k w y r a ź n e j p r ó b y o p i s a n i a z a g a d n i e n i a , s t a n o w i i s t o t n y b ł ą d r e c e n z o w a n e j m o n o g r a f i i. Z a n i e m a j ą c e o d z w i e r c i e d l e n i a w r z e c z y w i s t o ś c i n a l e ż y u z n a ć t w i e r d z e ­ n i e o w p ł y w i e „ z m i a n , j a k i e z a s z ł y p o P a ź d z i e r n i k u 1 9 5 6 r .” n a m o d y f i k a c j ę p o l i t y k i w o b e c U k r a i ń c ó w , c o m i a ł o w e f e k c i e d o p r o w a d z i ć d o p o w s t a n i a U T S K , w z n o w i e n i a d z i a ł a l n o ś c i p l a c ó w e k g r e c k o k a t o l i c k i c h i p o w s t a n i a p u n k t ó w n a u c z a n i a j ę z y k a u k r a i ń s k i e g o ( s . 8 9 ) . O t ó ż k a t e g o r y c z n i e n a l e ż y s t w i e r d z i ć , ż e d w a z t r z e c h e l e m e n t ó w p r z y w o ła n e j t e z y m a j ą c h a r a k t e r a h i s t o r y c z n y . U T S K p o w s t a ł o p r z e c i e ż f a k t y c z n i e w c z e r w c u 1 9 5 6 r.! C o w i ę ­ c ej: p r z y g o t o w a n i a d o p o w s t a n i a T o w a r z y s t w a t r w a ł y o d d r u g ie j p o ł o w y 1 9 5 5 r. U T S K b y ł a p o m y s ł e m t e j s a m e j e k i p y r z ą d z ą c e j , k t ó r a b y ł a o d p o w i e d z i a l n a z a p r z e p r o w a d z e n i e a k c j i „ W is ła ” . P o d o b n i e r z e c z s i ę m i a ł a z n a u c z a n i e m j ę z y k a u k r a i ń s k i e g o ( p i e r w s z e p u n k t y n a u c z a n i a w r o k u s z k o l n y m 1 9 5 2 / 5 3 , r o z w ó j t y c h p l a c ó w e k p o c z ą w s z y o d r o k u s z k o l n e g o 1 9 5 5 / 5 6 , k t ó r y z o c z y w i ­ s t y c h w z g l ę d ó w n i e m o ż e b y ć k o j a r z o n y z p o w s t a n i e m U T S K - s . 1 4 0 ) . N i e d o k o ń c z o n y m w ą t k i e m j e s t p o r u s z o n a p r z e z K o r z e n i e w s k ą - L a s o t ę s p r a w a w z m o ż e n i a n a d z o r u n a d l u d n o ś c i ą u k r a i ń s k ą p r z e z p r e z y d i a w o j e ­ w ó d z k i c h r a d n a r o d o w y c h ( s . 9 0 ) . W j e d n o z d a n i o w y m (!) a k a p i c i e b r a k j e s t t e ż o d w o ł a ń d o ź r ó d e ł i n f o r m a c j i o z w i ą z k u p r z y c z y n o w o - s k u t k o w y m w y d a ­ r z e ń m a r c o w y c h z 1 9 6 8 r. i h a s ł a m i i n t e g r a c j i s p o ł e c z n e j U k r a i ń c ó w . Z a s t a n a w i a j ą c a d l a m n i e i n f o r m a c j a z o s t a ł a z a w a r t a n a s t r o n i e 9 2 m o n o ­ g r a f i i. C h o d z i o l i c z b ę g ł o s ó w o d d a n y c h n a J a r o s ł a w a S t e c h a w w y b o r a c h d o S e j m u P R L w 1 9 5 7 r. W p u b l i k a c j i j e s t m o w a o 1 1 3 6 0 , g d y t y m c z a s e m ź r ó d ł a S B i s a m z a i n t e r e s o w a n y p o d a j ą w y n i k 4 9 2 0 0 ( I P N B i 0 6 6 / 5 1 8 , k . 8 ; I P N B U M S W I I 6 9 6 3 , k . 3 1 - 3 4 ; „ U k r a in ś k y j K a l e n d a r ” 1 9 7 5 , s . 6 3 ; J . S t e c h , U du- szewnomu poryw i, „ U k r a i n ś k y j A l m a n a c h ” 1 9 9 6 , s . 8 5 - 8 7 ) . Z w r ó c ił b y m j e s z c z e u w a g ę n a b r a k w y r a ź n i e z a r y s o w a n e j k o n i u n k c j i p o ­ m i ę d z y k o m i s j a m i k u l t u r a l n o - o ś w i a t o w y m i d s . l u d n o ś c i u k r a i ń s k i e j , p o w s t a ­ j ą c y m i o d d r u g ie j p o ł o w y 1 9 5 5 r ., a p o w s t a n i e m U T S K . A n i s ł o w e m n i e w s p o m i n a A u t o r k a o d z i a ł a n i a c h p o d j ę t y c h p r z e z u k r a i ń s k i c h s t u d e n t ó w . U m i e s z c z o n y w p r z y p i s i e 9 n a s t r o n a c h 9 5 - 9 6 p o c z e t p r z e w o d n i c z ą c y c h Z G U T S K n a l e ż a ł o d o p r o w a d z i ć d o k o ń c a - w y s t a r c z y ł o p o d a ć d w a n a z w i s k a : E u g e n i u s z a K o c h a n a i M i r o s ł a w a W e r b o w e g o . N a l e ż a ł o , b o o b y d w a j b a r d z o m o c n o b y l i z w i ą z a n i z r e g i o n e m w a r m i ń s k o - m a z u r s k i m . Z r e s z t ą o d z i a ł a ­ c z a c h u k r a i ń s k i c h z r e g i o n u d o w i a d u j e m y s i ę z k s i ą ż k i K o r z e n i e w s k i e j - L a s o - t y b a r d z o n i e w i e l e . W o g ó le n i e w s p o m i n a a u t o r k a o B a z y l i m I l c z y s z y n i e , d ł u g o l e t n i m p r z e w o d n i c z ą c y m Z W U T S K , M i c h a l e D a w i d z i u k u - p r z e w o d n i ­ c z ą c y m W o j e w ó d z k ie g o K o m i t e t u O r g a n i z a c y j n e g o U T S K , M i c h a l e D u b e r z e , R o m a n i e C i k u j u , E m i l i i Ł u c z a k i w i e l u i n n y c h .

(10)

P r a k t y k a l o k o w a n i a p o w i a t o w y c h s t r u k t u r U T S K w m i e j s c o w o ś c i a c h n i e m a j ą c y c h s t a t u s u s i e d z i b y p o w i a t u i s t n i a ł a , a l e w z w i ą z k u z t y m n a l e ż a ł o ­ b y - j a k s ą d z ę - d o d a ć , j a k i ż t o z a r z ą d p o w i a t o w y m i e ś c i ł s i ę w K r u k l a n k a c h c z y W y d m i n a c h ( s . 9 7 )? N i e w s z y s t k i e w y d a r z e n i a c z y i m p r e z y z w i ą z a n e z k u l t u r ą u k r a i ń s k ą , c z y o ś w i a t ą w j ę z y k u u k r a i ń s k i m m o ż n a p r z y p i s y w a ć U T S K . N a l e ż y o d d a ć n a l e ż n e z a s ł u g i z a r ó w n o w ł a d z o m o ś w i a t o w y m w n i e k t ó r y c h m i e j s c o w o ­ ś c i a c h , j a k i o r g a n iz a c j o m ( j a k c h o ć b y T P P R - o w i ) , c z y w r e s z c i e u c z e l n i o m . D o t y c z y t a u w a g a o p i s u r ó ż n o r o d n o ś c i f o r m d z i a ł a l n o ś c i U T S K p r z y t o c z o n e j n a s t r o n i e 9 9 .

P o m i n i ę c i e w t r a k c i e k w e r e n d y Ukraińskiego K alendarza z a o w o c o w a ło m .i n . m a r g i n a l i z a c j ą t e g o w y d a w n i c t w a w t r e ś c i p u b l ik a c j i . S t ą d t e ż w z i ą ł s i ę c h y b a n a p r ę d c e s k l e c o n y p r z y p is n r 4 0 n a s t r o n i e 1 0 0 . E u s t a c h y Ł a p s k i b y ł w r z e c z y w i s t o ś c i r e d a k t o r e m o p i s y w a n e g o w y d a w n i c t w a , a l e t y l k o d w u k r o t n i e : w 1 9 6 0 r. - w e s p ó ł z J a r o s ł a w e m H r y c k o w ia n e m , a n a s t ę p n i e , j u ż s a m o d z i e l ­ n i e w 1 9 6 1 r. P i e r w s z y k a l e n d a r z w f o r m i e k s i ą ż k o w e j r e d a g o w a ł w 1 9 5 9 r. S t e f a n Z a b r o w a r n y . W 1 9 6 2 r. z e s p o ł e m r e d a k c y j n y m k i e r o w a ł G r z e ­ g o r z B o j a r s k i. W l a t a c h 1 9 6 3 - 1 9 8 8 n i e p r z e r w a n i e r e d a k t o r e m n a c z e l n y m „ U k r a iń s k ie g o K a l e n d a r z a ” b y ł A n t o n i S e r e d n ic k i. W y d a w n ic t w o u k a z u j e s i ę d o d z is ia j , p o d z m i e n i o n y m t y t u ł e m ( „ U k r a iń s k i A l m a n a c h ”). P o p r z e r w i e w l a t a c h 1 9 8 9 - 1 9 9 5 , z o s t a ło w z n o w i o n e d z ię k i s t a r a n i o m S t e f a n a Z a b r o w a r n e g o . K o l e j n y ­ m i r e d a k t o r a m i z o s t a l i: M ir o s ł a w W e r b o w y , a o d 2 0 0 6 r. - p i s z ą c y t e s ło w a . S t w i e r d z e n i e „ w ł a d z e p a ń s t w o w e m i a ł y b a r d z o d u ż y w p ł y w n a s k ł a d p e r s o n a l n y w ł a d z T o w a r z y s t w a ” ( s . 1 0 1 ) j e s t h i s t o r y c z n y m e u f e m i z m e m . W ła d z e p a ń s t w o w e , a ś c i ś l e j D e p a r t a m e n t S p o ł e c z n o - A d m i n i s t r a c y j n y M S W o r a z D e p a r t a m e n t I I I t e g o ż m i n i s t e r s t w a k r e o w a ł y p o l i t y k ę p e r s o n a l n ą U T S K z a p o ś r e d n i c t w e m s t a r a n n i e w y s e l e k c j o n o w a n e g o P r e z y d i u m Z a r z ą d u G łó w n e g o . O c z y w i ś c i e , i m n i ż e j w s t r u k t u r z e T o w a r z y s t w a , t y m c z ę ś c i e j z d a ­ r z a ł y s i ę p r z y p a d k i w e j ś c i a d o U T S K a u t e n t y c z n y c h r e p r e z e n t a n t ó w l u d n o ś c i u k r a i ń s k i e j . N a l e ż y s o b i e z d a ć s p r a w ę , ż e j u ż s a m a o b s a d a z a r z ą d ó w w o j e ­ w ó d z k i c h ( f a k t y c z n i e o ś m i u w s z c z y t o w y m o k r e s i e , p r z y c z y m a u t o r k a w y ­ m i e n i ł a s i e d e m - p o m i n i ę t y z o s t a ł Z W w Z ie lo n e j G ó r z e - s t r o n a 9 6 ) o z n a c z a ­ ł a k o n i e c z n o ś ć z n a l e z i e n i a o k o ło d w u s t u a k t y w i s t ó w ! N i e s p o s ó b b y ło w i ę c u s t r z e c s i ę ( z p u n k t u w i d z e n i a w ł a d z ) „ w p a d e k ”. P o d p o r z ą d k o w a n i e U T S K M S W w y n i k a ł o z i s t n i e j ą c e g o s t a n u p r a w n e g o ( p r z e d w o j e n n e g o j e s z c z e p r a w a o s t o w a r z y s z e n i a c h ) . J a s n e , ż e S B b y ło ł a ­ t w i e j p e n e t r o w a ć T o w a r z y s t w o w r a m a c h w s p ó ł p r a c y z D e p a r t a m e n t e m t e g o s a m e g o m i n i s t e r s t w a ( D S A ) , a l e n a s z a w i e d z a n a t e m a t m o ż l i w o ś c i o p e r a c y j ­ n y c h b e z p i e k i s t a n o w c z o p r z e k o n u j e n a s d o s t w i e r d z e n i a , ż e m o g ł y b y ć o n e r o z w i j a n e t a k ż e w ó w c z a s , g d y j a k a ś s t r u k t u r a ( j a k c h o ć b y C e r k i e w g r e c k o k a ­ t o l i c k a ) z n a j d o w a ł a s i ę w o r b ic ie z a i n t e r e s o w a n i a i n n e g o o r g a n u a d m i n i s t r a ­ c y j n e g o ( U r z ą d d s . W y z n a ń ) . U ż y w a n e w ź r ó d ł a c h u k r a i ń s k i c h o k r e ś l e n i e „ E s t r a d a ”, n a w e t p i s a n e z w i e l k i e j l it e r y , n i e k o n i e c z n i e m u s i a ł o o z n a c z a ć n a z w y z e s p o ł u . B y ł o t o z a ­

(11)

p e w n e o k r e ś l e n i e r o d z a j u m u z y k i g r a n e j p r z e z t e z e s p o ły . N a j c z ę ś c i e j p o w s t a ­ j ą c e w ó w c z a s k o l e k t y w y e s t r a d o w e p r ó b o w a ły n a ś l a d o w a ć b r z m i e n i e p o l s k i c h z e s p o ł ó w b i g b it o w y c h . C h ó r z L e l k o w a , p r o w a d z o n y p r z e z d ł u g i e l a t a p r z e z S t e f a n i ę K u ł y k (z o b .: I P N B U M S W I I 6 9 6 8 , P r o t o k ó ł z p r z e p r o w a d z o n e j k o n t r o l i d z i a ł a l n o ś c i k o ł a U T S K w O s t a s z e w i e , k . 2 7 - 2 8 ; „ U k r a j i n ś k y j K a l e n - d a r ” 1 9 7 2 , s .1 0 2 ; A . W e r b a , W arszawśkyj festiw al, „ U k r a j i n ś k y j K a l e n d a r ” 1 9 7 2 , s . 1 0 5 ; J . P o p o w s k a , Ueskatiwski chory, „ U k r a i n ś k y j K a l e n d a r ” 1 9 8 4 , s . 4 8 - 5 1 ) n i e n a z y w a ł s i ę „ Z a p o w it a m ”, b o s ło w o t o n i c n i e z n a c z y . „ Z a p o w it ”, c z y l i „ t e s t a m e n t ” b y ł j e d n y m z u t w o r ó w s k o m p o n o w a n y c h d o s ł ó w T a r a s a S z e w c z e n k i b a r d z o c z ę s t o w y k o n y w a n y m p r z e z u k r a i ń s k i e z e s p o ły . C e n t r a l ­ n y P r z e g l ą d Z e s p o ł ó w T e a t r a l n y c h U T S K w P r z e m y ś l u , z t e g o c o m i w i a d o m o m i a ł m i e j s c e w 1 9 6 6 , a n i e w 1 9 6 0 r. ( o p i s y w a ł t o m .i n . M i r o s ł a w W e r b o w y , n p .: i d e m , N a ueskatiwskych teatralnych pidm ostkach (II), „ U k r a j i n ś k y j K a ­ l e n d a r ” 1 9 8 4 , s . 5 1 - 5 5 ) . K i l k u s p r o s t o w a ń i u z u p e ł n i e ń w y m a g a p r z e d s t a w i o n a w k s i ą ż c e s p r a w a o ś w i a t y w j ę z y k u u k r a i ń s k i m . A n i s ł o w e m n i e w s p o m n i a n o w k s i ą ż c e o s z k o ­ ł a c h u k r a i ń s k i c h p o w s t a j ą c y c h w r o k u s z k o l n y m 1 9 4 4 / 4 5 . N i e z r o z u m i a ł y j e s t z a p i s d o t y c z ą c y g r u d n i o w y c h w y t y c z n y c h M i n i s t e r s t w a O ś w ia t y , w p r z y p a d ­ k u p r z y t o c z e n i a w z d a n i u p o p r z e d z a j ą c y m d w ó c h r e g u l a c j i z g r u d n i a 1 9 5 6 i g r u d n i a 1 9 5 9 r. ( s . 1 3 7 ) . T o p r a w d a , ż e w i e l u U k r a i ń c ó w t r a k t o w a ł o n a u c z a ­ n i e j ę z y k a u k r a i ń s k i e g o p o m a c o s z e m u ( s . 1 3 9 ) . A l e j e ś l i b y p r z e z c h w i l ę z a s t a n o w i ć s i ę , j a k i b y ł b y s t o s u n e k r o d z i c ó w i d z i e c i d o m a t e m a t y k i c z y b i o l o g i i , g d y b y p r z e d m i o t y t e p r o w a d z o n e b y ł y w t a k i m s y s t e m i e , j a k j ę z y k u k r a i ń s k i , g d y b y de facto (b o n i e de iure, o c z y m s i ę c z ę s t o z a p o m i n a ) o b o w i ą ­ z e k s z k o l n y i k o n s e k w e n c j e w y n i k a j ą c e z n i e d o s t a t e c z n y c h w y n i k ó w n a u k i n i e s k u t k o w a ł y b r a k i e m p r o m o c j i d o w y ż s z y c h k l a s - c z y n i e b y ł y b y t o p r z e d ­ m i o t y l e k c e w a ż o n e i u z n a w a n e z a r z e c z y w i s t e „ p ią t e k o ło u w o z u ”? K o r z e n i e w s k a - L a s o t a w y m i e n i a w ś r ó d s z k ó ł p o d s t a w o w y c h z u k r a i ń s k i m j ę z y k i e m n a u c z a n i a A s u n y i S ę p o p o l . P r z y z n a m , ż e n i e p o t r a f i ę s i ę d o t y c h i n f o r m a c j i o d n i e ś ć j e d n o z n a c z n i e , g d y ż s p o t k a ł e m s i ę z n i m i p o r a z p i e r w s z y ( s . 1 5 4 - 1 5 5 ) . P r z y c z y n ą l i k w i d a c j i L i c e u m P e d a g o g i c z n e g o w B a r t o s z y c a c h b y ł a w p r o w a d z a n a w ó w c z a s r e f o r m a s z k o l n i c t w a (s . 1 5 7 ) . P o w s t a n i e k i e r u n k u f i lo l o g ii u k r a i ń s k i e j w S t u d i u m N a u c z y c i e l s k i m w S z c z e c i n i e m i a ł o m i e j s c e w 1 9 5 7 r. ( a n i e w 1 9 6 3 r. - s . 1 6 0 ) , a je j l ik w i d a c j a n a s t ą p i ł a w 1 9 6 3 r. (s . 1 5 7 ) . D r o b n i e j s z e , c h o ć n i e m n i e j i s t o t n e b ł ę d y d o t y c z ą n i e k t ó r y c h n a z w w ł a ­ s n y c h p o d a w a n y c h w p r a c y . B ł ę d n a j e s t n a z w a m i e j s c o w o ś c i S i e n i a w k a ( w p r a c y „ S i n i a w k a ” - s . 2 2 ) . N a s t r o n i e 1 0 7 p r z y w o ł a n a z o s t a ł a n a z w a m i e j s c o w o ś c i Z r ę b y - t u t a j b y ć m o ż e c h o d z i o Z i ę b y w p o w . g ó r o w s k im , a j e s z c z e p e w n ie j - Z a r ę b y . J e r z y n y ( s . 1 0 6 ) t o z p e w n o ś c i ą J a r z e ń . „ W a s y l H a ł a s ” ( s . 2 1 i n n .) , t o w r z e c z y w i s t o ś c i W a s y l H a ł a s a . J e g o b i o g r a m j e s t b a r d z o s k ą p y ( s . 2 1 - 2 2 ) i n i e u w z g l ę d n i a i n f o r m a c j i o d a c ie ś m i e r c i ( 2 0 0 2 r .). J . Ł u k a s z ó w i T .A . O l s z a ń s k i t o j e d n a i t a s a m a o s o b a ( s . 3 7 ) . R e d a k t o r e m p r z y w o ły w a n e j p r a c y Mniejszości narodowe w Polsce b y ł P . M a d a j c z y k , a n i e P. M a d a j c z a k ( s . 5 3 ) . P o d o b n ie K a z i m i e r z P o d l a s k i t o p s e u d o n i m B o h d a n a

(12)

S k a r a d z i ń s k i e g o ( s . 1 6 2 ) . A n a s t a z j a S n i b u r ( s . 9 5 ) , t o A n a s t a z j a S n i h u r , K . Ł u s z c z a k ( s . 9 5 , p r z y p . 9 ) t o K o n s t a n t y Ł a s z c z u k , J a n T ę c z y n a ( s . 9 6 ) to J a n T y m c z y n a ( z r e s z t ą p o p r a w n i e z a p i s a n y n a s t r o n i e 1 0 6 ) , J a n H a u s z k o ( n a te j s a m e j s t r o n i e ) t o J a n H a ł u s z k o , a P r a k s e d a J a r m o ł a , w r z e c z y w i s t o ś c i n a z y w a ł a s i ę P a r a s k i e w i a J a r m o ł a . W p r a c y j e s t p o n a d t o : R o m a n H a d a k , z a m i a s t R o m a n H a ł a k ( s . 9 7 ) , M o r y n B o r u l a ( s . 1 0 9 ) , z a m i a s t M a r t y n B o r u l a ( u t w ó r d r a m a t y c z n y ) , N a z a r S t o d o ł a ( s . 1 1 3 ) , z a m i a s t N a z a r S t o d o l a ( r ó w n i e ż s z t u k a d r a m a t y c z n a ) . P a n f i l Ł o b a c z e w s k i r a z w y s t ę p u j e j a k o P a n f i l Ł u b a - c z e w s k i ( s . 1 1 3 ) , i n n y m r a z e m j a k o P a n t a f i l Ł o b a c z e w s k i ( s . 1 1 5 ). P o j a w i a s i ę t e ż d w u k r o t n i e i t o w z ł y c h f o r m a c h w i n d e k s i e n a z w i s k ( s . 2 2 7 ) . J e d n y m z n a j w a ż n i e j s z y c h a k t y w i s t ó w U T S K n a W a r m ii i M a z u r a c h b y ł B o g d a n R a d w a n i e c k i , p r z y w o ł a n y w p r a c y ( s . 1 1 7 ) j a k o R a d w a ń s k i . W i n d e k s i e o s o ­ b o w y m w a r t o b y ł o z a d b a ć o r o z w i n i ę c i e i m i o n h i s t o r y k ó w S t a n i s ł a w a Ł a c h a , C z e s ł a w a P a r t a c z a , C z e s ł a w a O s ę k o w s k i e g o , R y s z a r d a T o r z e c k ie g o , T a d e ­ u s z a S t e g n e r a . N i e f o r t u n n y b ł ą d w k r a d ł s i ę t a k ż e d o n a z w i s k a R o ś c i s ł a w a Z e r e l i k a ( w i n d e k s i e : Z e r lik ) . R a c z e j s t a r a n n i e w y d a n a p r a c a ( b a r d z o e s t e t y c z n a o k ł a d k a ! ) z a w i e r a s p o r o b ł ę d ó w e d y t o r s k i c h . P o w a ż n e z a s t r z e ż e n i a c h c i a ł b y m w n i e ś ć d o s p o s o ­ b u z a p i s u w y r a z ó w w j ę z y k u u k r a i ń s k i m . P a n u j e t u b a ł a g a n i n i e k o n s e k w e n ­ c ja . R a z s t o s o w a n a j e s t t r a n s l i t e r a c j a f o n e t y c z n a , i n n y m r a z e m z n ó w u ż y w a s i ę c y r y lic y . Z a r ó w n o w j e d n y m , j a k i d r u g i m p r z y p a d k u w y s t ę p u j ą r a ż ą c e b ł ę d y - n p . „ H e n e z a a k c j i W i s ł a ’” ( s . 3 4 ) , p o w i n n a b y ć z a p i s a n a j a k o „ H e n e z a a k c ij i ‘W i s ł a ’”. L i t e r ó w k i i b r a k f o r m a t o w a n i a w p r z y p i s a c h 1 5 1 i 1 5 2 n a s t r o n i e 4 6 . B ł ę d y p o j a w i ł y s i ę j e s z c z e : n a s t r o n i e 1 0 3 , p r z y p i s 5 7 , s t r o n i e 1 0 7 , p r z y p i s y 7 8 i 7 9 ( w j ę z y k u u k r a i ń s k i m n i e m a z n a k u „bi”, u k r a i ń s k i e „e” m a o d p o w i e d n i k w j ę z y k u r o s y j s k i m w p o s t a c i „ e ” , s ło w o „ p a p a ” t o n i e t o s a m o c o „ n p a p a ” i t d .) , t r z y b ł ę d y w p r z y p i s i e n r 1 4 1 n a s t r o n i e 1 5 8 , s z e ś ć w p r z y p i s i e n r 2 3 n a s t r o n i e 1 6 4 . W p r z y p i s i e 2 3 7 n a s t r o n i e 1 3 2 b r a k u j e m i ę k k i e g o z n a k u . L i c z n e b ł ę d y w z a p i s i e z n a j d u j ą s i ę r ó w n i e ż w p r z y p i s a c h 1 1 4 , 1 1 8 , 1 2 2 n a s t r o n a c h 1 8 0 - 1 8 1 i t d . N a z w a z e s p o ł u „ M a z u r ś k i Z o z u l i ” p o j a w i a s i ę w f o r m i e „ M a z u r s k ie K u k u ł k i ” ( s . 1 0 7 ) i „ M a z u r s k ie Z o z u l e ” ( s . 1 1 4 ) . J e ś l i j u ż d e c y d u j e m y s i ę n a t ł u m a c z e n i e n a z w , w a r t o b y b y ć w t y m k o n s e k w e n t n y m . S k r ó t P K B ( o d n o s z ą c y s i ę w p r a c y , m i m o z u p e ł n i e i n n y c h s k o j a r z e ń , d o P a ń s t w o w e j K o m is j i B e z p i e c z e ń s t w a ) p o j a w i a s i ę z n i k ą d ( s . 3 9 ) , n i e m a g o t e ż w w y k a z i e s k r ó t ó w . N a s t r o n i e 4 1 b r a k u j e d o o k r e ś l e ń o j a k i P o w i a t o w y O d d z i a ł P U R c h o d z i, o k t ó r y U r z ą d W o j e w ó d z k i. B ł ę d y f a k t o g r a f i c z n e , n a s z c z ę ś c i e n i e l i c z n e n i e t r a f i o n e t e z y , b r a k o p i s u z a g a d n i e n i a r o z p r a c o w a n i a ś r o d o w i s k a u k r a i ń s k i e g o p r z e z U B i j e g o s u k c e ­ s o r ó w , p o t k n i ę c i a e d y t o r s k i e z d e c y d o w a n i e n i e k o r z y s t n i e w p ł y w a j ą n a o d b ió r p r a c y j a k o c a ł o ś c i . P o m i m o t o m o ż n a p o w i e d z i e ć , ż e K o r z e n i e w s k i e j - L a s o c i e u d a ł o s i ę , c h o ć w s p o s ó b i s t o t n i e n i e p e ł n y , t r o c h ę c h a o t y c z n y , s t w o r z y ć p r o p o ­ z y c j ę p e w n e j c a ło ś c i o w e j w i z j i s y t u a c j i m n i e j s z o ś c i u k r a i ń s k i e j n a W a r m ii i M a z u r a c h p o 1 9 4 7 r. D o o b i e g u n a u k o w e g o z o s t a ł y t e ż w p r o w a d z o n e n o w e d a n e ( c h o ć u w z g l ę d n i a j ą c z a w a r t e w p r a c y n i e ś c i s ł o ś c i , b ę d ą o n e w y m a g a ć

(13)

w n ik liw e j a n a li z y ) , j a k c h o ć b y b a r d z o c i e k a w a in f o r m a c j a o w y j e ź d z ie w 1 9 4 8 r. z P o l s k i d o Z S R R 1 1 6 4 U k r a i ń c ó w ( s . 6 1 ) . B y ć m o ż e A u t o r k a p o w i n n a r o z w a ­ ż y ć k o n t y n u o w a n i e s w o j e g o d z i e ł a , a m i a n o w i c i e d o p r o w a d z e n i e o p i s u s p o ­ ł e c z n o ś c i u k r a i ń s k i e j n a W a r m ii i M a z u r a c h d o k o ń c a l a t o s i e m d z i e s i ą t y c h X X w .? J e s t e m p r z e k o n a n y , ż e u w z g l ę d n i a j ą c r o lę U k r a i ń c ó w w k r e o w a n i u d z i s i e j s z e g o o b l i c z a r e g i o n u b y ł o b y t o z a d a n i e z e w s z e c h m i a r w s k a z a n e i p o t r z e b n e . Jarosław Syrnyk ( W r o c ła w )

S ła w o m ir C e n c k ie w ic z, P io tr G on ta rczyk , SB a L ech Wałęsa. P rzyczy­ nek do b io g ra fii, W yd a w n ictw o In sty tu t P a m ię c i N a ro d o w ej, W arsza­

w a 2008, ss. 780.

D o t y c h c z a s n a r y n k u w y d a w n i c z y m w P o l s c e , a t a k ż e n a ś w i e c i e , u k a z a ­ ło s i ę w i e l e p u b l ik a c j i d o t y c z ą c y c h p o s t a c i L e c h a W a ł ę s y - l e g e n d a r n e g o p r z y w ó d c y N S Z Z „ S o li d a r n o ś ć ” , r o b o t n i k a S t o c z n i G d a ń s k i e j , n o b l is t y , P r e z y ­ d e n t a I I I R z e c z p o s p o l i t e j , o b o k J a n a P a w ł a I I p o s t a c i n a j b a r d z i e j k o j a r z o n e j z e w s p ó ł c z e s n ą P o l s k ą . SB a Lech Wałęsa. Przyczynek do biografii a u t o r s t w a S ł a w o m i r a C e n c k i e w i c z a i P i o t r a G o n t a r c z y k a j e s t j e d n a k k s i ą ż k ą w y j ą t k o ­ w ą . W i ę k s z o ś ć d o t y c h c z a s w y d a n y c h p r a c , p r z e d s t a w i a j ą c y c h s y l w e t k ę W a łę ­ s y , w p i s y w a ł a s i ę w n u r t p i s a r s t w a h a g i o g r a f i c z n e g o . O m a w i a n a p u b l i k a c j a p r z e d s t a w i a m a ł o z n a n y w ą t e k ż y c i o r y s u W a łę s y , p o r u s z a j ą c y p r o b le m j e g o w s p ó ł p r a c y z k o m u n i s t y c z n ą S ł u ż b ą B e z p i e c z e ń s t w a w l a t a c h 1 9 7 0 - 1 9 7 6 . S p r a w a t a , j a k d o t ą d n i e d o c z e k a ł a s i ę p o g łę b io n e j a n a l i z y f a k t o g r a f i c z n e j . T y m b a r d z ie j c i e s z y p i e r w s z a t e g o r o d z a j u p r ó b a , p o d j ę t a p r z e z C e n c k i e w i c z a i G o n t a r c z y k a . A u t o r z y o m a w i a n e j m o n o g r a f i i s ą p r a c o w n i k a m i n a u k o w y m i I n s t y t u t u P a m i ę c i N a r o d o w e j - K o m is j i Ś c i g a n i a Z b r o d n i p r z e c i w k o N a r o d o w i P o l s k i e ­ m u . S ł a w o m i r C e n c k i e w i c z j e s t , a w z a s a d z i e b y ł n a c z e l n i k i e m g d a ń s k i e g o O d d z i a ł o w e g o B i u r a E d u k a c j i P u b l i c z n e j I P N , n a t o m i a s t P i o t r G o n t a r c z y k j e s t z a s t ę p c ą d y r e k t o r a B i u r a U d o s t ę p n i a n i a i A r c h i w iz a c j i D o k u m e n t ó w o r a z d y r e k t o r e m B i u r a L u s t r a c y j n e g o I P N w W a r s z a w i e . O b y d w a j h i s t o r y c y s ą r ó w n i e ż a u t o r a m i w i e l u c i e k a w y c h p r a c z z a k r e s u d z ie j ó w n a j n o w s z y c h1. P i e r w s z e o p i n i e n a t e m a t SB a Lech Wałęsa... p o j a w i ł y s i ę j e s z c z e p r z e d je j o p u b l i k o w a n i e m . J e d n a k p r a w d z i w i e g o r ą c a d y s k u s j a n a d k s i ą ż k ą r o z p o c z ę ł a s i ę 2 3 c z e r w c a 2 0 0 8 r ., g d y p o j a w i ł a s i ę o n a w n a k ł a d z i e 4 t y s . e g z e m p l a r z y

1 Sławomir Cenckiewicz opublikował m.in. Oczami bezpieki. Szkice i materiały z dziejów

aparatu bezpieczeństwa PRL (2004), Tadeusz Katelbach (1897-1977). Biografia polityczna (2005)

oraz Sprawa Lecha Wałęsy (2008). Z kolei Piotr Gontarczyk jest autorem m.in. Polska Partia

Robotnicza. Droga do władzy (1941-1944) (2000) oraz Kłopoty z historią (2006), czy Nowe kłopoty z historią (2008).

Cytaty

Powiązane dokumenty

Informacje o udziale napływających BIZ w globalnych inwestycjach państw Wschodniego Bałtyku w latach 1994-97, choć niekompletne, potwierdzają czo- łową pozycję Estonii,

Dąbek-Wirgowa, Warszawa 1983 [Tajna księga; Zapasy Satanaela z Archaniołem Michałem; Apokryf o sprawiedliwym Henochu; Objawie- nie Barucha; Słowo o Adamie i Ewie;

skonstruowania doktrynalnej definicji wynalazku, u podstaw której leży bezsporne założenie, że najbliższym rodzajem ogólnym definiowanego pojęcia (łac. genus

Resumen: El presente estudio parte de las últimas décadas del siglo XX, justo en los años de democracia, cuando la poesía española cuenta con una abundante producción, en la que

Biorąc pod uwagę tendencje długookresow e należy stw ierdzić, że spadkow i liczby pracujących tow arzyszył w polskiej gospodarce wzrost produkcji... O kres ten

Zgromadzony materiał dowodowy daje m oralną pewność, że powódka była prawnie zobowiązana do katolickiej formy zawarcia małżeństwa, zastosowania zwyczajnej formy

Rozważając zagadnienie potrzeby przyjęcia sakramentu bierzmo­ wania przez nupturientów wypadnie w ogólnym zarysie zapoznać się z rolą konfirmacji w życiu małżonków,

2007 ustalono przedmiot sporu w formie pytania: czy udowodniono nieważność małżeństwa z tytułu niezdolności powoda do podjęcia istotnych obowiązków mał- żeńskich..