Ochrona
WPŁYW TERMINÓW
WPŁYW TERMINÓW
ZAPRAWIANIA S
ZAPRAWIANIA S
ADZENIAKÓW
DZENIAKÓW
NA WIELKOŚĆ I JAKOŚĆ PLONU BULW
NA WIELKOŚĆ I JAKOŚĆ PLONU BULW
mgr inż. Edward Bernat
IHAR, Zakład Nasiennictwa i Ochrony Ziemniaka w Boninie
ciągu ostatniej dekady obserwuje się w Polsce znaczący spadek are-ału uprawy ziemniaków. W roku 1997 ziemniaki uprawiano na około 1300 tys. ha, zaś w roku 2007 – około 570 tys. ha (spadek o ponad 56%). Średnie plony z hek-tara w tym okresie nie wzrosły znacząco i wahały się w granicach 15-20 t/ha. Powodów tak znacznego spadku produkcji ziemniaków w Polsce jest kilka, ale do najważniejszych można zaliczyć: marginalizację znaczenia ziemniaków jako paszy dla trzody chlewnej, spadek opłacalności niektórych kierunków produkcji (niskie ceny ziemniaków jadalnych, mała opłacalność produkcji sadzeniaków, zanik produkcji spirytusu z ziemniaków, kwo-ty skrobiowe – spadek produkcji ziemniaków skrobiowych) oraz coraz wyższe wymagania surowcowe szeroko pojętego przemysłu ziemniaczanego. Taki stan rzeczy powoduje, że znaczący producenci poszukują różnych sposobów podniesienia jakości i ilości produ-kowanych ziemniaków. W ostatnich latach coraz większą popularność zyskuje, oprócz standardowej ochrony chemicznej, również zaprawianie bulw przeciw rizoktoniozie
ziem-W
niaka i szkodnikom (stonka, drutowce ipę-draki).
Jedną z głównych przyczyn spadku jako-ści i wielkojako-ści plonów ziemniaka, obok zara-zy i chorób wirusowych, jest występująca na plantacjach rizoktonioza, którą wywołuje grzyb Rhizoctonia solani. Jej szkodliwość polega na tym, że występuje w różnych for-mach przez cały okres wegetacji, a nie ma skutecznych metod zwalczania choroby po wysadzeniu bulw.
Na wiosnę w sprzyjających warunkach (wczesne sadzenie w mokrą i niedogrzaną glebę, wydłużone wschody oraz niska tem-peratura powietrza) może dochodzić do gni-cia kiełków – najgroźniejszej formy choroby. W późniejszym okresie wegetacji na rośli-nach rozwija się następna forma – próchnie-nie podstawy łodyg. Pod kopróchnie-niec wegetacji na bulwach potomnych można zaobserwować deformacje i ospowatość – są to skupiska czarnych sklerocjów (forma przetrwalnikowa grzyba R. solani), jedno z głównych źródeł infekcji w następnym sezonie wegetacyjnym (Wnękowski, Błaszczak 1997).
Straty w plonie ziemniaków powodowane przez rizoktoniozę mogą wahać się od kilku
do kilkunastu procent. W warunkach sprzyja-jących rozwojowi grzyba mogą przekraczać nawet 50% (Hani i in. 1998), tak znaczne występują jednak bardzo rzadko. Rośliny sil-nie porażone wydają msil-niej bulw i są one zdrobniałe, zdeformowane, ospowate, o ma-łej wartości handlowej.
Jedynym skutecznym sposobem ograni-czania rizoktoniozy na roślinach i bulwach ziemniaka, oprócz metod agrotechnicznych, jest zaprawianie bulw zaprawami fungicydo-wymi. Zwykle robi się to 1-2 dni przed sadze-niem lub w trakcie sadzenia, jednak wów-czas aplikacja fungicydów utrudnia sadzenie za pomocą sadzarek półautomatycznych lub ręczne sadzenie bulw pobudzonych czy pod-kiełkowanych.
Celem badań przeprowadzonych w latach 2003-2005 w Zakładzie Nasiennictwa i Ochrony Ziemniaka IHAR w Boninie było sprawdzenie, czy istnieje możliwość wcze-śniejszego zaprawiania bulw (wbrew zalece-niom na etykiecie środków ochrony) oraz jaki to miałoby wpływ na tempo wschodów, wzrost, rozwój i zdrowotność roślin ziemnia-ka.
Materiał i metody
Doświadczenie dwuczynnikowe w 4 powtó-rzeniach w układzie losowanych podbloków przeprowadzono na średnio późnej odmianie jadalnej Bryza. Badano następujące warianty doświadczenia:
czynniki I rzędu – terminy zaprawiania bulw:
• I termin – 4 tygodnie przed sadzeniem – podkiełkowanie
•
II termin – 2 tygodnie przed sadzeniem – pobudzanie• III termin – 1-2 dni przed sadzeniem
czynniki II rzędu – rodzaj zaprawy fungicy-dowej:
• kontrola (bez zaprawiania bulw),
• Monceren 250 FS w dawce 60 ml na 100 kg bulw
• Vitavax 200 FS w dawce 150 ml na 100 kg bulw
Bulwy zaprawiano metodą oprysku drob-nokroplistego. Po zaprawieniu i osuszeniu złożono je do plastikowych skrzynek do pod-kiełkowania (zaprawianie 4 tygodnie przed sadzeniem) lub pobudzenia (2 tygodnie przed sadzeniem). Wszystkie bulwy w da-nym roku badań, bez względu na termin ich
zaprawiania, wysadzono w jednym terminie (III dekada kwietnia lub I dekada maja). Po wysadzeniu obserwowano tempo wschodów, a w okresie wegetacji wykonano dwukrotnie selekcję negatywną z odnotowaniem liczby roślin z objawami rizoktoniozy.
Bulwy z poletek doświadczalnych zebrano w połowie września i oceniono wielkość zbio-ru. Następnie z każdego poletka pobierano próbę bulw o wadze ok. 10 kg, a po okresie 4-6 tygodni przechowywania oceniano struk-turę plonu (plon bulw handlowych o średnicy powyżej 30 mm oraz plon bulw dużych o średnicy powyżej 60 mm) i stopień pokrycia bulw przez ospowatość (rizoktoniozę). Sto-pień pokrycia bulw ospowatością oceniano wg skali 5-stopniowej, gdzie 0 oznacza brak ospowatości na bulwie, a 4 – pokrycie skre-locjami ponad 75% powierzchni. Następnie obliczano indeks porażenia bulw ospowato-ścią wg wzoru Townsenda-Heubergera (1989). Otrzymane wyniki opracowano staty-stycznie za pomocą analizy wariancji.
Wyniki i dyskusja
W latach 2003-2005 przebieg warunków po-godowych w okresie wegetacji w Boninie dość znacznie odbiegał od średnich wielolet-nich i niezbyt sprzyjał występowaniu rizokto-niozy (tab. 1). Rozwojowi grzyba R. solani sprzyjają stosunkowo niskie temperatury oraz wysoka wilgotność powietrza (Wnękow-ski, Błaszczak 1997), a lata 2003-2005 cha-rakteryzowały się okresowymi brakami wilgo-ci w glebie oraz mniejszą iloświlgo-cią opadów at-mosferycznych w okresie wegetacji: od 17,6 (2004) do 41,5% (2005) w porównaniu ze średnimi wieloletnimi z lat 1979-2003. Wyniki obserwacji tempa wschodów ziemniaków oraz ilości roślin porażonych przez rizokto-niozę podano w tabeli 2.
Tempo wschodów roślin z bulw zaprawia-nych w I i II terminie (4 lub 2 tygodnie przed sadzeniem) było na podobnym poziomie, niezależnie od tego, czy zastosowano zapra-wianie bulw, czy też nie: średnio koniec wschodów odnotowywano w 27. dniu od daty sadzenia. Jedynie rośliny wyrosłe z bulw zaprawianych tuż przed sadzeniem (III termin) rozwijały się w wolniejszym tempie: średnio w latach badań koniec wschodów następował w 31. dniu od daty sadzenia.
Poziom porażenia roślin przez grzyb R.
solani w okresie wegetacji był niski i wahał
się od 0,5 do 4,8% roślin na poletku do-świadczalnym. Po zaprawieniu bulw prepa-ratami Monceren 250 FS lub Vitavax 200 FS obserwowano tendencję do mniejszego
po-rażania się roślin rizoktoniozą, niezależnie od terminu zaprawienia bulw (tab. 2). Jednak ze względu na stosunkowo niski poziom po-rażenia roślin na wariantach kontrolnych (bulwy niezaprawiane) nie wykazano staty-stycznie istotnych różnic.
Tabela 1
Warunki meteorologiczne w Boninie w latach 2003-2005 w porównaniu ze średnimi wieloletnimi z lat 1979-2003
Miesiąc Suma opadów (mm)
Średnia miesięczna temperatura powietrza (oC) 2003 2004 2005 1979-2003 2003 2004 2005 1979-2003 IV 31,2 40,8 10,8 47,3 7,0 8,3 7,8 6,9 V 32,6 85,4 86,8 68,1 13,3 11,2 11,5 12,3 VI 38,4 74,6 30,6 106,4 16,9 14,1 14,6 15,1 VII 86,4 93,4 96,4 87,8 18,4 15,9 18,8 17,2 VIII 48,6 57,2 74,6 84,5 17,6 18,6 16,2 17,2 IX 50,8 51,2 31,4 92,4 13,8 13,6 14,9 12,9 Suma Średnia 288,0 402,6 330,6 486,5 14,5 13,6 14,0 13,6 Tabela 2
Tempo wschodów oraz procent roślin porażonych przez grzyb R. solani. Średnie z lat 2003-2005 Termin zaprawiania Wariant doświadczenia Dawka na 100 kg bulw Tempo wschodów (liczba dni od sadzenia)
Procent roślin porażonych
R. solani
początek pełnia koniec
kontrola 20 22 26 3,8 I Monceren 250 FS 60 ml 20 23 27 2,8 Vitavax 200 FS 150 ml 21 23 27 1,8 kontrola 21 23 28 4,8 II Monceren 250 FS 60 ml 21 23 27 1,8 Vitavax 200 FS 150 ml 21 23 27 1,5 kontrola 22 25 30 3,0 III Monceren 250 FS 60 ml 23 27 31 1,5 Vitavax 200 FS 150 ml 25 28 31 0,5 I termin 20 23 27 2,8 II termin 21 23 27 2,7 III termin 23 27 31 1,7 Kontrola 21 23 28 3,8 Monceren 250 FS 60 ml 21 24 28 2,0 Vitavax 200 FS 150 ml 21 25 29 1,3
Plon ogólny bulw odmiany Bryza, jego po-dział na frakcje użytkowe (plon handlowy – bulwy o średnicy powyżej 30 mm, plon bulw dużych – bulwy o średnicy powyżej 60 mm) oraz indeks pokrycia bulw ospowatością
(skrelocjami grzyba R. solani) w zależności od rodzaju zastosowanej zaprawy fungicydo-wej oraz terminu jej aplikacji przed sadze-niem przedstawiono w tabeli 3.
Po zastosowaniu zaprawy Monceren 250 FS w dawce 60 ml/100 kg bulw w I terminie (4 tygodnie przed sadzeniem) zaobserwowa-no istotny wzrost plonu ogólnego (o 17,5%), handlowego (o 23,4%) i bulw dużych (o 33%) w stosunku do kontroli (bulwy
podkieł-kowane i niezaprawione). Po aplikacji zapra-wy Vitavax 200 FS w dawce 150 ml/100 kg bulw również stwierdzono wzrost plonu ogól-nego i handlowego w porównaniu z kontrolą, jednak różnice nie były statystycznie istotne.
Tabela 3
Plon bulw odmiany Bryza i jego struktura oraz indeks porażenia bulw ospowatością. Średnie z lat 2003-2005 Termin zaprawiania Wariant doświadczenia Dawka na 100 kg bulw
Plon (t/ha) Indeks
porażenia bulw ospowatością
(%) ogólny handlo-wy dużychbulw
kontrola 30,9 25,2 11,4 13,3 I Monceren 250 FS 60 ml 36,3 31,1 15,2 5,0 Vitavax 200 FS 150 ml 32,2 27,7 10,8 6,6 kontrola 31,4 27,3 11,2 8,7 II Monceren 250 FS 60 ml 33,0 27,6 12,0 6,1 Vitavax 200 FS 150 ml 30,5 26,6 9,3 8,1 Kontrola 31,5 27,8 7,6 10,2 III Monceren 250 FS 60 ml 31,1 26,6 8,6 4,9 Vitavax 200 FS 150 ml 27,9 23,8 8,1 5,3 NIR α=0,05 3,3 4,0 4,3 0,8 I termin 31,3 28,0 12,5 8,3 II termin 31,7 27,2 10,8 7,7 III termin 30,1 26,1 8,1 6,8 NIR α=0,05 3,2 3,9 3,3 1,7 Kontrola 31,3 26,8 10,1 10,7 Monceren 250 FS 60 ml 33,4 28,4 11,9 5,3 Vitavax 200 FS 150 ml 30,2 26,0 9,4 6,6 NIR α=0,05 1,9 2,3 2,5 0,3
Plon z poletek, na których wysadzono bulwy zaprawiane 2 tygodnie przed sadze-niem (II termin – pobudzone) lub tuż przed sadzeniem (III termin), był na poziomie kon-troli (bulwy bez zaprawiania) lub statystycz-nie niższy.
Wpływ chemicznego zaprawiania na ograniczenie ospowatości na bulwach po-tomnych był korzystny niezależnie od termi-nu zaprawiania sadzeniaków. W wariancie z I terminem zaprawiania ograniczenie było istotne i wyniosło 6,7-8,3% w stosunku do kontroli (indeks pokrycia 13,3%). W warian-cie z II terminem zaprawiania (2 tygodnie przed sadzeniem) statystycznie mniejsze po-krycie bulw sklerocjami grzyba R. solani stwierdzono jedynie po zastosowaniu zapra-wy Monceren 250 FS. Na poletkach, na
któ-rych wysadzono bulwy zaprawiane tuż przed sadzeniem (III termin zaprawiania), istotne statystycznie ograniczenie porażenia bulw ospowatością uzyskano po zastosowaniu obu zapraw: Monceren 250 FS – 4,9%; Vita-vax – 5,3% w stosunku do kontroli; indeks porażenia 10,2% (tab. 3).
Wyniki uzyskane w omówionym wyżej do-świadczeniu potwierdzają doniesienia innych autorów (Wainwright i in. 1996; Wróbel, Erli-chowski 1998; Osowski 2002; ErliErli-chowski 2003) o korzystnym wpływie wiosennego za-prawiania bulw na obniżenie porażenia roślin i bulw przez grzyb R. solani.
Wnioski
1. Nie stwierdzono negatywnego wpływu sto-sowanych zapraw oraz terminu ich aplikacji
na tempo wzrostu i rozwoju roślin ziemniaka odmiany Bryza w okresie wschodów oraz pełni wegetacji.
2. W warunkach glebowo-klimatycznych Po-morza Zachodniego stwierdzono wysoką skuteczność badanych zapraw fungicydo-wych w hamowaniu porażenia bulw przez grzyb Rhizoctonia solani niezależnie od ter-minu ich stosowania przed sadzeniem.
Literatura
1. Erlichowski T. 2003. Wpływ zaprawy Prestige 290
FS na zdrowotność i plonowanie ziemniaka. – Biul. IHAR 288: 225-231; 2. Hani F., Popow G., Reinhard
A. 1998. Ochrona roślin rolniczych w uprawie
integro-wanej. PWRiL Warszawa: 130-131; 3. Osowski J.
2002. Wpływ zaprawiania na zdrowotność bulw
ziem-niaka. – Biul. IHAR 223/224: 369-373; 4. Podręcznik
doświadczalnictwa polowego w ochronie roślin. 1989. PWRiL Warszawa: 243 s.; 5. Wainwright A., Nicholson T., Mann D H. 1996. Control of silver scurf
and black scurf in potatoes with a pencycuron/tolylelu-anid seed tuber treatment. Brighton Crop Prot. Conf. Pests & Diseases, 18-21.11.1996. British Crop Prot. Council: 275-300; 6. Wnękowski S., Błaszczak W.
1997. Choroby ziemniaka. [W:] Ochrona roślin. Red. J.
Kochman i W. Węgorek. Plantpress Kraków: 505-535;
7. Wróbel S., Erlichowski T. 1998. Możliwości
zasto-sowania zaprawy fungicydowo-insek-tycydowej Presti-ge 290 FS w uprawie ziemniaka. [W:] Ochrona ziem-niaka. Konf. nauk. Kołobrzeg, 21-22.04. 1998. IHAR Oddz. Bonin: 29-32
