ARTYK U ŁY RECENZYJNE I RECENZJE 247 u s t a le ń z a k u lis o w y c h , p o k tó r y c h n ie z o s t a j ą m a t e r i a l n e ś la d y . N ic n a t o m i a s t n ie s t a ło n a p r z e s z k o d z ie w p r ó b i e o d p o w ie d z i n a p y t a n i e o k r y t e r i u m d o b o r u c z ło n k ó w R a d y , in n y m i sło w y s p r e c y z o w a n ia , c z y m m ia ł a b y ć w e d le g e n . S ik o r s k ie g o i je g o n a jb liż s z e g o o to c z e n ia p o lity c z n e g o . N i e p o d ję c i a te j s p r a w y n i e u w a ż a m z a m a n k a m e n t p ra c y . B a r d z ie j z a w y ra z s y m p a tii a u t o r a d o o s o b y i p o lity k i g e n . S ik o r s k ie g o . D l a p is z ą c e g o t e s ło w a n ie u le g a w ą tp liw o ś c i, ż e w in te n c ji s z e fa r z ą d u R a d a m ia ł a b y ć j e s z c z e j e d n y m i n s t r u m e n t e m u t r w a la n ia je g o w p ły w ó w i b u d o w a n i a a tm o s f e r y u z n a n i a d la p r o w a d z o n e j p r z e z s ie b ie p o lity k i. Z p e w n o ś c ią n ie b y ła n a to m i a s t w y r a z e m d b a ło ś c i o s tw o r z e n i e c ia ła b e z w z g lę d n ie r e p r e z e n t a t y w n e g o , b ę d ą c e g o o d b ic ie m r ó ż n y c h k u lty w o w a n y c h n a o b c z y ź n ie s p o s o b ó w m y ś le n ia . P o w y ż s z a k o n s t a ta c j a , n a w ia s e m m ó w ią c , n ie p o m n ie js z a ro li, j a k ą R a d a N a r o d o w a o d e g r a ł a w c z a s ie w o jn y . D r u g ą c z ę ś ć k s ią ż k i s ta n o w i d z ia ł o c h a r a k t e r z e ź r ó d ło w y m . R o m u a l d T u rk o w s k i, a u to r w y b o r u d o k u m e n t ó w ilu s tr u ją c y c h d z ia ła ln o ś ć i z a i n t e r e s o w a n i a R a d y , s t a n ą ł p r z e d t r u d n y m z a d a n i e m t a k ie g o ic h s k o m p o n o w a n ia , b y s ta n o w iły k o m e n t a r z d o t e k s t u E u g e n i u s z a D u r a - c z y ń s k ie g o . N ie b y ło to ł a tw e n ie ty lk o z e w z g lę d u n a d u ż ą ilo ś ć s p r a w p o r u s z a n y c h w p ie rw s z e j c z ę ś c i, a le t a k ż e — j a k w o ln o się d o m y ś la ć — s z c z u p ło ś ć m ie js c a . Z z a d a n ia t e g o R . T u rk o w s k i w y s z e d ł j e d n a k o b r o n n ą r ę k ą . N a je g o w y b ó r s k ł a d a s ię b lis k o 90 d o k u m e n t ó w p o g r u p o w a n y c h w s i e d m i u d z ia ła c h . K r y t e r i u m ic h w y o d r ę b n i e n i a w y z n a c z a c h a r a k t e r d o k u m e n t ó w d o ty c z ą c y c h R a d y , j a k i p r z e z n i ą w y tw o r z o n y c h . P o d z ia ł t a k i j e s t z r o z u m ia ły i n ie b u d z i z a s tr z e ż e ń . M o ż n a j e d y n i e m ie ć w ą tp liw o ś ć , c zy n ie n a z b y t r o z b u d o w a n y z o s t a ł d z ia ł p ie rw s z y , n a z w a n y p r z e z a u t o r a
— Uregulowania prawne.
Z a w ie r a o n w ię k s z o ś ć a k tó w , d z ię k i k tó r y m R a d a z a w d z i ę c z a ł a s w o je i s t n ie n i e w r a z z z a r z ą d z e n i e m P r e z y d e n t a o je j r o z w ią z a n iu z 21 m a r c a 19 4 5 r. C h o ć z r o z u m ia ł a j e s t d b a ło ś ć a u t o r a o to , b y w k s ią ż c e z n a la z ły się d o k u m e n ty p r z e d s t a w i a j ą c e f o r m a l n o p r a w n ą s t r o n ę d z ia ła n ia R a d y , z a ł o ż e n i e m b a r d z ie j o p ty m a l n y m — p r z y n a jm n ie j z p u n k t u w id z e n ia p is z ą c e g o t e s ło w a — b y ło b y z w ię k s z e n ie lic z b y d o k u m e n t ó w ilu s tr u ją c y c h s p ra w y , k tó r y m i in te r e s o w a ła s ię R a d a o r a z z a w ie r a ją c y c h o p in ie je j c z ło n k ó w . N a z a k o ń c z e n i e n in ie js z y c h u w a g w y p a d a p o w tó r z y ć o p in ię j u ż w y p o w ie d z ia n ą . K s ią ż k a E u g e n i u s z a D u r a c z y ń s k ie g o i R o m u a l d a T u r k o w s k ie g o j e s t p ie r w s z ą p r a c ą t a k w n ik liw ie p r z e d s t a w i a j ą c ą d z ie je R a d y N a r o d o w e j w o k r e s ie w o jn y . U m i e j ę t n e p o ł ą c z e n i e t e k s t u r e k o n s t r u u j ą c e g o i i n t e r p r e t u j ą c e g o je j d z ia ła ln o ś ć z b o g a ty m w y b o r e m d o k u m e n t ó w p o w o d u je , ż e p a r l a m e n t p o ls k i n a o b c z y ź n ie n i e j e s t j u ż in s ty tu c ją m a ł o z n a n ą i p o z o s t a j ą c ą ty m s a m y m w c ie n iu in n y c h o r g a n iz a c ji p o w o ła n y c h d o ż y c ia p o z a k r a je m p o w r z e ś n iu 1 9 3 9 r.RafaÆ Habielski
W arszaw a
Generał Kazim ierz Glabisz (1893-1981). Służba wojskowa, działalność sportowa
i publicystyczna w kraju i na obczyźnie, p o d red. M ark a Szczerbińskiego i A n
drzeja Suchcitza, G orzów W ielkopolski 1999, ss. 122
Z in ic ja ty w y R a d y P o r o z u m ie w a w c z e j B a d a ń n a d P o lo n ią ś w ia tło d z ie n n e u j r z a ła p r a c a z b io r o w a p o ś w ię c o n a w o js k o w e j i s p o r to w e j d z ia ła ln o ś c i o r a z p o g l ą d o m p o lity c z n y m g e n . K a z im ie r z a G la b is z a . T o m ik s ta n o w i p o k ł o s i e k o n f e r e n c ji n a u k o w e j, k t ó r a o d b y ła s ię w G o r z o w ie W ie lk o p o ls k im w 1 9 9 4 r.
248 A R T Y K U Ł Y R E C E N Z Y J N E I R E C E N Z J E
P o le k t u r z e s z k ic u b io g r a f ii g e n e r a ł a p i ó r a A n d r z e j a S u c h c itz a ( I n s t y t u t P o ls k i i M u z e u m S ik o r s k ie g o , L o n d y n ) , M a r k a S z c z e r b iń s k ie g o i B a r n a r d a W o lt m a n n a — o b a j I n s t y t u t W y c h o w a n ia F iz y c z n e g o G o r z ó w W ie lk o p o ls k i, C z y te ln ik m o ż e s ię p r z e k o n a ć , ż e K a z im ie r z G la b is z b y ł w d z ie ja c h P o ls k i, z w ła s z c z a w o k r e s ie d w u d z ie s to le c ia m ię d z y w o je n n e g o , p o s t a c ią n ie w ą tp liw ie w y ją tk o w ą . Z k ilk u z r e s z t ą w z g lę d ó w . M ia n o w ic ie : ż o łn i e r z e m , k tó r y b r a ł u d z ia ł w d z ia ła n ia c h z b r o jn y c h w la t a c h I w o jn y ś w ia to w e j. N a s t ę p n ie p r z e r o d z ił s ię w p o w s ta ń c a w ie lk o p o ls k ie g o — w s z a k u r o d z ił s ię n a p o łu d n io w y c h o b r z e ż a c h W ie lk o p o ls k i, w O d o la n o w ie . W k o ń c u , z a s p r a w ą J ó z e f a P iłs u d s k ie g o , w c ie lił s ię w p o s t a ć c e n io n e g o o f ic e r a s z ta b o w e g o , z a jm u ją c e g o s ię p r o b l e m a t y k ą n ie m ie c k ą — s łu s z n ie , słu ż y ł p r z e c ie ż w c z e ś n ie j w a r m ii n ie m ie c k ie j. J e d n o c z e ś n i e a k ty w n ie u c z e s tn ic z y ł w ż y c iu s p o r to w y m k r a ju , b y ł b o w ie m m .in . p r e z e s e m P o ls k ie g o K o m i t e t u O lim p ijs k ie g o . W k a m p a n i i w rz e ś n io w e j d o w o d z i ł z a i m p r o w iz o w a n ą g r u p ą „ K i e l c e ” . N a e m i g r a c j ę , d o S z k o c ji, d o t a r ł d o p i e r o w 1941 r. T u o b ją ł d o w ó d z tw o , p o c z ą tk o w o 2. D y w iz ji G r e n a d i e r ó w , p ó ź n ie j z a ś 4. D y w iz ji P ie c h o ty . J u ż p o z a k o ń c z e n i u d z ia ła ń w o je n n y c h w E u r o p i e p r e z y d e n t R P W ła d y s ła w R a c z - k ie w ic z m ia n o w a ł G la b is z a 1 c z e r w c a 19 4 5 r. g e n e r a ł e m b r y g a d y . B o h a t e r p r a c y n ie z d e c y d o w a ł się n a p o w r ó t d o k r a ju , o g a r n ię te g o w ó w c z a s r e p r e s j a m i k o m u n is ty c z n y m i i s o w ie ty z a c ją . P o 3 2 l a t a c h n o s z e n ia m u n d u r u — w a r m ii p r u s k ie j, W o js k u P o ls k im i P o ls k ic h S iła c h Z b r o j n y c h n a Z a c h o d z i e , w 1 9 4 7 r., w r a m a c h P o ls k ie g o K o r p u s u P r z y s p o s o b ie n ia i R o z m ie s z c z e n ia , w łą c z y ł s ię d o d z ia ła ln o ś c i c y w iln e j. T r u d n ił s ię tłu m a c z e n i a m i , w s z a k b ie g le w ła d a ł k ilk o m a j ę z y k a m i, p is y w a ł d o c z a s o p is m e m ig r a c y jn y c h o r a z a k ty w n ie u c z e s tn ic z y ł w p r a c a c h k ilk u o r g a n iz a c ji n a o b c z y ź n ie , p r z e d e w s z y s tk im s p o r to w y c h . W k o le jn y c h t e k s ta c h o m a w ia n e j p r a c y A u to r z y r o z b u d o w a li n a jw a ż n ie js z e w ą tk i z b i o g r a f ii g e n . K a z im ie r z a G la b is z a . Z a n a jc ie k a w s z e u z n a łb y m r o z w a ż a n ia W a ld e m a r a R e z m e r a ( U n i w e r s y t e t M i k o ła ja K o p e r n i k a w T o r u n iu ) n a t e m a t s łu ż b y w o js k o w e j b o h a t e r a p r a c y w la t a c h 1 9 1 5 - 1 9 2 8 , M i c h a ł a S ło n ie w s k ie g o ( A k a d e m i a W y c h o w a n ia F iz y c z n e g o w W a r s z a w ie ) p o ś w ię c o n e d z ia ła ln o ś c i w o r g a n iz a c ja c h s p o r to w y c h o r a z E d m o n d a G o g o le w s k ie g o (L ille ) i M a r k a S z c z e r b iń s k ie g o p t .
Generał Glabisz jako działacz sportowy emigracji polskiej
w Wielkiej Brytanii. W p ie r w s z y m s z k ic u A u t o r s z c z e g ó ło w o p r z e d s t a w i ł p r z e b i e g s łu ż b y w o j
s k o w e j K a z im ie r z a G la b is z a . J a k o p o d d a n y p r u s k i z o s ta ł w 19 1 5 r. w c ie lo n y d o a r m ii n i e m i e c k ie j i w a lc z y ł z a r ó w n o n a f r o n c ie w s c h o d n im p r z e c iw k o w o js k o m r o s y js k im , j a k i p ó ź n ie j n a f r o n c i e z a c h o d n im p r z e c iw k o a lia n to m . P o o d z y s k a n iu p r z e z P o ls k ę n ie p o d le g ło ś c i, p o k r ó tk im e p iz o d z ie p o w s ta ń c z y w 1 9 2 0 r., p o r . G la b is z z o s ta ł o d d e le g o w a n y d o K w a te r y G łó w n e j N a c z e ln e g o W o d z a . W la t a c h 1 9 2 2 -1 9 2 3 o d b y ł s t u d i a w W y ż s z e j S z k o le W o je n n e j. Z a b r a k ł o m i j e d y n i e w ty m f r a g m e n c i e p r a c y in f o r m a c ji o ty m , iż k p t. G la b is z w p ie r w s z y c h la ta c h I I R z e c z y p o s p o lite j p e łn i ł o b o w ią z k i p ie r w s z e g o o f ic e r a d o z le c e ń s p e c ja ln y c h w o t o c z e n i u J ó z e f a P iłs u d s k ie g o . Z K o m e n d a n t e m t e ż o d b y ł k ilk a p o d r ó ż y , w ty m p o z a g r a n ic e k r a ju . W r a ż e n ia z a ś z ty c h w o ja ż y b a r w n ie o p is a ł n a ła m a c h „ O r ł a B i a ł e g o ” 1. I n n a s p r a w a , ż e A u t o r n i e w y k o r z y s ta ł r ó w n ie ż k o le jn e j r e la c ji K . G la b is z a , w k tó r e j r z u c ił o n n o w e ś w ia tło n a p o c z ą tk i s w o je j s łu ż b y w o js k o w e j w W o js k u P o ls k im 2. J e ś li c h o d z i o s p o r to w e z a i n t e r e s o w a n i a b o h a t e r a s z k ic u , t o g e n e z a z ja w is k a s ię g a o k r e s u g im n a z ja ln e g o . W la t a c h 1 9 0 4 -1 9 1 3 b y ł G la b is z a k ty w n y m c z ło n k ie m k l u b u s p o r to w e g o „ V e n e t ia ” w O s tr o w ie W ie lk o p o ls k im . W P o ls c e n i e p o d le g łe j s to p n io w o , k r o k p o k r o k u , z d o b y w a ł k o l e j n e s z c z e b le w k a r ie r z e d z ia ła c z a s p o r to w e g o . W s z e d ł m .in . w s k ł a d z a r z ą d u P o ls k ie g o Z w ią z k u L a w n - T e n is o w e g o i P o ls k ie g o Z w ią z k u P iłk i N o ż n e j. P o d k o n i e c la t1 K. G labisz, Podróże z M arszałkiem , „ O rzeł B iały” 1975, n r 129. 2 Id em , W służbie najtrudniejszy jest p o czą tek, „ O rze ł B iały” 1967, n r 41.
ARTYK U ŁY RECENZYJNE I RECENZJE 249
d w u d z ie s ty c h z o s t a ł , j a k p o d k r e ś l ił M ic h a ł S ło n ie w s k i, j e d n y m z k ilk u n a jw a ż n ie js z y c h d e c y d e n tó w p o ls k ie g o s p o r t u . W y n ik a ło t o z f a k tu , iż G la b is z z n a la z ł s ię z a r ó w n o w e w ła d z a c h Z w ią z k u P o ls k ic h Z w ią z k ó w S p o r to w y c h i P o ls k ie g o K o m i t e t u O lim p ijs k ie g o . A u t o r w s k a z a ł r ó w n ie ż n a f a k t, ż e G la b is z w r a m a c h w y m ie n io n y c h o r g a n iz a c ji r e a liz o w a ł p o lity k ę z a k r e ś l o n ą p r z e z P iłs u d s k ie g o i j e g o n a jb liż s z e o to c z e n ie . Z o s o b ą b o h a t e r a k s ią ż k i — p o d k r e ś l ił M i c h a ł S ło n ie w s k i — n a le ż y r ó w n ie ż w ią z a ć p ie r w s z e o lim p ijs k ie s u k c e s y p o ls k ic h s p o r t o w c ó w . A u t o r w s w o ic h r o z w a ż a n ia c h p o m in ą ł w s z a k ż e in n y , w m o im p r z e k o n a n i u r ó w n ie i s to tn y a s p e k t s p o r to w e j d z ia ła ln o ś c i K a z im ie r z a G la b is z a . R z e c z d o ty c z y j e g o s z e r o k ic h k o n ta k tó w z e ś r o d o w is k ie m s z a c h is tó w o r a z w ła d z a m i P o ls k ie g o Z w ią z k u S z a c h o w e g o . N i e p r z y p a d k o w o , w s z a k s z a c h y w o t o c z e n i u M a r s z a ł k a c ie sz y ły s ię w y ją tk o w y m u z n a n ie m . N a le ż y p r z e d e w s z y s tk im p a m i ę t a ć o ty m , iż G la b is z b y ł s ta ły m s z a c h o w y m p a r t n e r e m J ó z e f a P iłs u d s k ie g o 3. W la t a c h tr z y d z ie s ty c h w łą c z y ł s ię d o p r a c o r g a n iz a c y jn y c h z w ią z a n y c h z f u n k c jo n o w a n ie m P o ls k ie g o Z w ią z k u S z a c h o w e g o . W 1 9 3 5 r. n a z w is k o G la b is z a m o ż n a o d s z u k a ć w ś r ó d c z ło n k ó w K o m i te t u O r g a n iz a c y jn e g o V I o lim p ia d y s z a c h o w e j w W a r s z a w ie 4. P o n a d t o p r z e z k i e r o w n ic tw o z w ią z k u z o s t a ł d o c e n io n y n a d a n i e m g o d n o ś c i p r e z e s a h o n o r o w e g o P o ls k ie g o Z w ią z k u S z a c h o w e g o 5. P o d o b n e g o z a s z c z y tu d o s tą p ili ty lk o : J ó z e f P iłs u d s k i, g e n . K a z im ie r z S o s n k o w s k i i K a z im ie r z P iłs u d s k i. W 19 3 9 r ., w to w a r z y s tw ie m .in . g e n . K a z im ie r z a S o s n k o w - s k ie g o , p łk . d y p l. d r. M a r i a n a S te if e r a , m in i s t r a W ito ld a G r a b o w s k ie g o , d r. H e n r y k a G r u b e r a , K a z im ie r z a P iłs u d s k ie g o z n a la z ł s ię w g r o n i e w s p ó łtw ó r c ó w R a d y N a c z e ln e j P Z S z a c h .
W y b u c h I I w o jn y ś w ia to w e j p r z e r w a ł d z ia ła ln o ś ć s p o r to w ą , z r e s z t ą n ie ty lk o p łk . K a z im ie r z a G la b is z a . D o k rę g ó w m iło ś n ik ó w s p o r tu i ak ty w n y ch d z ia ła c z y p o w ró c ił p o 1945 r. W ła ś n ie g e n . G la b is z z o s ta ł p ie rw s z y m p rz e w o d n ic z ą c y m R a d y W y c h o w a n ia F iz y c z n e g o i S p o r tu w L o n d y n ie , p ó ź n ie j Z w ią z k u P o ls k ic h K lu b ó w S p o r to w y c h w W ie lk ie j B r y ta n ii. Z j e g o in s p ir a c ji u k a zy w a ły się „ N o w in y S p o r to w e ” , je d y n e p is m o o ty m p r o f ilu n a e m ig ra c ji. A u to rz y sz k ic u — E d m o n d G o g o le w s k i i M a r e k S z c z e rb iń s k i w y ło w ili ró w n ie ż n ie z w y k le in te r e s u ją c y e p iz o d z p o w o je n n e j b io g ra fii g e n e ra ła . O tó ż w 1960 r., p o w s p a n ia ły m s u k c e sie p o ls k ic h s p o rto w c ó w n a o lim p ia d z ie w R z y m ie , G la b is z w y s to s o w a ł d o P K O L w W a rsz a w ie t e le g r a m z g ra tu la c ja m i. A r g u m e n to w a ł, ż e m u s ia ł t a k u c z y n ić j a k o p r z e d w o je n n y p rz e w o d n ic z ą c y P K O L . W 1979 r., k ied y P K O L o b c h o d z ił ju b ile u s z 6 0 - le c ia , g e n e r a ł p r z y p o m n ia ł się w s z y s tk im k ib ic o m i m iło ś n ik o m s p o r t u w o k o lic z n o ś c io w y m p r z e m ó w i e n i u w y g ło s z o n y m n a f a la c h R a d ia W o ln a E u r o p a .
O m a w ia n y t o m d o p e łn i a ją te k s ty Z d z is ła w a C u t t e r a (W ro c ła w ) n a t e m a t s łu ż b y w o js k o w e j G la b is z a w G e n e r a l n y m I n s p e k t o r a c i e S ił Z b r o jn y c h ( 1 9 2 9 - 1 9 3 9 ) o r a z W ie s ła w a H ła d k ie w i- c z a (P o lite c h n ik a w Z ie lo n e j G ó r z e ) i P a try k a B o rk o w s k ie g o ( I n s ty tu t W y c h o w a n ia F iz y c z n e g o w G o rz o w ie W ie lk o p o ls k im ) o je g o d z ia ła ln o ś c i p u b lic y sty c zn e j. W p ra c y z n a la z ły się ró w n ie ż w s p o m n ie n ia s io s trz e ń c a g e n e r a ła — A n d r z e ja R o ż a n o w ic z a o r a z w y b ó r n a jc ie k a w sz y c h a r ty k u łó w o t e m a ty c e s p o r to w e j, k t ó r e u k a z a ły s ię w p r a s i e e m ig r a c y jn e j p o z a k o ń c z e n i u w o jn y . P o d s u m o w u ją c , n a le ż y z a u w a ż y ć , ż e j a k k o lw ie k m a m y t u d o c z y n ie n ie z p r a c ą o b j ę t o ś c i o w o n ie w ie lk ą , t o z u w a g i n a n o w a to r s k i c h a r a k t e r b a d a ń i z a k r e s u s ta lo n y c h f a k tó w j e s t to p u b l ik a c ja n a d e r c e n n a , p o b u d z a j ą c a d o d a ls z y c h p o s z u k iw a ń a rc h iw a ln y c h .
Tadeusz Wolsza
W arszaw a
3 T W olsza, Szachy w życiu Józefa Piłsudskiego, (w:) M arszałek J ó ze f P iłsudski — p a tro n A k a d e m ii
W ychowania Fizycznego w Warszawie, p o d red. K. H ąd zelk a, W arszaw a 1998, s. 42.
4 M. L itm anow icz, V I wszechświatowa olim piada szachow a Warszawa 1935, W arszaw a 1995, s. 7. 5 T W olsza, Arcymistrzowie, mistrzowie, amatorzy... Słow nik biograficzny szachistów po lskich , t. 3, s. 116.
