Przegląd wyników badań makrofauny z serii parallcznej (namur A) południowej cz,ści G6rnośl~kiego Zagłębia Węglowego

14. W i 1 k Z. z zespołem - Określenie prawidłowości geologiczno-górniczych, rządzących czasowym i prze-strzennym zróżnicowaniem koncentracji metali ciężkich w wodach kopalnianych oraz prognoza jakości wód, jako podstawa projektów technologicznych ich uzdat-niania (maszynopis). Arch. IHiGI AGH Kraków 1978. 15. Zakład Doświadczalny „Hydrokop" - Toksyczność i korozyjność lignosulfonianów z Fabryki Celulozy i Papieru w Kluczach (maszynopis). Arch. ZGH „Bo-lesław" Bukowno 1973.

SUMMARY

Liquid waste from the FCiP factory at Klucze, disposed into sands of the Pustynia Błędowska desert in the last 50 years, began to pollute Quaternary waters in result of gravitational seeping. Natural flow of these waters result-ed in spreading of the pollution from waste disposal site to the major stream draining this region, the Biała Przemsza River. In the neighbourhood of the stream, there is situat-ed an erosional window in impermeable Keuper cover. Through that window, polluting matter began to seep into Triassic waters aquifer under conditions of disturbances related to water drainage in mines. Polluted waters appear-ed for the first time in the middle of 1976 and the next four years witnessed increase in both concentration and total charge of the pollution. The pollution is at present stabiliz-ed at the level of about 1600 g/min and the maximum concentration equais 24 - 26 mg/dm3_{• lt results in a number}

of disadvantageous phenomene, the most important of

which include: impossibility to use about 60% of water inflowing to the Pomorzany mine for drinking purposes, appearance of methane in the mine due to chemical and biochemical transformations of lignosulphamate com-punds, and development of some varieties of fungi.

PE31-0ME

CK11aA111poBaH111e OT CBb1we 50 neT B necKax 6neHAOB-CKOH nycTblHll1 >Kll1AK111x npo1113BOACTBeHHb1x OTXOAOB 6y-Ma>Kl-io-1.1enmo11e3Horo 3aBoAa B Kmo4ax, BCJ1eACTB111e rpa-B111Ta1.11110HHoro nepeMe~eH111R BHll13, 3arpR3H11111111 4eTBep-Tll14Hb1e BOAbl. BMecTe c ecTeCTBeHHblM Te4eH111eM 3T111x BOA npo1113owno 3arpR3HeH111e pai1oHa c MecTa CKnaA111po-BaH111R K rnaBHOMY ApeH111pyto~eMy BOAOTOKY 3TOro pai1oHa

- peKe 6Rna n weMwa. 86111113111 Hee HaXOAll1TCR 3p031110H-Hoe OKHO B HenpoH1111.1aeMoM noKpoBe Kai1npa, np111 nocpeA-CTB111111 KOTOporo np01!130WJ10 3arpR3HeH111e Tp111acoBblX BOA. 3arpR3HeHHble BOAbl noRBll1J1111Cb B Bb1pa60TKax B no110B111He 1976 r. C Toro BpeMeH111, B Te4eH111111 oKono 4 neT, yBe11111-4111Ba111i1cb KaK KOHL1eHTpa1.1111111 3arpR3HeHll1H, TaK Iii 111X o6~ee Ko111114ecTBo. B HacToR~ee BpeMR 0H111 cTa6111111113111poBa111i1cb Ha ypoBHe OKOJ10 1600 r/M111H, a MaKC111MaJ1bHble KOHLleHTpa-1.1111111 3arpR3HeH111H - Ha ypoBHe 24-26 Mr/AM3

• 3arpR3He-Hll1e waxTHblX BOA Bbl3Bano pRA 0Tp1111.1aTe11bHblX RB11eH1i1i1, TaK111X KaK: Henp111rOAHOCTb AJ1R nll1TbeBblX 1.1enei:1 OKOJ10 60% BOA AOnJ1blBal0~111X B waxTy noMo>KaHbl, noRBJ1e-H111e MeTaHa - B CBR3111 c X111Mll14eCK111Mll1 111 6111ox111M1114eCK111M111 npeo6pa>KeHll1RMll1 J1111rHocynbcpOHbRHOB, pa3Bll1Tll1e HeKOTO-pblX Bll1AOB rp11160B.

ŁUCJA MUSIAŁ, MARIA TABOR

Instytut Geologiczny

PRZEGLĄD

WYNIKÓW

BADAŃ

MAKROFAUNY

,

Z SERII PARALICZNEJ (NAMUR A)

POŁUDNIOWEJ CZĘSCI GÓRNOŚLĄSKIEGO ZAGLĘBIA WĘGLOWEGO

W ramach badań prowadzonych przez Oddział Górno-śląski Instytutu Geologicznego w Sosnowcu w latach 1975-1981 wykonano kilka głębokich otworów wiertniczych w południowej części Górnośląskiego Zagłębia Węglowego. Otwory te po przewierceniu nadkładu i młodszych ogniw karbonu osiągnęły różne odcinki serii paralicznej (w od-wiercie Łąka IG 1 prawie cały jej profil) i dostarczyły sto-sunkowo licznych skamieniałości zwierzęcych.

Oznaczona i analizowana przez autorki fauna, będąca

przedmiotem niniejszego opracowania, pochodzi z wybra-nych profilów zlokalizowawybra-nych na E od nasunięcia orłow­ skiego, a zawartych w granicach, które wyznaczają linie

Żory-Cieszyn-Brzeszcze-Kobiór. Są to nowo odwier-cone profile: Cieszyn IG 1, Zamarski IG 1, Krzyżowice IG 1, Studzionka IG 1, Łąka IG 1, Piasek IG 1 oraz z lat sześćdziesiątych: Brzeszcze IG 32, Frydek IG 28, Wisła Wielka IG 4 (ryc. 1).

Opracowanie litologiczno-facjalne i geologiczno-złożo­ we osadów karbońskich z wyżej wymienionych odwiertów wykonane zostało przez zespół pracowników z Pracowni Prognoz i Jakości Węgla Oddziału Górnośląskiego i złożone w formie dokumentacji otworowych (Archiwum IG

Sosno-UKD 563.6/.567(21+26): 551. 735.21A(084.28) (438-13 GZW-część S)

wiec 1964, 1976-1982). W tychże dokumentacjach w roz-dziale „ Wyniki badań biostratygraficznych" zamieszczone są szczegółowe listy fauny i wnioski stratygraficzne.

Na podstawie materiałów uzyskanych dotychczas można określić poziomy faunistyczne i dokonać podziału serii paralicznej na poszczególne ogniwa litostratygraficzne. Przy wyznaczeniu górnej granicy serii, w przypadku braku przesłanek faunistycznych, odniesiono się do wyników badań florystycznych (A. Kotasowa) i litologicznych (Z. Buła). Najlepiej poznano poziomy z fauną warstw poręb­ skich, wszystkie otwory osiągają bowiem częściowy lub cały ich profil. Warstwy jaklowieckie i gruszowskie rozpoz-nane są wierceniami Cieszyn IG 1, Zamarski IG 1, Piasek IG 1, Brzeszcze IG 32 i Łąka IG 1. Z tego ostatniego wier-cenia znany jest ponadto cały profil warstw pietrzkowic-kich oraz stropowa część warstw kijowickich (morskie utwory diastroficzne) z poziomem morskim Stur (XVI), (ryc. 1, 2).

Dotychczasowe wiadomości o poziomach faunistycz-nych serii paralicznej tego rejonu były niedostateczne. Z wierceń wykonanych w latach sześćdziesiątych uzyskano tylko fragmentaryczne dane, głównie z warstw porębskich. W głębszych profilach, np. w rejonie Brzeszcz, z racji

wy-~

Cl:

"'

c:

"'

u

...

"

"'

l...

~

~

·~

l... (b łł)

~

~

<!

(lJ

·-

~ Cl) ..{) .:::... Cl>-I l..

~

g_

SW

1310,3 8

Cieszyn

/G

t

Zamarski

/G 1

Łąka

IG 1

1555,9

Piasek

IG 1

510

'°'

...

.,,

. . . 0 114815 ... 0

jak.I owiec

kie

·~ ~

~

~

~Cl) I .:'.)

~ ~

. 1982P ·Sł ~

.u

ł

C) ~ ~ ~.k

~·~

~

.u

~

~.o

~~

/ KATOWICE

/

o

10-·11'

)

,/.

I "·

/1--·-:

' -.?. 6//

...,._ . .f.

/ - .

•3 ·1

·,

,,,----,

.

/o

...

\ 1 2 I BIELSKO BIAl.A '.

\

·-·

/ \ C/ESZYN-J2 _../ ...

\

„

6

_{Id-xYI. 7}

K

₈ - - 9

NE

Klimontów

169

Maczki

IG 1

510 ... 10 510 1Ml;3 (3

K

...

_{. . .}

..

_.

m

_Q>

~

. \.)

~

o

c:

103qo~~ I (\)'

~

E

0

4 "O..- 5

011

012

~13

Q14 Q15

Q 1 6

017

Q 1 8

~19

Q 2 0 c:;J21

w

Krzyżowice IG 1 510

Studzionka

!G 1

510

Wista W

IG4 510 1727,2_ 158~4 1246,7 1555,9

-o-...

_Id„.

...

~

...

m

_...

0 ~

Ol

50 100 2000,0

Ryc. 2. Stratygrafia, korelacja poziomów z fauną

- iłowce i mułowce, 2 - piaskowce, 3 - węgiel, 4 - fauna morska, 5 - fauna brakiczna, 6 - fauna słodkowodna, 7

-numery poziomów faunistycznych, 8 granice warstw, 9 -korelacja poziomów faunistycznych

Fig. 2. Stratigraphy, correlation of faunistic horizons

- claystones and mudstones, 2 - sandstones, 3 coal, 4 marine fauna, 5 brackish fauna, 6 freshwater fauna, 7 numbers of faunistic horizons, 8 boundaries of beds, 9

-colleration of faunistic horizons

Ryc. 1. Stratygrafia, korelacja poziomów z fauną

omawianych wierceń

lokalizacja

l - iłowce i mułowce, 2 - piaskowce, 3 - węgiel, 4 - fauna morska, 5 - fauna brakiczna, 6 - fauna słodkowodna, 7

-numery poziomów faunistycznych, 8 - poziom karbonikolowy, 9 - granice warstw, 1 O - korelacja poziomów faunistycznych, 11 - wiercenie Cieszyn IG 1, 12 - Zamarski l G 1, 13 - Łąka

IG 1, 14 - Krzyżowice IG 1, 15 - Studzianka IG 1, 16 - Wisła

Wielka IG 4, 17 Piasek IG 1, 18 Frydek IG 28, 19 -Brzeszcze IG 32, 20 - Klimontów 169, 21 - Maczki IG 1

Fig. l. Stratigraphy, correlation of horizons with fauna! records

and location of the discussed boreholes

claystones and mudstones, 2 sandstones, 3 coal, 4 -marine fauna, 5 - brackish fauna, 6 - fresh-water fauna, 7 -numbers of faunistic horizons, 8 - Carbonicola horizon, 9

boundaries of beds, 1 O correlation of faunistic horizons, 11 -borehole Cieszyn IG 1, 12 - Zamarski IG 1, 13 - Łąka IG 1, 14 - Krzyżowice IG 1, 15 - Studzianka IG 1, 16 - Wisła Wiel-ka IG 4, 17 - Piasek IG 1, 18 - Frydek IG ~8, 19 - Brzeszcze

IG 32, 20 - Klimontów 169, 21 - Maczki IG 1 0

„

0 e,

Piasek

IG 1

Frydek

IG28 510

1246,~i

Id

~ 1301,5 '°O's • s

E

Brzeszcze

IG 32 510

w-y

porębskie ~

<:

~h

w--_-y ____

Qi·

jaklowieckie 1:>

:S::

Qi

w-y

'I

C:::

. QJ

gruszowsk1e

~ ~

~

QJ Id-VII 7 - - - 8 . 9

słodzeń znacznych pakietów osadów i redukcji ich miąz­ szości trudno było, na tym etapie poznania, o jednoznaczne

określenie występujących tam poziomów z fauną morską.

Do porównań nie mogą być wykorzystane otwory zlokalizowane na SE od Cieszyna - Puńców 1 ( 1 ), U stroń 1 (2), Bielsko 2 (7). W profilach tych występują tylko dolne odcinki serii paralicznej, a ich skąpe rdzeniowanie było

powodem, że z osadów tych nie uzyskano fauny lub na-potkano tylko pojedyncze okazy bez znaczenia stratygra-ficznego. Pełnordzeniowane otwory Cieszyn 5, 6, 1 O. 12 i 15, zlokalizowane na E od Cieszyna nawierciły znaczny profil górnego karbonu, którego podział i identyfikację

poziomów z fauną wykonała G. Kuchcińska (4).

Obecnie opracowany materiał dostarczył nowych,

peł-. niejszych danych, na podstawie których można wnosić

o występowaniu, rozwoju oraz możliwości korelacji po-ziomów z fauną tej części zagłębia. Wykazał również możli­ wość korelacji z NE rejonem Górnośląskiego Zagłębia Węglowego (rejon dąbrowski), widoczne jest bowiem

po-dobieństwo w zespołach reperowych poziomów faunistycz-nych, w rozmieszczeniu i ilości morskich poziomów oraz analogie w wykształceniu facjalnym i miąższości warstw (3, 5, 6). Korelację przedstawiono na profilach zestawio-nych na linii SW - NE, tj. od Cieszyna po Maczki (ryc. 1). Profile drugiego ciągu korelacyjnego (ryc. 2) obrazują wyraźne zmniejszanie się miąższości osadów na linii W - E oraz w kierunku na E wysładzanie się poziomów morskich.

Nowe dane pozwalają na zrewidowanie identyfikacji

poziomów faunistycznych dokonanych we wcześniej

ba-danych profilach. I tak, jedyny morski poziom z wiercenia Brzeszcze IG 32 obecnie autorki określają jako poziom Barbara (V). Poziom ten w opracowaniu archiwalnym

Ł. Musiał i M. Taboi;- nie był identyfikowany, a A. Kotas i W. Malczyk (3) korelowali go z poziomem Enna (VII).

Ponadto zrewidowano niektóre określenia poziomów w

otworach na E od Cieszyna, co przedstawiono na

z poziomami profilu Cieszyn IG 1 (ryc. 3). Poziomy określo­

ne jako Koks (IV) i Barbara (V) z wiercenia Cieszyn 6

odpowiadają według autorek poziomom Konrad (Il)

i Henryk (lll) z wiercenia Cieszyn IG 1, natomiast za po-ziom Enna (VII) uznano tylko dwie dolne ławice z fauną,

górna zaś to odpowiednik poziomu Barbara (V). W takim

ujęciu ulegają zmianie przyjęte przez G. Kuchcińską ( 4)

granice warstw porębskich i jaklowieckich.

·CHARAKTERYSTYKA POZIOMÓW Z FAUNĄ

W a r s t w y p o r ę b s k i e - ich wydzielenie nie

na-stręczało trudności bowiem w większości wierceń

stwier-dzony jest pokład węgla 51 O, którego spąg wyznacza górną

granicę omawianych warstw oraz określony jest spągowy

poziom morski - Barbara (V). W wierceniach Cieszyn IG 1 i Łąka IG 1 brak najwyższej części profilu. W pierw-szym z wymienionych pod nadkładem występują osady z poziomem faunistycznym Roemer (Id), zaś w wierceniu

Łąka IG 1 poniżej warstw rudzkich i siodłowych zalega

dolna część warstw porębskich (125 m) z poziomem Barba-ra (V) w spągu.

Na linii przekroju SW - NE (ryc. 1) miąższość warstw porębskich kształtuje się w granicach od 245 m do 220 m, natomiast na linii W - E (ryc. 2) ulega znacznej redukcji,

do 120 m w profilu Brzeszcze IG 32. W osadach tych

wy-stępuje od jednego do pięciu poziomów morskich oraz

wkładki z fauną słodkowodną i brakiczną. Najbardziej

stały, bogaty ilościowo i gatunkowo jest poziom faunistycz-by Barbara (V). Stanowi on bardzo ważny wskaźnik korela-cyjny. Pozostałe poziomy I - IV są mało stałe, posiadają

ubogą faunę, nie zawsze mają charakter morski. W otworze Brzeszcze IG 32, Wisła Wielka IG 4 i Frydek IG 28 zastą­

pione są przez wysłodzone pakiety osadów z fauną słodko­

wodną i brakiczną.

Najwyższy horyzont morski w badanym rejonie

wy-stępuje w czterech wiercen.iach. Jego odległość od stropu

warstw porębskich wynosi od około 1 OO m (Krzyżowice

IG 1) do około 30 m (Piasek IG 1). Miąższość osadów

z fauną jest różna od O, 1 O m do 3,90 m. Oznaczono tu

pojedyncze ramienionogi, małże, ślimaki, głowonogi i koni-konchy. I tak: w wierceniu Cieszyn IG 1 - Lingula

myti-loides Sow., Euphemites urei (Flem.), E. urei mut. ardenensis

(Weir), Knightites ( Retispira) sp., Coleolus sp., Anthraco

-ceras sp., Cravenoceras sp., Dimorphoceras sp. oraz liczne

nieoznaczalne fragmenty goniatytów; w wierceniu Piasek IG 1 stwierdzono: Orbiculoidea missourensis (Schum.),

Crurithyris urżż (Flem.), Anthraconeżlo sp., Nuculopsis

gib-bosa (Flem.), Polżdevcia sharmani (Ether.), Selenimyalżna

suhlamellosa (Ether.) i Mourlonia sp.; w wierceniu

Studzion-ka IG 1 - Edmondia sp.; a w Krzyżowice IG 1 -

Anthra-coneżlo sp., Dunhare!la sp., Sanguinolżtes clavatus (Ethre.),

Euphemites sp., Anthracoceras sp.

Tak uboga gatunkowo i ilościowo fauna nie daje

wskazań na pewne zidentyfikowanie tego poziomu.

Wy-stępujący tu Dunbarella znany jest wyłącznie z poziomu

Roemer (Ib, le, Id), zaś typowy Nuculopsis gibbosa (Flem.) z Id. Euphemites urei mut. ardenensis (Weir) wskazuje ogólnie na poziomy warstw porębskich. Biorąc pod uwagę

przesłanki faunistyczne i pozycję omawianego poziomu

w profilu warstw porębskich należałoby sugerować uznanie go za odpowiednik poziomu faunistycznego Roemer (Id). Kolejne morskie poziomy warstw porębskich Konrad (Il) i Henryk (lll), zalegające w sąsiedztwie pokładów

węgla 620 i 621 stwierdzono w wierceniach Cieszyn IG 1

i Piasek IG 1. Oba te poziomy zawierają faunę morską,

występują w bliskiej od siebie odległości (1O-12 m). W

wg G. Kuchciriskiej (1972} Cieszyn 6 1---779,7 510 porębskie 1Y Ł.Musiat, M. Tabor Cieszyn IG 1 1310,3 (j Id~ w-y jaklowieckie y .. ·· ... ·.·.·.·.·~ I [

:

::

III

w-y gruszo wskie • .. (3 e 1103,0 1654,0 w-y porębskie w-y jaklowieck1e w-y gruszowskie

Ryc. 3. Stratygrajia i koreLaqu pu:.wnwH :: ;uuną z w1erc.:en

Cie-szyn 6 i Cieszyn IG I

Fig. 3. Stratigraphy and correlation of faunistic horizons from the boreholes Cieszyn 6 and Cieszyn IG I

wierceniach Krzyżowice IG 1, Zamarski IG 1, Studzionka

IG 1 poziom Henryk (llI) ma charakter morski, zaś Konrad (Il), podobnie jak w NE części zagłębia jest wysłodzony

(ryc. 1, 2).

W omawianych wierceniach zespół fauny morskiej poziomów Il i III jest zbliżony. Stanowią go głównie małże

i ślimaki oraz pojedyncze głowonogi, ramienionogi

(Lin-gula i Orbiculoidea), konikonchy. Największe zróżnicowa­

nie gatunkowe stwierdzono w poziomie Konrad (Il) wier-cenia Cieszyn IG 1 i w poziomie Henryk (Ul) wiercenia

Zamarski IG 1. Poziom Konrad (Il) charakteryzują:

Anthra-coneżlo oblonga (McCoy), A. cf. laevirostrum (Port!.), A.

ivaniczi Shulga, Paleoneżlo ostraviense (Kleb.), Nuculopsis

aff. gibbosa (Flem.), Posidonia sp., Selenimyalina

subla-mellosa (Ether.), Paleolima bo/toni Dem., Euphemites urei

(Flem.), Knightites ( Cymatospira) moravicus (Kleb.),

Gla-. brocingulum sp., Soleniscus sp., Coleolus sp., Anthracoceras

paucżlobum (Phill.), A. sp.; zaś poziom Henryk (lll)

-Lingula mytiloides Sow., Anthraconeżlo laevirostrum (Portl.),

Polżdevcia sharmani (Ether.), Aviculopecten sp., Kinghtites

( Cymatospira) moravicus (Kleb.), Knightites ( Retispira)

sp., Euphemites urei mut. ardenensis (Weir), Anthracoceras

sp., Cravenoceras sp.

W wierceniach Piasek IG 1 i Studzionka IG 1 poniżej

omówionych poziomów zalega poziom morski Koks (IVa). W pierwszym z wymienionych fauna zgrupowana jest w trzech ławicach iłowców i mułowców, na odcinku około

19 m, w odległości 125 m od stropu warstw porębskich,

w drugim zaś w dwóch ławicach o miąższościach 2,9 m i 0,5 m, w odległości 205 m od stropu warstw. Poziom ten jest stosunkowo bogaty w skamieniałości. Dommujące są

małże, nieliczne zaś ramienionogi i ślimaki. Z wiercenia

Piasek IG 1 oznaczono: Lingula sp., Orbiculoidea

misso-urensis (Schum.), Eomarginifera aff. frechi (Paeck.),

Schel-vienella cf. protvensis Sok., Schizophoria sp., Camarotoechia

pleurodon (Phill.), Anthraconeilo oblonga (McCoy), A.

laevirostrum (Portl.), Paleoneilo ostraviense (Kleb.),

Nu-culopsis sp., Polidevcia sharmani (Ether.), Posidonia sp.,

Streblochondria condrustinse (Dem.), Euchondria sp.,

anti-quus Hind., Solenomorpha minor (McCoy), Cithothyrźs

cf. driscol!i Rui et Rehof, Sanguinolites sp., Edmondia sp., Janeia sp., Euphemites sp., Knightites ( Retispira) sp.

W rejonie NE poziom faunistyczny Koks (IVa) tworzą

wkładki z fauną morską, słodkowodną i brakiczną ze

szczególnie licznymi lingulami (5, 6). Niekiedy w obydwu

rejonach poziom ten ulega wysłodzeniu (wkładki słodko­

wodne z Carbonicola i Naiadites w wierceniu Cieszyn IG 1

i Brzeszcze IG 32 oraz z Porubites i Lingula w wierceniu

Maczki IG 1), lub brak jest fauny w osadach

odpowiada-jących pozycji poziomu Koks (IVa) (Łąka IG 1 i Zamarski

IG 1). Odpowiednika poziomu Gabriela (IVb) należałoby

się dopatrywać we wkładce z Edmondia i Lingula,

wierce-nia Piasek IG 1, występującej około 45 m poniżej

pozio-mu IVa.

Spągowy poziom warstw porębskich - Barbara (V)

w zestawionych profilach występuje w 30 - 40 m bezwęglo­

wej serii osadów ilastych. Tworzą go 1 lub 2 ławice z fauną

morską i w stropie słodkowodną. Zespół fauny jest bogaty

i porównywalny od Cieszyna po Maczki. Różni się on

swoim składem g?-tunkowym od innych poziomów warstw

porębskich. Zawiera korale osobnicze, liliowce,

ramienio-nogi, małże, ślimaki, konikonchy, głowonogi, trylobity

i łuski ryb. Reprezentatywny może być zespół fauny z

wier-cenia Łąka IG 1. Oznaczono tu: korale osobnicze: Crinoide,

Orbiculoidea mariankae Rehof, Rehofova, Lindstroemella

rara Rehof, Rehofova, Chonetes sp., Spirifer bisulcatus Sow., Crurithyris urii (Flem.), Camarotoechia sp.,

Anthra-coneilo sp., Paleoneilo ostraviense (Kleb.), P. luciniforme

(Phill. Polidevcia attenuata (Flem.), Posidonia corrugata

(Ether.), Posidoniella sp., Streblochondria condrustinse (Dem)

Streblopteria sp., Solenomorpha rotundata (Schwb.),

Stra-parollus ( Euomphalus) straparolliformis (Kleb.),

Euphe-mites urei mut. ardenensis (Weir), Glabrocingulum

ostra-viense (Kleb.), Naticopsis sp., Anta/is sp., Coleolus

carbo-narius Dem., Perigrammoceras sulcatum (Phill.),

Brachy-cycloceras scalare Goldf., Dolorthoceras sp.,

Anthracoce-ceras sp., Cravenoceras sp., łuski ryb.

Poziom Barbara (V) zalega tuż nad pokładem węgla,

który należy określić jako pokład 705, czyli pokład warstw

jaklowieckich.

W a r s t w y j a k 1 o w i e c k i e, tj. osady zawarte

między poziomami faunistycznymi Barbara (V) i Enna

(VII) w omawianym rejonie są w przewadze piaszczyste.

Ich miąższość kształtuje się w granicach od 30 do 50 m. Nie zawierają szczątków zwierzęcych z wyjątkiem otworu

Piasek IG 1, gdzie tuż poniżej pokładu węgla 705 występu­

ją pojedyncze okazy małżów słodkowodnych -

Curviri-tyzula belgica (Hind.) i Anthraconaia sp.

· Podobną lub niewiele większą miąższością,

piaskowco-wym charakterem i brakiem fauny odznaczają się

od-powiedniki warstw jaklowieckich (spągowa część warstw

grodz1eck1chJ, w profilach wschodmeJ częsci rejonu dą­

browskiego (ryc. 1 ), ( 5, 6).

Z w a r s t w g r u s z o w s k i c h poznano dotych-czas dwa poziomy morskie - stropowy Enna (VII) i

Fran-ciszka (X), zalegający w ich najniższej części. Między tymi

poziomami obserwuje ~się wysłodzone osady klastyczne,

z licznymi cienkimi pokładami węgla i kilkoma wkładkami

iłowców z fauną słodkowodną i brakiczną. Z małżów słodkowodnych z tej części profilu znane są: Car boni cola pervetusta (Bennison), Carbonicola sp., Curvirimula belgi ca (Hind), Anthraconaia sp., Naiadites moravicus Rehof, N.

truemani (Korejwo). Ponadto we wkładkach tych

stwier-dzono liścionogi, małżoraczki i łuski ryb. Faunę brakiczną

reprezentują wyłącznie Lingula mytiloides Sow.

Poziom faunistyczny Enna ( Yll) został pewnie

zidenty-fikowany w otworze Cieszyn IG 1 i Piasek IG 1. Jego zespół

gatunkowy różni się zasadniczo od zespołu poziomu

Bar-bara (V) i jest ilościowo znacznie uboższy. W otworze

Cieszyn IG 1 fauna poziomu Enna (VII) występuje w dwóch

ławicach, w odległości około 35 m od spągu poziomu

Barbara (V). W zespole przeważają małże, wśród których

określono: Paleoneilo transversale (Kleb.) - forma

ty-powa dla dolnej części serii paralicznej - P. ostraviense

(Kleb.), P. luciniforme (Phill.), Polidevcia attenuata (Flem.),

P. sharmani (Ether.), Posidonia corrugata (Ether.),

Soleno-morpha minor (McCoy); z ramienionogów stwierdzono jedynie Plicochonetes sp., Lingula mytiioides Sow., a

po-jedyncze łódkonogi to Anta/is sp.

Omawiany poziom w otworze Piasek IG 1 występuje

w odległości 47 m od spągowego poziomu warstw poręb­

skich. Zespół fauny jest podobny jak w Cieszynie IG 1,

z tym że zawiera ponadto drugi gatunek charakterystyczny

dla dolnej części serii paralicznej - Polidevicia va.\iceki

Kum., Prantl., Ruż.

W wierceniu Zamarski IG 1 odpowiednika poziomu

Enna (VII) należałoby się dopatrywać we wkładce z

Orbicu-loidea missourensis (Schum.), a w otworze Łąka IG 1

-we wkładce z nieoznaczalnymi fragmentami skorup fauny

morskiej i łuskami ryb, wkładki te zalegają w odległości

około 32 m od wyżejległego poziomu Barbara (V). W profilu wiercenia Brzeszcze IG 32 brak jest fauny poziomu Enna

(VII); osady poniżej poziomu Barbara (V), o miąższości

około 130 m, nie zawierają skamieniałości zwierzęcych.

W samym spągu profilu stwierdzono wkładkę z lingulami

(ryc. 2).

Następny poziom morski warstw gruszowskich -

Fran-ciszka (X) osiągnęło tylko wiercenie Łąka IG 1. Jego

od-ległość od poziomu Enna (VII) wynosi około 160 m.

Sta-nowią go dwie wkładki z fauną morską, dwie ze słodko­ wodną oraz jedna z fauną brakiczną. Zespół jest mało zróżnicowany, o przewadze długowiecznych małżów. ·Okreś­

lono tu: Liralingula tenuistriata Rehof, Anthraconeilo

oblonga (McCoy), A. laevirostrum (Portl.), Paleoneilo

ostraviense (Kleb.), P. transversale (Kleb.), P. luciniforme

(Phill.), Polidevcia attenuata (Flem.), P. sharmani (Ether.),

Janeia bohmi (Schmidt), Euphemitesjacksoni (Weir), Anta/is sp„ Coelonautilus sp., fragment muszli goniatyta,

Rhadi-nichthys sp. W dolnej części poziomu występują bardzo

liczne lingule i małże słodkowodne z nagromadzeniem

okazów Naiadites moravicus Rehof.

W wierceniu Piasek IG 1 i Zamarski IG 1 poznano

około 140 - 150 metrowy odcinek warstw gruszowskich

bez poziomu morskiego Franciszka (X), (ryc. 1). Dolną

granicę warstw gruszowskich w wierceniu Łąka IG 1

autorki przyjmują umownie poniżej poziomu Franciszka

(X), a powyżej miąższych ławic piaskowców

charakteryzu-jących warstwy pietrzkowickie. W tak przyjętych granicach

warstwy gruszowskie mają tu około 225 m miąższości.

W korelowanej NE części Górnośląskiego Zagłębia

Węglowego poziom faunistyczny Enna (VII) ma na ogół

charakter morski, natomiast brak tego poziomu w

profi-lach Klimontów 169 i Maczki IG 1 (ryc. 1) tłumaczony

jest erozyjnym rozmyciem najwyższej części warstw

gruszow-skich (florowgruszow-skich) (5). Poziom faunistyczny Franciszka (X)

również tworzą wkładki z fauną morską, słodkowodną i

bra-kiczną (ryc. 1). W obydwu rejonach brak morskich

odpowie-dników poziomów Bezimienny (Vlll) i Roland (IX). Wśród

wkładek z małżami słodkowodnymi znaczenie korelacyjne

mają wkładki z Carbonicola występujące między pokładem węgla 808 (F₀) a poziomem Enna (VII). Jest to poziom

karbonikolowy (6, 8), którego odpowiednik stwierdzony

W a r st w y p i e t r z k o w i c k i e, najniższe ogni-wo serii paralicznej, w profilu Łąka IG 1 mają miązszosc

około 210 m. Zawierają wyłącznie wkładki z małżami

słodkowodnymi ze szczególnie licznymi Naiadites

mora-vicus Rehof, N. samsonowiczi (Korejwo), N. truemani

(Korejwo ), Anthraconaia sp. Fauna ta nie daje podstaw do wyznaczenia poziomów faunistycznych. Warstwy pie-trzkowickie z omawianego profilu przez swój wysłodzony

charakter i dominację piaskowców wykazują analogie z warstwami sarnowskimi NE części zagłębia. Również

ich miąższości są zbliżone (5). Dolną granicę tych warstw

wyznacza strop poziomu morskiego Stur (XVI), który

określono w spągowym 60 m odcinku profilu Łąka IG 1.

. Dzięki osiągnięciu tego poziomu poznano kompletny

profil serii paralicznej w omawianym rejonie (ryc. 1).

Poziom faunistyczny Stur (XVI) - najwyższa część w a r s t w k i j o w i c k i c h - tworzą cztery wkładki

z fauną morską zgrupowaną w iłowcach, mułowcach o róż­

nym stopniu zapiaszczenia i w piaskowcach drobnoziarnis-tych. Fauna jest bogata, w przewadze

ramienionogowo--małżowa, z pojedynczymi przedstawicielami korali

osobni-czych, liliowców, głowonogów, konikonchów, trylobitów,

ryb (łuski). Spośród poziomów namuru A wyróżnia się

typowym składem gatunkowym oraz obecnością

nagro-madzeń ramienionogów w piaskowcach - „piaskowce

spi-rif erowe". Te ostatnie w otworze Łąka IG 1 stanowią strop poziomu. Poziom faunistyczny Stur (XVI) to jeden z waż­ niejszych poziomów korelacyjnych w Górnośląskim

Za-głębiu Węglowym. Ma bardzo duże znaczenie stratygra-ficzne, daje podstawę do pewnego wyznaczenia spągu

serii produktywnej karbonu górnośląskiego.

UW AGI KOŃCOWE

Zebrany i opracowany materiał stanowi dalszy przy

-czynek do poznania serii paralicznej karbonu górnego w południowej części Górnośląskiego Zagłębia Węglowego.

Pełny profil tej serii zawarty między spągiem pokładu

węgla 51 O, a stropem poziomu morskiego Stur (XVI)

wynosi tu średnio około 700 m. Są to osady klastyczne z pokładami węgla, z fauną morską, słodkowodną i brakicz-ną.

W wyniku przeprowadzonych badań:

1) określono i skorelowano poziomy faunistyczne i na ich podstawie dokonano podziału serii paralicznej w

po-łudniowej części zagłębia,

2) stwierdzono, że reperowy poziom faunistyczny Bar-bara (V) jest tu, jak i w innych częściach zagłębia, poziomem

stałym o bogatym i porównywalnym zespole zwierzęcym;

3) określono stropowy poziom warstw kijowickich Stur

(XVI), który pozwolił na wyznaczenie granicy między serią paraliczną a morskimi utworami diastroficznymi w tej

części zagłębia;

4) stwierdzono, że w obrębie S części Górnośląskiego Zagłębia Węglowego zaznacza się redukcja miąższości

osadów i wysładzanie się poziomów morskich z W na E podobnie jak to ma miejsce w N części zagłębia;

5) zaobserwowano znaczne zredukowanie miąższości

poszczególnych ogniw litostratygraficznych w stosunku do zachodniej części zagłębia a zbliżone do północno­

-wschodniej części;

6) wykazano duże analogie w wykształceniu, roz-mieszczeniu i w ilości morskich poziomów oraz w

wy-kształceniu facjalnym i miąższości osadów badanego rejonu z rejonem NE, a szczególnie z jego najbardziej wschodnią

częścią.

LITERATURA

1. Ko n i or K„ Tokarski A. - Nowy wgłębny

reper na południe od Cieszyna. Biul. Inst. Geol. 1959

nr 140.

2. Ko n i or K.. Kw i at ko wski S. - Le substra-tum paleozoique dans le forage Ul an sud de Ustroń.

Bull. Acad. Pol. Sc„ Ser. Sc. geol. et geogr. 1965, ".

13 nr 4.

3. Kot as A„ Ma 1 czy k W. - Seria paraliczna piętra

namuru dolnego Górnośląskiego Zagłębia Węglowego.

Pr. Inst. Geol. 1972 t. 61.

4. K u c h c i ń s k a G. - Poziomy faunistyczne w osa-dach górnego karbonu okolic Cieszyna. Zesz. Nauk. AGH 1972 nr 312, Geologia z. 16.

5. Kuchcińska G., Mus i a ł Ł., Tabor M. -Poziomy faunistyczne warstw brzeżnych (namur A)

między Zabrzem a Maczkami· w Górnośląskim Zagłębiu

Węglowym. Biul. Inst. Geol. 1975 nr 282.

6. M u s i a ł Ł„ T a b o r M. - Poziomy faunistyczne warstw grodzieckich i florowskich wschodniej częsc1 Górnośląskiego Zagłębia Węglowego. Kwart. Geol.

1964 nr 3.

7. S t o p a S.Z„ M at 1 K. - Utwory karbońskie w

podłożu Karpat w rejonie Bielska (odwierty Bielsko

1 i 2). Spraw. Pos. Kom. PAN Oddz. Kraków 1969.

8. T a b o r M. - Poziom karbonikolowy warstw florow-skich (namur A) północno-wschodniej części Zagłębia Górnośląskiego. Biul. Inst. Geol. 1970 nr 221.

SUMMARY

Drillings recently made in southern part of the Upper Silesian Coal Basin the blanket and younger members of the Carboniferous and a part or the w hole section of paralic series of the Namurian A, relatively rich in faunistic materiał.

Complete section of the paralic series, i.e. rocks from the base of coal seam 510 (Namurian B) to the top of marine horizon Stur (XVI, lower part of the Namurian A) is here about 700 m thick. lt follows that it is strongly reduced in relation to that from northern part of the Basin. Some stable marker marine horizons were found in these rocks, making possible subdivision of the series into the Pomba, Jaklovec, Hrufov and Petrkovice Beds (Figs. 1, 2). .

In the Pomba Beds, the faunistic Barbara horizon (V}

is most stable and the richest in both number of species and individuals. The remaining horizons, I - IV, are relatively impoverished in fauna. They are most always marine in character due to appearance of freshened-water rock packets with fresh-water or brackish fauna.

The Jaklovec Beds, delineated by marine horizons Barbara (V) and Enna (VII), are markedly reduced in thick-ness and faunistically barren ( except for borehole column Piasek IG 1).

In the Hrufov Beds,. two marine horizons, were found:

Enna (VII) at the top and Franciszka (X) in their lowermost part. Fresh-water and brackish intercalations occurring between the two horizons represent tlme equivalents of the Carbonicola as well as Bezimienny (VIII) and Roland (IX) horizons.

In the lowermost member of the paralic series, the Petrkovice Beds, marine fauna is missing and only intercala-tions yielding fresh-water bivalves have been recorded.

The studied materiał made possible more detailed re-construction of distributions and development of faunistic horizons in this part of the Basin as well as possibilities of

their correlation. The studies also showed possibilities to correlate them with those from NE region of the Upper Silesian Coal Basin as there appeared similarities in faunal assemblages of the marker horizons, distribution and number of marine horizons, and facies development and thickness of beds. The correlation is shown in profils

runn-ing along SW -NE line, from Cieszyn to Maczki (Fig. 1).

PE31-0ME

Hoso npo6ypeHHblMM CKBa>KMHaMM s K>>t<Hoi1 YaCTM BepxHec1-1ne3cKoro YronbHoro 6accei1Ha 6b1na npoi1AeHa BCKpblWa M MJlaAWMe oCaAKM Kap6oHa, a TaK>Ke yaCTb MJlM secb pa3pe3 napan1-1YecKoi1 cepMM HaMK>pa A. B 3TMX OCaAKax BCTpeyaJlMCb MHOrne OKaMeHeJlOCTM cpayHbl. non-Hbli1 pa3pe3 napallMYeCKo.:1 cepMM T.e. oCaAKOB

HaXOARL!.IMX-CR Me>KAY no,D.owso.:1 yrollbHoro nnacn 510 (HaMK>p 6) M Kposne.:1 MopcKoro ropM30HTa WTyp (XVI) (HM>KHRR YaCTb HaMK>pa A) MMeeT 3AeCb OKOJlO 700 M, TaK YTO OH CMJlbHO npMBeAeHHbli1 B cpaBHeHMM c 3anaAHOi1 3AeCb OKOJlO 700 M, TaM YTO OH CMJlbHO npMBeAeHHbli1 B cpasHeHMM · c 3anaAHOi1 YaCTbK> 6accei1 Ha. B 3TMX ocaAKax 6b1n1-1 onpeAeneHHb1e pocTORHHb1e

nenep-Hble MopcKMe ropM30HTbl, AaK>L!.IMe ocHosy AllR pa3Aene-HMR cepMM Ha CJlOM - nopeM6CKMe, RKJleBeUKMe, rpywos-CKMe M neTWKOBMUKMe (pMC. 1, 2).

B nopeM6CKMX cnoRx caMblM 6oraTblM no KOilMYeCTBY M KaYeCTBY RBJlReTCR cpayHl-1CTMYeCKMi1 ropM30HT 6ap6apa

(V). OcTallbHb1e ropM30HTbl I-IV xapaKTep1-131-1pyK>TCR 6eAHOi1 cpayHoi1, He scerAa MOpCKMMM oca,D,KaMM, YaCTO Co,D,ep>KaT naKeTbl oca,D,KOB c n peCHOBO,ll,HOi1 MJlM 6pa-KMYeCKOiil epayHoi1.

JIKJleBMUKMe CJlOM, orpaHMYeHHble MOpCKMMM ropM30H-TaMl-1 6ap6apa (V) 1.1 3HHa (VII), 3HaY1.1TenbHO np1.1Be,D,eH-Hb1e, OHl.1 He CO,D,ep>t<aT oKaMeHeJlOCTeill cpayHbl (3a l.1CKnK>-YeHl.1eM CKBa>KMHbl nRCeK

l/lr

1).

B rpywes1.1 UKMX cnoRx on pe,D,eneHbl ,D,Ba MopcK1.1x rop1.130HTa - KposenbHblill rop1'130HT 3HHa (VII) 1.1 <t>paH-UMUJKa (X) Haxo,D,RL!.11.1.:iCR B MX CaMo.:1 Hl.1CKoi1 YaCTl.1. n peCHOBO,ll,Hble 1.1 6paK1.1YeCKl.1e BKJla,D,KM, HaXO,ll,RL!.ll.1eCR Me>KAY 3Tl.1MM rop1.130HTaMM, COOTBeTCTBYK>T no B03pacTy rop1.13oHTaM: Kap60H1.1Knesb1.:1, 6e31.1MeHHb1 (VIII) 1.1 PonRHA (IX).

B caMoi1 HM>t<He.:1 YaCTl.1 napan1.1yecKoi1 cep1.11.1 B neTUJKO-Bl.1 UKMX CJlORX HeT MOpCKo.:1 cpayH bi, 3,D,eCb HaXO,ll,RTCR TOilbKO BKna,D,Kl.1 c npecHoBOAHblMM AByxcTsopYaTblMl.1 MOJlll K>CKaM 1.1.

Pa3pa60TaHHb1i1 B HaCTORL!.lee speMR MaTep1.1an C,D,enan 6onee nonHblM 3HaH1.1e o pacnpocTpaHeH1.11.1, pa3B1.1T1.11.1 1.1 B03-MO>KHocnx KoppellRUMM ropM30HTOB CO,D,ep>Kal!.IMX cpayHy B 3Toi1 YaCTl.1 6accei1 Ha. Bb1 Ka3an TaK>Ke B03MO>KHOCTb KoppenRu1.11.1 c CB pai1oHoM BepxHec1.1ne3cKoro YronbHoro 6accei1Ha, TaK KaK Ha6JlK>,D,aeTCR CXOACTBO B KOMnJleKcax penepHblX cpayHMCTl.1YeCKl.1X rop1.130HTOB, B pacnpocTpa-HeHl.11.1 M KOJll.1YeCTBe MOpCKMX ropM30HTOB, a TaK>Ke aHanornM B cpau1.1anbHOM npeACTaBJleHMl.1 1.1 MOL!.IHOCTl.1 cnoes. KoppenRUMR npe,D,cTasneHa Ha pa3pe3ax cocTasneH-HblX Ha n1.1H1.11.1 l-03-CB, T.e. oT MeCTHOCTl.1 Uew1.1H AO MeCTHOCTl.1 MaYKl.1 (p1-1c. I).

JÓZEF RYSZKA

Uniwersytet Śląski

ZAGADNIENIE

ZLEPIEŃCÓW ŚRÓDFORMACYJNYCH

TYPU

PUDDINGSTONE

W FORMACJACH SYLEZU

GÓRNOŚLĄSKIEGO ZAGŁĘBIA WĘGLOWEGO

UKD 552.512.08 +553.611.6: 551.735.21A: 551.24+ 551.143(438-13 GZW)

Zlepieńce śródformacyjne o specyficznej strukturze

intraklastów iłowo-mułowych ze sferosyderytami i

piaszczy-stej masie wypełniającej, których sporadyczne występo­

wanie stwierdzono w formacjach sylezu Górnośląskiego

Zagłębia Węglowego, stały się podstawą do badań

sedymen-tologicznych i mineralno-petrologicznych oraz do rozważań

nad ich uwarunkowaniami genetycznymi i zależnościami

geologiczno-złożowymi ( 4, 5, 12, 13). Zlepieńce takie są

w literaturze często określane jako skała puddingowa,

w dokumentach zaś geologicznych z Górnośląskiego

Za-głębia Węglowego jako brekcja iłowcowo-mułowcowa lub

syderytowa (6). W opracowaniu J. Kuhla o klasyfikacji

skał w Zagłębiu Górnośląskim (7), a dotyczącym m. in. zlepieńców drobno- i gruboziarnistych, występowanie

ta-kich skał zarówno pod względem nazewniczym, jak i

petro-graficznym nie zostało odnotowane. Bardzo ograniczony

zakres możliwości tworzenia się tego typu zlepieńców

śródformacyjnych w przyrodzie, wydaje się stwarzać

pod-stawę do rozważań zarówno nad mechanizmami

ogólno-geologicznymi, jak i zjawiskami predysponującymi

tworze-nie się i zachowanie złóż węgla i bentonitu.

POZYCJA 1 BADANIA PETRO-MINERALOGICZNŁ

Badania i obserwacje przeprowadzone na zlepieńcu

typu puddingstone, znalezionym w przekopie poziom

630 m Kopalni Węgla Kamiennego „Barbara -Chorzów"

(ryc. 1 ), gdzie występuje on w formacji górnego namuru

A - ściślej wśród serii iłowcowo-piaskowcowej między

pokładami węgli 620 a 615 (warstwy porębskie; ryc. 2) '~ · pozwoliły ustalić następujące własności tych skał:

1. Następstwo sedymentacyjne w profilu, wychodząc

od sedymentu, na którym leży omawiany zlepieniec, jest

następujące:

a) iłowiec mułowcowy typu zoofilnego

ciemnopopielato-szary, lokalnie smugowany jasnoszarym materiałem

aleury-towym, zawierający zwęgliny pni lepidofytów. Iłowiec

ten wykazuje wyraźny strop erozyjny z licznymi jamkami

erozyjnymi oraz podobieństwo strukturalne do większości

intraklastów występujących w leżącym na nim zlepieńcu (ryc. 3);

b) zlepieniec, którego miąższość w miejscu badąnia