168 RECENZJE
Edyta Stein. Godnos´c´ czowieka, red. Jerzy Machnacz, Wrocaw: Papieski
Wydzia Teologiczny we Wrocawiu 2016, ss. 156. DOI: http://dx.doi.org/10.18290/rped.2017.9.1-12
Recenzowana ksi azka jest owocem konferencji organizowanej przez Studium Nauk Humanistycznych i Spoecznych Politechniki Wrocawskiej, Papieski Wydzia Teolo-giczny we Wrocawiu i Towarzystwo im. Edyty Stein we Wrocawiu, która miaa miejsce w dniach 8-10 X 2015 r. we Wrocawiu. W tym czasie podjeto namys nad kategori a godnos´ci czowieka w ujeciu Edyty Stein. Jes´li chodzi o wybór tematu przewodniego konferencji i tytuu samej publikacji, jak wyjas´nia czytelnikom redak-tor, „po pierwsze jest on skrótem nawi azuj acym do wczes´niej przeze mnie zredago-wanych ksi azek: Edyta Stein. Fenomenologia getyn´sko-monachijska. Z´róda, Wrocaw 2014 oraz Edyta Stein. Fenomenologia getyn´sko-monachijska. Analizy, Wrocaw 2015, które przyblizay mys´l Stein […]. W tym skrócie zawarte jest po drugie to, co interesowao Edyte Stein przez cae zycie: tajemnica wasnego istnienia, kulminu-j aca w godnos´ci osoby ludzkiej” (s. 5).
Niniejsza publikacja wpisuje sie we wspóczesn a dyskusje dotycz ac a kondycji czowieka, jego miejsca we wszechs´wiecie oraz mozliwos´ci rozwoju. Jednoczes´nie postrzega osobe ludzk a przez pryzmat personalizmu, przyjmuj ac przy tym, ze czo-wiek-osoba jest kims´ i ma cos´1. I choc´ zagadnienia zwi azane z ludzk a podmiotowos´-ci a i godnos´ci a gównie kojarzone s a kategoriami filozoficznymi, stay sie one przed-miotem zainteresowania równiez pedagogów. W konsekwencji pojecia te na stae wpisay sie w debate naukow a dotycz ac a rzeczywistos´ci wychowania2.
Omawiany tom zawiera dziesiec´ artykuów, maj acych wartos´c´ nie tylko teoretycz-n a, ale takze praktyczn a. Kazdy z tych tekstów nie jest jedynie prost a rekonstrukcj a mys´li antropologicznej Edyty Stein, lecz przede wszystkim stanowi próbe jej skon-frontowania ze wspóczesnymi problemami filozoficznymi, psychologicznymi oraz pedagogicznymi, dotycz acymi rzeczywistos´ci czowieka.
Praca Jadwigi Guerrero van der Meijden wprowadza czytelnika w koncepcje czowieka jako mikrokosmosu. Autorka, odnosz ac sie do tego zagadnienia, analizuje starozytne pisma Grzegorza z Nyssy, Filona z Aleksandrii oraz Nemezjusza z Emezy, a takze wspóczesn a mys´l filozoficzn a Edyty Stein. Pragnie w ten sposób odnalez´c´ odpowiedz´ na pytanie: „czy mikrokosmicznos´c´ uchybia godnos´ci czowieka, czy tez – przeciwnie – przyczynia sie do jej podkres´lenia?” (s. 15). Siegaj ac do pojecia kos-mosu, Guerrero van der Meijden przyjea, ze kosmos oznacza „cos´ uporz adkowanego, ad i harmonie, a zarazem – s´wiat, uniwersum” (s. 29). I choc´, jak ostatecznie
prze-1W. C
HUDY, Pedagogia godnos´ci. Elementy etyki pedagogicznej, oprac. A. Szudra, Lub-lin: TN KUL 2009, s. 57.
2E. C
AKA, T. KUKOOWICZ, Podmiotowos´c´ wychowanka, w: Teoria wychowania. Wybrane zagadnienia, red. T. Kukoowicz, Stalowa Wola 1997, s. 72-79.
169 RECENZJE
konuje, idea czowieka jako mikrokosmosu w prezentowanych ujeciach przybiera róznorodne formy, takie jak: czowiek-mae niebo, zwierciado adu i harmonii na s´wiecie czy zjednoczenie natur, to jej uznanie nie powoduje zachwiania wyj atkowej pozycji osoby, imagio Dei, w s´wiecie.
Artyku Doroty azewskiej stanowi przyczynek do pedagogiki godnos´ci, któr a Autorka przeciwstawia filozoficznej strategii dekonstrukcji. Zaznacza przy tym, ze dekonstrukcja to „nie tyle modna kategoria naszych czasów, ile podstawowy wzorzec wspóczesnego mys´lenia” (s. 32), charakterystyczny dla postmodernizmu. Jej istot a jest nierozstrzygalnos´c´ w podstawowych kwestiach, takich jak prawda, tozsamos´c´, natura. W konsekwencji przyjecia strategii dekonstrukcji, zdaniem Autorki, „nie tylko termin «godnos´c´ czowieka» znalaz sie w «sowniku wyrazów zapomnianych», lecz równiez godnos´c´ realnego czowieka niewiele dzis´ znaczy” (s. 31). Wychowanie, pojmowane jako proces osobotwórczy, siegaj ac do wartos´ci uniwersalnych, takich jak prawda, dobro i piekno, ocala czowieka przed dekonstrukcj a. Pozwala mu dos´wiad-czac´ wasnej podmiotowos´ci i godnos´ci.
Marek Oktaba, analizuj ac mys´l antropologiczn a Edyty Stein zawart a w jednym z jej najsynniejszych dzie pt. Wiedza Krzyza, poszukuje w niej inspiracji dla pracy socjalnej. Jak zaznacza bowiem sam Autor: „Niniejszy artyku z zaozenia nie zawie-ra opzawie-racowania z dziedziny teorii pzawie-racy socjalnej, a jedynie stanowi zachete do wykonania takiego opracowania – ujmuj acego ksztat ludzkiej duszy oraz umiejsco-wienie czowieka wewn atrz wasnej duszy” (s. 53). Praca socjalna, pojeta jako dzia-anie pomocowe, prospoeczne i profesjonalne, ukierunkowana jest na cel - integralny rozwój czowieka. St ad tez, na co wskazuje Oktaba, podstawowym zadaniem i jedno-czes´nie umiejetnos´ci a pracownika socjalnego powinno byc´ „odkrywanie czowieka poprzez odkrywanie jego s´ladów duchowych, naprowadzaj acych na to, co jest jego dobrem i jego pieknem” (s. 54).
Opracowanie Barbary Otfinowskiej dotyka problematyki kobiecos´ci w ujeciu Edyty Stein. Autorka poszukuje odpowiedzi na pytanie, czym jest godnos´c´ kobiety i w czym wyraza sie jej geniusz (s. 59). W tym celu analizuje zycie i twórczos´c´ E. Stein zarówno ozywion a dziaalnos´c´ spoeczn a na rzecz praw kobiet, jak i jej naukowe zainteresowania kwesti a kobiec a.
Joanna Smoluk-Stachowska dokonuje porównawczego studium nad mys´l a filozo-ficzn a Giovanniego Pica della Mirandoli oraz Edyty Stein, pos´wiecon a godnos´ci osoby ludzkiej. Autorka ukazuje podobien´stwa i róznice, a takze komplementarnos´c´ tych ujec´ w rozumieniu wolnos´ci, wolnej woli, powoania i przeznaczenia czowieka. Artyku Petera Volka dotyka zagadnienia wyj atkowos´ci czowieka w jego przezy-waniu. Autor, siegaj ac do pism Edyty Stein, wskazuje, ze jej analizy dotycz ace kategorii wczucia prowadz a do ujecia ludzkich przezyc´. Przezywanie stanowi dla uczennicy Husserla fundament ludzkiej wyj atkowos´ci. Owa wyj atkowos´c´ wyraza sie w zdolnos´ci osoby ludzkiej do refleksji i poznania, sprawiaj ac, ze kazde przezycie ma osobowy charakter. Wczucie mozna zatem traktowac´ równiez jako kategorie pedagogiczn a. Wi aze sie ono bezpos´rednio ze spotkaniem i dos´wiadczeniem drugiego czowieka, wejs´ciem z nim w niepowtarzaln a relacje, równiez te wychowawcz a.
170 RECENZJE
Praca Jana Wadowskiego stanowi próbe konfrontacji antropologicznej mys´li Edyty Stein z ponowoczesnym relatywizmem. Autor dotyka aktualnych problemów zwi aza-nych z kategori a godnos´ci czowieka. Poszukuje przy tym odpowiedzi na pytania: kim jest czowiek?, jaka jest jego natura?, czym jest i jak wyraza sie godnos´c´? S a to pytania fundamentalne równiez dla pedagogiki, która pojmuje osobe ludzk a jako podmiot spotencjalizowany i dynamiczny.
Claudia Mariéle Wulf swoj a refleksje pos´wiecia zagadnieniu wolnos´ci w ujeciu Edyty Stein. Analizy te zaprowadziy j a do odkrycia zarysowanego przez uczennice Husserla oryginalnego modelu wolnos´ci. W modelu tym, opartym na szerokim i kry-tycznym studium antropologicznym, wyróznic´ mozna trzy podstawowe wymiary wolnos´ci wolnos´c´ indywidualn a, wolnos´c´ relacyjn a i wolnos´c´ egzystencjaln a. Wy-odrebnienie tychze wymiarów wolnos´ci jest wazne zarówno dla teorii, jak i praktyki wychowawczej – szczególnie w wymiarze relacji wychowawczej pomiedzy wycho-wawc a a wychowankiem.
Tekst autorstwa Barbary Mróz pos´wiecony jest studium nad psychologicznymi wymiarami empatii. Problem empatii (wczucia) stanowi dla Stein wazny etap w jej naukowej karierze. Otworzy j a na s´wiat fenomenologii, a samo zas´ wczucie stao sie dla niej niezawodn a metod a poznania prawdy o czowieku. Mróz dokonuje nie tylko rekonstrukcji mys´li Stein na temat wczucia, lecz przede wszystkim poszukuje wspóczesnych jego odniesien´ w róznych nurtach psychologicznych.
Feliciana Merino Escalera w swoim opracowaniu podejmuje kwestie zwi azane z prawami czowieka. W sposób szczególny Autorka ta, odwouj ac sie do fenomenolo-gicznych rozwazan´ Stein, dotycz acych wartos´ci narodu, poszukuje zwi azków i zalez-nos´ci pomiedzy kategoriami: jednostka i wspólnota. Nowozytne ujecie osoby ludzkiej, zapocz atkowane przez Kartezjusza, jako pojedynczej s´wiadomos´ci, zamknietej, samot-nej, niekomunikowalsamot-nej, jak przekonuje, stoi w sprzecznos´ci z ludzk a natur a i god-nos´ci a. Istnienie czowieka, co podkres´la Stein, jest istnieniem osobowym. Oznacza to, iz osoba ludzka z jednej strony istnieje „w sobie”, z drugiej zas´ wychodzi „poza siebie”. Jej istnienie jest zatem istnieniem w s´wiecie, jej zycie zas´ jest zyciem we wspólnocie. Relacje te nie s a czyms´ zewnetrznym, istniej acym w sobie i dla siebie, lecz stanowi a element struktury samego czowieka (s. 140).
Chc ac ocenic´ wartos´c´ niniejszej publikacji, nalezy wskazac´ na jej dwa aspekty – formalny (techniczny) oraz merytoryczny. Nieco sabiej dopracowana zostaa strona formalna – przypisy s a nieujednolicone, brakuje zestawien´ bibliograficznych na kon´cu kazdego z artykuów lub tez zbiorczej bibliografii na kon´cu ksi azki. Moze to wynikac´ z tempa prac nad omawianym tomem. Uwagi te jednak nie umniejszaj a jego znaczeniu dla wspóczesnej nauki.
Bior ac pod uwage merytoryczn a strone omawianej pracy – strukture, waznos´c´ i aktualnos´c´ podejmowanego problemu – jej wartos´c´ poznawcz a nalezy ocenic´ bardzo wysoko. Podjecie refleksji nad godnos´ci a ludzk a domaga sie bowiem takiego ujecia, które umozliwi uchwycenie istoty tego zagadnienia w caej jego zozonos´ci. St ad tez interdyscyplinarny charakter tejze publikacji. I choc´ wiekszos´c´ zawartych w niej tekstów nalezy zaliczyc´ do prac filozoficznych, to odnalez´c´ w nich mozna w atki cenne dla innych dyscyplin naukowych, takze pedagogiki.
171 RECENZJE
Ws´ród innych walorów nalezy wskazac´, iz analizowany tom zawiera artykuy nie tylko autorów pochodz acych z Polski, ale takze z os´rodków naukowych z Hiszpanii, Niemiec czy Sowacji. Pozwala to okres´lic´ róznorodnos´c´ kierunków i podejs´c´ badaw-czych, a takze aktualnos´c´ mys´li Edyty Stein. Ów miedzynarodowy charakter moze jednoczes´nie stanowic´ pewn a bariere. Teksty zagranicznych autorów opracowane zostay w jezyku angielskim lub niemieckim, co zaweza grono odbiorców publikacji. Wprawdzie kazdy artyku opatrzony zosta streszczeniem w jezyku polskim, lecz nie pozwala ono dostatecznie wnikn ac´ czytelnikowi w gebie caej refleksji.
Ksi azka pt. Edyta Stein. Godnos´c´ czowieka jest pozycj a wart a polecenia kazdemu czytelnikowi, który pragnie zgebiac´ prawde o czowieku jako osobie indywidualnej i relacyjnej, wolnej, rozumnej, duchowej, zdolnej do rozwoju. W sposób szczególny wezwani s a do tego pedagodzy. Opracowanie to dotyka bowiem fundamentalnych kwestii dotycz acych istoty tego, co nazywamy czowieczen´stwem. Dowodzi takze, ze mys´l Edyty Stein, dzieki realistycznemu spojrzeniu na osobe ludzk a, jest mys´l a uniwersaln a, ponadczasow a i aktualn a.
Martyna Strembska-Kozie Katedra Filozofii Wychowania KUL
Dzieci z trudnos´ciami adaptacyjnymi w modszym wieku. Aspekty rozwojowe i edukacyjne w konteks´cie specyfiki róznic kulturowych, red. Emilia
S´miechow-ska-Petrovskij, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe UKSW 2016, ss. 192. DOI: http://dx.doi.org/10.18290/rped.2017.9.1-13
W dzisiejszym, dynamicznie rozwijaj acym sie s´wiecie obserwujemy wiele kryzy-sów dotykaj acych licznych spoeczen´stw. Obejmuj a one praktycznie wszystkie pasz-czyzny ludzkiego zycia: ekonomiczn a, polityczn a, spoeczno-kulturow a, religijn a. Jednym z najwazniejszych problemów wspóczesnego s´wiata jest kwestia migracji, uchodz´ców. Zagadnienie to staje sie bardzo wazne w konteks´cie adaptacji jednostki do warunków zycia w danym pan´stwie i jej was´ciwego funkcjonowania w spoeczen´-stwie. Szczególnie istotne znaczenie ma tu kwestia adaptacji modszych dzieci, po-chodz acych z rodzin migrantów.
Polska szkoa staje dzis´ wobec powaznych wyzwan´, zwi azanych z migracj a. S´ro-dowisko szkolne jest coraz bardziej zróznicowane pod wzgledem etnicznym, kulturo-wym. W kazdej niemal klasie mozna spotkac´ dziecko, którego rodzice – z róznych przyczyn – wyemigrowali z wasnego kraju. Szkoa ma byc´ równiez dla tych dzieci miejscem rozwoju i edukacji, uwzgledniaj acym specyfike róznic kulturowych.
