Biuletyn teologii laikatu

Anastazy Bławat, Eugeniusz Weron

Biuletyn teologii laikatu

Collectanea Theologica 57/3, 105-120

57/1987/ fase. II I

BIULETYN TEOLOGII LAIKATU

Z a w a r to ś ć : I. J A N P A W E Ł I I O S T O S U N K U K O Ś C IO Ł A K A T O L IC K IE G O D O K U L T U R Y . 1. K o śció ł a k u lt u r a . — 2. Z a p o trz e b o w a n ie K o śc io ła n a s z tu k ę . — 3. N a u k a i o ś w ia ta . ·— 4. W y c h o w a n ie . —· 5. Ś ro d k i m a so w e g o p rz e k a z u . II. K IE R O W N IC T W O D U C H O W E O D P O W IE D Z IA L N Y C H W IN S ­ T Y T U T A C H Ś W IE C K IC H . 1. Co to je s t k ie r o w n ic tw o d u c h o w e ? — 2. K o ­ n ie c z n o ść k ie r o w n ic tw a d u c h o w e g o w ś c isły m z n a c z e n iu . — 3. O k re s y k ie ­ r o w n ic tw a d u c h o w e g o w in s ty t u ta c h św ie c k ic h . — 4. P rz e d m io t i z a k re s k ie r o w n ic tw a d u ch o w eg o . — 5. N ie k tó r e w s k a z a n ia p ra k ty c z n e .* I. J A N P A W E Ł I I O S T O S U N K U K O Ś C IO Ł A K A T O L IC K IE G O DO K U L T U R Y 1. K o śció ł a k ultura P u n k te m w y jś c ia w p o g lą d a c h n a s to s u n e k K o śc io ła k a to lic k ie g o do k u l t u r y je s t d la J a n a P a w ła II n a u k a S o b o ru W a ty k a ń s k ie g o II, a zw ła sz c z a jeg o o p in ia n a te m a t lu d z k ie j osoby. L u d z k a o so b a d o c h o d z i w e d łu g n a u k i te g o so b o ru „do p ra w d z iw e g o i p e łn e g o c z ło w ie c z e ń stw a w ła ś n ie d z ię k i k u l ­ t u r z e ” h P o d e jm u ją c te n o g ó ln y n u r t m y ś li K o śc io ła , J a n P a w e ł I I p o w ia d a , że lu d z k a o so b a r o z w ija się d z ię k i k u lt u r z e ta k w w y m ia r z e in d y w id u a ln y m , j a k i sp o łe c z n y m . I tu w ła ś n ie b ie rz e się w e d łu g p a p ie ż a „ ż y c z liw y ” s to s u ­ n e k K o śc io ła do „ k u ltu r y i teg o w sz y stk ie g o , co o d n o si się do je j ro z w o ju ” . J e s t to s to s u n e k s z a c u n k u ta k w z g lę d e m c z ło w ie k a , ja k i jeg o k u ltu r y , u z n a ją c y w o ln ą in ic ja ty w ę i s a m o d z ie ln y ro z w ó j o b o j g a 2. K o śció ł, k tó r y d o ­ c ie k a , co s ta n o w i c z y n n ik je d n o c z ą c y „ w s p a n ia łe d z ie d z ic tw o lu d z k ie g o d u ­ c h a ” 3, p r o w a d z i d la te g o d ia lo g „z a u te n ty c z n y m i f o r m a m i” teg o d u c h a , a w ię c z k u l t u r ą ■— c z y n n ik ie m łą c z ą c y m k u lt u r ę i K o śció ł je s t czło w ie k . W c z ło w ie k u sc h o d z ą się ra z e m K o śció ł i k u l t u r a 4.

N ie a u te n ty c z n e fo r m y k u lt u r y , a w ię c ta k ie , k tó r e n ie słu ż ą ro z w o jo w i d u c h a lu b p rz y n o s z ą im szk o d ę, K o śció ł o d rz u c a . W p r z y p a d k u zaś fo r m „ a u te n ty c z n y c h ” z e tk n ię c ie się K o śc io ła z k u l t u r ą d o c h o d z i d o s k u t k u w tr z e c h p ła s z c z y z n a c h : a) w p ła s z c z y ź n ie h is to ry c z n e j p o p rz e z w s z y s tk ie w y tw o r y k u lt u r y p o ­ w s ta łe n a p r z e s tr z e n i w ie k ó w (p ap ież m a p rz y ty m n a m y ś li g łó w n ie o k re s tr w a n i a c h rz e ś c ija ń s tw a ); * R e d a k to re m n in ie js z e g o b iu le ty n u je s t k s. E u g e n iu sz W e r o n SA C , O łta rz e w . 1 K D K 53.

2 P o r. J a n P a w e ł II, K u ltu r a s łu ż y w y n ie s ie n iu c z ło w ie k a i r o z ­

w o jo w i w s p ó łp r a c y m ię d z y n a r o d a m i. P r z e m ó w ie n ie do in te le k tu a lis tó w , C o im b ra , 15 V 1982, w : W ia ra i k u ltu r a . D o k u m e n ty , p r z e m ó w ie n ia , h o m i­ lie, R z y m 1986, 151 n n . (o d tą d s k r ó t W iK ). 3 P o r. ta m ż e , 155. 4 P o r. Z. M i k o ł e j k o , J a n P a w e ł I I o k u lt u r z e , w: F ilo z o fia i m y ś l sp o łe c zn a J a n a P a w ła II , W a rs z a w a 1983, 239.

106 B IU L E T Y N T E O L O G II L A I K A T U

b) w p ła s z c z y ź n ie in s ty tu c jo n a ln o - o r g a n iz a c y jn e j, re a liz u ją c e j się d z ię k i ró ż n y m in s ty tu c jo m ;

c) w p ła s z c z y ź n ie fu n d a m e n ta ln e g o z w ią z k u E w a n g e lii z c z ło w ie k ie m w sa m y m jeg o c z ło w ie c z e ń stw ie 5.

J a n o w i P a w ło w i II z a le ż y n a p o s ta w ie K o śc io ła o tw a r t e j „ d la w s z y s tk ic h lu d z i i d la w s z y s tk ic h k u lt u r . K o śció ł s z a n u je p lu r a liz m , d o p u sz c z a ją c y ró ż ­ n o ro d n o ś ć ro z u m ie n ia p r a w d y ” 9. O czy w iście, w ty m w s z y s tk im ch o d z i K o ś­ c io ło w i g łó w n ie o d o b ro g ło szo n ej p rz e z sie b ie E w a n g e lii. A s y m ilu ją c k u l ­ t u r y n a ro d ó w , w ś ró d k tó r y c h głosi E w a n g e lię , K o śció ł p ra g n ie s ta n o w ić c e n tr u m „ je d n o ś c i lu d ó w , n a ro d ó w , k u ltu r , je d n o ś c i h is to r i i” 7.

W z a je m n a r e la c ja p o m ię d z y in te r e s a m i K o śc io ła g ło sząceg o E w a n g e lię i k u ltu r ę , b ę d ą c ą p rz e d e w s z y s tk im w y tw o re m lu d z k ie g o d u c h a je s t k o ­ r z y s tn a o b o p ó ln ie. K u ltu r a p r z e n ik a E w a n g e lię , u ła tw ia je j p rz y ję c ie w d a ­ n y m ś ro d o w is k u , g d zie je s t g ło szo n a, a z a ra z e m E w a n g e lia w p ły w a n a h u ­ m a n iz a c ję te jż e k u lt u r y , n a je j k s z ta łt p ra w d z iw ie lu d z k i. K u ltu r a , k tó r a p o w s ta je n a p o d ło ż u E w a n g e lii: „ je s t lu d z k a i u c z ło w ie c z a ją c a , z d o ln a d o ­ tr z e ć do g łę b i s e rc a i d o b ro c z y n n ie p ro m ie n io w a ć w e w s z y s tk ic h ś ro d o w is ­ k a c h sp o łe c z n y c h , w d z ie d z in ie m y śli, sz tu k i, te c h n ik i, w sz y stk ie g o , co S tw ó r ­ ca zło ży ł w s e rc u i m y ś li c z ło w ie k a ” 8.

J a n P a w e ł II, ja k ró w n ie ż c a ły W a ty k a n c z u ją się o d p o w ie d z ia ln i za u m a c n ia n ie k u ltu r y , w id z ą c w n ie j a ż t a k ż y w o tn e p o le, że n a n im „w o s ta tn ic h la t a c h X X w . r o z g r y w a ją się lo sy ś w ia t a ” 9. M oże w ła ś n ie to s ta ło się je d n ą z p o d s ta w o w y c h p rz y c z y n , d la k tó r y c h W a ty k a n z d e c y d o w a ł się o s ta te c z n ie d a ć w y ra z sw e m u z a in te r e s o w a n iu d ia lo g ie m z k u lt u r a m i o ra z ic h s p o tk a n iu z E w a n g e lią , p o w o łu ją c P a p ie s k ą R a d ę do S p ra w K u ltu r y . J e j d z ia ła ln o ś ć n ie o g ra n ic z a się p rz e c ie ż do ż a d n y c h w y m ie r n y c h g ra n ic g e o g ra fic z n y c h czy p o lity c z n y c h ; w z n o si się p o n a d id eo lo g ie, b a z u ją c p rz e d e w s z y s tk im n a in te g r a ln e j g o d n o śc i c z ło w ie k a i jeg o re lig ijn o ś c i, n ie ty le p r a k ty k o w a n e j, co ra c z e j w p is a n e j w n a tu r ę 19

P a p ie s k a R a d a do S p r a w K u ltu r y z o s ta ła ju ż o m ó w io n a n a ła m a c h n i ­ n ie jsz e g o b i u l e t y n u u . D la te g o o b e c n ie c h c e m y s c h a r a k te ry z o w a ć sa m s to s u ­ n e k K o śc io ła k a to lic k ie g o do n ie k tó r y c h d z ie d z in ż y c ia i d z ia ła ln o ś c i lu d z k ie j w fo rm ie , w ja k ie j o b ja ś n ia je J a n P a w e ł II.

2. Z ap otrzeb ow an ie K ościoła na sztu k ę

J a n P a w e ł II p r z e m a w ia ją c w czasie sw eg o p o b y tu w A u s tr ii do p r z e d ­ s ta w ic ie li ś w ia ta n a u k i i s z tu k i w y ra z ił się, że „ K o śció ł p o tr z e b u je s z tu k i, a b y le p ie j w ie d z ie ć , co k r y j e się w c z ło w ie k u ” 12. P a p ie ż w id z i w ię c w sz tu c e

6 P o r. ta m ż e , 239— 240. Z. M i к o ł e j к o o p a r ł się tu t a j g łó w n ie n a p rz e m ó w ie n iu J a n a P a w ła II w U N E S C O , z dn. 2 V I 1980 r.

6 P o r. ta m ż e , 336.

7 P o r. J a n P a w e ł II, W te j je d n o ś c i z n a j d u je m y się od ty s ią c a lat.

H o m ilia do p ie lg r z y m ó w p o ls k ic h w O g ro d a ch W a ty k a ń s k ic h , 26 V I 1980 r.

w : L ’O s s e rv a to re R o m a n o , w y d . p oi. 1980, n r 6, s. 24.

8 J a n P a w e ł II, Z a p r o p o n u jc ie ś w ia tu m o d e l c y w iliz a c ji c h r z e ś c i­

ja ń s k ie j. P r z e m ó w ie n ie do ś w ia ta k u lt u r y , Q u ito 30 I 1985 r., w : W iK , 283.

9 P o d a ję za: J . K o w a l s k i , K u ltu r a w in te g r a ln y m r o z w o ju c z ło w ie k a

w ś w ie tle n a u c z a n ia p a p ie ż a J a n a P a w ia I I ( r e f e r a t w y g ło sz o n y w K a to lic ­

k im U n iw e rs y te c ie L u b e ls k im p o d c z a s K o n g re s u T eo lo g iczn eg o w e w rz e ś n iu 1984 — p o c z y n io n e n o ta tk i).

10 H. C a r r i e r , D zia ła ln o ść S to lic y A p o s to ls k ie j n a r z e c z d ia lo g u z k u ltu r a m i, w : W iK , 333.

11 P o r. C o lle c ta n e a T h e o lo g ic a 56/1986/ z. 1, 108— 118.

и J a n P a w e ł II, N a tu r a i s z tu k a d r o g a m i p r o w a d z ą c y m i do ta j e m ­

n ic y B oga. S p o tk a n ie z p r z e d s ta w ic ie la m i św ia ta s z tu k i i n a u k i, W ie d e ń 12 I X 1983 r„ w : W iK , 222.

107

po m o c w d o ta r c iu do w n ę tr z a c z ło w ie k a , jeg o p r a g n ie ń i n a s ta w ie ń . To ro z e z n a n ie m a słu ż y ć ja k o p rz y g o to w a n ie te r e n u do g ło s z e n ia E w a n g e l i i 13. S z tu k a m oże te ż s ta n o w ić o d b icie lu d z k ie g o w n ę tr z a , k tó r e z o sta ło ju ż o d ­ p o w ie d n io p rz e z tę E w a n g e lię p rz e n ik n ię te . W c zasie h o m ilii w y g ło sz o n e j w cza sie M szy św . Ju b ile u s z o w e g o R o k u O d k u p ie n ia do a r ty s tó w , p a p ie ż m ó w ią c o ic h p a tr o n ie , bł. F r a A n g elico , o k re ś la n a w e t s z tu k ę ja k o d ro g ę k u d o sk o n a ło śc i; m ó w i o sz tu c e , k tó r a m oże się s ta ć m o d litw ą . P rz y ja c ió ł p ra w d z iw e j s z tu k i p a p ie ż n a z y w a p rz y te j o k a z ji sw o im i p rz y ja c ió łm i. P r a w ­ d z iw i b o w ie m a r t y ś c i c z e rp ią sw e n a tc h n ie n ie w p r o s t czy p o ś re d n io z E w a n ­ g e lii, c h o ć b y n a w e t n ie z a w sz e b y li te g o św ia d o m i. K a ż d a e p o k a w ła ś c iw ie c z e rp ie za k a ż d y m ra z e m z te g o sa m e g o ź ró d ła , o d p o w ia d a ją c n a tc h n ie n iu „ w e d le c o ra z to n o w y c h u ję ć , c a ły m b o g a c tw e m i ró ż n o ro d n o ś c ią sty ló w a r ­ ty s ty c z n y c h w li te r a tu r z e , p la s ty c e , m u zy ce , t e a t r z e ” 14 i w ogóle w e w s z y ­ s tk ic h d z ie d z in a c h s z tu k i bez w y ją tk u . J a n P a w e ł I I p o s u w a się n a w e t do s tw ie rd z e n ia , że „ ś w ia t p o z b a w io n y s z tu k i z tr u d e m o tw ie r a się n a w ia r ę i n a m iło ś ć ” 15. Z d a n ie m p a p ie ż a B óg je s t n ie d a le k o od k a ż d e g o a r t y s ty , a w sa m y c h ic h w y tw o ra c h , a w ię c w sz tu c e , w y r a ż a się d z ię k i p ię k n u fo r m to , co n ie je s t p o z n a w a ln e p rz y p o m o c y z m y s łó w 19. Z re s z tą s a m K o ś­ c ió ł p o tr z e b u je s z tu k i c h o ć b y w s p r a w o w a n e j p rz e z sie b ie litu r g ii, „ k tó r a w e w s z y s tk ic h w y m ia r a c h m a by ć in s p iro w a n y m p rz e z w ia r ę d z ie łe m s z tu k i — j a k to o k re ś la p a p ie ż —· łą c z ą c y m w so b ie w s z y s tk ie tw ó rc z e siły z d z ie ­ d z in y a r c h i te k t u r y , s z tu k p la s ty c z n y c h , m u z y k i i p o e z ji” 17. Z d a n ie m J a n a P a w ła II, d z ię k i sz tu c e w ia r a m oże się sta ć k u lt u r ą , z aś k u l t u r a p rz e ż y ­ w a n ą w ia r ą , co o s ta te c z n ie s p r a w ia , że „ s z tu k a s ta je się m o d litw ą ” ls. S z tu k a s ta n o w i d la p a p ie ż a k lu c z do o d k ry c ia p ię k n a k r a j o b r a z u i w s z e lk ie j n a ­ tu r y , a b a rd z ie j jeszcze do o d k ry c ia n ie u ja w n io n e g o o b lic z a „ d ru g ie j osoby, je j g łę b o k ie j ra d o ś c i, b ą d ź n ie w id o c z n e g o c ie r p ie n ia , je j s iły b ą d ź słab o ści, je j n a d z ie i, je j p o s z u k iw a n ia , z ro z u m ie n ia i m iło ś c i”. C ie k a w y je s t te ż s p o ­ só b u jm o w a n ia ź ró d ła sz tu k i. P a p ie ż d o p a tr u je się go w n ie s k a ż o n y m se rc u lu d z k im , czy li „ d o p ó k i jeszcze n ie ro z d z ie li się n a ró ż n o ro d n e s t r u m i e n ie ”. S z tu k a s ta n o w i sp o só b w y r a ż a n ia c z ło w ie k a , a z a ra z e m ję z y k , p r z y p o m o cy k tó r e g o c z ło w ie k m oże w y ra z ić sw ó j z a c h w y t. S tą d te ż s z tu k a je s t ró w n ie ż „szc z e g ó ln y m w y ra z e m ży czliw o ści, ja k ą c z ło w ie k o k a z u je s w e m u b liź n ie m u , w y ra z e m m iło ści, k tó r a o d n o si się do te g o , co w c z ło w ie k u n a jg łę b sz e . Ś w ia t b ez s z tu k i n a r a ż a się n a to, że b ę d z ie ś w ia te m z a m k n ię ty m n a m iło ś ć ”. J a k o w y r a z te g o w s z y stk ie g o , „co w p e łn i lu d z k ie ”, s z tu k a m a c h a r a k t e r u n i ­ w e r s a ln y a w ię c p o n a d c z a s o w y i p o n a d p rz e s trz e n n y . P o z w a la w c h o d z ić w t a ­ je m n ic ę c z ło w ie k a i j ą p rz e ż y w a ć , a z a ra z e m tw o rz y w ię z i p o m ię d z y w s z y ­ s tk im i lu d ź m i, p o z w a la ją c e k a ż d e g o „ p rz y w o ła ć , p r z e d s ta w ić , o d m a lo w a ć , w y ś p ie w a ć ” 19.

P a p ie ż o c zy w iście ro z ró ż n ia p o m ię d z y s z tu k ą ś w ie c k ą (choć i t a n ie je s t w e d łu g n ie g o n ie z a le ż n a od A b s o lu tu , od k tó r e g o b ie r z e sw ó j p o c z ą te k

13 T a m ż e .

14 P o r. J a n P a w e ł II, B ło g o s ła w io n y fr a A n g e lic o . S z t u k a ja k o d roga

k u d o sk o n a ło śc i. H o m ilia w y g ło s z o n a w cza sie M s z y św . J u b ile u s z o w e g o R o k u O d k u p ie n ia d la a r ty s tó w , R z y m 18 I I 1984 r., w : W iK , 250 nn.

15 J a n P a w e ł II, Ś w ia t p o z b a w io n y s z t u k i z tr u d e m o tw ie r a się na

w ia r ę i n a m iło ś ć . H o m ilia w y g ło s z o n a w c za s ie M s z y św . d la a r ty s tó w , B r u k s e la 20 V 1985 r., w : W iK , 289.

13 P o r. ta m ż e , 291 nn.

17 J a n P a w e ł II, N a tu r a i s z tu k a d ro g a m i p r o w a d z ą c y m i do t a j e m ­

n ic y B oga, w : W iK , 222.

18 J a n P a w e ł II, B ło g o s ła w io n y fr a A n g e lic o . S z tu k a ja k o d ro g a k u

d o sk o n a ło śc i, w : W iK , 251.

19 P o r. J a n P a w e ł II, Ś w ia t p o z b a w io n y s z t u k i z tr u d e m o tw ie r a

108 B IU L E T Y N T E O L O G II L A I K A T U

w sz e lk ie d o b ro i p ięk n o ) a s z tu k ą s a k r a ln ą , in t e r p r e tu ją c ą rz e c z y w is to ść ściśle r e lig ijn ą . A rty ś c i w y p o w ia d a ją c się za p o ś r e d n ic tw e m l i te r a tu r y , m u ­ zy k i, a r c h ite k t u r y , rz e ź b y , o b ra z u itp ., u k a z u ją o k re ś lo n ą w iz ję ś w ia ta . S z tu k a w w y d a n iu p ra w d z iw y c h a r t y s tó w je s t z d o ln a b u d z ić n a d z ie ję n a w e t w ś w ie ­ cie o p e r s p e k ty w a c h p e łn y c h n ie p e w n o śc i. O n a te ż w ią ż e w ie rz ą c e g o ze ś w ia te m n a d p rz y r o d z o n y m , p o z w a la ją c m u p rz e ż y ć tr e ś c i teo lo g iczn e. „ S z tu k a je s t u p rz y w ile jo w a n y m w y ra z e m w ia ry , n a d z ie i i m iło ś c i” 20l S ą to c n o ty n a z y w a n e w te o lo g ii k a to lic k ie j b o sk im i. W sz tu c e z n a jd u j ą sw o je o d b ic ie iu ż ja k o u c ie le śn io n e w c z ło w ie k u , n a d k tó r y m p a p ie ż z a tr z y m u je się w c z a ­ sie p r z e m ó w ie n ia w U N E S C O z z a c h w y te m , w y p o w ia d a ją c : „O to c z ło w ie k ”. J e s t to z a c h w y t n a d b o g a c tw e m lu d z k ie g o d u c h a , n a d lu d z k im w k ła d a n y m tr u d e m i n a d to ż s a m o śc ią c z ło w ie k a 21.

J a n P a w e ł II z n a ją c w y m o w ę s z tu k i ta k ż e z w ła s n e j p r a k t y k i a k to r s k ie j i p is a r s k ie j, w ie j a k w ie lk ie z n a c z e n ie p o s ia d a o n a w p rz e k a z ie m y ś li o ra z o k re ś lo n y c h tr e ś c i. N ic w ięc d ziw n eg o , że d o c e n ia je j ro lę w K o ściele. Z d a ­ n ie m p a p ie ż a K o śció ł p o tr z e b u je s z tu k i p rz e d e w s z y s tk im d la u a k ty w n ie ­ n ia p ro c e s u p rz e k a z y w a n ia e w a n g e lic z n e g o o rę d z ia : „K o śció ł p o tr z e b u je s ło ­ w a , k tó r e z d o ln e b ę d z ie św ia d c z y ć i p rz e k a z y w a ć S ło w o B oże, k tó r e je d n o ­ cz eśn ie b ę d z ie s ło w e m lu d z k im , z d o ln y m w n ik n ą ć w ś w ia t m o cy d z is ie j­ szy ch lu d z i” 22.

Ja n , P a w e ł I I k re ś lą c z a s łu g i s z tu k i w p o słu d z e n a rz e c z K o ścio ła, m ó w i ze szcz e g ó ln y m n a c is k ie m o je j z d o ln o śc i k o n k re ty z o w a n ia . J e s t s z tu k a z d o l­ n ą do w y r a ż e n ia p ra w d y , k tó r a p rz e c ie ż je s t k o n k r e tn a 23.

D z ię k i sz tu c e c z ło w ie k p o z y s k u je d la sie b ie b o g a ty ś w ia t sy m b o li, za p o m o c ą k tó r y c h w c h o d z i w z w ią z e k z n ie z a le ż n y m od sie b ie ś w ia te m n a d ­ p rz y ro d z o n y m . W sz tu c e c z ło w ie k n a d a je d u c h o w e k s z ta łty te m u co c ie le sn e , a z a ra z e m n a d a je fo rm ę d u c h o w i o ra z sw y m a b s tr a k c y j n y m m y ślo m . W s z t u ­ ce s t a je się z a ra z e m d o s tę p n y m d la c z ło w ie k a ś w ia t n a d p rz y r o d z o n y , b ę ­ d ą c y p o za z a się g ie m z m y słó w . W sz tu c e „ u c ie le ś n ia ” się p o n ie k ą d , s t a je się z ro z u m ia ły m d la c z ło w ie k a i jeg o sp o so b u r o z u m ie n ia sa m Bóg, o ra z ś w ia t d u c h ó w i a b s tr a k c ji.

3. N a u k a i o ś w ia ta

J a n P a w e ł II w y p o w ia d a ją c się n a te m a t n a u k i o c e n ia ją s a m ą w sobie ja k o n a rz ę d z ie p o z n a w a n ia ś w i a t a 24. Z je d n e j s tro n y c z ło w ie k u p r a w ia ją c z ie m ię z g o d n ie z b ib lijn y m z a le c e n ie m c z y n i ją sobie p o d d a n ą , re a liz u je „ stw ó rc z y p la n B o g a ” , a z d r u g ie j s tro n y — u tr z y m u je p a p ie ż — „ u p r a ­ w ia ją c w ie d z ę i s z tu k ę ” w n o si c zło w ie k sw ó j w k ła d w u d o s k o n a le n ie w s z y ­ s tk ic h lu d z i, a s a m m oże d o jść „do k o n te m p la c ji B o g a ” 25. W ogóle z a n o ­ to w a n e p o s tę p y w d z ie d z in ie p o z n a n ia n a u k o w e g o s ta ły się „ m o to re m p o ­ s tę p u k u lt u r a l n e g o ” 2β. N a u k a s to ją c n a u s łu g a c h c z ło w ie k a , s ta n o w i d la

20 P o r. ta m ż e , 295 n n .

21 P o r. J a n P a w e ł II, W im ię p r z y s z ło ś c i k u lt u r y , w : W iK , 70. 22 J a n P a w e ł II, I s to ta , w ie lk o ś ć i o d p o w ie d z ia ln o ś ć s z t u k i i p u b li­

c y s t y k i, w : W iK , 104.

23 P o r. ta m ż e , 103.

24 P o r J a n P a w e ł II, P r o b le m y n a u k i są p r o b le m a m i c z ło w ie k a . P r z e m ó w ie n ie do E u ro p e js k ie g o T o w a r z y s tw a F izy c z n e g o , 30 I I I 1979, w :

J a n P a w e ł II, N a u c z a n ie s p o łe c zn e 1978— 1979, W a rs z a w a 1982, t. II, 100. 25 J a n P a w e ł II, K u lt u r a s łu ż y w y n ie s ie n iu c z ło w ie k a i r o z w o jo w i

w s p ó łp r a c y m ię d z y n a ro d a m i. P r z e m ó w ie n ie do in te le k tu a lis tó w , C o im b ra , 15 V 1982, w : W iK , 152.

26 J a n P a w e ł II, W ię ź m y ś le n ia n a u k o w e g o z w ia r ą w a r u n k ie m p o ­

s z u k iw a n ia p r a w d y . P r z e m ó w ie n ie do n a u k o w c ó w i s tu d e n tó w , K o lo n ia , 15 X I 1980 r., w : W iK , 91.

109 n ie g o ź ró d ło p o z n a n ia p ra w d y , z g łę b ia n ia ś w ia ta i sieb ie, p rz y n o s z ą c o g ro m ­ n e d o b ro . W c h o d ząc w sp o só b is to tn y w ś w ia t k u lt u r y lu d z k ie j m oże u ł a ­ tw ia ć c z ło w ie k o w i p a n o w a n ie n a d św ia te m . A le m oże te ż w n o sić tr e ś c i z d o ln e z a g ro z ić t a k ś w ia tu , j a k i s a m e m u czło w ie k o w i. T a k w ię c p a p ie ż , k tó r y w ie lo k r o tn ie ro z ró ż n ia p o m ię d z y k u l t u r ą p o z y ty w n ą i n e g a ty w n ą , c z y n i to sa m o ta k ż e w z a k re s ie n a u k i, k tó r a m a u ła tw ia ć lu d z io m p a n o w a n ie n a d św ia te m , a n ie ś w ia tu p a n o w a n ie n a d c z ło w ie k ie m 27. P a p ie ż ro z ró ż n ia p o n a d to p o m ię d z y n a u k a m i te o re ty c z n y m i, o k re ś la ją c je ja k o p o d sta w o w e , o ra z n a u k a m i p ra k ty c z n y m i. N a u k i te o r e ty c z n e p o s z u k u ją p r a w d y , z aś p r a k ­ ty c z n e , z w a n e p rz e z p a p ie ż a ta k ż e sto s o w a n y m i, p o m a g a ją w z a s p o k a ja n iu z a p o tr z e b o w a ń ż y c io w y c h o ra z w p rz e z w y c ię ż a n iu ró ż n y c h ro d z a jó w z ł a 28. W ty m o s ta tn im p r z y p a d k u ch o d z i o e ty k ę . S a m a n a u k a n ie m oże je d n a k ż e d a ć o d p o w ie d z i n a w s z y s tk ie p y ta n ia . J e j w y p o w ie d z i p o z o s ta n ą zaw sz e czą­ s tk o w e , ta k ż e w d z ie d z in ie w a r to ś c i i n o r m m o r a ln y c h o ra z c a łe j o r ie n ta c ji c z ło w ie k a 29. K a ż d a p r a w d a , a w ięc i p r a w d a n a u k o w a , je s t w o ln a , i n ik t n ie m oże je j o g ra n ic z a ć . Ź d ru g ie j je d n a k ż e s tr o n y z a le ż y od B oga ja k o P r a w d y n a d r z ę d n e j. S tą d k o n ie c z n a je s t g łę b o k a h a r m o n ia p r a w d y n a u k i z p r a w d a m i w ia r y ■—· p o d k re ś la J a n P a w e ł II w p rz e m ó w ie n iu z o k a z ji s tu le c ia u ro d z in A lb e r ta E i n s t e i n a 30. W ia r a w p ra w d z ie n ie w z b o g a c a p o ­ s z u k iw a ń n a u k o w y c h ja k o ta k ic h ' a le „ z a c h ę c a n a u k o w c a , b y k o n ty n u o w a ł sw e b a d a n ia ś w ia d o m , że w p rz y ro d z ie o d k ry w a w o ln o ść S tw ó rc y ” 31. U czo n y m a p rz y c z y n ia ć się p rz e z sw e p r a c e z a ró w n o do w z ro s tu „ c z ło w ie k a ja k i n a t u r y ”. O d k r y w a ją c ro z lic z n e e n e rg ie i d o b ro n a tu r y , m a je o d d a ć w s łu ż ­ b ę cz ło w ie k o w i: „ m u s i p o g łę b ia ć u c z ło w ie c z e n ie lu d zi, s z a n u ją c z a ra z e m i u c z ło w ie c z a ją c n a t u r ę ”. U czen i b a d a ją c y ta je m n ic e n a t u r y n ie je d n o k ro tn ie s to ją p rz e d ta je m n ic ą , za k tó r ą , m ó w i J a n P a w e ł II, k r y j e się Bóg. W ta k im k o n te k ś c ie p a p ie ż p rz y p o m in a w y p o w ie d ź P iu s a X I z o k a z ji u s ta n o w ie n ia P a p ie s k ie j A k a d e m ii N a u k : „ k a ż d a g a łą ź n a u k i o tw ie r a i u m a c n ia d ro g ę p ro w a d z ą c ą do w ia r y c h r z e ś c ija ń s k ie j” . To „ rę k a B oga p ro w a d z i u c z o n y c h k u sz c z y to m D u c h a ” , d o d a je J a n P a w e ł I I od sie b ie 32. P o n a d to w y ra ż a sw o je o s o b iste p rz e k o n a n ie , że „ p ra w d y w ia r y i p r a w d y n a u k i n ie m o g ą by ć n ig d y w z a je m n ie sp rz e c z n e ” 33. Is tn ie je b o w ie m ty lk o „ je d n a p r a w d a o c z ło w ie k u ” n ie d a ją c a się s p ro w a d z ić „do ja k ie g o k o lw ie k szczegółow ego a s p e k t u ” 34. S tą d n a u k a p o w in n a b y ć w o ln a od w s z e lk ie j id e o lo g ii35. O w szem , ta k ż e w s p ó łp r a c a r e lig ii z n a u k ą , k tó r a w sp ó łc z e ś n ie p rz y n o s i k o rz y ś ć ta k ż e K o ś­ cio ło w i, m u s i się o d b y w a ć w sp o só b w o ln y i g w a r a n tu ją c y o b o p ó ln e k o ­ r z y ś c i se. N ie w o ln o d o p u śc ić do s y tu a c ji, w k tó r e j p rz e c iw s ta w ia n o b y w s p ó ł­ c z e sn ą k u lt u r ę n a u k o w o -te c h n ic z n ą s tw ó rc z e j in g e r e n c ji B oga. K u ltu r a n a ­ 27 P o r. J a n P a w e ł II, G łę b o k a h a r m o n ia p r a w d n a u k i z p r a w d a m i w ia r y . P r z e m ó w ie n ie do P a p ie s k ie j A k a d e m i i N a u k , R z y m 10 X I 1979 r., w : W iK , 42 n. 28 P o r. ta m ż e , 42. 29 P o r. J a n P a w e ł II, W ię ź m y ś le n ia n a u k o w e g o z w ia r ą w a r u n k ie m p o s z u k iw a n ia p r a w d y , w : W iK , 92. 30 P o r. J a n P a w e ł II, G łę b o k a h a r m o n ia p r a w d n a u k i z p r a w d a m i w ia r y , w : W iK , 41 n. 31 J a n P a w e ł II, U n iw e r s y te ty k a to lic k ie n a r z e c z d u s z p a s te r s tw a k u l t u r y , w : W iK , 40. 32 T a m ż e , 38 n n . 33 J a n P a w e ł II, G łę b o k a h a r m o n ia n a u k i z p r a w d a m i w ia r y , w : W'iK, 45.

84 J a n P a w e ł II, U m iło w a n ie p r a w d y ź r ó d łe m p o s z u k iw a n ia , w:

Wi K 52.

35 P o r. J a n P a w e ł II, N a u k a w s łu ż b ie p o k o ju , w : W iK , 230.

36 P o r. J a n P a w e ł II, G łę b o k a h a r m o n ia p r a w d n a u k i z p r a w d a m i

110

sza n ie m oże w ię c b y ć z a b a rd z o p rz e p o jo n a n a u k ą , k tó r a b y ła b y n a s t a ­ w io n a z b y t f u n k c j o n a li s ty c z n ie 37. N a u k a m u s i p o z o sta ć o tw a r t a i z ró ż n ic o ­ w a n a . K o śció ł c h ę tn ie k o rz y s ta z p o m o cy n a u k i, a le z a ra z e m d o m a g a się, a b y b y ła o n a „ p o d d a n a ty lk o p r a w d z ie ” , n ie d o p a s o w y w a n a do ż a d n e g o „ m o d e lu fu n k c jo n a lis ty c z n e g o a n i do ż a d n e g o in n e g o m o d e lu , k tó r y z a w ę ­ ż a łb y ro z u m ie n ie n a u k o w e j ra c jo n a ln o ś c i” 3S. T y lk o „ w ie d z a c z y sta je s t d o ­ b r e m g o d n y m m iło ści, bo je s t (...) p o z n a w a n ie m , a w ię c d o s k o n a le n ie m in ­ te lig e n c ji c z ło w ie k a ” 39.

K u ltu r a n a u k o w a n ie je s t s p rz e c z n a z ż a d n ą d z ie d z in ą h u m a n is ty k i i m i­ sty k i. C z y sta w ie d z a s ta n o w i b o w ie m in te g r a ln ą część k u ltu r y . A u te n ty c z n a k u l t u r a o tw ie r a się b o w ie m je d y n ie n a to „co is to tn e i n ie m a ta k ie j p r a w ­ dy, k tó r a n ie m o g ła b y s ta ć się u n iw e r s a ln ą ” 40. K u ltu r a p rz y c z y n ia się do ro z w o ju c z ło w ie k a , d o k o n u je się z k o le i w e w s z y s tk ic h w y m ia r a c h b y to w a ­ n ia lu d z k ie g o : w w y m ia r z e „ d u c h o w y m i c ie le sn y m , w e w sz e c h św ie c ie , sp o ­ łe c z e ń s tw ie lu d z k im i B o ż y m ” 41. W p ra w d z ie w k u ltu r z e n a z n a c z o n e j te c h ­ n ik ą zac h o d z i n ie b e z p ie c z e ń s tw o n a d u ż y w a n ia ró ż n y c h d z ie d z in n a u k i d la m a n ip u lo w a n ia c z ło w ie k ie m , a le to n ie o z n acza, że p o s tę p te c h n ic z n y , m o ­ ż liw y d z ię k i n a u c e , n ie p o m a g a c z ło w ie k o w i w ro z w ią z y w a n iu jeg o w a ż n y c h p ro b le m ó w ż y cio w y ch . L u d z k o ść p o tr z e b u je n a w e t p o s tę p u d la z a b e z p ie c z e ­ n ia w ła s n e j g o d n o ści. N a u k a je s t je d n ą z ty c h d z ie d z in k u lt u r y , k tó r a n a j ­ le p ie j z a b e z p ie c z a o so b o w e d o b ro c z ło w ie k a 42.

O c e n ia ją c s to s u n e k K o śc io ła do n a u k i, J a n P a w e ł I I m ó w i n a w e t, że „ K o śció ł (...) d o p o m a g a n a u c e w u tr z y m a n iu d o s k o n a łe j c z y sto śc i w w y p e ł­ n ia n iu o b o w ią z k ó w w o b ec c z ło w ie k a w d z ie d z in ie je j z a s to s o w a ń p r a k ­ ty c z n y c h ” 43

R ó w n ie w y so k o co n a u k ę o c e n ia J a n P a w e ł II ta k ż e ro lę o św ia ty . A d o ­ k o n u je teg o w im ię p r a w d y c z ło w ie k a , k tó r y je s t „ b y te m w św iecie, p o d ­ m io te m r o z w o ju t a k d la K o śc io ła , ja k i d la k u l t u r y ” 44 K a ż d y b r a k w d z ie ­ d z in ie ja k ie g o k o lw ie k w y k s z ta łc e n ia o c e n ia p a p ie ż ja k o b r a k „z p u n k tu w i­ d z e n ia p o d s ta w o w e j k u l t u r y p o szc z e g ó ln y c h je d n o s te k i ś r o d o w is k ” , a ta k ż e „z p u n k tu w id z e n ia p o s tę p u s p o łe c z n o -e k o n o m ic z n e g o ” 45. S tą d p a p ie ż w id z i, z w ła sz c z a ta m , g d zie je s t n a jw ię k s z e z a c o fa n ie , k o n ie c z n o ść p rz e p r o w a d z e n ia „ s y s te m a ty c z n e j a lf a b e ty z a c ji, p o p rz e z sz e rz e n ie i u p o w s z e c h n ia n ie o ś w ia ­ t y ” 4e. W e n c y k lic e P o p u lo r u m p ro g re ssio P a w e ł V I o k re ś lił a n a lf a b e tę ja k o „ u m y s ł n ie d o ż y w io n y ”. U m ie ję tn o ś ć c z y ta n ia i p is a n ia u m o ż liw ia c z ło w ie k o ­ w i n ie ty lk o z d o b y c ie z a w o d o w e g o w y k s z ta łc e n ia , lecz p o m n a ż a ta k ż e w ia r ę w e w ła s n e siły i m o ż liw o śc i lep szeg o p o c z u c ia się w s p o łe c z n o ś c i47. A lfa b e - ty z a c ja i o ś w ia ta s łu ż ą n a w e t d o b ru E w a n g e lii, je j p r z y ję c iu , a ta k ż e p o g łę ­ 37 P o r. J a n P a w e ł II, W ię ź m y ś le n ia n a u k o w e g o z w ia r ą w a r u n k ie m p o s z u k iw a n ia p r a w d y , w : W iK , 93. 38 T a m ż e , 96. 39 J a n P a w e ł II, G łę b o k a h a r m o n ia p r a w d n a u k i z p r a w d a m i w ia r y , w : W iK , 42. 40 J a n P a w e ł II, Z h a r m o n iz o w a ć w a r to ś c i te c h n o lo g ii z w a r to ś c ia m i s u m ie n ia , w : W iK , 170. 41 J a n P a w e ł II, W d z ie le k u l t u r y B óg z a w a r ł p r z y m ie r z e z c z ło w ie ­ k ie m , w : W iK , 82. 42 P o r. J a n P a w e ł II, W ię ź m y ś le n ia n a u k o w e g o z w ia rą w a r u n k ie m p o s z u k iw a n ia p r a w d y , w : W iK , 96 n. 43 J a n P a w e ł II, G łę b o k a h a r m o n ia p r a w d n a u k i z p r a w d a m i w ia r y , w : W iK , 42. 44 J a n P a w e ł I I , W d z ie le k u l t u r y B ó g z a w a r ł p r z y m ie r z e z c z ło w ie ­ k ie m , w : W iK , 82.

45 J a n P a w e ł II, W im ię p r z y s z ło ś c i k u lt u r y , w : W iK , 76. 48 T a m że .

B IU L E T Y N T E O L O G II L A I K A T U

111

b ie n iu w ie d z y o św ie c ie i u tr w a l e n iu ro d z im e j k u l t u r y 4S. O ś w ia ta zaw sze b y ła ściśle z w ią z a n a z p o s ła n n ic tw e m K o ścio ła, p o w ie d z ia ł J a n P a w e ł II w sw y m p rz e m ó w ie n iu w U N E S C O 49. W p ro c e s ie a lf a b e ty z a c ji J a n P a w e ł I I d o s trz e g a p o w a ż n ą ro lę w f o r ­ m o w a n iu p lu r a liz m u k u ltu ro w e g o . O n a te ż p o m a g a w y r ó w n a n iu d y s p r o p o r­ c ji e k o n o m ic z n y c h i sp o łe c z n y c h . P o n a d to a lf a b e ty z a c ja m a d u że z n a c z e n ie w ro z w o ju p o d m io to w y m , o so b o w o śc io w y m lu d z k ie j je d n o s tk i, A n a lfa b e ty z m z a ś s ta n o w i u p o ś le d z e n ie je d n o s tk i. W ogóle n a le ż y tw o rz y ć ta k ą k u ltu r ę , k tó r a b y m o ż liw ie n a jb a r d z ie j r o z w in ę ła c z ło w ie k a 50.

4. W ych ow an ie

C z ło w ie k „ d o jr z a ły d u c h o w o ” s ta n o w i ·— w e d łu g J a n a P a w ła I I — p o d ­ s ta w o w y f a k t k u ltu r o w y . Z a ś m oże ta k i m b y ć je d y n ie „ c z ło w ie k w p e łn i w y c h o w a n y ” w. W y c h o w a n ie zaś, o k re ś la n e c z a se m p rz e z p a p ie ż a ja k o p a id ea , d o k o n u je się p rz e d e w s z y s tk im w o b rę b ie e ty c y s ty c z n e j in t e r p r e t a c j i k u l t u ­ ry , w o p a rc iu o z d ro w ą m o ra ln o ś ć , m o r a ln ą k u ltu r ę . K u ltu r a w ię c p o w in n a b y ć n ie ty lk o p o z n a n ie m , r o z w ija n ie m n a u k i, a le ta k ż e „ e d u k a c ją s u m ie n ia ” , a w ię c p o w in n a o d n o sić się n ie ty lk o do m y ś le n ia i d z ia ła n ia , lecz ta k ż e do f o r m o w a n ia s u m ie n ia 52.

W iz ja k u lt u r y —p a id e i p o le g a u J a n a P a w ła II p rz e d e w s z y s tk im n a z a ­ c h o w a n iu p r a w ja k ie p r z y s łu g u je w ty m z a k re s ie ro d z in o m , m a ją c y m o b o ­ w ią z e k w y c h o w a n ia dziec i i z a p e w n ie n ia im o d p o w ie d n ie g o w y k s z ta łc e n ia w d u c h u , ja k ie g o so b ie ż y c z ą 53. O b o k ro d z in y w a ż n ą ro lę p e łn i, z d a n ie m J a n a P a w ła II, ta k ż e n a ró d . T e d w ie p o d s ta w o w e g ru p y sp o łe c z n e p e łn ią ro lę w z a k re s ie w y c h o w a n ia a ta k ż e n a u c z a n ia : „ C zło w iek je s t so b ą p rz e z p r a w d ę i s ta je się b a rd z ie j so b ą p rz e z c o ra z p e łn ie js z e p o z n a n ie p r a w d y ” — m ó w i p a p ie ż .

W y c h o w a n ie p o s ia d a w n a u c z a n iu p a p ie ż a „ p o d s ta w o w e z n a c z e n ie d la k s z ta łto w a n ia s to s u n k ó w m ię d z y lu d z k ic h i sp o łe c z n y c h ”. D la te g o je s t ono „ p ie rw s z y m i z a s a d n ic z y m z a d a n ie m k u l t u r y ”. W w y c h o w a n iu z aś ch o d zi, z d a n ie m p a p ie ż a , o to , a b y „c z ło w ie k s ta w a ł się c o ra z b a rd z ie j c z ło w ie ­ k ie m ” —· o to, a ż e b y b a r d z ie j „ b y ł” , a n ie ty lk o w ię c e j „ m ia ł” — a b y w ięc p o p rz e z w s z y stk o , co „ m a ”, co „ p o s ia d a ”, u m ia ł b a rd z ie j i p e łn ie j b y ć cz ło ­ w ie k ie m , tz n . a ż e b y ró w n ie ż u m ia ł b a r d z ie j „ b y ć ” n ie ty lk o z „ d r u g im ”, a le ta k ż e i „ d la d r u g ic h ” 54. W y c h o w a n ie p o s ia d a w ię c w ie lk ie z n a c z e n ie d la in d y w id u a ln e g o c z ło w ie k a , d la jeg o r o z w o ju w z a k re s ie k u lt u r y o so b i­ s te j i n a ro d o w e j, ta k ż e d la k s z ta łto w a n ia „ s to s u n k ó w m ię d z y lu d z k ic h i s p o ­ łe c z n y c h ” 85. N a p o z io m ie w y c h o w a w c z o -p e d a g o g ic z n y m d o k o n u je się te ż h a r ­ m o n ijn a s y n te z a „ w ia ry i u m y s łu , w ia r y i k u lt u r y , w ia r y i ż y c ia ” 58. D la te g o lu d z ie , j a k ró w n ie ż in s ty tu c je w y c h o w a w c z e m a ją fo rm o w a ć u z a le ż n io n e od sie b ie je d n o s tk i lu d z k ie ta k , a b y b y ły zd o ln e „o sią g n ą ć p o ż ą d a n y pozio m i p ó ź n ie j, s k u te c z n ie słu ży ć ś w ia tu i b liź n im ta m , g d zie p rz y jd z ie im p r a ­ co w ać n a u ż y te k d r u g ic h ” 57. 48 P o r. J a n P a w e ł II, W d z ie le k u l t u r y B ó g z a w a r ł p r z y m ie r z e z c z ło w ie k ie m , w : W iK , 86. 49 P o r. J a n P a w e ł I I , W im ię p r z y s z ło ś c i k u lt u r y , w : W iK , 76. 50 P o r. Zb. M i к o ł e j к o, dz. c y t., 223 n. 51 P o r. ta m ż e , 228. 82 P o r. ta m ż e , 229.

53 P o r. J a n P a w e ł II, W im ię p r z y s z ło ś c i k u lt u r y , w : W iK , 76. 54 J a n P a w e ł II, W im ię p r z y s z ło ś c i k u lt u r y , w : W iK , 71.

'5 T a m ż e .

56 J a n P a w e ł II, D o k o n ać s y n te z y w ia r y i k u lt u r y , w : W iK , 29. 87 P o r. J a n P a w e ł II, U m iło w a n ie p r a w d y ź r ó d łe m p o s z u k iw a n ia , w : W iK , 52.

5. Ś ro d k i m a so w e g o p rz e k a z u

Z n a c z e n ie ś r o d k ó w m a so w e g o p rz e k a z u d la k u lt u r y w y n ik a , w e d łu g J a n a P a w ła II, p rz e d e w s z y s tk im z ic h p o w ią z a n ia z c z ło w ie k ie m , k tó r e m u słu żą. S tr o n a a n tr o p o lo g ic z n a s ta n o w i te ż m o m e n t, d la k tó re g o in te r e s u je się n im i K ościół. Z a le ż y je m u , a b y d o s ta rc z a n e p rz e z p u b lik a to r y tr e ś c i u k a ­ z y w a ły p r a w d ę i p r z y c z y n ia ły się do p o m n o ż e n ia w o ln o śc i, bo ró w n o c z e ­ śn ie on e s ta n o w ią d la J a n a P a w ła I I p o m o s t m ię d z y w ia r ą i k u lt u r ą . P o ­ m ię d z y k u lt u r ą , w ia r ą i p rz e k a z e m tw o rz y się z w ią z e k ; je s t to z w ią z e k b a r ­ dzo is to tn y t a k w a sp e k c ie o b ecn eg o , ja k i p rz y s z łe g o k s z ta łtu n a s z e j c y w i­ liz a c ji i k u l t u r y 5S. Z n a c z e n ie w ię z i p o m ię d z y w ia r ą , k u l t u r ą i p rz e k a z e m K o śció ł r o z p a t r u j e ta k ż e w a s p e k c ie d o b ra re lig ii. P a p ie ż p rz e p r o w a d z a w ty m z a k re s ie d ość c ie k a w ą a r g u m e n ta c ję . N a jp ie r w w y c h o d z i od s t w i e r ­ d z e n ia , że k u l t u r a ju ż „ s a m a w so b ie ” je s t „ k o m u n ik a c ją ”. J e s t to k o m u ­ n ik a c ja c z ło w ie k a ze śro d o w isk ie m , a b a rd z ie j jeszcze z in n y m i lu d ź m i. T a k p o ję ta k u l t u r a je s t w ła ś c iw o ś c ią cz ło w ie k a , w y n ik a z jeg o ro z u m n e j n a tu r y . J e d n a k ż e k u l t u r a o św ie c o n a w ia r ą „ w y ra ż a ta k ż e p e łn ą k o m u n ik a c ję czło ­ w ie k a z B o g iem w C h r y s tu s ie ”. A w ię c p o z y ty w n y s to s u n e k K o śc io ła do ś r o d k ó w m a s o w e g o p rz e k a z u w y n ik a ju ż s tą d , że K o śc io ło w i zale ży , „b y w ia ­ r a i k u l t u r a s p o ty k a ły się i w s p ó łp r a c o w a ły w ła ś n ie n a p ła s z c z y ź n ie k o m u ­ n ik a c j i” 69. Ś ro d k i m a s o w e g o p rz e k a z u m o g ą , z d a n ie m p a p ie ż a , by ć d o sk o ­ n a ły m „ n a rz ę d z ie m ro z p r z e s tr z e n ie n ia E w a n g e lii”, o d p o w ia d a ją c y m a k tu a ln e j c h w ili. W p ra w d z ie p r a s a , k in o , te a t r , ra d io , te le w iz ja w p ro c e s ie ic h h is to ­ ry c z n e j e w o lu c ji „ n ie z a w sz e o k a z y w a ły się w ła ś c iw y m m ie js c e m d la s p o t­ k a n ia w ia r y z k u l t u r ą ”, co n ie z n aczy , że n ie m o g ą on e w ogóle by ć w ie l­ k ą p o m o c ą n p . w p ro w a d z e n iu k a te c h e z y , k u lt u re lig ijn e g o itp .80 Ś ro d k i m a s o w e g o p rz e k a z u s ta n o w ią d o b ro k u lt u r y g o d n e n a jw ię k s z e g o s z a c u n k u ze s tr o n y K o ścio ła, s k o ro m o g ą o n e b y ć w y k o rz y s ta n e „do ce ló w e w a n g e li­ z a c ji, w n o sz ą c ty m sa m y m w k ła d w b u d o w ę p o d ło ż a k u ltu r a ln e g o , w k tó r y m c z ło w ie k z e sp o lo n y d z ię k i E w a n g e lii i O b ja w ie n iu z B o g iem , b a rd z ie j u jr z y s ie b ie w sw o im c z ło w ie c z e ń s tw ie ” el. D la p a p ie ż a ś r o d k i m aso w e g o p rz e k a z u o d w o łu ją się zaw sz e „do o k re ś lo n e j k o n c e p c ji c z ło w ie k a ”, g d y „ p o ru s z a ją te m a ty czy sto k u ltu r o w e , g d y s t a ją się ś r o d k a m i a rty s ty c z n e g o w y r a z u lu b słu ż ą r o z r y w c e ” itp .82

P o z y ty w n y s to s u n e k K o śc io ła do ś r o d k ó w m a so w e g o p rz e k a z u z a k ła d a z a ra z e m życzen ie, a b y słu ż y ły o n e p rz e k a z y w a n iu e w a n g e lic z n e g o o rę d z ia w c a łe j jeg o „ czy sto ści i in te g r a ln o ś c i”, b y p r a c u ją c y w te j d z ie d z in ie lu ­ dzie u k a z y w a li c z ło w ie k a o tw a rte g o n a p ra w d z iw ie lu d z k ie w a rto ś c i, a ta k ż e n a p r a w d y tr a n s c e n d e n tn e . P r a w d r e lig ijn y c h n ie m o ż n a w n ic h n ie ty lk o p o m ija ć , a le ta k ż e in te r p r e to w a ć „ n a p o d s ta w ie id e o lo g ic z n y c h s c h e m a tó w ”. M o ty w e m d z ia ła n ia w in n y b y ć d la p ra c o w n ik ó w w d z ie d z in ie śro d k ó w m a ­ sow ego p rz e k a z u k r y t e r i a p r a w d y i sp ra w ie d liw o ś c i. K o śc io ło w i za le ż y , by w ś r o d k a c h m a so w e g o p rz e k a z u n ie sz e rz o n o „ z e p s u c ia ”, p rz e z s z e rz e n ie z a s a d o ra z p r a k ty c z n y c h p o s ta w p o s tę p o w a n ia m o g ą c y c h sp ro w a d z ić u p a d e k m o r a ln y , sia ć n iezg o d ę , m a n ip u lo w a ć po lin ii id eo lo g ii o b c e j lu d z k im za p o ­ tr z e b o w a n io m ез. K ró tk o m ó w ią c , K o śc io ło w i zale ży , a b y ś r o d k i m aso w eg o p rz e k a z u b y ły z a a n g a ż o w a n e w ro z w ó j k u l t u r y g o d n e j w ie lk o ś c i c z ło w ie k a ,

1 1 2 B IU L E T Y N T E O L O G II L A I K A T U

58 J a n P a w e ł II, Ś r o d k i sp o łe c zn e g o p r z e k a z u p o m o s te m p o m ię d z y

w ia r ą i k u ltu r ą . O rę d zie n a X V I I I D zie ń Ś r o d k ó w S p o łe c z n e g o P r z e k a z u , R z y m 24 V 1984 r., w : W iK , 264. 59 P o r. ta m ż e , 265. 60 P o r. ta m ż e , 266; p o r. te ż J a n P a w e ł II, C a te c h e si tr a d e n d a e , n r 46. 61 T a m ż e , 266. 62 T a m ż e , 267. 63 P o r. ta m ż e , 267.

k u lt u r y s p o ty k a ją c e j się z w i a r ą M. Ś ro d k i m a so w e g o p rz e k a z u u ła t w i a ją z aś „ s p o tk a n ie w ia r y i k u l t u r y ”, je ś li b ę d ą tw o rz y ły s y tu a c je o so b isteg o k o n ta k t u lu d z i p o m ię d z y so b ą, B o g ie m i tr e ś c ią p rz e k a z y w a n e j s z tu k i. K u l­ t u r a i w ia r a m o g ą n a p r a w d ę z y s k iw a ć n ie o d z o w n ą p o m o c w ś r o d k a c h m a ­ so w eg o p rz e k a z u w t e n sp o só b , że ś r o d k i te o d p o w ie d n io in s p ir u j ą ro d z ic ó w i dzieci, n a u c z y c ie li i w y c h o w a w c ó w it p 4 k s . A n a s ta z y B ła w a t S A C , O łta r z e w II. K IE R O W N IC T W O D U C H O W E O D P O W IE D Z IA L N Y C H W IN S T Y T U T A C H Ś W IE C K IC H S p r a w a k ie r o w n ic tw a d u c h o w e g o re a liz o w a n e g o p rz e z o d p o w ie d z ia ln y c h (m o d e ra to ró w ) in s ty tu tó w św ie c k ic h , ja k o in s ty tu tó w ż y c ia k o n s e k r o w a n e g o w K o śc ie le n a le ż y n a p e w n o do ty c h z a g a d n ie ń , k tó r e d e c y d u ją o ic h ż y c iu i ro z w o ju . K o m p e te n tn a re a liz a c ja k ie r o w n ic tw a d u c h o w e g o c z ło n k ó w o d g ry ­ w a o w ie le w a ż n ie js z ą ro lę w in s ty tu ta c h św ie c k ic h a n iż e li w z a k o n a c h czy w s to w a r z y s z e n ia c h ż y c ia a p o sto lsk ie g o . C z ło n k o w ie b o w ie m z g ro m a d z e ń z a ­ k o n n y c h czy w s p o m n ia n y c h s to w a r z y s z e ń ż y c ia a p o sto lsk ie g o z n a jd u j ą d la sw eg o ż y c ia i d z ia ła ln o ś c i m o c n e o p a rc ie w ży c iu w sp ó ln o to w y m , w c o d z ie n ­ n e j p o m o c y i tr o s c e ze s tro n y p rz e ło ż o n y c h o ra z in n y c h w s p ó łb r a c i czy w s p ó łs ió s tr. N a to m ia s t c z ło n k o w ie in s ty tu tó w św ie c k ic h są z z a s a d y p o z b a ­ w ie n i te g o o p a rc ia . W w ię k sz o ś c i b o w ie m p r z y p a d k ó w ż y ją p o je d y n c z o w ś ró d ś w ia ta i m u s z ą się k ie r o w a ć p r a w ie w y łą c z n ie o s ą d e m w ła s n e g o s u ­ m ie n ia , k tó r e w k o n k r e tn y c h s y tu a c ja c h d e c y d u je o ty m , co w d a n e j c h w ili n a le ż y cz y n ić lu b czego n a le ż y z a n ie c h a ć . To je d n o s tk o w e s u m ie n ie m u s i być szczeg ó ln ie o d p o rn e n a o b ieg o w e s ą d y św ie c k ie g o ś ro d o w is k a , b y m óc k ie r o ­ w a ć się p r a w e m m o r a ln y m , p r a w e m E w a n g e lii o ra z p r a w e m w ła s n e g o in s ty ­ tu t u . W k s z ta łto w a n iu ta k ie g o s u m ie n ia , o d p o rn e g o n a n a c is k i ze s tro n y w r o ­ giego c h r z e ś c ija ń s tw u „ ś w ia ta ” n ie w y s ta r c z a ją c z ło n k o m in s ty tu tó w ty lk o o g ó ln e p o u c z e n ia m o r a ln e . N ie z b ę d n e d la n ic h o k a z u ją się p o u c z e n ia i w s k a ­ z a n ia k o n k r e tn e , d o s to so w a n e do z o b o w ią z a ń i w a r u n k ó w ż y c ia je d n o s tk i. D o p ie ro b o w ie m o n e u k a z u ją n a le ż y c ie w ła s n ą d ro g ę ży cia . O te j w ła s n e j i k o n k r e tn e j d ro d z e ż y c ia p o u c z a c z ło n k ó w in s ty tu tu in d y w id u a ln e k ie r o w ­ n ic tw o d u c h o w e . Z te g o z a p e w n e p o w o d u K o d e k s P r a w a K a n o n ic z n e g o (z r o ­ k u 1983) w o d n ie s ie n iu ty lk o do in s ty tu tó w św ie c k ic h m ó w i o „ k o n ie c z n y m k ie r o w n ic tw ie d u c h o w y m ” (n e c e s s a r iu m c o n s c ie n tia e m o d e r a m e n , p o r. к а п . 719, § 4).

R zecz to g o d n a o d n o to w a n ia , że n a w e t w o d n ie s ie n iu do a lu m n ó w s e m i­ n a r ió w d u c h o w n y c h o ra z n o w ic ju s z ó w z a k o n n y c h n ie m ó w i n o w y k o d e k s w p r o s t i w y r a ź n ie o „ k o n ie c z n o śc i” k ie r o w n ic tw a . W y ra ż e n ia „ k o n ie c z n e k ie r o w n ic tw o d u c h o w e ” u ż y to w y łą c z n ie w z a s to s o w a n iu do in s ty t u tó w św ie c k ic h . J a k tę s w o is tą „ k o n ie c z n o ść ” n a le ż y ro z u m ie ć ? A b y n a to p y ta n ie o d p o w ie d z ie ć , tr z e b a n a jp ie r w n ie c o d o k ła d n ie j o p i­ sa ć rz e c z y w is to ś ć k ie r o w n ic tw a d u c h o w e g o w ogó ln o ści. 1. Co to je s t k ie r o w n ic tw o d u c h o w e ? P o m ija m y t u t a j g e n e z ę p r a k t y k i k ie r o w n ic tw a d u c h o w e g o w K o śc ie le i jeg o ró ż n e h is to ry c z n e u w a r u n k o w a n ia o ra z f o r m y h O g ra n ic z a m y się do o b e c n e j te o r ii i p r a k t y k i K o ścio ła. W a rto p rz y o k a z ji w sp o m n ie ć , że k ie r o w n ic tw o d u c h o w e je s t p r a k t y k o -6,1 P o r. ta m że . 65 P o r. ta m ż e , 268 n. 1 N a t e n te m a t w ię c e j E. W e r o n, K ie r o w n ic tw o d u c h o w e , P o z n a ń - -W a r s z a w a 1983, 16— 36. 8 — C o l l e c t a n e a T h e o lo g ic a

114 B IU L E T Y N T E O L O G II L A I K A T U

w a n e ta k ż e w K o śc ie le p r a w o s ła w n y m o ra z w w ie lk ic h r e lig ia c h n ie c h r z e ­ ś c i ja ń s k i c h 2. J e s t w ię c z ja w is k ie m b a rd z ie j o g ó ln o lu d z k im . J e g o p o tr z e b a w y n ik a z f a k t u , że c z ło w ie k ro d z i się n ie d o s k o n a ły m i p o tr z e b u je do sw eg o r o z w o ju i p e łn i ż y c ia p o m o c y d ru g ie g o cz ło w ie k a .

I s tn ie j e d u żo p r ó b o k re ś le ń k ie r o w n ic tw a d u c h o w e g o . Z ty c h p r ó b m o ż n a w y łu s k a ć e le m e n ty b a rd z ie j sta łe , n a le ż ą c e do is to ty k ie r o w n ic tw a d u ­ ch o w eg o . M o żn a b y je w y ra z ić w n a s tę p u ją c e j, zw ię z łe j fo r m u le :

K ie ro w n ic tw o d u c h o w e je s t to p o m o c d o ra d c z a , n ie s io n a p o je d y n c z e j d u ­ szy w s p r a w a c h d o s k o n a ło śc i c h rz e ś c ija ń s k ie j p rz e z o so b ę d z ia ła ją c ą w ja k iś sp o só b z u p o w a ż n ie n ia K o śc io ła s.

S p ró b u je m y n ieco d o k ła d n ie j w y ja ś n ić n a sz e o k re ś le n ie :

1) J e s t to p o m o c d o r a d c z a , ja k p o u c z e n ie , z a c h ę ta , p o ra d a , a n ie r o z k a z y w a n ie czy n a r z u c a n ie p o g lą d ó w . T y m r ó ż n i się r o la k ie r o w n ik a d u ­ ch o w eg o od r o li o d p o w ie d z ia ln e g o , p rze ło ż o n e g o czy p rz e ło ż o n e j.

2) P o m o c św ia d c z o n a j e d n o s t c e p r z e z j e d n o s t k ę . T y m ró ż n i się k ie r o w n ic tw o o d d u s z p a s te r s tw a z b io ro w eg o , k a te c h iz a c ji, r e w iz ji życia,

co rr e c tio fr a te r n a itp .

3) D o ty c z y zaw sz e d ą ż e n i a d o d o s k o n a ł o ś c i c h r z e ś c i j a ń ­ s k i e j , a n ie in n y c h s p r a w . M o żn a je d n a k w r a m a c h k ie r o w n ic tw a d u c h o ­ w eg o o m a w ia ć ta k ż e te „ in n e s p r a w y ”, a le ty lk o w a sp e k c ie ic h z w ią z k u z d o s k o n a ło ś c ią c h rz e ś c ija ń s k ą . A w ięc, n p . p o m o c w z a k re s ie ro z e z n a n ia p s y c h ic z n e g o w y p o s a ż e n ia je d n o s tk i w d z ie d z in ie c h a r a k t e r u , te m p e r a m e n tu , a ta k ż e o b o w ią z k ó w lu d z k ic h z ic h u k ie r u n k o w a n ie m n a re a liz a c ję w ła s n e g o id e a łu o so b isteg o , czy li w ła s n e j d ro g i do B oga.

4) W reszcie k ie r o w n ic tw o w ś c isły m sło w a z n a c z e n iu d o k o n u je się p rz e z oso b ę w ja k i ś sp o só b d z ia ła ją c ą z u p o w a ż n i e n i a K o ś c i o ł a . W y r a ­ ż e n ie „w ja k iś sp o s ó b ” d o ty c z y ta k ż e p r z y p a d k u u p o w a ż n ie n ia n ie w y ra ź n e g o czy d o m y śln e g o . C hodzi tu o k ie r o w n ic tw o ze s tr o n y osób ś w ie c k ic h , n ie p e łn ią c y c h f u n k c j i k o ś c ie ln y c h . W a rto p rz y ty m n a d m ie n ić , że ro d z ic e c h r z e ś c ija ń s c y (ta k ż e c h rz e s tn i) są u p o w a ż n io n y m i p rz e z K o śció ł i p ie r w s z y m i k ie r o w n ik a m i d u sz sw o ic h d zieci. O k a z u je się, że k ie r o w n ic tw o d u c h o w e p r o ­ w a d z o n e p rz e z św ie c k ic h lu d z i n ie je s t w c a le ta k ą rz a d k o ś c ią , ja k b y się to w y d a w a ć m ogło.

N a jc z ę śc ie j k ie r o w n ic tw o d u c h o w e je s t r e a liz o w a n e p rz e z n a le ż y c ie do te g o p rz y g o to w a n ą k a d r ę k a p ła ń s k ą . N a jc z ę śc ie j te ż k ie r o w n ic tw o w śc isły m z n a c z e n iu je s t re a liz o w a n e w z w ią z k u z s a k r a m e n t a ln ą sp o w ie d z ią . T rz e b a t u t a j z a ra z d o p o w ied zie ć, że k ie r o w n ic tw o d u c h o w e n ie u to ż s a m ia się ze s p o w ie d z ią . S ą to d w ie ró ż n e rz e c z y w is to śc i. D la te g o p o z o s ta je t u t a j zaw sze o tw a r t a d ro g a do k ie r o w n ic tw a d u c h o w e g o p o z a sp o w ie d z ią , re a liz o w a n e g o ta k ż e p rz e z n ie k a p ła n ó w , p rz e z p rz e ło ż o n e z a k o n n e , p rz e ło ż o n e in s ty tu tó w św ie c k ic h o ra z ta k ż e p rz e z u p o w a ż n io n y c h d o te g o w p e w ie n sp o só b lu d z i ś w ie c k ic h , ja k im i są n p . k a te c h e c i czy k a te c h e tk i itp .

N a le ż y t u t a j d o d ać, że od teg o k ie r o w n ic tw a d u c h o w e g o w śc isły m z n a ­ c z e n iu n a le ż y o d ró ż n ić k ie r o w n ic tw o d u c h o w e w s z e rsz y m z n a c z e n iu : p r z e - ło ż e ń s k ie w? z a k o n a c h czy w in s ty t u ta c h św ie c k ic h . K ie ro w n ic tw o to d o ty c z y c a łe j w s p ó ln o ty i p o sz c z e g ó ln y c h je j czło n k ó w . W r a m a c h te g o k ie r o w n ic tw a p rz e ło ż o n y czy p rz e ło ż o n a (o d p o w ie d z ia ln a ) w r a m a c h f u n k c j i p rz e ło ż e ń s k ie j z a c h ę c a w s p ó ln o tę i p o sz c z e g ó ln y c h je j c z ło n k ó w do r e a liz a c ji ce ló w z a k o n u czy in s ty t u tu , ta k ż e w z a k re s ie ż y c ia d u ch o w eg o o ra z w ra z ie p o tr z e b y s to ­ s u je ś r o d k i d y s c y p lin a rn e . M oże w ię c w z y w a ć n a ro z m o w ę p o sz c z e g ó ln y c h c z ło n k ó w i u p o m in a ć ic h w ra z ie n ie d o p e łn ie n ia o b o w ią z k ó w o ra z n a k ła d a ć k a r y . P r z y n a le ż y to do n o r m a ln e j p r a c y p rz e ło ż e ń s k ie j. P rz e ło ż o n a (o d p o ­ w ie d z ia ln a ) n ie m oże się u c h y lić od ty c h o b o w ią z k ó w . N a to m ia s t m oże się u c h y lić , d la w a ż n y c h p o w o d ó w , od k ie r o w n ic tw a d u c h o w e g o w śc isły m z n a ­

2 T a m ż e , 33— 36. 3 T a m ż e , 13.

1 1 5

c z e n iu , k tó r e je s t s p r a w ą sw o b o d n e g o w y b o ru i z a u fa n ia . M oże ono b y ć p o d ję te i re a liz o w a n e ty lk o w ó w c z a s, k ie d y p o d w ła d n a o so b a s a m o rz u tn ie z w ró c i się z p ro ś b ą o in d y w id u a ln e k ie r o w n ic tw o d u c h o w e do sw e j p rz e ło ­ ż o n e j (o d p o w ie d z ia ln e j).

2. K o n ieczn o ść k iero w n ictw a d u ch ow ego w śc isły m zn aczen iu

W sp ó łc z e sn a n a u k a K o śc io ła z a w ie r a ją c a się w o fic ja ln y c h d o k u m e n ta c h K o śc io ła n ie w y r a ż a p rz e k o n a n ia o a b s o lu tn e j k o n ie c z n o śc i k ie r o w n ic tw a d u c h o w e g o ja k o n ie z b ę d n e g o w a r u n k u czy ś r o d k a do o sią g n ię c ia d o s k o n a ­ ło śc i c h rz e ś c ija ń s k ie j. I s tn ie j ą k a n o n iz o w a n i p rz e z K o śció ł św ięci, k tó r z y n ie k o r z y s ta li z p o m o cy k ie r o w n ic tw a d u c h o w e g o d la o sią g n ię c ia d o sk o n a ło śc i. T r z e b a tu z a ra z d o d a ć , że w ie lk a lic z b a św ię ty c h k o r z y s ta ła z k ie r o w n ic tw a i ta k ż e d z ię k i n ie m u o s ią g a li o n i w y ż y n y h e ro ic z n e j św ięto ści.

A k tu a ln e p o g lą d y n a s p r a w ę k o n ie c z n o śc i czy ra c z e j p o tr z e b y k ie r o w ­ n ic tw a m o ż n a w y ra z ić w k ilk u n a s tę p u ją c y c h te z a c h <*:

1) N ie m o ż n a w y k a z a ć , że k ie r o w n ic tw o d u c h o w e je s t k o n ie c z n e w s e n ­ sie ścisłeg o o b o w ią z k u d la w s z y s tk ic h c h rz e ś c ija n a n i n a w e t d la w s z y s tk ic h z d ą ż a ją c y c h ś w ia d o m ie do d o sk o n a ło śc i c h rz e ś c ija ń s k ie j. 2) K ie ro w n ic tw o d u c h o w e , c h o c ia ż n ie je s t d la w s z y s tk ic h śc iśle k o n ie ­ czn e, to je s t je d n a k , n o rm a ln ie rz e c z b io rą c , b a rd z o p o ż y te c z n e d la d u sz z d ą ż a ją c y c h św ia d o m ie do d o s k o n a ło śc i c h rz e ś c ija ń s k ie j. D la n ie k tó r y c h d u sz i w n ie k tó r y c h o k re s a c h ż y c ia k ie r o w n ic tw o d u c h o w e m o że b y ć n a w e t m o ­ r a l n ie k o n ie c z n e d la p rz e z w y c ię ż e n ia tr u d n o ś c i o ra z d la le p sz e g o ro z e z n a n ia w o li B ożej. T a k i p r z y p a d e k m oże w y s tę p o w a ć , g d y ch o d z i o c z ło n k ó w in s ty ­ tu tó w ś w ie c k ic h , p r a k t y k u ją c y c h r a d y e w a n g e lic z n e n a m o cy ślu b ó w czy in n y c h w ę z łó w p r a w n y c h — w św iecie. 3) S z c z e g ó ln ie p o tr z e b n e , a n a w e t w p e w n y m s e n s ie n ie z b ę d n e , je s t k ie ­ ro w n ic tw o d u c h o w e w n a s tę p u ją c y c h s y tu a c ja c h : a) W p o c z ą tk a c h św ia d o m e g o d ą ż e n ia do d o s k o n a ło śc i o ra z p r z y w y ­ b o rz e s ta n u . D o ty c z y to k o n k r e tn ie o k re s u n o w ic ja tu z a k o n n e g o , fo r m a c ji w s e m in a r iu m d u c h o w n y m czy p ró b y w in s ty tu c ie św ie c k im . b) W sz c z e g ó ln y c h tr u d n o ś c ia c h d ro g i o c z y sz c z a ją c e j i o ś w ie c a ją c e j, z w ła ­ szcza g d y c h o d z i o ro z tr o p n y w y b ó r ś r o d k ó w o c z y sz c z e n ia o ra z p r a k t y k i n ie ­ k tó r y c h cn ó t. Z b r a k u b o w ie m d o ś w ia d c z e n ia p o c z ą tk u ją c y m o g ą często p o ­ p e łn ia ć f a t a ln e p o m y łk i, k tó r e p o te m b ę d ą u je m n ie rz u to w a ć n a d a ls z e życie. c) W tr u d n o ś c ia c h z w ią z a n y c h z w e jś c ie m n a d ro g ę je d n o c z ą c ą , z w ła sz c z a w o d n ie s ie n iu do m is ty c z n e j „n o c y ” z m y s łó w i d u c h a . W te d y to c z ło w ie k o g lą d a się za p o m o c n ą r ę k ą d o św ia d c z o n e g o k ie r o w n ik a , k tó r y b y m ó g ł u k a z a ć k ie r u n e k d ro g i k u ś w ia tłu . W k o n te k ś c ie p o w y ż sz y c h te z n a le ż y ro z u m ie ć i in te r p r e to w a ć p rz e p is K o d e k s u P r a w a K a n o n ic z n e g o , k tó r y m ó w i o k ie r o w n ic tw ie d u c h o w y m c z ło n ­ k ó w in s ty tu tó w ś w ie c k ic h : „ K o n ie c z n e k ie r o w n ic tw o d u c h o w e o b ie r a ją (czło n k o w ie) w sp o só b w o ln y i je ś li z e c h c ą m o g ą s z u k a ć w te j d z ie d z in ie r a d ta k ż e u sw o ic h p rz e ło ż o n y c h ” (k an . 719, § 4 ) 5.

W z w ią z k u z ty m p rz e p is e m K P K w a r to zaz n a c z y ć , że je s t to w c a ły m k o d e k s ie je d y n e m ie js c e m ó w ią c e w y ra ź n ie o „ k o n ie c z n o śc i” k ie r o w n ic tw a d u c h o w e g o w o d n ie s ie n iu do p e w n e j g r u p y c z ło n k ó w K o śc io ła , ja k im i są c z ło n k o w ie in s ty t u tó w św ie c k ic h . R o d zi się p y ta n ie , w ja k im s e n s ie n a le ż y ro z u m ie ć tu t a j „ k o n ie c z n o ść ” k ie r o w n ic tw a ? 4 T a m ż e , 50—52. s K o d e k s P r a w a K a n o n ic z n e g o (p rz e k ła d p o ls k i z a tw ie rd z o n y p rz e z K o n ­ f e r e n c ję E p is k o p a tu ), P o z n a ń 1984. 8*

116 B IU L E T Y N T E O L O G II L A I K A T U

O tóż n a p e w n o ■— z g o d n ie ze w sp ó łc z e s n ą n a u k ą te o lo g ó w — n ie m o ż n a te j k o n ie c z n o śc i in te r p r e to w a ć w se n s ie k o n ie c z n o śc i a b s o lu tn e j, ja k o ś r o d k a b e z w z g lę d n ie k o n ie c z n e g o do o sią g a n ia d o sk o n a ło śc i c h rz e ś c ija ń s k ie j. N a to ­ m ia s t n a le ż y ro z u m ie ć w s e n s ie k o n ie c z n o śc i m o r a ln e j, tz n . w ie lk ie j p r z y ­ d a tn o ś c i k ie r o w n ic tw a d la c z ło n k ó w in s ty tu tó w św ie c k ic h .

M o żn a się d o m y śla ć , s k ą d p ły n ie t a „ w ie lk a p r z y d a tn o ś ć ”, c z y li u ż y ­ te c z n o ść k ie r o w n ic tw a d u c h o w e g o d la c z ło n k ó w in s ty tu tó w św ie c k ic h . B ę d ą to r a c j e w y n ik a ją c e ze sp e c y fik i o ra z is to ty ż y c ia w in s ty t u ta c h ś w ie c k ic h , a m ia n o w ic ie :

a) B r a k o p a rc ia w e w sp ó ln o c ie , k tó r a n p . z a k o n n ik o m czy s e m in a r z y ­ s to m m oże u ła tw ia ć p o d e jm o w a n ie d e c y z ji z w ią z a n y c h z d o s k o n a ło śc ią c h rz e ś ­ c ija ń s k ą . b) W ie lk i n a c is k z la ic y z o w a n e g o ś r o d o w is k a ż y c ia n a s a m o tn ie ży ją c e g o c z ło n k a in s ty tu tu . c) B r a k s ta łe j in w ig ila c ji i k o n tr o li ze s tr o n y m o d e r a to r ó w (o d p o w ie ­ d z ia ln y c h ) in s ty tu tu . T ą o s ta tn ią r a c j ą n a le ż y z a p e w n e tłu m a c z y ć z a c h ę tę c y to w a n e g o k a n o n u , w y ra ż o n ą w in f o rm a c ji, że k ie r o w n ic tw a d u c h o w e g o m o g ą c z ło n k o w ie s z u ­ k a ć „ ta k ż e u s w o ic h p rz e ło ż o n y c h ”. J e s t t u t a j dość w y ra ź n e u p r z y w ile jo ­ w a n ie p o d ty m w z g lę d e m „ o d p o w ie d z ia ln y c h ” in s ty tu tó w . W o d n ie s ie n iu do n ic h u ż y w a K P K n a z w y m o d e r a to r e s (k ie ro w n ic y ) w o d ró ż n ie n iu od p r z e ­ ło ż o n y c h z a k o n n y c h , k tó r y c h k o d e k s o k re ś la m ia n e m s u p e r io r e s ” e. K a n o n 724, § 2, p o w ie rz a f o r m a c ję d u c h o w ą m o d e r a to r o m — „ o d p o w ie d z ia ln y m ” . W ty m k o n te k ś c ie lu d ź m i k o m p e te n tn y m i do p ro w a d z e n ia k ie r o w n ic tw a d u ­ ch o w eg o w in s ty tu c ie są m o d e r a to r z y , cz y li o d p o w ie d z ia ln i in s ty tu tu , d o b ro ­ w o ln ie w y b r a n i i p o p ro s z e n i p rz e z c z ło n k ó w o k ie r o w n ic tw o d u c h o w e . O czy­ w iśc ie k a ż d e m u c z ło n k o w i p r z y s łu g u je je d n a k p ra w o sw o b o d n e g o w y b o ru n a k ie r o w n ik a sw e j d u sz y z a m ia s t m o d e r a to r a in n e g o , n p . b a rd z ie j d o jr z a ­ łeg o c z ło n k a in s ty t u tu lu b k a p ła n a , k tó r y je s t ró w n o c z e ś n ie jeg o s ta ły m sp o w ie d n ik ie m . J e s t rz e c z ą w s k a z a n ą , b y k a ż d y in s ty t u t św ie c k i m ia ł k ilk u s ta ły c h k a p ła n ó w , p e łn ią c y c h fu n k c je o p ie k u n ó w d u c h o w y c h i ró w n o c z e śn ie s p o w ie d n ik ó w o ra z k ie r o w n ik ó w d u c h o w y c h . K a p ła n i ci z n a ją c k o n s ty tu c je d a n e g o in s ty t u tu m o g ą k o m p e te n tn ie słu ży ć p o m o c ą c z ło n k o m w f o r m a c ji d u c h o w e j p rz e z p o słu g ę in d y w id u a ln e g o k ie r o w n ic tw a . W te d y b y ły b y n a j ­ le p ie j z re a liz o w a n e w a r u n k i do s p e łn ie n ia p rz e p is u K P K do sw o b o d n e g o w y b o r u „ k o n ie c z n e g o ” k ie r o w n ik a d u szy . 3. O k re s y k ie r o w n ic tw a d u ch ow ego w in sty tu ta c h ś w ie c k ic h N a jp o tr z e b n ie js z e je s t o c zy w iście k ie r o w n ic tw o d u c h o w e w o k re s ie w s tę ­ p n e j p ró b y , k tó r y to o k re s tr w a w in s ty t u ta c h ś w ie c k ic h p r z y n a jm n ie j d w a la ta . W ty m o k re s ie k ie r o w n ic tw o d u c h o w e je s t r e a liz o w a n e n a jp i e r w w s e n ­ sie s z e rsz y m ja k o in s ty tu c jo n a ln e p rz y g o to w a n ie k a n d y d a tó w / do ży cia w in s ­ ty tu c ie , a w ię c p rz y g o to w a n ie do p o d ję c ia p r a k t y k i r a d e w a n g e lic z n y c h i a p o s to ls tw a w ła śc iw e g o in s ty tu to w i.

J e s t to czas ró w n ie ż n a jw ła ś c iw s z y n a k ie r o w n ic tw o w s e n s ie ścisły m , a w ię c k ie r o w n ic tw o in d y w id u a ln e , p rz y g o to w u ją c e k a n d y d a ta do p o z n a n ia w ła s n e j, o so b is te j d ro g i ż y c ia i św ię to śc i w o b rę b ie in s ty t u tu . T u ta j p o m o c ze s tro n y o so b y d o jr z a łe j je s t c z y n n ik ie m is to tn y m w ro z p o z n a n iu „ z n a k ó w c z a s u ” , czy li w o li B ożej o b ja w ia ją c e j się w w y d a r z e n ia c h z e w n ę trz n y c h . P o tr z e b n a je s t te ż p o m o c w r o z e z n a w a n iu w ła s n y c h u k r y ty c h p o b u d e k d z ia ­ ła n ia , czy li „ d u c h ó w ” d z ia ła ją c y c h w g łę b s z y c h w a r s tw a c h p s y c h ik i lu d z k ie j. J e s t to k la s y c z n a d z ie d z in a k ie r o w n ic tw a d u ch o w eg o .

s P o ls k ie tłu m a c z e n ie K P K m y lą c o u ż y w a n a z w y „ p rz e ło ż o n y ” n a o z n a ­ czen ie „ o d p o w ie d z ia ln y c h ” (m o d e ra to re s ), czy li „ m o d e r a to r ó w ” w in s ty tu ta c h św ie c k ic h .