• Nie Znaleziono Wyników

SUNAND TRYAMBAK JOSHI Fragment wstępu do: An Epicur of the Terrible: A Centennial Antholohy of Essays in the Honor of H.P. Lovecraft

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "SUNAND TRYAMBAK JOSHI Fragment wstępu do: An Epicur of the Terrible: A Centennial Antholohy of Essays in the Honor of H.P. Lovecraft"

Copied!
21
0
0

Pełen tekst

(1)

S u n a n d T r y a m b a k J o s h i [ P o n i ż s z y t e k s t j e s t fr a g m e n t e m w s t ę p u S . T . J o s h i ’ e g o d o A n E p i c u r e o f t h e T e r r i b l e : A C e n t e n n i a l A n t h o l o g y o f E s s a y s i n t h e H o n o r o f H . P . L o v e c r a f t*] C o L o v e c r a ft m i a ł n a m y ś l i p i s z ą c : N a j s ł u s z n i e j b y ł o b y p o w i e d z i e ć , i ż n a t u r a m o j a d z i e l i s i ę n a t r z y c z ę ś c i . Z a i n t e r e s o w a n i a m e s k u p i a j ą s i ę b o w i e m w o k ó ł t r z e c h o d d z i e l n y c h , r ó w n o w a ż n y c h g r u p z a g a d n i e ń : z a m i ł o w a n i a d o t e g o , c o t a j e m n i c z e i n i e s a m o w i t e , d o p r a w d y a b s t r a k c y j n e j i l o g i k i n a u k o w e j o r a z d o t e g o , c o s t a r o ż y t n e i n i e z m i e n n e . R o z m a i t e k o m b i n a c j e t y c h z a i n t e r e s o w a ń t ł u m a c z ą p r a w d o p o d o b n i e w s z e l k i e m o j e u p o d o b a n i a i d z i w a c t w a . ( S L 1 . 1 1 0 )1 T o , c z y o w e e l e m e n t y f a k t y c z n i e b y ł y „ o d d z i e l n e ” o r a z t o , c z y w r z e c z y w i s t o ś c i z a p r z ą t a ł y o n e c a ło ś ć u m y s ł u L o v e c r a ft a i c z y w r ó w n y m s t o p n i u k s z t a łt o w a ł y j e g o o s o b o w o ś ć ( n a p i s a ł t o w r o k u 1 9 2 0 , n a 1 7 l a t p r z e d ś m i e r c i ą ) p o z o s t a j e k w e s t i ą s p o r n ą . S a m L o v e c r a ft p r z y z n a ł p ó ź n i e j , ż e t o p r z e d e w s z y s t k i m j e g o o d d a n i e s t a r o ż yt n o ś c i z a o w o c o w a ło w y k s z t a ł c e n i e m s i ę g ł ó w n e g o n u r t u w j e g o e s t e t y c e n i e s a mo w it o ś c i : r o z w a ż a ń n a d p r z e k r o c z e n i e m c z y p o m i e s z a n i e m l i n e a r n e g o p o r z ą d k u c z a s o w e g o . T a k c z y i n a c z e j , t r a d y c y j n y o b r a z S a mo t n i k a z P r o v i d e n c e w y ł a n i a j ą c y s i ę z e z n a k o m it e g o p o r t r e t u a u t o r s t w a V ir g i l F i n l a y ’ a , k t ó r y p r z e d s t a w i a L o v e c r a f t a j a k o d ż e n t e l m e n a w p e r u c e , o s i e m n a s t o w i e c z n e g o i g n o r a n t a m a j ą c e g o w p o g a r d z i e d w u d z i e s t o w ie c z n e r e a l i a , m u s i a ł z o s t a ć o s t a t e c z n i e u z n a n y z a f a ł s z y w y p o o p u b l i k o w a n i u l i s t ó w L o v e c r a ft a . K a ż d y, k t o p r z e c z yt a w n i k l i w ą a n a l i z ę s c e n y p o l it y c z n e j p r o w a d z o n ą p r z e z p i s a r z a a ż d o w y b o r ó w w 1 9 3 6 r o k u , p r z e k o n a s i ę , ż e , w p r z e c i w i e ń s t w i e d o t e g o , c o s a m „ P r z y b y s z ” z w y k ł o s o b i e m a w i a ć , n i e b y ł o n „ o b c y w s w y m s t u l e c i u ” . N a w e t j e g o fa n t a s t y c z n e o p o w i a d a n i a , p r z e c z yt a n e z n a l e ż yt ą u w a g ą , mo g ą z o s t a ć u z n a n e z a c o ś w i ę c e j n i ż t y l k o e s k a p i s t y c z n e f a n t a z j e z d z i e c i n n i a ł e g o a n t y k w a r i u s z a . M o ż e m y n a t k n ą ć s i ę w n i c h n a o d n i e s i e n i a d o o d k r yc i a P l u t o n a [ S z e p c z ą c y w c i e m n o ś c i a c h ( 1 9 3 0 ) ] c z y d o t e o r i i w ę d r ó w k i k o n t y n e n t ó w , k t ó r a w d a l s z y m c i ą g u b u d z i k o n t r o w e r s j e [ W G ó r a c h S z a l e ń s t w a ( 1 9 3 1 ) ] . Z a g ł ę b i a j ą c s i ę w l e k t u r ę d o c i e r a m y d o r o z w a ż a ń n a d k o n k l u z j a m i t e o r i i E i n s t e i n a , P l a n c k a i H e i s e n b e r g a , p o w r a c a j ą c y c h c o r a z c z ę ś c i e j w p ó ź n i e j s z y c h d z i e ł a c h L o v e c r a f t a . W r e s z c i e , o d n a j d u j e m y k la r o w n e m e t a fo r y p r z y s z ło ś c i g a t u n k u l u d z k i e g o w z a k r e s i e e s t e t yk i , p o l i t y k i i e k o n o m i i , *

An Epicure in the Terrible: A Centennial Anthology of Essays in Honor of H.P. Lovecraft, red. David E. Schultz i S.T. Joshi, Fairleigh Dickinson University Press, 1991.

1

(2)

p r z e d s t a w io n e n a t le o b c y c h c y w i l i z a c j i [ W z g ó r z e ( 1 9 2 9 - 1 9 3 0 ) ] W g ó r a c h S z a l e ń s t w a , C i e ń s p o z a c z a s u ( 1 9 3 5 ) ] . N i e o z n a c z a t o b y n a j m n i e j , ż e L o v a c r a f t p o r z u c i ł s w o j e z a m i ł o w a n i e d o s t a r o ż yt n o ś c i , p r z e c i w n i e : u z a s a d n i ł j e t y l k o b a r d z i e j r a c jo n a l n i e . P ió r o L o v e c r a ft a , n o s z ą c e p o c z ą t k o w o w yr a ź n e ś l a d y w c z e s n e j i n s p ir a c j i a u g u s t y n i z m e m , w p ó ź n i e j s z y c h l a t a c h e w o l u o w a ł o w t yp o w ą o s i e m n a s t o w ie c z n ą p r o z ę , d a j ą c ą mo ż l i w o ś ć w i ę k s z e j p r e c y z j i w y p o w i e d z i i b ę d ą c ą b a r d z i e j p r z y s t ę p n ą d l a c z yt e l n i k a , n i ź l i k w i e c i s t e s t r o f y C a r l y l e ’ a c z y n i e p o h a mo w a n y p o t o k s łó w H e m i n g w a y ’ a . N i e o b c h o d z i m n i e c h o l e r n a p a p l a n i n a c h a r a k t e r y s t y c z n a d l a d z i s i e j s z y c h c z a s ó w , p o d o b n i e j a k n i e d z i a ł a ł n a m n i e p o m p a t y c z n y , u g r z e c z n i o n y w i k t o r i a ń s k i b e ł k o t ; j e d n y m z n a j w i ę k s z y c h b ł ę d ó w w s p ó ł c z e s n o ś c i j e s t b o w i e m u z n a n i e p r o s t o t y d y s k u r s u z a b ł ą d , n a w e t g d y n i e s k r y w a o n a p o d s w y m p ł a s z c z y k i e m o f i a r n o ś c i i n a d m i e r n e j b e z p o ś r e d n i o ś c i . N a j l e p s z a p r o z a j e s t ż y w a , k o n k r e t n a , b e z p r e t e n s j o n a l n a i , p o d o b n i e j a k d o b r y w i e r s z , m o ż l i w i e b l i s k o s p o k r e w n i o n a z a k t u a l n i e o b o w i ą z u j ą c y m , p o t o c z n y m d y s k u r s e m . M a j e d n a k s w ó j n a t u r a l n y r y t m i g ł a d k o ś ć t a k s a m o j a k d o b r e p r z e m ó w i e n i e . N i g d y j e s z c z e n i e b y ł o p r o z y t a k d o b r e j , j a k t a z p o c z ą t k ó w o s i e m n a s t e g o s t u l e c i a i k a ż d y , k t o t w i e r d z i , i ż m o ż e s t w o r z y ć c o ś d o s k o n a l s z e g o o d d z i e ł S w i f t a , S t e e l e ’ a i A d d i s o n a , j e s t o s ł e m . ( S L 4 . 3 2 - 3 3 ) Ł a t w o z a u w a ż y ć , ż e k i e r u n k i p r a c y S a mo t n i k a z P r o v i d e n c e , p o d o b n i e j a k c a ł e j e g o ż y c i e i z a i n t e r e s o w a n i a , d o c h o d z i ł y s t o p n io w o d o z g o d y z o t a c z a j ą c y m g o n o w o c z e s n y m ś w i a t e m ; w t y m s a m y m c z a s i e j e d n a k r o s ło w L o v e c r a f c i e p r z e k o n a n i e , ż e w s p ó ł c z e s n o ś ć o fe r u j e z n a c z n i e m n i e j e s t e t yc z n y c h b o g a c t w n i ż m i n i o n e e p o k i z a c h o d n i e j c y w i l i z a c j i . Z n a i w n e g o a n t y k w a r i u s z a , L o v e c r a ft p r z e m i e n i ł s i ę w a n t yk w a r i u s z a d o b r z e p o i n fo r mo w a n e g o . J e g o z a m i ł o w a n i e d o „ p r a w d y a b s t r a k c y j n e j i l o g i k i n a u k o w e j ” s k ło n i ło g o d o r o z w i n i ę c i a c a ł e j g a m y n a u k o w y c h z a i n t e r e s o w a ń , o b e j m u j ą c y c h l i t e r a t u r ę , f i lo z o f i ę , c h e m i ę , a s t r o n o m i ę , a s t r o f i z y k ę , a n t r o p o lo g i ę , p s y c h o lo g i ę , s z t u k ę i a r c h it e k t u r ę , a t a k ż e – r z e c z b y ć mo ż e j e s z c z e w a ż n i e j s z a – d o s t w o r z e n i a k o h e r e n t n e g o s y s t e m u f i lo z o f i c z n e g o , b ę d ą c e g o ź r ó d ł e m c a ł e j j e g o t w ó r c z o ś c i l it e r a c k i e j . M o g l i b y ś m y p r z e j ś ć n i n i e j s z y m d o e k s p l i k a c j i g łó w n y c h n u r t ó w o w e g o s yt e m u , j e d n a k w y d a j e s i ę r z e c z ą s ł u s z n ą , b y n a j p i e r w , p r z y n a j m n i e j p o b i e ż n i e , n a s z k i c o w a ć p e w n e a s p e k t y p o w i ą z a ń o w e j f i l o z o f i i z d z i e ł a m i l it e r a c k i m i L o v e c r a ft a . S t u d ia , j a k i e o d e b r a ł z z a k r e s u n a u k p r z yr o d n i c z y c h , p o d o b n i e j a k p r z y s w o j e n i e s o b i e z a s a d a t o m i z m u D e mo k r yt a , E p i k u r a i L u k r e c j u s z a , d o p r o w a d z i ł y d o p r z y j ę c i a p r z e z e ń s t a n o w i s k a m e c h a n i s t y c z n e g o m a t e r i a l i z m u . W p r z e k o n a n i u L o v e c r a ft a , n i e w ą t p l i w y m a t u t e m t a k i e j w i z j i r z e c z y w i s t o ś c i b y ł a p r z e ło mo w a p r a c a L a p l a c e ’ a , w z a d o w a l a j ą c y s p o s ó b t ł u m a c z ą c a e w o lu c j ę w s z e c h ś w i a t a , t e o r ia D a r w i n a , o b a l a j ą c a z a r ó w n o m it „ d u s z y ” , j a k i b o s k i e j k r e a c j i o r a z , r z e c z b y ć m o ż e n a j w a ż n i e j s z a d l a L o v e c r a ft a – a t e i s t y , p r a c e a n t r o p o lo g ó w t a k i c h j a k E . B . T y l o r i J . G . F r a z e r , u d o w o d n i a j ą c e z d r u z g o c ą c ą p e w n o ś c i ą n a t u r a l n e p o c h o d z e n i e w r o d z o n y c h , l u d z k i c h s k ło n n o ś c i d o w i a r y w

(3)

z j a w i s k a n a d p r z y r o d z o n e . P r z e z r e s z t ę ż y c i a L o v e c r a ft n i e s t r u d z e n i e p r a c o w a ł n a d p o g o d z e n i e m p o t e n c j a l n i e d e s t r u k c y j n y c h o d k r y ć d w u d z i e s t o w ie c z n e j n a u k i z d z i e w i ę t n a s t o w ie c z n y m p o z yt y w i z m e m . M i mo o d k r y c i a p r z e z E i n s t e i n a f u n d a m e n t a l n e j e k w i w a l e n c j i m a t e r i i i e n e r g i i , b y c i e m a t e r i a l i s t ą w c i ą ż m i a ło p e w i e n s e n s ( b y l i n i m i n i e k t ó r z y, s z c z e g ó l n i e c e n i e n i p r z e z L o v e c r a ft a m y ś l i c i e l e , t a c y j a k B e r t r a n d R u s s e l l i G e o r g e S a n t a y a n a ) , n a w e t je ś l i s ł o w o „ m a t e r i a l i s t a ” u ż y w a n e b y ło t e r a z t y l k o w h i s t o r y c z n y m s e n s i e . P r a w d ą j e s t , i ż o d k r y c i e i d e n t y c z n o ś c i m a t e r i i i e n e r g i i , a w k o n s e k w e n c j i b r a k w y r a ź n e j , z n a c z ą c e j , i m m a n e n t n e j r ó ż n i c y p o m i ę d z y m a t e r i ą a p u s t ą p r z e s t r z e n i ą j e s t g w o ź d z i e m d o t r u m n y p r y m i t y w n e g o i n o n s z a l a n c k i e g o m i t u „ d u s z y ” . O k a z u j e s i ę b o w i e m , ż e m a t e r i a j e s t d o k ł a d n i e t y m , c z y m , j a k z a w s z e s ą d z o n o , m i a ł a b y ć d u s z a . U d o w o d n i o n o , i ż c h a o t y c z n a e n e r g i a p o s i a d a z a w s z e d a j ą c ą s i ę w y k r y ć f o r m ę , k t ó r a j e ś l i n i e p r z y j m u j e s t r u k t u r y f a l l u b s t r u m i e n i e l e k t r o n ó w , s t a j e s i ę w ł a ś n i e m a t e r i ą . B r a k j a k i c h k o l w i e k i n n y c h , d a j ą c y c h s i ę w y k r y ć f o r m e n e r g i i , w s k a z u j e n i e n a o b e c n o ś ć d u s z y , a l e n a n i e o b e c n o ś ć c z e g o k o l w i e k w o g ó l e . ( S L 2 . 2 6 6 - 6 7 ) N a s t ę p n i e p o j a w i ł s i ę P l a n c k z t e o r i ą k w a n t o w ą , k t ó r a p o c z ą t k o w o o k a z a ł a s i ę d l a L o v e c r a ft a b a r d z i e j k ło p o t l i w a . O s t a t e c z n i e j e d n a k p o r a d z i ł s o b i e i z n i ą . O b e c n i e w i ę k s z o ś ć f i z y k ó w u w a ż a , i ż t e o r i a k w a n t o w a n i e o z n a c z a i s t n i e n i a j a k i e j ś k o s m i c z n e j n i e o k r e ś l o n o ś c i d l a k t ó r e j n i e s p o s ó b w y o b r a z i ć s o b i e k a n a ł u i n f o r m a c y j n e g o , u m o ż l i w i a j ą c e g o i s t o c i e l u d z k i e j p r z e ś l e d z e n i e p r z e b i e g u d a n e j r e a k c j i , l e c z , ż e w n i e k t ó r y c h p r z y p a d k a c h n i e m a ż a d n e g o s p o s o b u b y c z ł o w i e k o t r z y m a ł d o s t ę p d o o w e g o k a n a ł u , n i e m ó w i ą c j u ż o z a o b s e r w o w a n i u k o n k r e t n y c h r e z u l t a t ó w d a n e j r e a k c j i . ( S L 3 . 2 2 8 ) W r z e c z y w i s t o ś c i j e s t t o fa ł s z , m i mo i ż p o d p i s y w a l i s i ę p o d t y m n a j w i ę k s i m y ś l i c i e l i e p o k i z E i n s t e i n e m n a c z e l e ( „ B ó g n i e g r a z w s z e c h ś w i a t e m w k o ś c i ” ) . J e ś l i c h o d z i o H e i s e n b e r g a , t o c h o ć w s p o m i n a n y j e s t o n w S n a c h w d o m u w i e d ź m y , n i e w i e m n a i l e L o v e c r a f t o b e z n a n y b y ł z t e o r ią n i e o z n a c z o n o ś c i. T a k c z y i n a c z e j , S a mo t n i k z P r o v i d e n c e z m a g a ł s i ę z p o d o b n y m i z a g a d n i e n i a m i z u p o r e m w ł a ś c i w y m n i e w i e l u l u d z io m n i e z a j m u j ą c y m s i ę f o r m a l n i e f i l o z o f i ą . C o w i ę c e j , L o v e c r a ft d o s z e d ł d o p r z e k o n a n i a , i ż k a ż d y u t w ó r l it e r a c k i , n a w e t w i e r s z c z y o p o w i a d a n i e , m u s i b y ć n a l e ż y c i e u g r u n t o w a n y w p r z e j r z y s t e j w i z j i w s z e c h ś w i a t a . P o z o s t a ją c w n i e u g i ę t e j o p o z y c j i w s t o s u n k u d o l it e r a c k i e g o d y d a k t y z m u , c z u ł, ż e j e g o w ł a s n a p r a c a b y ł a n i e ś w i a d o m i e w z n i e s io n y m p o m n i k i e m o s o b i s t y c h , m e t a f i z y c z n y c h i e t yc z n y c h p r z e m y ś l e ń a u t o r a . W r o g o ś ć L o v e c r a ft a w s t o s u n k u d o r e l i g i i – k t ó r e j z a r z u c a ł p r z e d e w s z y s t k i m z a f a ł s z o w a n i e p r a w d z i w e g o o b r a z u n a t u r y c z ł o w i e k a ( „ J u d e o c h r z e ś c i j a ń s k a m it o lo g i a j e s t K Ł A M S T W E M ” [ S L 1 . 6 0 ] ) - z d a w a ł a s i ę w z r a s t a ć p r z e z l a t a , b y o s i ą g n ą ć s w e a p o g e u m w

(4)

p o g a r d l i w y m s t w i e r d z e n i u , i ż l u d z i e o r t o d o k s y j n i e r e l i g i j n i b ę d ą d a l e j r o z m y d l a ć mó z g i m ło d z i e ż y , z a p y c h a j ą c c h ło n n e u m y s ł y z a b o b o n n y m i w i e r z e n i a m i , p o m i m o j a k ż e r o z l i c z n y c h mo c n y c h d o w o d ó w p r z e m a w i a j ą c y c h z a n a u k o w ą w i z j ą ś w i a t a . A j e d n a k t o n i e o d k r y c i a n o w o c z e s n e j n a u k i d o p r o w a d z i ł y L o v e c r a f t a d o r o z m y ś l a ń n a d p r o b l e m e m , o k t ó r y m w s p o m i n a , p i s z ą c : … n o w y m i s t y c y z m , c z y t e ż – j e ś l i k t o w o l i - s w o i s t y g a t u n e k n e o - m e t a f i z y k i u k a z u j e n i e p e w n o ś ć n a j n o w s z e j n a u k i – o d k r y ć E i n s t e i n a , t e o r i i k w a n t o w e j o r a z e k w i w a l e n c j i m a t e r i i i e n e r g i i . C h o c i a ż t e n o w e g a ł ę z i e w i e d z y n i e o d n o s z ą s i ę b e z p o ś r e d n i o d o m i t ó w o p o w s z e c h n e j k o s m i c z n e j ś w i a d o m o ś c i i t e l e o l o g i i i s t n i e n i a , t o n o w e , z d e s p e r o w a n e i p r z e r a ż o n e p o k o l e n i e w z r a s t a n a g r u n c i e z a s i a n e g o p r z e z n i e z w ą t p i e n i a w z a s a d n o ś ć w s z e l k i e j p o z y t y w n e j w i e d z y . P r o s t ą k o n k l u z j ą j e s t b o w i e m , ż e s k o r o n i c n i e j e s t p r a w d ą , t o r ó w n i e d o b r z e w s z y s t k o m o ż e n i ą b y ć , c o k o l w i e k m i a ł o b y t o o z n a c z a ć . T e n c h o r y , d e k a d e n c k i n e o -m i s t y c y z -m – o p o w i a d a j ą c y s i ę n i e t y l k o p r z e c i w k o m e c h a n i s t y c z n e m u m a t e r i a l i z m o w i a l e r ó w n i e ż p r z e c i w d e s t r u k c y j n e m u w p ł y w o w i c z y s t e j n a u k i n a g o d n o ś ć c z ł o w i e k a , j e g o e m o c j o n a l n o ś ć i o s o b o w o ś ć - b ę d z i e d o m i n u j ą c y m n u r t e m w d w u d z i e s t o w i e c z n e j e s t e t y c e , j a k t r a f n i e p r z e w i d z i e l i t o E l i o t i H u x l e y . ( S L 3 . 5 3 ) O s t a t e c z n e s t a n o w i s k o L o v e c r a ft a ( k t ó r e o d n a j d u j e m y , p o d o b n i e j a k p o w y ż s z y c yt a t , w T h e M o d e r n T e m p e r2 J o s e p h a K r u t c h a ) m o ż n a o k r e ś l i ć j a k o z r e z y g n o w a n ą a k c e p t a c j ę k o n s e k w e n c j i o d k r y ć n a u k o w y c h , t a k i c h j a k f a k t , ż e c z ło w i e k i j e g o ś w i a t z a j m u j ą m i k r o s k o p i j n e i c a ł k o w i c i e n i e i s t o t n e m i e j s c e w k o s m i c z n y m p o r z ą d k u r z e c z y , o r a z ż e i s t o t a lu d z k a r o d z i s i ę i ż y j e t y l k o p o t o , b y u mr z e ć . K i e d y L o v e c r a ft p o s z u k u j e w y z w o l e n i a z k r ę p u j ą c y c h g o w ię z ó w o b o ję t n e j r z e c z y w i s t o ś c i , n i e c h o d z i m u o o d r z u c a j ą c ą o c z y w i s t e f a k t y p s e u d o - w o l n o ś ć o f e r o w a n ą p r z e z r e l i g i ę , l e c z o i m a g i n a c y j n ą w o l n o ś ć f a n t a s t y c z n e j b e l e t r y s t y k i . L o v e c r a ft p o j mo w a ł b o w i e m w s z e c h ś w i a t j a k o n i e z m i e n n y , b e z d u s z n y m e c h a n i z m , r z ą d z o n y n i e w z r u s z o n y m i n a t u r a l n y m i p r a w a m i, p r z e d k t ó r y m j e d y n a d r o g a u c i e c z k i w io d ł a w ś w i a t w yo b r a ź n i : O g ó l n a r e w o l u c j a w r a ż l i w e g o u m y s ł u p r z e c i w t y r a n i i m a t e r i a l n e g o z a m k n i ę c i a , o g r a n i c z e n i u i u ł o m n o ś c i z m y s ł ó w , p r a w o m p r z e s t r z e n i , e n e r g i i i p r z y c z y n o w o ś c i , j e s t o w i e l e s e n s o w n i e j s z a , b a r d z i e j h e r o i c z n a i l e p i e j u f u n d o w a n a n i ż j a k a k o l w i e k r e w o l t a d ł u g o w ł o s y c h p o z e r ó w , s k i e r o w a n a p r z e c i w p o s z c z e g ó l n y m , w y r w a n y m z s z e r s z e g o k o n t e k s t u k o n s e k w e n c j o m k o s m i c z n e j o b o j ę t n o ś c i . R e w o l u c j a t a n i e p r z y j m u j e o c z y w i ś c i e l i t y l k o f o r m y o s o b i s t e g o r o z d r a ż n i e n i a p o s z c z e g ó l n y c h j e d n o s t e k , p o n i e w a ż n i e i s t n i e j e ż a d e n d o g o d n y k o z i o ł o f i a r n y , k t ó r e g o m o ż n a b y o b a r c z y ć b e z o s o b o w y m n i e s z c z ę ś c i e m . P r z y b i e r a r a c z e j c h a r a k t e r w s z e c h o b e c n e g o s m u t k u i r o s n ą c e j d e s p e r a c j i u w i d a c z n i a j ą c e j s i ę w z a m i ł o w a n i u d o s n u c i a o s o b l i w y c h m r z o n e k i n i e z w y k ł e j g o r l i w o ś c i , z j a k ą l u d z i e p r z y s t a j ą n a z a ś m i e c a n i e w ł a s n y c h u m y s ł ó w k o s m i c z n y m i b a n i a l u k a m i , g ł o s z o n y m i p r z e z n a j r ó ż n i e j s z y c h r e l i g i j n y c h k u g l a r z y . C o 2

(5)

p r a w d a c i o s t a t n i t r a c ą o b e c n i e z n a c z n i e n a p o p u l a r n o ś c i , p o m i m o p r z e d w c z e s n e g o o t ę p i e n i a , t ł u s t y c h C h e s t e r b e l l o c ó w , n a p u s z o n y c h m i e s z k a ń c ó w S h a n t i h z Z i e m i J a ł o w e j3, o r a z n o s t a l g i c z n y c h i b e z p o d s t a w n y c h „ w i e r z e ń ” s t a r y c h , n i e d o ł ę ż n y c h , i n f a n t y l n y c h f i z y k ó w . N a d s z e d ł c z a s , b y r e w o l u c j a p r z e c i w c z a s o w i , m a t e r i i i p r z e s t r z e n i o d r z u c i ł a m e t o d ę p o l e g a j ą c ą n a j a w n y m p r z e c i w s t a w i a n i u s i ę w s z y s t k i e m u , c o n a z y w a n e j e s t „ r z e c z y w i s t o ś c i ą ” i z a m i a s t m n o ż y ć s p r z e c z n o ś c i , z a d o w o l i ł a s i ę u z u p e ł n i a n i e m , n i e k o m p l e t n e g o j e s z c z e , o b r a z u w i d z i a l n e g o i m i e r z a l n e g o w s z e c h ś w i a t a . A c ó ż i n n e g o , j e ś l i n i e p o z b a w i o n a n a d p r z y r o d z o n e g o c h a r a k t e r u , u n i w e r s a l n a s z t u k a , m o g ł o b y z a d o ś ć u c z y n i ć p o t r z e b o m t a k p o j m o w a n e j r e w o l t y i n i e z a s p o k o j o n e j l u d z k i e j c i e k a w o ś c i ? ( S L 3 . 2 9 5 - 9 6 ) J e d n a k o i l e L o v e c r a ft a „ z a m i ło w a n i e d o p r a w d y ” d o p r o w a d z i ł o g o d o p r z y j ę c i a w y n i k ó w n a u k o w y c h b a d a ń ( r o z u m i a n y c h p r z e z e ń n a j e g o w ł a s n y s p o s ó b ) , j a k k o lw i e k d r u z g o c z ą c e i s m u t n e b y ł y b y o n e d l a p o c z u c i a l u d z k i e j w a r t o ś c i , o t y l e o d d a n i e t e m u , c o „ s t a r o ż yt n e i n i e z m i e n n e ” p o z w o l i ło m u r o z w i n ą ć n o w ą e t y k ę , k t ó r a u m i e s z c z a ł a w s w o i m c e n t r u m t r a d y c j ę . W e w s z e c h ś w i e c i e p o z b a w i o n y m a b s o l u t n y c h w a r t o ś c i m u s i m y p o l e g a ć n a w a r t o ś c i a c h w z g l ę d n y c h , w p ł y w a j ą c y c h n a n a s z e p o c z u c i e b e z p i e c z e ń s t w a , p r z y j e m n o ś c i i s a t y s f a k c j ę e m o c j o n a l n ą . D o b r e m a r b i t r a l n i e n a z y w a m y t o , c o j e s t d l a n a s w z g l ę d n i e z a d o w a l a j ą c e i b e z b o l e s n e , i o d w r o t n i e . T a s u b i e k t y w n a n o m e n k l a t u r a j e s t n i e z w y k l e i s t o t n a , j a k o ż e d a j e n a m i l u z j ę z a k o t w i c z e n i a , p o c z u c i a s e n s u i s t a b i l n e g o g r u n t u , n a k t ó r e j t o w z n o s i s i ę j e s z c z e w a ż n i e j s z a d l a c z ł o w i e k a i l u z j a „ z a s a d n y c h i m p o n d e r a b i l i ó w ” , n a d a j ą c a l u d z k i e m u ż y c i u p o z o r y w a ż n o ś c i . N i e u n i k n i o n ą k o n s e k w e n c j ą t a k i e g o s t a n u r z e c z y j e s t s y t u a c j a , w k t ó r e j t o , c o d l a j e d n e g o c z ł o w i e k a , r a s y c z y e p o k i j e s t r e l a t y w n i e b e z b o l e s n e i z a d o w a l a j ą c e z p s y c h o l o g i c z n e g o p u n k t u w i d z e n i a , p o z o s t a j e c z ę s t o w d r a m a t y c z n e j n i e z g o d z i e z r z e c z a m i , p r z e d s t a w i a j ą c y m i t e s a m e w a r t o ś c i d l a i n n e g o c z ł o w i e k a , r a s y c z y e p o k i . D l a t e g o t e ż „ d o b r o ” j e s t w a r t o ś c i ą w z g l ę d n ą i z m i e n n ą , z a l e ż n ą o d p o c h o d z e n i a , m o m e n t u h i s t o r y c z n e g o , g e o g r a f i i , n a r o d o w o ś c i i i n d y w i d u a l n e g o u s p o s o b i e n i a . W t y m c h a o t y c z n y m p a n d e m o n i u m r e l a t y w i z m u i z m i e n n o ś c i i s t n i e j e t y l k o j e d e n p u n k t o p a r c i a , k t ó r y m o ż e m y u z n a ć z a s w e g o r o d z a j u p s e u d o - w y z n a c z n i k „ h i e r a r c h i i w a r t o ś c i ” , d a j ą c e j n a m p o c z u c i e s p o k o j u i s t a b i l i z a c j i . J e s t n i m t r a d y c j a , p o t ę ż n e e m o c j o n a l n e d z i e d z i c t w o p o z o s t a w i o n e n a m w s p a d k u p r z e z d o ś w i a d c z o n e p o k o l e n i a p r z o d k ó w . W p e r s p e k t y w i e k o s m o s u t r a d y c j a n i e m a ż a d n e g o z n a c z e n i a , j e d n a k ż e w p r a g m a t y c z n e j , l o k a l n e j s k a l i n i e p o z o s t a j e n a m n i c i n n e g o , c o m o g ł o b y o c h r o n i ć n a s p r z e d z a t r a t ą w o d m ę t a c h n i e s k o ń c z o n e g o c z a s u i p r z e s t r z e n i . ( S L 2 . 3 5 6 - 5 7 ) T a k a w y p o w i e d ź z d a j e s i ę m i e ć w y d ź w i ę k mo c n o s u b i e k t y w n y – n i e m a b o w i e m p o w o d u , d l a k t ó r e g o w s z y s c y m i e l i b y o d c z u w a ć w i ę ź z t r a d yc j ą t a k s i l n i e , ż e j e j z e r w a n i e w i ą z a ło b y s i ę n i e u c h r o n n i e z p o c z u c i e m „ z a t r a t y ” . D o s k o n a l e w y j a ś n i a o n a j e d n a k z a r ó w n o 3

(6)

e l e g a n c k i e m a n i e r y i n i e n a g a n n y s p o s ó b b y c i a L o v e c r a ft a , j a k i w i e l e j e g o p o l it y c z n y c h p o g l ą d ó w . T e o s t a t n i e z m i e n i a ł y s i ę r a d y k a l n i e w t r a k c i e j e g o ż y c i a , c h o ć n i g d y n i e o d r z u c a ł o n d o k o ń c a s w o ic h s t a r y c h p r z e k o n a ń . Z a c z y n a ł j a k o n a i w n y mo n a r c h i s t a , l a m e n t u j ą c y n a d R e w o l u c j ą A m e r y k a ń s k ą i z e r w a n y m p r z y m i e r z e m z A n g l i ą , b y w k o ń c u s t a ć s i ę z a p a l c z y w y m s o c j a l i s t ą , g o r ą c o p o p ie r a j ą c y m r e fo r m a t o r s k ą p o l it y k ę R o o s v e lt a . A r y s t o k r a t yc z n e w y c h o w a n i e L o v e c r a ft a p o z o s t a w i ło w n i m t a k mo c n y ś l a d , ż e t o w ł a ś n i e p o d e j r z l i w o ś ć w o b e c d e mo k r a c j i , b a r d z i e j n i ź l i w y d a r z e n i a t o w a r z y s z ą c e W i e l k i e m u K r y z y s o w i, s k ło n i ł a g o d o p r z y j ę c i a s t a n o w i s k a s o c j a l i s t y c z n e g o . W s a m y m s e r c u L o v e c r a ft o w e j f i lo z o f i i p o l it y k i m i e ś c i ł o s i ę p o j ę c i e k u lt u r y , r o z u m i a n e j j a k o p o t ę ż n y p o s a g t r a d y c j i d a n e j r a s y , s p o ł e c z e ń s t w a c z y r e g io n u . „ O b c h o d z i m n i e t y l k o c y w i l i z a c j a , p r z e z k t ó r ą r o z u m i e m s t a n r o z w o j u i o r g a n i z a c j i , z d o l n y d o z a s p o k o je n i a z ło ż o n y c h , m e n t a l n o - e m o c j o n a l n o - e s t e t yc z n y c h p o t r z e b w y s o k o r o z w i n i ę t e j i w r a ż l i w e j l u d z k o ś c i ” ( S L 2 . 2 9 0 ) , z a k t ó r e j c z ło n k a – j a k s ą d z ą n i e k t ó r z y – L o v e c r a ft c h c i a ł s i ę u w a ż a ć . D l a S a mo t n i k a z P r o v i d e n c e o z n a c z a ło t o , i ż w s z y s t k o , c o s p o w a l n i a h a r mo n i j n y r o z k w it k u lt u r y – a d l a L o v e c r a ft a b y ł y t o g ł ó w n i e k a p it a l i z m i d e mo k r a c j a – m u s i z o s t a ć u s u n i ę t e . N a p o c z ą t k u d z i e w i ę t n a s t e g o w i e k u p o ł ą c z o n e s i ł y d e mo k r a c j i i k a p it a l i z m u w r z e c z y w i s t o ś c i d o p r o w a d z i ł y d o z n i s z c z e n i a w y s o k i e g o p o z io m u k u l t u r y , p i e l ę g n o w a n e g o n i e g d y ś p r z e z a r y s t o k r a c j ę : B u r ż u a z y j n y k a p i t a l i z m z a d a ł a r t y s t y c z n e j s z c z e r o ś c i i d o s k o n a ł o ś c i ś m i e r t e l n y c i o s p r z e z w y n i e s i e n i e n a p i e d e s t a ł p o w i e r z c h o w n e j , t a n i e j f o r m y r o z r y w k i k o s z t e m w e w n ę t r z n e g o p i ę k n a , k t ó r y m n a p a w a ć m ó g ł s i ę j e d y n i e k u l t u r a l n y , n i e z a c h ł a n n y c z ł o w i e k o s t a b i l n e j p o z y c j i s p o ł e c z n e j . W z o r e m d l a p i s a r z y , m a l a r z y , m u z y k ó w , d r a m a t u r g ó w , d e k o r a t o r ó w , a r c h i t e k t ó w i i n n y c h a r t y s t ó w p r z e s t a ł b y ć z a m k n i ę t y k r ą g d o b r z e w y k s z t a ł c o n y c h o s ó b ; s t a ł a s i ę n i m n a t o m i a s t r o s n ą c a w s i ł ę ( p o m i m o z n a c z n e j , b e z s i l n e j i z d r u z g o t a n e j c z ę ś c i s p o ł e c z e ń s t w a z n a j d u j ą c e j s i ę w s t a n i e p r z e r a ż a j ą c e j b e z s i l n o ś c i , w j a k i w t r ą c i ł y j ą g r u b o s k ó r n o ś ć i z a c h ł a n n o ś ć , z w i ą z a n e z s y t u a c j ą z a r o b k o w ą i p o k r e w n y m i d z i e d z i n a m i ) z b i e r a n i n a , z d o m i n o w a n a g ł ó w n i e p r z e z o r d y n a r n y c h , n i e d o u c z o n y c h p r o s t a k ó w , k t ó r y c h w y p a c z o n e s y s t e m y w a r t o ś c i ( h o ł u b i e n i e n i e e t y c z n e j c h y t r o ś c i , p o g o n i z a p i e n i ą d z e m , t a n i e j w y g o d y i r o z r y w k i , s z y b k o z d o b y w a n e j p o p u l a r n o ś c i , o s t e n t a c j i , p o ś p i e c h u , p o w i e r z c h o w n e g o b l i c h t r u e t c . ) s k u t e c z n i e p o w s t r z y m a ł y p r z e d o s i ą g n i ę c i e m m y ś l o w y c h h o r y z o n t ó w i w y r a f i n o w a n y c h g u s t ó w a r y s t o k r a c j i , k t ó r e j s t r ó j , m o w ę i m a n i e r y t a k s k w a p l i w i e s t a r a l i s i ę n a ś l a d o w a ć . T o s t a d o z a c h ł a n n y c h p r o s t a k ó w w y n i o s ł o z e s k l e p ó w i k a n t o r ó w k o m p l e t n y z e s t a w s z t u c z n y c h p o s t a w , u p r o s z c z e ń i m d ł e j s e n t y m e n t a l n o ś c i , k t ó r e j s z c z e r a l i t e r a t u r a a n i s z t u k a ż a d n ą m i a r ą n i e m o ż e t o l e r o w a ć . C o g o r s z a , z d o m i n o w a l i o n i l i c z e b n i e n i e w i e l k ą g r u p k ę w y k s z t a ł c o n e j e l i t y t a k w y r a ź n i e , ż e w i ę k s z o ś ć a g e n c j i w y d a w n i c z y c h n a t y c h m i a s t p r z e s t a w i ł a s i ę w ł a ś n i e n a n i c h . L i t e r a t u r a i s z t u k a s t r a c i ł y z n a c z n ą c z ę ś ć s w e g o r y n k u , a p i s a r s t w o , m a l a r s t w o , t e a t r i t p . n a b i e r a ł y c o r a z w y r a ź n i e j s z e g o c h a r a k t e r u p r z e d s i ę w z i ę ć r o z r y w k o w y c h . ( S L 5 . 3 9 7 - 9 8 )

(7)

L o v e c r a f t p a t r z y ł n a ś w i a t w y s t a r c z a j ą c o r e a l i s t y c z n i e , b y w i e d z i e ć , ż e w A m e r y c e l a t t r z yd z i e s t y c h o d p o w i e d z i ą n a t a k i s t a n r z e c z y n i e mo ż e b y ć n a g ł e p r z e b u d z e n i e t y l n e j s t r a ż y a r y s t o k r a t yc z n y c h w a r t o ś c i, l e c z s o c j a l i z m . J e g o z d a n i e m a r y s t o k r a c j a i s o c j a l i z m s ą b o w i e m l u s t r z a n y m i o d b i c i a m i t e j s a m e j r z e c z y : [ … ] t a k n a p r a w d ę s z a n o w a ł e m n i e t y l e s a m ą a r y s t o k r a c j ę , i l e w y p r a c o w a n y p r z e z n i ą z e s t a w c e c h i w a r t o ś c i , z k t ó r y m n i e m ó g ł r ó w n a ć s i ę ż a d e n m o d e l c z ł o w i e k a s t w o r z o n y p r z e z j a k i k o l w i e k i n n y s y s t e m . M o d e l ó w o p i e r a ł s i ę n a p o s t a w i e p s y c h o l o g i c z n e j p o l e g a j ą c e j n a b e z i n t e r e s o w n o ś c i , u p r z e j m o ś c i , p r a w d o m ó w n o ś c i , o d w a d z e i s z c z o d r o ś c i , p o s t a w i e k s z t a ł t o w a n e j p o p r z e z r z e t e l n ą e d u k a c j ę , z m i n i m a l i z o w a n i e s t r e s u p o w o d o w a n e g o c z y n n i k a m i e k o n o m i c z n y m i o r a z z a p e w n i e n i e l u d z i o m d o b r e j p o z y c j i s p o ł e c z n e j . J e s t t o m o ż l i w e t a k w s o c j a l i z m i e , j a k i w a r y s t o k r a c j i . ( S L 5 . 3 2 1 ) S o c ja l i z m m i a ł o z n a c z a ć z a g w a r a n t o w a n i e t a k i c h p o d s t a w o w y c h p r a w e k o n o m i c z n y c h , j a k e m e r yt u r y, u b e z p i e c z e n i a d l a b e z r o b o t n y c h i - r z e c z p o d s t a w o w a d l a w i e l u e k o n o mó w i p r a w n i k ó w l a t t r z y d z i e s t y c h , o d r z u c o n a j e d n a k o s t a t e c z n i e p r z e z R o o s v e lt a i k o l e j n e a d m i n i s t r a c j e - s k r ó c e n i e t y g o d n i a p r a c y w c e l u z a p e w n i e n i a mo ż l i w o ś c i z a r o b k o w a n i a w s z y s t k i m , k t ó r z y b y l i d o t e g o z d o l n i . L o v e c r a ft p o p i e r a ł t e n p o m y s ł , p o n i e w a ż u w a ż a ł , i ż z d o m i n o w a n i e w s p ó ł c z e s n e g o w yt w ó r s t w a p r z e z m a s z y n y p o z w a l a n a z m i n i m a l i z o w a n i e l i c z b y l u d z i p o t r z e b n y c h d o p r a c y ; n a l e ż a ło p r z e t o a r b it r a l n i e s k r ó c i ć t y d z i e ń p r a c y , t a k b y r o z ło ż y ł a s i ę o n a r ó w n o m i e r n i e n a c a ło ś ć s p o ł e c z e ń s t w a . L o v e c r a f t w i ą z a ł z t y m j e s z c z e j e d n ą n a d z i e j ę . Z w i ę k s z o n a i lo ś ć w o l n e g o c z a s u w s k a l i c a ł e g o k r a j u , mo g ł a b y z o s t a ć s p o ż yt k o w a n a w c e l a c h e d u k a c y j n o -e s t -e t y c z n y c h , c o z k o l -e i mo g ło b y z a o w o c o w a ć p o d n i -e s i -e n i -e m s i ę o g ó l n e g o p o z io m u k u lt u r y . D o k o ń c a ż y c i a , L o v e c r a ft z d a w a ł s i ę b y ć s z c z e r z e p r z e k o n a n y , ż e t a k a u t o p i a j e s t mo ż l i w a i ż e R o o s v e lt j e s t c z ło w i e k i e m , k t ó r y mo ż e j ą s t w o r z yć : „ O s t a n i e w y b o r y b y ł y d l a m n i e p r a w d z i w ą n a g r o d ą ” ( S L 5 . 3 9 0 ) , p i s a ł w l u t y m 1 9 3 7 . U d e r z a m n i e t u p e w n a n a i w n o ś ć , z j a k ą L o v e c r a ft w i e r z y ł w t o , ż e s o c j a l i z m z o s t a n i e t a k o c h o c z o p r z y j ę t y p r z e z A m e r y k a n ó w o r a z w t o , ż e p r z e c i ę t n y o b y w a t e l, s k o r o t y l k o o t r z y m a n i e c o w i ę c e j s w o b o d y, w y k o r z y s t a j ą d o r z e t e l n e j i k o n s t r u k t yw n e j p r a c y n a d s a m y m s o b ą . W r z e c z y s a m e j , o s i e m l a t w c z e ś n i e j L o v e c r a ft w y g ło s i ł p r z e k o n a n i e , k t ó r e n i e t y l k o p o z o s t a w a ło w z g o d z i e z j e g o n i e u f n o ś c i ą w s t o s u n k u d o mo t ło c h u o r a z n i e n a w i ś c i ą d o m e c h a n i z a c j i , l e c z p o n a d t o s t a n o w i ło s m u t n ą , a c z t r a f n ą p r o g n o z ę o b e c n e g o s t a n u k u lt u r y : Z a ł ó ż m y , ż e o f i a r a d o b y m a s z y n d o s t a n i e t r o c h ę w o l n e g o c z a s u . P y t a n i e b r z m i : c o z n i m z r o b i ? J a k i e w s p o m n i e n i a i d o ś w i a d c z e n i a p o s i a d a , b y s t w o r z y ć t r w a ł y g r u n t , n a d a j ą c y s e n s w s z e l k i m j e j p r z e d s i ę w z i ę c i o m ? C z y j a k i e k o l w i e k j e j p r z e ż y c i a i c z y n y b ę d ą m i a ł y j e s z c z e k i e d y ś j a k i e ś z n a c z e n i e ? T y m , c o o n g i ś c z y n i ł o ż y c i e z n o ś n y m d l a w i ę k s z o ś c i l u d z i b y ł f a k t , ż e n a j b l i ż s z e ś r o d o w i s k o c z ł o w i e k a i r u t y n a c o d z i e n n e j p r a c y n i e b y ł y t a k c a ł k o w i c i e p o z b a w i o n e n u t k i e k s c y t a c j i , k o n t a k t u z n a t u r ą , n i e p e w n o ś c i , n i e p o w t a r z a l n o ś c i i w o l n e j , p r o s t e j c h a o t y c z n o ś c i , s t a n o w i ą c y c h f u n d a m e n t d l a w s p ó l n o t

(8)

z a w i ą z y w a n y c h z m y ś l ą o t w o r z e n i u n o w y c h i l u z j i w a r t o ś c i i u m o ż l i w i a n i u c z e r p a n i a p r a w d z i w e j p r z y j e m n o ś c i z n i e s k r ę p o w a n e g o o b c o w a n i a z e s z t u k ą . B e z t e j p o m o c y , n a d c h o d z ą c e j z e s t r o n y n a j b l i ż s z e g o c z ł o w i e k o w i ś r o d o w i s k a w i ę k s z o ś ć l u d z i n i g d y n i e b ę d z i e p r a w d z i w i e s z c z ę ś l i w a . T e r a z , k i e d y o w o w s p a r c i e j e s t c o r a z s ł a b s z e , l u d z i e f a k t y c z n i e z n a l e ź l i s i ę w t r u d n y m p o ł o ż e n i u ; w p r z e c i w i e ń s t w i e d o m e n t a l n i e s i l n e j m n i e j s z o ś c i , w i ę k s z o ś ć l u d z i n i e m o ż e l i c z y ć , i ż u d a i m s i ę s t a w i ć c z o ł a w s z e c h s t r o n n e m u n a p ł y w o w i z n u d z e n i a . O d b ę d ą s i ę o c z y w i ś c i e o s t e n t a c y j n e i ś l a m a z a r n e p r ó b y n i e s i e n i a p o m o c y t y m b i e d n y m d i a b e ł k o m . U s ł y s z y m y o n a j r ó ż n i e j s z y c h j a ł o w y c h r e f o r m a c h i b e z r a d n y c h r e f o r m a t o r a c h , u n i w e r s a l i z o w a n y c h n a n o w o , k u l t u r o w y c h w a r t o ś c i a c h , s z t u c z n y c h i g r z y s k a c h i s p e k t a k l a c h , z a c i ę t y c h p e d a g o g a c h i m e n t o r a c h i o w i e l u i n n y c h p o d o b n y c h p r z y k ł a d a c h p o z o r n e g o b r a t e r s t w a i r o z p a c z l i w y c h p r ó b a c h w s k r z e s z e n i a d u c h a w s p ó l n o t y . I w y j d z i e z t e g o t o , c o z w y k l e w y c h o d z i z w s z e l k i c h r e f o r m . A w m i ę d z y c z a s i e p r e s j a p r z y t ł a c z a j ą c e g o z n u d z e n i a i n i e z a s p o k o j o n e j w y o b r a ź n i e k s p l o d u j e n i e z l i c z o n y m i z b r o d n i a m i m a k a b r y c z n e j p e r w e r s j i i n i e p o h a m o w a n e j b r u t a l n o ś c i . ( S L 2 . 3 0 8 - 9 ) B y ć mo ż e w i ę c d o b r z e s i ę s t a ło , ż e L o v e c r a ft n i g d y n i e d o ż y ł s i e d e m d z i e s i ę c i u c z y o s i e m d z i e s i ę c i u l a t . O s t a t n i m s k ł a d n i k i e m f i lo z o f i i p o l it y c z n e j L o v e c r a ft a j e s t r a s i z m . U d a ło n a m s i ę p r z e k r o c z y ć p u n k t , w k t ó r y m – j a k r o b i ł t o je s z c z e A u g u s t D e r l e t h – p r ó b o w a ło s i ę p o c i c h u z a m i e ś ć t e n t e m a t p o d d y w a n , j a k r ó w n i e ż – c h c i a ł b y m w i e r z y ć – o d e s z l i ś m y o d p o m y s łó w L . S p r a g u e d e C a m p a , s t r o fu j ą c e g o p o b e l f e r s k u L o v e c r a ft a z a j e g o r a s i s t o w s k i e p o g lą d y , n i e z a s t a n a w i a j ą c s i ę w c a l e n a d i c h p o c h o d z e n i e m i c e lo w o ś c i ą W r z e c z y w i s t o ś c i p u n k t w m y ś l i L o v e c r a ft a , w k t ó r y m s ł u s z n a k r yt y k a m i a ł a b y m u n a j w i ę c e j d o z a r z u c e n i a , b y ł p r z e z w i e l u r o z u m i a n y o p a c z n i e . N i e c h o d z i t u o z w y k ł y f a k t , i ż w y r a ż a ł o n o b r a ź l i w e o p i n i e o M u r z y n a c h , Ż y d a c h i w ł a ś c i w i e o k a ż d e j „ n i e - a r y j s k i e j ” r a s i e , l e c z o t o , ż e w k w e s t i a c h r a s y L o v e c r a ft n i e w y k a z y w a ł w ł a ś c i w e j m u e l a s t y c z n o ś c i u m y s ł u , k t ó r a p o z w o l i ł a m u z r o z u m i e ć E i n s t e i n a , P l a n c k a , E l io t a , J o y c e ’ a , R o o s v e lt a i N o r ma n a T h o m a s a . W e w s z y s t k i c h a s p e k t a c h s w o j e j f i lo z o f i i , z t y m je d n y m w y j ą t k i e m , L o v e c r a f t n i e u s t a n n i e d o k o n y w a ł p o d s u mo w a ń , r e w a lo r y z a c j i i s p r o s t o w a ń , d o s t o s o w u j ą c s w e p o g l ą d y d o b i e ż ą c e g o s t a n u r z e c z y w i s t o ś c i ; j e d y n i e w k w e s t i i r a s y j e g o s t a n o w i s k o p o z o s t a w a ł o n i e z m i e n n e Z p e w n o ś c i ą ( c h o ć k o me n t a r z e L o v e c r a ft a d o J . V e r n o n S h e a z r o k u 1 9 3 3 d o t yc z ą c e „ Ż y d o - J o r s k i c h g a z e t ” [ S L 4 . 2 4 7 ] t ą p e w n o ś c i ą mo g ą l e k k o z a c h w i a ć ) , w p ó ź n i e j s z y c h c z a s a c h j e g o p o g lą d y r o z w i j a ł y s i ę n i e c o b a r d z i e j r a c jo n a l n i e , l e c z o s t a t e c z n i e p o z o s t a ł y z a s a d n i c z o n i e z m i e n n e i – c o g o r s z a – c a ł k o w i c i e o d p o r n e n a d o w o d y p r z e m a w i a j ą c e z a s t a n o w i s k i e m p r z e c i w n y m . N a p r z y k ł a d , g d y w 1 9 3 4 r . u k a z a ł s i ę p i e r w s z y t o m S t u d i u m H i s t o r i i4 a u t o r s t w a A r n o l d a J . T o y n b e e ’ e g o , o b a l a j ą c y o s t a t e c z n i e m i t w y ż s z o ś c i r a s y a r y j s k i e j , L o v e c r a ft p o z o s t a ł n a ń c a ł k o w i c i e o b o j ę t n y . D o k o ń c a ż y c i a u w a ż a ł M u r z y n ó w i A u s t r a l i j s k i c h A b o r y g e n ó w z a g a t u n k i b i o lo g i c z n i e n i ż s z e i p o d l e g ł e w s z y s t k i m i n n y m 4

(9)

l u d z k i m r a s o m o r a z z d e c y d o w a n i e s p r z e c i w i a ł s i ę m a ł ż e ń s t w o m m i e s z a n y m . C o d o p o z o s t a ł y c h r a s , t o L o v e c r a f t , c h o ć n i e p r z e j a w i a ł w s t o s u n k u d o n i c h o t w a r t e j n i e c h ę c i, u w a ż a ł , ż e n a d m i e r n e i c h z m i e s z a n i e z a o w o c u j e p o w s t a n i e m k u l t u r o w e j h e t e r o g e n i c z n o ś c i , k t ó r a b ę d z i e m i a ł a s z k o d l i w y w p ł y w n a k u lt u r ę w s k a l i g lo b a l n e j : Ż a d n a o s i a d ł a , h o m o g e n i c z n a n a c j a : a ) n i e m o ż e d o p u ś c i ć d o t e g o , b y j a k a ś o b c a s p o ł e c z n o ś ć s p o w o d o w a ł a z d e c y d o w a n ą z m i a n ę w j e j s t r u k t u r z e e t n i c z n e j , j a k r ó w n i e ż : b ) n i e p o w i n n a t o l e r o w a ć o w e g o r o z c i e ń c z e n i a k u l t u r o w e g o s t r u m i e n i a e m o c j o n a l n y m i i i n t e l e k t u a l n y m i e l e m e n t a m i o b c y m i r d z e n n e m u , k u l t u r o w e m u e t o s o w i . O b i e t e d r o g i p r o w a d z ą d o w y s o c e n i e p o ż ą d a n y c h r e z u l t a t ó w - z a r ó w n o i n t e n s y w n e p r z e m i a n y s p o ł e c z n e z a c h o d z ą c e z d a l a o d r o d z i m y c h i n s t y t u c j i , j a k i p o w a ż n e r e f o r m y i n s t y t u c j o n a l n e w p r o w a d z a n e p o d n i e o b e c n o ś ć a u t o c h t o n i c z n y c h m i e s z k a ń c ó w s k ł a d a j ą s i ę n a p r z e r a ż a j ą c y o b r a z s y t u a c j i , w k t ó r e j z a n i k a n i e k u l t u r o w e j s t a b i l n o ś c i p r o w a d z i d o p o w s t a n i a b e z n a d z i e j n e g o r o z ł a m u p o m i ę d z y s p o ł e c z e ń s t w e m a i n s t y t u c j a m i s p r a w u j ą c y m i n a d n i m w ł a d z ę . ( S L 4 . 2 4 9 ) W y d a j e s i ę , ż e L o v e c r a ft c h c i a ł b y z a m r o z i ć k u lt u r ę w p e w n y m s t a n i e , k t ó r y o n s a m d o b r z e z n a ł i w k t ó r y m c z u ł s i ę s w o b o d n i e . W s z y s t k o t o z o s t a ło p o w i e d z i a n e n i e t y l k o d l a t e g o , ż e t e m a t ó w w y d a j e s i ę c i ą g l e w p r a w i a ć w z a k ł o p o t a n i e g r o n o a p o lo g e t ó w L o v e c r a f t a ( k t ó r z y, m i mo i ż w k o ń c u p o ła p a l i s i ę w g łó w n y c h w ą t k a c h f i lo z o f i i S a m o t n i k a z P r o v i d e n c e , c i ą g l e n i e mo g ą z r o z u m i e ć , ż e t a k a p o s t a w a w ó w c z e s n y c h c z a s a c h n i e b y ł a n i c z y m n a d z w y c z a j n y m ) , l e c z r ó w n i e ż d l a t e g o , i ż ś w i a t o p o g l ą d ó w w y w a r ł p r z e mo ż n y w p ł y w n a t w ó r c z o ś ć a u t o r a . K w e s t i ą b e z s p o r n ą w y d a j e s i ę t o , i ż p o t w o r y p o ja w i a j ą c e s i ę w P e ł z a j ą c y m S t r a c h u ( 1 9 2 2 ) , K o s z m a r z e w R e d H o o k ( 1 9 2 5 ) , i W i d m i e n a d I n n s m o u t h ( 1 9 3 1 ) s ą d e l i k a t n i e t y l k o z a w o a lo w a n ą p r o je k c j ą s t r a c h u p r z e d o b a l e n i e m n o r d y c k i e j k u lt u r y p r z e z n i e p o h a mo w a n ą m i g r a c j ę i k r z y ż o w a n i e s i ę r a s . R z e c z y w i ś c i e , g d y n a r r a t o r o s t a t n i e g o o p o w i a d a n i a p o d s ł u c h u j e m i e s z k a ń c ó w I n n s mo u t h , r o z ma w i a j ą c y c h z w łó c z ę g ą w j ę z y k u , k t ó r y „ z p e w n o ś c i ą n i e b y ł j ę z y k i e m a n g i e l s k i m5” e w i d e n t n i e s u g e r u j e s i ę n a m n i e t y l e ł a g o d n e z a n i e p o k o je n i e , i l e p r a w d z i w e p o c z u c i e k o s m i c z n e j a l i e n a c j i . L o v e c r a f t o w i w z m i a n i e p o g l ą d ó w z p e w n o ś c i ą n i e p o mo g ł y d w a l a t a s p ę d z o n e w s l u m s a c h N o w e g o J o r k u ; n a j w y r a ź n i e j n i e w p ł y n ę ło n a ń k o r z y s t n i e r ó w n i e ż m a ł ż e ń s t w o z Ż yd ó w k ą . A r y s t o k r a t y c z n y s e n t y m e n t L o v e c r a ft a p r o w a d z i r ó w n i e ż d o c e n t r a l n e j z a s a d y j e g o t e o r i i e s t e t yc z n e j – n i e s k r ę p o w a n e j w z g l ę d a m i k o me r c y j n y m i w o l n e j a u t o e k s p r e s j i . O c z y w i ś c i e p o w i n n i ś m y z a ś m i a ć s i ę , g d y L o v e c r a ft p i s z e : „ G e n t e l m a n n i e p o w i n i e n o t w i e r a ć s w e j d u s z y p r z e d t łu s z c z ą i d z i e l i ć s i ę j e j o b r a z a m i z mo t ło c h e m. J e ś l i j u ż p i s z e , p o w i n n y b y ć t o p r y w a t n e l i s t y a d r e s o w a n e d o i n n e g o d y s t y n g o w a n e g o i w r a ż l i w e g o g e n t e l m a n a ” ( S L 1 . 2 4 3 ) . B y ł j e d n a k j e d e n p o g l ą d , p r z y k t ó r y m L o v e c r a ft n i e z m i e n n i e o b s t a w a ł p r z e z c a ł ą s w ą k a r i e r ę . K i e d y a k t t w o r z e n i a – o w o c h w yt a n i e u lo t n y c h n a s t r o jó w , e f e m e r y c z n y c h 5

(10)

o b r a z ó w i m g l i s t y c h k o n c e p c j i , k t ó r y c h w r z a w a d o m a g a s i ę u z e w n ę t r z n i e n i a – j e s t s k o ń c z o n y , k o ń c z y s i ę p i s a n i e . N a w e t p u b l i k a c j a d z i e ł a j e s t s p r a w ą p o z b a w io n ą w a g i , a r a c z e j c a ł k o w i c i e o s o b n ą k w e s t ią , n i e m a j ą c ą n i c w s p ó l n e g o z s a m y m p i s a n i e m . J e ś l i c h c e m y , mo ż e m y n a z w a ć t o „ s z t u k ą d l a s z t u k i ” , j e d n a k c h o ć L o v e c r a ft b e z s p r z e c z n i e p o d z i w i a ł P o e , W i l d e ’ a i P a t e r a z a r e p r e z e n t o w a n i e t a k ie j w ł a ś n i e t w ó r c z e j p o s t a w y o r a z z a i c h w r o g o ś ć w s t o s u n k u d o o s t e n t a c y j n e g o d y d a k t y z m u , t o p r z y p a d e k S a mo t n i k a z P r o v i d e n c e w y d a j e s i ę n i e c o b a r d z i e j z ło ż o n y . „ T a k n a p r a w d ę , p i s a n i e j e s t e s e n c j ą w s z y s t k i e g o , c o p o z o s t a ło m i z ż y c i a i b ę d ę m u s i ę o d d a w a ć d o p ó k i w y s t a r c z y m i s i ł i z n a j d o w a ć b ę d ę k u t e mu s p o s o b n o ś ć ; n i e z n a j d u j ę b o w i e m j a k i e j k o l w i e k i n n e j s e n s o w n e j o d p o w i e d z i n a k o s m i c z n y ż a r t i s t n i e n i a6” . G d y E . H o f f m a n n P r i c e ( p r o t o p la s t a a u t o r ó w p i s z ą c y c h d o p u l p m a g a z i n e s7) z a p r o p o n o w a ł L o v e c r a f t o w i w s p ó ł p r a c ę , t e n o d p o w i e d z i a ł n a s t ę p u j ą c o : S z t u k a n i e w y r a ż a s i ę p o p r z e z t o , c o c z ł o w i e k a k u r a t m a o c h o t ę p o w i e d z i e ć , l e c z j e s t t y m , c o s a m o d o m a g a s i ę w y p o w i e d z e n i a . N i e m a o n a n i c w s p ó l n e g o z k o m e r c j ą , w y m a g a n i a m i w y d a w c y i u z n a n i e m o d b i o r c ó w . K o n c e n t r u j e s i ę c a ł k o w i c i e n a a r t y ś c i e i e m o c j a c h , k t ó r e w n i m k i p i ą . I s t n i e j e o c z y w i ś c i e r y n e k c z a s o p i s m r z ą d z ą c y s i ę w ł a s n ą , h e r m e t y c z n ą p o l i t y k ą i s t a n o w i ą c y z a c n e m i e j s c e d l a l u d z i m a j ą c y c h d o t e g o d r y g . D r y g , k t ó r y s a m c h c i a ł b y m m i e ć . A l e n i e t o m n i e i n t e r e s u j e . N a w e t j e ś l i b y m g o m i a ł , b y ł b y o n c z y m ś z u p e ł n i e p o b o c z n y m w s t o s u n k u d o m o j e j p o w a ż n e j p r a c y , t a k j a k m a t o m i e j s c e w p r z y p a d k u m o i c h o b e c n y c h , d o d a t k o w y c h z a j ę ć . T a k c z y i n a c z e j , n i e m a m o w e g o d r y g u i r y n e k c z a s o p i s m j e s t d l a m n i e c z y m ś t a k o d r a ż a j ą c y m , ż e b y ł b y p r a w d o p o d o b n i e o s t a t n i ą d e s k ą r a t u n k u , k t ó r e j c h w y c i ł b y m s i ę j e d y n i e p r z y p a r t y d o m u r u g ł o d e m , z i m n e m i b r a k i e m s c h r o n i e n i a . K a ż d a i n n a u c z c i w a p r a c a b a r d z i e j z a d o w a l a ł a b y m o j e o s o b l i w e g u s t a . N i e l u b i ę t e g o r y n k u p o n i e w a ż k a r y k a t u r a l n i e i p o w i e r z c h o w n i e u p o d a b n i a s i ę d o l i t e r a t u r y , b ę d ą c e j - o b o k t r a d y c j i m o i c h p r z o d k ó w - j e d y n ą r z e c z ą , k t ó r ą t r a k t u j ę z p r a w d z i w ą p o w a g ą . ( S L 5 . 1 9 - 2 0 ) T a k i e n a s t a w i e n i e b y ło b r z e m i e n n e w s k u t k i . Z a o w o c o w a ło o n o p o c z ą t k o w o o p o r e m L o v e c r a ft a p r z e d p r z y s t ą p i e n i e m d o g r o n a a u t o r ó w p i s z ą c y c h d o W e i r d T a l e s8; d ł u g o t r w a ł ą n i e c h ę c i ą d o w i ę k s z e g o z r ó ż n i c o w a n i a t e m a t y k i s w y c h d z i e ł , n a w e t p o t y m , j a k r e d a k c j a W e i r d T a l e s o d r z u c i ł a k i l k a j e g o n a j l e p s z y c h o p o w i a d a ń , b y w r e s z c i e d a ć o s o b i e z n a ć p o d p o s t a c i ą n i e p o r a d n o ś c i w k o n t a k t a c h z w y d a w c a m i p o w ie ś c i i z b io r ó w o p o w ia d a ń L o v e c r a ft a . W d z i s i e j s z y c h c z a s a c h , b e z d e n n ą n i e m a l ż e g ł u p o t ą mo ż e w y d a w a ć s i ę f a k t , i ż L o v e c r a ft n i g d y n i e p r z y m i e r z y ł s i ę n a w e t d o p r z y g o t o w a n i a P r z y p a d k u C h a r l e s a 6

Lovecraft do F. C. Clarka, 17 Listopada 1924.

7

Pulp magazines – nazwa używana do określania wydawanych na kiepskim papierze magazynów zawierających głównie popularne treści (kryminały, fantastyka, horror itp.). Nazwa pochodzi od pulpy – papierowej miazgi, służącej do produkcji drugorzędnego papieru, na których magazyny te drukowano. Pierwsze pulp magazines powstały w Ameryce i największą popularnością cieszyły się w pierwszej połowie XX w. (przyp. tłum.).

8

Weird Tales - The Unique Magazine. Amerykański magazyn założony w Chicago przez J.C. Hennebergera. Na łamach czasopisma publikowano opowiadania i powieści z gatunku fantasy, science fiction i horroru. Pierwsze wydanie ukazało się w marcu 1923 r. (przyp. tłum.).

(11)

D e x t e r a W a r d a ( 1 9 2 7 ) w w e r s j i g o t o w e j d o d r u k u , z w ł a s z c z a w c z a s a c h g d z i e w i ę k s z o ś ć w y d a w c ó w b a r d z i e j p r z y c h y l n y m o k i e m s p o g l ą d a ł a n a k o mp l e t n e p o w i e ś c i n i ż z b io r y l u ź n y c h o p o w i a d a ń . J e d n a k ż e n i e z a p r z e c z a l n y m p r a w e m L o v e c r a ft a b y ł o u z n a n i e t e j p o w i e ś c i z a p o z b a w io n ą w a r t o ś c i i , j a k o t a k ą , z a n i e g o d n ą d r u k u . O s t a t n i e l a t a ż y c i a L o v c r a ft a n a z n a c z o n e b y ł y r o s n ą c ą b i e d ą . W 1 9 3 6 r o k u s p r z e d a ż d w ó c h o p o w ia d a ń d o T h e A s t o u n d i n g9 z a k w o t ę 6 3 0 d o l a r ó w ( s p r z e d a ż , k t ó r a d o s z ł a d o s k u t k u g łó w n i e d z i ę k i p o mo c y p r z y j a c i e l a a u t o r a , w y s t ę p u j ą c e g o w r o l i j e g o a g e n t a ) u c h r o n i ł a L o v e c r a ft a o d s k r a j n e g o u b ó s t w a . J e d n a k ż e n a w e t w ó w c z a s S a mo t n i k z P r o v i d e n c e n i e z n i ż y ł s i ę d o p o z io mu c h a łt u r y . N a l e ż y t w a r d o p o d k r e ś l i ć , ż e L o v e c r a ft j e s t u s p r a w i e d l i w i o n y : n i k t n i e p i s z e d z i s i a j r o z p r a w d o k t o r s k ic h n a t e m a t t w ó r c z o ś c i E . H o f f m a n n P r i c e ’ a c z y S e a b u r y Q u i n n a . I I I [ … ] R o z w a ż a n i a n a d f i lo z o f i ą L o v e c r a ft a z w y k ło z a c z y n a ć s i ę o d p r z yt o c z a n i a j e g o w ł a s n e g o , e p o k o w e g o o ś w i a d c z e n i a z 1 9 2 7 r o k u : W s z y s t k i e m o j e o p o w i e ś c i o p a r t e s ą n a f u n d a m e n t a l n y m p r z e ś w i a d c z e n i u , ż e w s z e l k i e l u d z k i e s p r a w y , e m o c j e , p r z e k o n a n i a i p r a w a p o z o s t a j ą g ł ę b o k o n i e w a ż n e i b e z w a r t o ś c i o w e w p e r s p e k t y w i e b e z k r e s n e g o , o b o j ę t n e g o w s z e c h ś w i a t a . W p r z e ś w i a d c z e n i u , i ż p r a w a , p a s j e i w a r t o ś c i r a s y l u d z k i e j s ą u n i w e r s a l n e r ó w n i e ż d l a i n n y c h p l a n e t i w s z e c h ś w i a t ó w n i e w i d z ę n i c , p r ó c z ż a ł o s n e j i n f a n t y l n o ś c i . B y w z n i e ś ć s w ó j u m y s ł p o n a d g r a n i c e c z a s u , p r z e s t r z e n i i w y m i a r o w o ś c i , n a l e ż y z a p o m n i e ć , ż e w o g ó l e i s t n i e j e c o ś t a k i e g o j a k o r g a n i c z n e ż y c i e , z ł o i d o b r o , m i ł o ś ć i n i e n a w i ś ć , a t a k ż e i n n e , r ó w n i e b ł a h e r z e c z y , d o k t ó r y c h r a s a l u d z k a p r z y w i ą z u j ę t a k w i e l k ą w a g ę . N a l e ż y z r o z u m i e ć , ż e w s z y s t k o t o s ą p r z y p a d ł o ś c i c h a r a k t e r y s t y c z n e j e d y n i e d l a c z ł o w i e k a . J e d y n y m s ł u s z n y m s t a n o w i s k i e m w y d a j e s i ę z a t e m r e a l i z m ( „ r e a l i z m ” , p o w t a r z a m , n i e n a i w n y r o m a n t y z m ) , j e d n a k g d y p r z e k r o c z y m y g r a n i c e b e z b r z e ż n i e o h y d n e j , t a j e m n i c z e j Z e w n ę t r z n o ś c i , m u s i m y p a m i ę t a ć , b y n a j e j p r o g u p o r z u c i ć w s z y s t k o , c o w i ą ż e s i ę z n a s z ą l u d z k ą n a t u r ą . ( S L 2 . 1 5 0 ) T a k i e o ś w i a d c z e n i e , p o d k r e ś l a j ą c e f u n d a m e n t a l n ą a mo r a l n o ś ć b e l e t r y s t y c z n e g o k o s mo s u L o v e c r a ft a , d o łą c z o n e b y ło d o d r u g i e j w e r s j i Z e w u C t h u l h u ( 1 9 2 6 ) p r z e d s t a w io n e j r e d a k c j i W e i r d T a l e s . N i e m a p r a w i e ż a d n y c h w ą t p l i w o ś c i , i ż o p o w i a d a n i e t o b y ło p u n k t e m z w r o t n y m w p r a c y L o v e c r a ft a , c h o ć n i e w z n a c z e n i u f u n k c jo n u j ą c y m w p o w s z e c h n e j ś w i a d o mo ś c i . B y ło o n o n i e t y l k o b e z p r e c e d e n s o w y m u k a z a n i e m ś w i a t u L o v e c r a ft o w e j , z a w i ł e j p s e u d o m it o lo g i i – n a z y w a n e j p r z e z A u g u s t a D e r l e t a „ M it o lo g i ą C t h u l h u ” – l e c z p o n a d t o p o k a z y w a ł o , i ż c a ł y w s z e c h ś w i a t , a n i e j e d y n i e n a s z a p l a n e t a , s t a n o w i t ło p r a c y L o v e c r a f t a . T a k c h a r a k t e r y s t y c z n y d l a p ó ź n i e j s z y c h p r a c S a mo t n i k a z 9

Astounding Stories of Super-Science. Amerykański miesięcznik science fiction, założony w Nowym Jorku w 1930 r.

(12)

P r o v i d e n c e c o s m i c i s m10, b y ł d o r o k u 1 9 2 6 p r z y w o ł y w a n y j e d y n i e e p i z o d y c z n i e , m i mo i ż o d s a m e g o p o c z ą t k u s t a n o w i ł g łó w n e z a i n t e r e s o w a n i e L o v e c r a ft a , k t ó r y j u ż w 1 9 2 1 r o k u p i s a ł : N i e m o g ę p i s a ć o „ z w y k ł y c h l u d z i a c h ” , p o n i e w a ż w n a j m n i e j s z y m s t o p n i u m n i e o n i n i e i n t e r e s u j ą. Z a ś w o b l i c z u b r a k u z a i n t e r e s o w a n i a n i e m o ż e b y ć m o w y o s z t u c e . P r o b l e m a t y k a r e l a c j i m i ę d z y l u d z k i c h a n i t r o c h ę m n i e n i e p o r y w a . J e d y n i e r e l a c j e c z ł o w i e k a z k o s m o s e m , z t y m , c o n i e z n a n e , p o b u d z a j ą m o j ą t w ó r c z ą w y o b r a ź n i ę . S t a n o w i s k o a n t r o p o c e n t r y c z n e j e s t d l a m n i e c a ł k o w i c i e n i e d o z a a k c e p t o w a n i a , j a k o ż e n i e j e s t e m w s t a n i e p r z y j ą ć p r y m i t y w n e g o , k r ó t k o w z r o c z n e g o ś w i a t o p o g l ą d u , g l o r y f i k u j ą c e g o n a s z ą p l a n e t ę i c a ł k o w i c i e i g n o r u j ą c e g o w s z e c h ś w i a t , k t ó r e g o j e s t o n a c z ę ś c i ą I n D e f e n c e o f D a g o n ( 1 9 2 1 ) W s z y s t k o d o b r z e i p i ę k n i e , j e d n a k j a k m a s i ę t o d o w c z e ś n i e j s z y c h o p o w i a d a ń ? W d r u g i m „ d o j r z a ł y m ” o p o w i a d a n i u L o v e c r a f t a z a t yt u ło w a n y m D a g o n ( 1 9 1 7 ) o d n a j d u j e m y z d a w k o w e , l a p i d a r n e n a p o m k n i ę c i a o o l b r z y m i e j , mo r s k i e j i s t o c i e p r z y p o m i n a j ą c e j P o l i f e m a , j e d n a k n i c p o n a d t o . C o w i ę c e j , w o p o w ia d a n i a c h z l a t 1 9 1 9 -2 1 , i n s p ir o w a n y c h t w ó r c z o ś c i ą L o r d a D u n s a n y ’ e g o ( o k t ó r y m L o v e c r a f t k w i e c i ś c i e r o z p i s y w a ł s i ę w N a d n a t u r a l n y m h o r r o r z e w l i t e r a t u r z e11, t w ie r d z ą c , iż „ j e g o p u n k t w i d z e n i a j e s t p r a w d z i w i e k o s m i c z n y i w c a ł e j l it e r a t u r z e w s z y s t k i c h o k r e s ó w n i e m a s o b i e r ó w n y c h ” ) n i e o d n a j d u j e m y ś l a d ó w k o s m i c z n e j p e r s p e k t yw y , a w r ę c z mo ż e m y d o s t r z e c w n i c h p r ó b y o d t w o r z e n i a s w o j s k i e g o , c i e p ł e g o k l i m a t u c h a r a k t e r y z u j ą c e g o d z i e ł a D u n s a n y ’ e g o . W s z y s t k o j e d n a k z m i e n i ł o s i ę w r a z z Z e w e m C t h u l h u . P o m i n ę n a r a z i e k o r z y ś ć , j a k ą mo ż e p r z y n i e ś ć n a m l e k t u r a o p o w i a d a ń L o v e c r a ft a p r z e d s t a w i a j ą c y c h w y i m a g i n o w a n y p a n t e o n a u t o r a ( A z a t h o t h , N y a r l a t h o t e p , Y o g - S o t h o t h , e t c . ) , f i k c y j n ą t o p o g r a f i ę N o w e j A n g l i i ( A r k h a m , K i n g s p o r t , D u n w i c h , I n n s mo u t h , e t c . ) o r a z i n n e „ s m a k o ł y k i ” , t a k ie j a k m it y c z n e g r i m u a r y o k u lt y z m u N e c r o n o m i c o n i D e V e r m i s M y s t e r i i s . P o ś m i e r c i L o v e c r a ft a ( b ą d ź , j a k u t r z y m u j e W i l l M u r r a y , n a w e t j e s z c z e z a ż y c i a p i s a r z a ) j e g o s p u ś c i z n a p a d ł a o f i a r ą - j a k t o t r a f n i e o k r e ś l i ł M a u r i c e L é v y - n a j r ó ż n i e j s z y c h k o s m e t y c z n y c h z a b i e g ó w , z a p o mo c ą k t ó r y c h p r z e r ó ż n i d r u g o r z ę d n i a u t o r z y n i e u d o l n i e u s i ło w a l i n a ś l a d o w a ć w s w y c h d z i e ł a c h , z e w n ę t r z n ą fo r m ę „ M it o lo g i i C t h u l h u ” , l e k c e w a ż ą c o t r a k t u j ą c j e j r u d y m e n t a r n ą f i l o z o f i c z n ą i s t o t ę . I m it a c j e t e - n i e r a z g o r s z e n i ż n i e k o ń c z ą c e s i ę k o n t y n u a c j e p r z y g ó d S h e r lo c k a H o l m e s a - s t a w i a ł y L o v e c r a ft a w z ł y m ś w i e t l e i s z a r g a ł y j e g o r e p u t a c j ę , c o w z r o z u m i a ł y s p o s ó b z a w a ż y ł o n a o p i n i i k r y t y k ó w , t a k i c h 10

Cosmicism – pogląd filozoficzny rozwinięty przez Lovecrafta, stanowiący fundament większości jego prac z zakresu literatury. Głównymi jego założeniami jest odrzucenie wiary w istnienie Boga i zdegradowanie gatunku ludzkiego z „władców wszechświata” do jego przypadkowych wytworów. W myśl comicismu istnienie całego gatunku ludzkiego jest całkowicie pozbawione celu, a wszelkie koncepcje teleologiczne są jedynie wytworem naturalnej skłonności człowiek do maskowania owej rozpaczliwej bezsensowności. W opowiadaniach Lovecrafta ludzie ukazywani są czasem jako uboczny produkt eksperymentów dokonywanych przez inne, o wiele starsze i inteligentniejsze rasy; idea sprawiedliwego Boga zaś przedstawiana jest jako wyimaginowane remedium na ów stan bezcelowej egzystencji (przyp. tłum.).

11

Cytaty

Powiązane dokumenty

W ielokrotnie byli chrzest­ nymi dzieci chłopskich (np. Po rewolucji 1905 roku Bą­ kowski, mając wsparcie w innym skom lińskim społeczniku, księdzu Adamie

With these additional constraints the mathematical formulation of the FSMVRPTW can now be applied to cases using electrical vehicles and cases with limitations

W badaniach własnych przeprowadzonych na początku 2014 roku najistot- niejszymi narzędziami flexicurity poprawiającymi pozycję osób pokolenia 50+ na rynku pracy okazały

P rzyto­ czone przykłady świadczą także, że ogniwo to nie ogranicza się do wymie­ nionych tyłko trzech języków, niejednokrotnie łańcuch ten jest bardzo

Wbrew regulaminowym założeniom, w czasie mobilizacji pułki kawalerii, a więc i 2 pułk ułanów, nie przeszły na etat sześcioszwadronowy, lecz pozostały w do- tychczasowym

Do barier tych zalicza się m.in.: zakładane podobieństwo (błędne założenie, że wszyscy komunikują się tym samym kodem, wynikające z braku świadomości różnic

Marii Kryście (w świecie Zofii Szembek) spokrewnionej z metro- politą przez swoją matkę Marię Szembek, bratanicę Zofii Szeptyckiej 15. Gdy za- pytała swego wuja czy

:8QLHMRZLHZRVWDWQLFKODWDFKREVHUZXMHVLĊ]QDF]Q\Z]URVWOLF]E\RELHN- WyZREVáXJXMąF\FKOLF]QLHSU]\E\ZDMąF\FKWXWXU\VWyZ 4.. Ten dynamiczny UR]ZyM WXU\VW\NL Z