A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S
FO LIA O E C O N O M IC A 201, 2006
Eugeniusz K w iatkow ski*
ZATRUDNIENIE W POLSKIEJ GOSPODARCE W KONTEKŚCIE INTEGRACJI Z UNIĄ EUROPEJSKĄ**
1. WSTĘI»
Celem arty k u łu je st u kazanie dotychczasow ych tendencji rozw ojow ych i perspektyw za tru d n ien ia n a najbliższe lata w Polsce w ko ntek ście integracji z U n ią E uro p ejsk ą.
P o d sta w ą analiz są d an e statystyczne dotyczące liczby pracujących oraz innych w ielkości m akroekonom icznych w polskiej g o spo darce okresu tra n s form acji, a tak że w Unii Europejskiej. W analizach w y ko rzy stan o sektorow y m odel p o p y tu na pracę, zależnego od rozm iarów p ro d u k cji. M odel ten jest p o d staw ą p ro g n o z y p o p y tu n a p racę w polskiej go sp o d arce i w jej sektorach n a la ta 2004-2007.
W części drugiej arty k u łu p rzedstaw ione są tendencje zm ian n a rynku p ra cy w Polsce n a tle U nii E uropejskiej. Część trzecia pośw ięcona jest analizie n iektórych determ in an tó w p o p y tu na p racę w polskiej gospodarce, zw łaszcza tych zw iązanych z akcesją Polski d o Unii E uropejskiej; w kolejnej przed staw io n o wyniki prognozy p o p y tu n a pracę n a la ta 2004-2007. P o d sum ow anie rozw ażań i wnioski zaw arte są w części piątej.
2. D O T Y C H C Z A S O W E T E N D E N C JE Z M IA N N A RY N K U PRA C Y
N a rys. 1 przed staw io n o tendencje zm ian stó p bezrob ocia w Polsce i w Unii E uropejskiej (średnia sto p a dla p iętn astu k rajó w U E ) w latach 1991-2002. N ależy stw ierdzić, że stopy bezrobocia w Polsce wykazywały ró ż n o ro d n e tendencje zm ian. B iorąc pod uwagę te tendencje, m o żn a podzielić bad an y o kres n a trzy podokresy: d o ro k u 1994 włącznie, kiedy stopy
* Prof. zw ., dr hab., Katedra M akroekonom ii, Instytut E konom ii, U niw ersytet Łódzki. ** A rtykuł przygotow any w 2004 r.; oddany d o druku w 2005 r.
b ezrobocia rosły, la ta 1995-1998, kiedy w skaźniki te w ykazyw ały tendencje sp ad k o w e o ra z p o d o k re s ro zpo czynający się w ro k u 1999, w k tó ry m n astęp o w ał p onow ny w zrost stóp bezrobocia.
20%
15% 10%
5% 0%
Rys. 1. Stopa bezrobocia w Polsce i U E w latach 1991-2002 (przeciętna w roku w %) Ź r ó d ł o : Bezrobocie rejestrowane, I i III kw artał 2003, G U S , Warszawa 2003, s. 1.
P o ró w n u jąc stopy bezrobocia w Polsce z analogicznym i w skaźnikam i w U E (por. rys. 1) w arto zauważyć, że w U E tendencje w zrostow e w skaźnika występowały jedynie na początku lat 90. (do roku 1994), n ato m iast w dalszych latach w ystępow ała jed n o lita tendencja spadkow a. P o n a d to średnia sto pa bezrobocia w U E była w całym b adanym okresie niższa niż w Polsce, przy czym różnica ta była najw iększa w końcu tego o kresu, w latach po p rze dzających akcesję d o Unii Europejskiej.
140 130 120 110 100 90 80
Rys. 2. Tendencje zmian liczby pracujących w Polsce i w U E w lalach 1990-2003 (1995 = 100) Ź r ó d ł o : E m ploym ent in Europe 2003, European C om m ission, Luxem bourg 2003, s. 209 i 234,
obliczenia własne. ---.■* * .*•... 1 ---— A--- * ---— —ň--- A 1 1 r---Г 1--- 1--- 1--- 1--- T--- ---1--- ---1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002
N a rys. 2 p rzedstaw iono tendencje zm ian liczby pracu jący ch w Polsce i w U E. N ależy stw ierdzić, że o ile w polskiej go sp o d arce w ystąpił trend spad k o w y liczby pracujących, o tyle w U E m ieliśm y d o czynienia w tym okresie z trendem w zrostow ym . P o n a d to w arto zw rócić uw agę n a znacznie silniejsze w a h an ia liczby pracujących w Polsce niż w U E . Z e względu n a kierunki zm ian liczby pracujących w Polsce m ożna w yodrębnić trzy podokresy: sp ad k u liczby pracujących w latach 1990-1993, w zrostu ich liczby w latach 1994—1998 o ra z ponow nego spad k u tej wielkości począw szy od ro k u 1998. P odokresy te po k ry w ają się w zasadzie z p o dokresam i zm ian stó p bezrobocia w polskiej gospodarce. T rz eb a więc stw ierdzić, że zm iany p o p y tu n a pracę tłu m aczą w dużej m ierze tendencje zm ian b ezro bo cia w Polsce.
R ozw ażając d eterm inanty liczby pracujących w gospodarce, w arto zwrócić uw agę n a d y n am ik ę pro d u k cji, tra k to w a n ą w keynesistow skiej ekonom ii ja k o pod staw o w y czynnik determ inujący pop yt n a pracę.
140
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
--- Polska ---• --- UE
Rys. 3. Tendencje zmian PKB w Polsce i w UE w latach 1990-2003 (1995 = 100) Ź r ó d ł o : jak d o rys. 2, s. 202 i 208.
N a rys. 3 p rzedstaw iono tendencje zm ian p ro d u k tu krajow ego b ru tto w latach 1990-2003. Ja k w ynika z rysu nku zarów n o w Polsce, ja k i w UE w ystępow ała długofalow a tendencja w zrostow a PK B , przy czym średnie tem po w zrostu było w Polsce wyższe niż w U E. W o dró żn ieniu od U E , w polskiej g o spodarce pojaw iła się tendencja sp ad k o w a P K B , k tó ra w ystąpiła w p o czątkow ym okresie transform acji. Biorąc pod uwagę tendencje długookresow e należy stw ierdzić, że spadkow i liczby pracujących tow arzyszył w polskiej gospodarce wzrost produkcji. Tendencje wzrostowe PK B nie były więc w stanie zag w aran to w ać w zrostu liczby pracujących.
N a rys. 4 zestaw iono zm iany roczne PK B i liczby pracujących w Polsce. W ynika z niego, p o pierw sze, że spadkow i PK B w ro k u 1991 tow arzyszyło zm niejszenie liczby pracujących, ale słabsze od sp ad k u PK B . M o żn a z tego wysnuć w niosek, że w zrosły rozm iary nadm ierneg o za tru d n ien ia, odziedzi
czonego p o g o spodarce centralnie planow anej. P o drugie, w zrostow i PK B , jaki nastąpił w latach 1992-2002, towarzyszyły zarów no przyrosty, ja k i spadki liczby p racujących. P o trzecie, d opiero stosu nko w o w ysoki p rzyrost PK B (ok. 5% rocznie) pociągał za so b ą w zrost liczby pracujących w gospodarce. P o czw arte, zaobserw ow ane tendencje zm ian P K B i liczby pracujących w skazują n a w ystępow anie w polskiej gospodarce silnych procesów redukcji nadm iernego za tru d n ien ia i w zrostu w ydajności pracy.
Ы PKB ü Pracujący
Rys. 4. Zm iany PK.B i liczby pracujących w Polsce w lalach 1991-2002 (w % rocznie) Ź r ó d ł o : „R oczn ik Statystyczny 1998” [G U S, Warszawa], s. 509 i 122; „R ocznik Statystyczny
2003” [G U S, Warszawa], s. 580; strony internetowe G U S: w w w .stat.gov.pl
■ Polska -U E
Rys. 5. Tendencje zmian wydajności pracy w Polsce i w U E w latach 1990-2003 (1995 = 100) Ź r ó d ł o : jak d o rys. 2.
Tendencje zm ian wydajności pracy (obliczanej ja k o PK B n a 1 pracującego) p o k azan e są n a rys. 5. Z ry sunku w ynika, że po sp ad k u w ydajności pracy w ro k u 1991, w kolejnych latach okresu tran sfo rm acji trw ał ustaw iczny w zrost tego w skaźnika w polskiej gospodarce. W całym okresie 1990-2002 poziom w ydajności p racy podniósł się o p o n ad 60 % . Z p u n k tu widzenia popraw y k onkurencyjności polskiej go sp o d ark i jest to tend encja wysoce
korzystna. S tw arza o n a bowiem szansę na lepsze m ożliw ości rozw ojow e krajow ych p ro d u c en tó w n a otw artym rynku m iędzy narod ow ej k onkurencji. W a rto zauw ażyć, że d y n am ik a w zrostu w ydajności p racy jest w U E słabsza niż w Polsce. T a k silny w zrost w ydajności pracy w polskiej gosp od arce nie m ógł oczywiście p o zo stać bez w pływu n a sytuację n a ry n k u pracy. Silny w zrost tej wydajności tłum aczy, dlaczego dop iero stosunkow o wysoki przyrost P K B p o ciąg a za so b ą w zrost liczby pracujących.
T a b e l a 1
Zm iany zatrudnienia, PKB i wydajności pracy w Polsce i U E w latach 1991-2002 (średniorocznie w %) W yszczególnienie 1991-1993 1994-1997 1998-2002 Polska Zatrudnienie -4 ,1 6 1,87 - 1 ,1 2 PKB -0 ,2 6 6,25 3,04 W ydajność pracy 4,00 4,30 4,34 U E Zatrudnienie -0 ,8 0 0,55 1,42 PKB 0,86 2,32 2,38 W ydajność pracy 1,93 i , 82 0,98
Ź r ó d ł o : Em ploym ent in Europe 2003, European Com m ission, Luxem bourg 2003, s. 202, 20 8-209, 234; obliczenia własne.
T a b e l a 2
Struktura zatrudnienia w przekroju trzech sektorów w U E i w Polsce w latach 1993 i 2002 (w %)
Kraj Sektor rolniczy Sektor przem ysłowy Sektor usługowy
UE-15 2002 r. 3,7 28,4 67,9
Polska 2002 r. 18,5 29,1 52,5
1993 r. 25,9 31,1 43,0
Ź r ó d ł o : jak d o tab. 1, s. 37 oraz Aktywność ekonomiczna ludności Polski tv latach 1992-2001, G U S , W arszawa 2002.
W tab . 1 zestaw iono d ynam ikę za tru d n ien ia, P K B i w ydajności pracy w Polsce i w U E w latac h 1991-2002. O kres ten został podzielony na trzy podokresy uw zględniające kierunki zm ian zatrudnienia w polskiej gospodarce. Z tabeli w ynika, p o pierw sze, że średnioroczne tem po w zrostu w ydajności pracy było we w szystkich trzech podok resach znacznie wyższe w Polsce niż w U E. P o tw ierd za to hipotezę konw ergencji ekonom icznej. P o drugie, udział w zrostu za tru d n ien ia we wzroście P K B był w Polsce niższy niż w U E,
zw łaszcza w k o ń cu b adanego okresu. W latach 1998-2002 w skaźniki te k ształtow ały się n a poziom ach -0 ,3 6 d la Polski i 0,59 d la U nii Europejskiej, co oznacza, że praw ie 60% w zrostu PK B w U nii Europejskiej było rezultatem w zrostu za tru d n ien ia, w Polsce zaś każdy p u n k t p ro cen tow y w zrostu PK B był zw iązany ze spadkiem zatru d n ien ia o 0,36 p u n k tu procentow ego.
N a zakończenie analizy porów naw czej tendencji rozw ojow ych rynków pracy w Polsce i w U E w arto zw rócić uwagę n a tró jse k to ro w ą stru k tu rę zatrudnienia, k tó ra w przekonaniu tw órców teorii trzech sektorów gospodarki (A. F ish e ra, C. C la rk a i J. F o u rastie) jest w ażnym w skaźnikiem poziom u rozw oju gospodarczego kraju. Z analizy porów naw czej w ynika, że zasadnicze różnice d o ty czą udziałów sek to ra rolniczego i sek to ra usługow ego. O dsetek za tru d n io n y ch w sektorze rolniczym przew yższał w ro k u 2002 18% , przy średniej w U E 3,7% ; n ato m iast udział sek to ra usługow ego był w Polsce znacznie niższy niż w U E (zob. tab. 2). Pew ne znaczenie w u kształtow aniu się wysokiego w skaźnika udziału sektora rolniczego w Polsce trzeb a przypisać istniejącej stru k tu rze agrarnej, a także pełnionej przez rolnictw o w okresie tran sfo rm acji funkcji am o rty z ato ra napięć na ry n k u pracy. W yp ad a o d notow ać, że w czasie transform acji nastąpiły w Polsce korzystne zm iany stru k tu raln e , polegające n a spad k u udziału sek to ra rolniczego i wzroście udziału sek to ra usługow ego (tab. 2).
Zm iany w sektorowej strukturze zatrudnienia w Polsce m ają duże znaczenie dla sytuacji n a rynku pracy rów nież ze w zględu n a zró żn ico w an ą dy nam ikę w ydajności pracy w poszczególnych sekto rach (por. rys. 6). J a k w idać na ry su n k u , d y n a m ik a w zrostu w ydajności p ra cy w se k to ra c h usługow ym i przem ysłow ym była rosn ąca, w sektorze rolniczym zaś - m alejąca.
1 8 0- 1 6 0- 1 4 0- 1 2 0- 1 0 0- 8 0- 6 0
-Rys. 6. D ynam ika wydajności pracy w ujęciu trójscktorow ym w Polsce w latach 1992-2002 (w cenach stałych z roku 1996, rok 1992 = 100)
Ź r ó d ł o : obliczenia własne na podstawie: A ktyw n ość Ekonom iczna Ludności P olski, różne wydania z lat 1992-2003; R. K clm , Kwartalny szacunek produktu krajowego brutto i popytu
finalnego dla lat 1990-1997, Prace Instytutu Ekonom etrii i Statystyki U niw ersytetu Łódzkiego,
Ł ódź 1999.
3. D E T E R M IN A N T Y P O P Y T U N A PR AC Ę W K O N TEKŚCIE IN T E G R A C JI Z U E
S ytuacja n a ry n k u pracy zależy od wiciu czynników determ inujących. G eneralnie biorąc, m o żn a je podzielić n a trzy grupy:
- zw iązane z p o d a ż ą pracy, - zw iązane z popytem n a pracę,
- zw iązane z niedopasow aniam i stru k tu raln y m i n a ry n k u p racy i efek tyw nością fu n k cjo n o w an ia rynku pracy (por. rys. 7).
Jeśli chodzi o czynniki zw iązane z pop y to w ą stro n ą ry n k u pracy (są one przedm iotem zainteresow ania w artykule), to w a rto podkreślić tutaj przede w szystkim trzy z nich, za których pośrednictw em realizuje się wpływ akcesji n a sytuację n a rynku pracy:
- bezpośrednie inwestycje zagraniczne, - tran sfery funduszy z U nii E uropejskiej, - e k sp o rt netto. P o d a ż p racy L u d n o ść w w ieku p ro d u k c y jn y m W sp ó łczy n n ik a k ty w n o ści zaw odow ej M ig racje S y tu a c ja na ry n k u pracy N ie d o p aso w a n ia stru k tu ra ln e i e fe k ty w n o ść fu n k c jo n o w a n ia ry n k u p racy S k ala zm ian stru k tu ra ln y c h E lasty c zn o ść rynku p racy . M o b iln o ść sity rob o czej P o lity k a p a ń stw a na ry n k u p racy P o z io m p ro d u k c ji i w zro st g o sp o d arczy : B ez p o śre d n ie Inw estycje Z a g ra n ic z n e (B IZ ). F u n d u sz e stru k tu ra ln e E k sp o rt n e tto W y d ajn o ść pracy. P o stęp te c h n icz n y
Rys. 7. Determ inanty sytuacji na rynku pracy Ź r ó d ł o : oprać, własne.
Bezpośrednie inwestycje zagraniczne wywierają szereg korzystnych skutków dla g o sp o d ark i i sytuacji n a rynku pracy. P rzed e w szystkim zw iększają ogólne n ak ład y inw estycyjne w k raju i tw o rzą now e m iejsca pracy. P o n ad to są w ażnym nośnikiem innow acji, k tó re pozytyw nie w pływ ają n a dynam ikę w zrostu gospodarczego. C o p ra w d a trzeb a jednocześnie zauw ażyć, że bez pośrednie inw estycje zagraniczne m o g ą rów nież w pew nym sto p n iu w ypierać
krajow ą pro d u k cję i zatrudnienie, a także przyczyniać się do zw iększenia im p o rtu osłabiającego poziom i w zrost zatru d n ien ia. Je d n a k sum aryczny efek t w pływ u b ezp o śred n ich inwestycji zag raniczn ych n a za tru d n ien ie, zw łaszcza n a dłuższą m etę, w ydaje się d o d atn i.
T ab ela 3 zaw iera d an e o skum ulow anej w artości bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Polsce w latac h 1990-2001. W ynika z nich w niosek o silnej tendencji w zrostow ej w zakresie om aw ianej w ielkości w tym okresie. N ależy sądzić, że członkostw o Polski w U E wzmocni te tendencje. T ak i scenariusz potw ierdzają dośw iadczenia Hiszpanii, Portugalii i Irlandii, gdzie p o uzyskaniu członkostw a nastąp ił znaczący wzrost bezpośrednich inwestycji zagranicznych. M o żn a więc oczekiwać pozytywnych efektów w zrostu bezpośrednich inwestycji zagranicznych n a zatrudnienie w krótkim i dłuższym okresie.
T a b e l a 3
Skum ulow ana wartość bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Polsce w latach 1990-2001 (w min U S D )
R ok Wartość BIZ Rok W artość BIZ
1990 120 1996 14 027 1991 369 1997 20 567 1992 1 605 1998 30 651 1993 3 224 1999 38 912 1994 4 926 2000 49 652 1995 7 798 2001 56 833
Ź r ó d ł o : Ocena sytuacji społeczno-gospodarczej w 1998 roku, RC SS, W arszawa 1999, s. 54; dane PAIZ.
Jeśli chodzi o tran sfer funduszy z U E, to pozytyw ne sk utki tego zjaw iska dla krajow ego zatru d n ien ia i spadku bezrob ocia są oczywiste. F un d u sze te m o g ą bezpośredn io popraw iać sytuację n a ry n k u pracy p op rzez aktyw izację bezrobo tnych dzięki ich uczestnictw u w p ro g ram ach ry n k u pracy, a także przez rozwój szkoleń zaw odow ych o raz rozw ój o b szaró w wiejskich. W arto rów nież zw rócić uw agę na popytotw órcze efekty tra n sfe ru funduszy, p o d noszące poziom krajow ej produkcji.
Po uzyskaniu członkostw a wysokość tran sferów śro d k ó w finansow ych będzie w zrastać w kolejnych latach, osiągając łączną kw o tę praw ie 20 mld euro w ro k u 2013 (por. tab. 4). T e znaczące środki (powyżej 4 % P K B po ro k u 2007) w spierać będą rozw ój p ro d u k c ji i z a tru d n ie n ia w Polsce, po czątkow o za pośrednictw em efektów popytow ych, później zaś rów nież poprzez efekty podażow e. W arto podkreślić, że zn aczn a część transferó w środków finansowych skierow ana będzie n a rozwój infrastruktury gospodarczej i zasobów ludzkich, przyczyniając się w ten sposób d o p o praw y efektywności gospo darow an ia.
T a b e l a 4 Płatności z budżetu U E dla Polski (ceny bieżące) w latach 2004-2013 (w m in euro)
R ok Fundusze strukturalne Fundusz spójności W spólna Polityka R oln a Polityki wewnętrzne i rozwój infrastruktury Ryczałt n a popraw ę płynności budżetow ej P om oc przed akcesyjna Płatności razem Płatności jak o procent PKB (w %) 2004 912 28 389 315 489 1 071 3 212 1,4 2005 1 669 332 1 770 458 619 927 5 775 2,4 2006 1 813 607 2 197 573 517 585 6 292 2,4 2007 6 115 946 2 487 457 0 153 10 157 3,7 2008 7 799 1 555 2 816 472 0 19 12 661 4,3 2009 8 973 2 159 3 283 545 0 0 14 959 4,7 2010 8 779 2 821 3 725 637 0 0 15 962 4,6 2011 8 955 3 526 4 186 673 0 0 17 340 4,7 2012 9 134 4 145 4 660 713 0 0 18 652 4,6 2013 9 317 4 630 5 157 755 0 0 19 859 4,5
Ź r ó d ł o : P. Sarnecki, P rze p ływ y finansow e m ięd zy U E a P olską w latach 2 0 0 4-2013, [w:] K o rzyści i k o s z ty członkostw a P o lsk i w Unii
Europejskiej, Centrum Europejskie N atolin , W arszawa 2003, s. 45 i 47.
Za tr ud n ien ie w polskiej go sp od ar ce w ko nt ekś cie in te g r a c ji ...
W pływ integracji z U n ią E u ro p ejsk ą n a polski rynek p racy za pośred nictwem o d działyw ania na ek sp o rt netto nie zap o w iad a się optym istycznie, przynajm niej w k ró tk im okresie. D otychczasow e tendencje sald a o b ro tó w h an d lu zagranicznego były wysoce niekorzystne (zob. tab . 5), aczkolwiek trze b a o d n o to w ać w ostatnich latach zmniejszenie się ujem nego salda. Biorąc pod uw agę dosyć w ysoką im p orto chłonność polskiej g o sp o d ark i, tru d n o zakład ać isto tn e zm iany w zakresie salda o b ro tó w h an d lu zagranicznego w najbliższym czasie. N a p opraw ę w tej kw estii m o ż n a je d n a k liczyć w dłuższym okresie, w raz z po p raw ą konkurencyjności polskiej gosp od arki.
T a b e l a 5 O broty handlu zagranicznego (ceny bieżące) w Polsce w latach 1990-2002 (w min U S D )
Rok Ľksport Import Saldo ogółem Saldo obrotów
z UE 1990 14 322 9 528 4 794 2 170,4 1991 14 903 15 522 - 6 1 8 538,5 1992 13 187 15 913 - 2 726 -9 4 0 ,9 1993 14 143 18 834 - 4 691 - 1 751,6 1994 17 240 21 569 - 4 329 - 1 582,1 1995 22 895 29 050 - 6 155 - 2 770,0 1996 24 440 37 137 - 1 2 697 - 7 591,7 1997 27 250 43 895 - 1 6 645 - 1 0 472,2 1998 28 228 47 053 - 1 8 825 -1 1 757,5 1999 27 407 45 911 - 1 8 504 - 1 0 499,1 2000 31 651 48 940 - 1 7 289 - 7 807,2 2001 36 092 50 275 - 1 4 183 - 5 878,3 2002 41 010 55 113 - 1 4 103 - 5 817,5
Ź r ó d ł o : G ospodarka P olski 1997, RC SS, W arszawa 1997, s. 148; Ocena sytuacji społeczno-
g o sp o d a rczej w 1998 roku, RC SS, Warszawa 1999, s. 16; „M ały R ocznik Statystyczny Polski
2000 (s. 344-348) i 2003 (s. 371).
R ozw ażając wpływ w ym ienionych wyżej trzech czynników n a sytuację na ry n k u pracy w arto zw rócić uwagę na dwie perspektyw y, w ram ach któ ry ch ten wpływ się dokonuje;
- perspektyw ę k ró tk o o k reso w ą, kiedy zm iany tych czynników wpływają n a krajow e zatru d n ien ie i bezrobocie p op rzez oddziaływ anie n a efekty popytow e o ra z k ształtow an ie poziom u produkcji,
- persp ek ty w ę d łu g o o k reso w ą, kiedy te czyn nik i m o g ą w pływ ać n a zatrudnienie i bezrobocie za pośrednictwem oddziaływ ania n a efekty podażowe oraz kształtow ania w zrostu gospodarczego (dotyczy to zwłaszcza bezpośrednich inwestycji zagranicznych i transferów funduszy z U E).
B iorąc pod uw agę perspektyw ę długookresow ą w pływ u procesów integ racyjnych n a zatrudnienie i bezrobocie, w k tó ry m is to tn ą rolę odgryw a
oddziaływanie n a dynam ikę wzrostu gospodarczego, trzeba uwzględnić również d yn am ik ę w ydajności pracy. W iadom o, że przy wyższej dynam ice w zrostu w ydajności p racy skutki tego dla zatru d n ien ia w w a ru n k ach założenia ceteris paribus b ęd ą m niej korzystne.
P odsum ow ując, o ile zw iększony napływ bezpośrednich inwestycji za g ra n ic zn y ch o ra z fu n d u sz y z U E p o d n o sić będzie k ra jo w ą p ro d u k c ję i zatrudnienie, o tyle utrzym ujący się ujem ny ek sp o rt n e tto osłabiał będzie te tendencje. W sum ie m o żn a liczyć n a w zrost p ro d u k cji w rezultacie członkostw a, bardziej znaczący w średnim i długim okresie. E fekty tych procesów d la za tru d n ien ia będą jed n ak ż e słabsze z p o w o d u silnych tendencji d o bezzatrudnieniow ego w zrostu gospodarczego w Polsce. W a rto zauw ażyć, że od połow y lat 90. tem po w zrostu w ydajności pracy (m ierzone w artością PK B na 1 pracującego) jest w polskiej gospodarce b ard zo wysokie i kształtuje się n a poziom ie 4 -5 % rocznie. Jeśli tem po to u trzy m a się w przyszłości (co je st p ra w d o p o d o b n e w w aru n k ach silnej presji ko nk urencyjn ej i otw arcia gospodarki), to prozatrudnieniow e efekty podniesienia w zrostu gospodarczego b ędą p o czątkow o znikom e.
4. P R O G N O Z A P O P Y T U N A PR AC Ę N A N A JB L IŻ S Z E L A T A 1
P od staw ą prog nozy jest p ro sta funkcja p o p y tu n a p racę postaci: ln (L fl) = c0 + c ,t + c2 ln (У„) + 4 (1) gdzie:
L„ - liczba pracujących w sektorze i (i = 1 - rolnictw o , 2 - przem ysł i bud ow nictw o, 3 - usługi) w okresie t (i = 1995, 1; 1995, 2; ...; 2003, 4) w gosp o d arce polskiej;
Y„ - w arto ść d o d a n a b ru tto w sektorze i (i = 1 - ro lnictw o , 2 - przem ysł i bu dow nictw o, 3 - usługi) w okresie i (t = 1995, 1; 1995, 2; ...; 2003, 4) w g o sp o d arce polskiej;
t - zm ienna czasow a;
c0 - p a ra m e tr bez bezpośredniej interpretacji ekonom icznej;
c, - tem po zm ian p o p y tu n a pracę w sektorze i (i = 1 - rolnictw o, 2 - prze m ysł i budow nictw o, 3 - usługi) w okresie i (i = 1995, 1; 1995, 2; ...; 2003, 4) w ynikające ze zm ian w ydajności pracy;
c2 - elastyczność p o p y tu n a pracę w sektorze i (i = 1 - rolnictw o, 2 - prze m ysł i budow nictw o, 3 - usługi) w okresie t (i = 1995, 1; 1995, 2; ...; 2003, 4) względem w artości dodanej b ru tto w tym sektorze.
1 T a część artykułu jest oparta na opracowaniu E. K w iatkow skiego, T. Tokarskiego, A. R ogu t, Prognoza p opytu na pracę w ujęciu sektorow ym w Polsce, 2004 (m aszynopis).
N a podstaw ie ró w n a n ia (1) sk onstruow any zo stał system ró w n a ń postaci: In (Li?) = c,o + c „ t+ с , 21п(УД) + { й
■ ln (L P B ) = с 2o + c j, í + с 2 2 ln ( Y P B ) + ( la ) ln (L U) = c 30 + c31 + c 32 ln (FL/) + í«
gdzie:
L R , L P B , L U - liczba pracujących odpow iednio w sektorze rolniczym , przem ysłow o-budow lanym i usługow ym ;
Y R , YPB, Y U — w artość d o d a n a b ru tto odpow iednio w sektorze rolniczym, przem ysłow o-budow lanym i usługow ym ;
pozostałe p aram etry interp retu je się analogicznie ja k w ró w n an iu (1). O szacow ane p aram etry układu rów nań ( la ) były p o d staw ą prognozy p o p y tu n a pracę.
W celu opracow ania wielowariantowej prognozy p o py tu n a pracę założono trzy w arianty tem p a w zrostu w artości dodanej b ru tto w poszczególnych sek to rach d la lat 2004-2007 (pesym istyczny, um iark o w an y i optym istyczny) - por. tab . 6. T e w arianty stały się p o d staw ą pro gn ozy wielkości popytu na pracę w poszczególnych sektorach gospodarczych i gospodarce ja k o całości. W yniki pro g n o z przedstaw ione są w tab . 7.
T a b e l a 6
Warianty średniorocznego tempa wzrostu wartości dodanej brutto w poszczególnych sektorach gospodarczych w przypadku różnych wariantów prognozy (w %)
Wariant
Średnioroczne tempo wzrostu wartości dodanej brutto w latach 2004-2007 (w %)
rolnictwo przemysł
i budow nictw o usługi ogółem
Pesym istyczny - 1 3,5 3,5 3,4
U m iarkow any -0 ,0 1 4,5 5,5 5,1
O ptym istyczny 0,5 6,0 7,0 6,5
Ź r ó d ł o : E. K w iatkow ski, T. Tokarski, Л. R ogut, Prognoza popytu na pracę w ujęciu
sektorow ym »v Polsce, 2004 (m aszynopis).
W w ariancie pesym istycznym , liczba pracujących w sektorze rolniczym zmniejszy się w latach 2004-2007 o ponad 7% stanu z ro k u 2003, w sektorze przem ysłow o-budow lanym spadnie o 3,7% w latach 2004-2007, w sektorze usługow ym w zrośnie zaś o 0,3% w latach 2004-2007. L iczba pracujących ogółem sp ad n ie o p o n a d 2% .
T a b e l a 7 Prognoza liczby pracujących ogółem oraz w poszczególnych sektorach gospodarki: a) wariant pesym istyczny
Tem po wzrostu wartości
dodanej brutto (w %) 3,4 -1 3,5 3,5
Liczba pracujących
(w tys. osób ) w roku: ogółem rolnictwo
przemysł
i budow nictw o usługi
2004 13 662,3 2 466,5 3 982,1 7 213,6
2005 13 542,9 2 419,0 3 902,0 7 221,8
2006 13 426,0 2 372,5 3 823,5 7 230,0
2007 13 311,6 2 326,8 3 746,6 7 238,2
Łączna zm iana popytu na pracę w latach 2003-2007 -2 ,2 % -7 ,3 % -3 ,7 % 0,3% b) wariant um iarkowany T em po wzrostu wartości dodanej brutto (w %) 5,1 -0,01 4,5 5,5 Liczba pracujących
(w tys. o sób ) w roku: ogółem rolnictwo
przemysł
i budow nictw o usługi
2004 13 704,6 2 470,0 3 990,7 7 243,9
2005 13 627,3 2 425,9 3 918,8 7 282,6
2006 13 552,3 2 382,6 3 848,2 7 321,5
2007 13 479,6 2 340,1 3 778,9 7 360,6
Łączna zm iana popytu na pracę w latach
2003-2007 -1 ,0 % -6 ,7 % -2 ,9 % 2,0%
c) wariant optym istyczny T em po wzrostu wartości
dodanej brutto (w %) 6,6 1,0 6,0 7,0
Liczba pracujących
(w tys. osób ) w roku: ogółem rolnictwo
przemysł
i budow nictw o usługi
2004 13 743,3 2 473,6 4 003,4 7 266,3
2005 13 704,5 2 432,9 3 943,8 7 327,7
2006 13 667,8 2 392,9 3 885,1 7 389,7
2007 13 633,1 2 353,6 3 827,3 7 452,1
Łączna zm iana popytu na pracę w latach
2003-2007 0,1% -6 ,2 % -1 ,7 % 3,3%
W w ariancie um iarkow anym , liczba pracujących w sektorze rolniczym zm niejszy się w latach 2004-2007 o 6,7% stan u z ro k u 2003, w sektorze przem ysłow o-budow lanym o 2,9% w sto su n k u d o ro k u 2003, w sektorze usługowym wzrośnie zaś o 2% w latach 2004-2007. R ów nież w tym wariancie przew iduje się spadek liczby pracujących ogółem .
W w ariancie optym istycznym , liczba pracujących w sektorze rolniczym zmniejszy się w latach 2004-2007 o ponad 6% stan u z ro k u 2003, w sektorze przem ysłow o-budow lanym zmniejszy się o 1,7% w latach 2004-2007, w sek to rze usługow ym w zrośnie zaś o 3,3% w latach 2004 -2007.
5. Z A K O Ń C Z E N IE
In te g ra c ja z U n ią E u ro p e jsk ą je st wielkim w yzw aniem d la polskiej g o spo darki. Integrujem y się z ugrupow aniem o w ysokim poziom ic rozw oju gospodarczego, o nowoczesnej i wysoce konkurencyjnej produkcji. Sprostanie k onku rencji z takim i p artn e ram i w ym aga szeregu d o sto so w ań w polskiej gospo darce, w tym rów nież w sferze rynku pracy. D o sto so w an ia te, choć niełatw e do urzeczyw istnienia i wywierające n a k ró tk ą m etę szereg niekorzys tnych sku tk ó w dla rynku pracy, są w perspektyw ie dłuższego okresu bardzo pożądane i przyczyniają się do popraw y konkurencyjności polskiej gospodarki.
A kcesja do Unii Europejskiej p rzy p ad a n a o kres ch arak tery zu jący się tru d n ą sytuacją na polskim ry nku pracy (sto sun ko w o w ysokie bezrobocie, przestarzała stru k tu ra zatrudnienia). Perspektywy polskiego rynku pracy zależą w dużym stopniu od w ew nętrznych i zew nętrznych czynników rozw ojow ych o raz polityki pań stw a w zakresie za tru d n ien ia i bezro bo cia. C złonkostw o w Unii E uropejskiej w inno być w ykorzystane d la w sparcia krajow ej polityki w sferze za tru d n ien ia i bezrobocia.
W pływ członkostw a w Unii Europejskiej n a sytuację n a polskim rynku pracy zależy w dużej m ierze od h o ry z o n tu czasow ego analizy. W okresie kró tk im (2-3 lata) efekty czynników pogarszających sytuację n a ry n k u pracy (ujem ny e k sp o rt n etto , przyspieszone zm iany stru k tu ra ln e i realok acja siły roboczej, w drażanie postęp u technicznego i w zrost w ydajności pracy) m ogą przew ażać nad efektam i działania czynników popraw iających sytuację n a tym ry n k u (tran sfer śro d k ó w finansow ych z U nii E uropejskiej do Polski, w zrost bezpośrednich inwestycji zagranicznych). P rogn oza n a lata 2004-2007 zakłada wzrost liczby pracujących ogółem jedynie przy założeniu dosyć optymistycznego w arian tu w zrostu p rodukcji. W okresach średnim i długim siła d ziałania obu grup czynników w inna ulec odw róceniu, w rezultacie czego m o ż n a oczekiwać korzystnego w pływ u akcesji n a sytuację n a ry n k u pracy w Polsce.
E u g e n iu sz K w ia tk o w s k i
E M P L O Y M E N T IN T H E P O L IS H E C O N O M Y IN T H E P R O C E SS O F IN TEG R A TIO N W ITH T H E E U R O P E A N U N IO N
(Summary)
The paper analyses tendencies and perspectives o f em ploym ent in Poland in the process o f integration with the European U nion. Em ploym ent forecasts are based on the model in which em ploym ent is dependent on G D P .
The analysis show s a difficult labour market performance in Poland in the pre-accession period. T he m ain thesis o f the paper is the influence o f Poland’s m embership in the E U upon labour market perform ance in Poland depends much on time horizons. In the short run one can rather expect negative impact on labour market performance, but in the medium and longer run positive influences should predominate.
