118 Forum
Marek Tabin
Uniwersytet Warszawski
Z czym do Europy?
Główny wątek tekstu W itolda Nieciuńskiego biegnie następującym torem: zmiana ustroju w 1989 roku, a wkrótce także wstąpienie do Unii Europejskiej są szansą na mo dernizację Polski. Szansa ta jednak nie zrealizuje się sama przez się, automatycznie i bez naszego wysiłku. Aby się zrealizowała, konieczne są nasze starania - i autor pisze, jakie winny one być i do czego zmierzać.
To słuszne postawienie sprawy prowokuje jednak wiele dalszych pytań, np., jak ma się modernizacja kraju (gospodarki, struktur zarządzania, infrastruktury itd., itd.) do - mówiąc może nieco metafizycznie - modernizacji duszy, czy my (to znaczy większość aktywnych obywateli III RP) tej modernizacji tak naprawdę chcemy, a także - jeśli tak, to w jaki sposób miałaby się ona dokonać.
Zajmę się tu tylko jedną sprawą dotyczącą pewnego warunku koniecznego moderni zacji. Niechętny stosunek Polaków do państwa, także własnego, także wywalczonego z wielkim poświęceniem, jest powszechnie znany i był wielokrotnie opisywany. Pisze się też, że ta niechęć jest skutkiem długiego okresu nieposiadania własnego państwa, co mo głoby być logiczne jedynie wówczas, gdyby inni Polacy o niepodległość walczyli (i w za sadzie wszyscy zginęli), inni zaś dzisiaj rezultatów tamtej walki nie szanowali. Czyli, że nie jest logiczne.
Krótko mówiąc, wydaje mi się, że mocniejszego zaakcentowania wymaga sprawa ro li państwa w procesie dziejącym się w Polsce od 1989 roku. Wciąż pokutuje u nas prze konanie, że przedtem państwo miało stanowczo zbyt wiele do powiedzenia. Uważam ten pogląd za niesłuszny. Literalnie do powiedzenia państwo rzeczywiście miało wiele, a to dlatego że, po pierwsze, dzięki cenzurze nie słyszało się raczej poglądów alternatywnych, a po drugie, właśnie wtedy kształtowała się doktryna - dziś mająca w głowach polityków pozycję monopolistyczną - że rządzenie polega na wydawaniu ustaw. Już wówczas jed nak państwo było bardzo mało skuteczne i stopniowo jego aktywność ograniczała się wy łącznie do wydawania aktów prawnych, których ich adresaci czasem nawet w ogóle nie znali.
Po 1989 roku walka z państwem stała się właściwie głównym elementem programu realizowanego przez nowy ustrój. Stroną aktywną były tu ugrupowania prawicowe, które powołują się przy tym na ideologię liberalną, choć ani liberalizm, ani neoliberalizm nie mają z takim poglądem nic wspólnego. Przy okazji zauważmy jednak, że opinia w tej sprawie winna zależeć od aktualnych potrzeb kraju, a nie od jakiejkolwiek ideologii, choć by nawet właściwie zrozumianej, co zresztą akurat w tym przypadku nie nastąpiło.
Niestety, lewica dotychczas nie zdobyła się choćby na publiczne zadanie pytania, czy państwo jest nam potrzebne i ewentualnie do czego. Przeciwnie, dopasowała się, choć z pewnym ociąganiem, do programu prawicy. W ten sposób w Polsce realizowany jest
Marek Tabin 119 eksperyment polegający na wprowadzeniu w skali całego państwa anarchizmu w jego naj bardziej radykalnej postaci. Żeby było śmieszniej, ugrupowania określające się jako anar chistyczne w ogóle tego nie zauważają - chyba dlatego, że również dla nich poglądy po lityczne są pretekstem do agresji, a nie celem do realizacji. W szystko to będzie niewątpli wie wdzięcznym terenem badań dla politologów przyszłości.
Potrzebą chwili jest napisanie - najlepiej przez jakiegoś rozgarniętego ucznia szkoły podstawowej, który nie otarł się ani o wartość dodatkową, ani o styropian - wypracowa nia na temat „Uzasadnij, dlaczego lepiej jest mieć własne państwo, niż go nie mieć” . By napisać takie wypracowanie, trzeba mieć tylko trochę zdrowego rozsądku i identyfikować się z krajem, w którym się mieszka. Ludzie bardzo młodzi częściej spełniają te warunki. Przyznam, że jednym z najbardziej przerażających momentów ostatnich lat była dla mnie propaganda prounijna (przed referendum - wygranym!!!) oparta na pomyśle: „jeśli wstą pimy, to każdy będzie mógł wyjechać” . Jakoś nikt nie zauważył, że to zdanie znaczy rów nież, że wszyscy będziemy mogli wyjechać. Wydaje mi się także, że istnieje bezpośredni związek między polityką najwyższych władz kraju oraz tzw. elit politycznych w stosunku do państwa jako instytucji (polityką lekceważenia, osłabiania, kompromitowania, okrada nia i w perspektywie likwidacji), a przestępczością. Bohaterowie wielkich afer złodziej skich byli, moim zdaniem, po prostu ludźmi racjonalnymi. Argument: „jeżeli to wszystko jest do kasacji, to dlaczego nie ja mam na tym skorzystać?” jest, moim zdaniem, zupełnie
logiczny.
Dlatego myślę, że zadaniem pierwszoplanowym jest odbudowa w Polsce (po zniszcze niach 1939 roku i wszystkich późniejszych) prawdziwego państwa. Jest ono potrzebne tym rządzącym, którzy nie nastawiają się na likwidację polskiej państwowości - umożli wi im przeprowadzanie poważnych zmian ustrojowych przy poparciu ludności. Jest też potrzebne przedsiębiorcom do ochrony przed nieuczciwą konkurencją, która jest czynni kiem silnie hamującym rozwój gospodarczy. Jest wreszcie potrzebne zwykłym obywate lom, którzy będąc w kraju chcą być kompetentnie rządzeni, a będąc za granicą nie chcą się za swoje państwo wstydzić.
Wreszcie - państwo potrzebne jest także do tego, by realizować właśnie te cele, o których pisze Witold Nieciuński. W tej sprawie panują u nas obecnie dwie doktryny, a żadna nie przewiduje dla państwa istotniejszej roli w tym procesie. Pierwsza głosi, że wystarczy wybrać odpowiedni mechanizm (kiedyś mówiło się „ustrój”), a modernizacja nastąpi sama, na mocy działania mechanizmu ustrojowego. Druga głosi, że z wdzięczno ści za obalenie komunizmu Zachód nam tu zbuduje Zachód i nawet niczego za to nie ze chce. Pierwsza jest powtórką z PRL-owskiej wiary w mechanizmy ustrojowe. Druga - po wtórką z wiary dawniejszych polskich komunistów, że rewolucja i całe z niej wynikające szczęście przyjdą z zewnątrz. Czy naprawdę ci antykomuniści muszą być tak strasznie ko munistyczni?
W Polsce nie mamy do czynienia z rozwojem opartym na naturalnych stymulatorach (takich np. jak etyka protestancka), który tworzy rozwinięty kapitalizm w okresie 2-3 wie ków. Mamy do czynienia z nadganianiem. Na jakiej podstawie ludzie nami rządzący my ślą, że nadganianie oparte tylko na mechanizmach ustrojowych może u nas być skutecz
120 Forum
ne w o wiele krótszym czasie, przy znacznie bardziej roszczeniowych postawach społe czeństwa, bez wspierania ze strony państwa i w dodatku w sytuacji, gdy jest ono (nadga nianie) w oczywisty sposób niezgodne z celami tych, których gonimy? Nie wiem, chętnie usłyszałbym odpowiedź na to pytanie.
Z mojego punktu widzenia tekst Witolda Nieciuńskiego tryska optymizmem. Jego au tor pisze systematycznie i porządnie, co należy zrobić, by zmodernizować Polskę. Innymi słowy, widzi trudności, ale wierzy w skuteczność tego przedsięwzięcia. Mnie zaś wydaje się, że jak dotychczas dokonaliśmy rewolucji w zakresie języka i nazewnictwa (nie tyle promodernizacyjnej, ile proamerykańskiej), a także stworzyliśmy nową nowomowę, sku teczniejszą niż poprzednia. Rozwinęliśmy też pewne inne sektory pozorów. Ale do Unii Europejskiej wstępujemy, niestety, ze słomą i w butach, i w głowie.
