MARIA JANICKA 1 PIOTR STYPIŃSKI 1 IVETA ILAVSKA 2 DANIEL RATAJ 2 1
Katedra Agronomii, Zakład Łąkarstwa SGGW, Warszawa 2
Stacja Użytków Zielonych i Rolnictwa Górskiego, Poprad, Słowacja
Porównanie plonowania i trwałości wybranych
gatunków i odmian traw w różnych warunkach
siedliskowych
Comparison of yielding and persistence of some grass species and varieties in different habitats
Celem badań było porównanie plonowania i trwałości wybranych sześciu czeskich i jednej polskiej odmian traw w zależności od siedliska i poziomu nawożenia azotem. Badania przepro-wadzono w latach 1998–2000. Identyczne doświadczenie założono w dwóch różnych warunkach siedliskowych: na Polu Doświadczalnym Zakładu Łąkarstwa SGGW w Jaktorowie (Polska) oraz w Popradzie-Matejovce (Słowacja). Oceniano 7 odmian 4 gatunków traw: trzy czeskie odmiany
Festulolium: Bečva, Perun i Lofa, dwie odmiany Lolium multiflorum: czeską Jiskra i polską Kroto,
odmianę Mustang Lolium perenne, oraz odmianę Lekora Festuca arundinacea. Stosowano trzy poziomy nawożenia azotem — 90, 150 i 210 kg ha-1. Odmiany Perun, Lofa, Mustang i Lekora plonowały znacznie lepiej w warunkach Popradu-Matejovce niż w Jaktorowie, co związane jest przede wszystkim z wyższą sumą opadów w okresie wegetacji i bardziej korzystnym ich rozkładem; różnice wynosiły w zależności od roku badań średnio 10–30%. Niezależnie od miejscowości najwyższe plony za okres badań osiągnęła odmiana Lekora Festuca arundinacea i odmiany
Festulolium Perun i Lofa. Warunki siedliskowe w Popradzie-Matejovce pozwoliły na utrzymanie się
bardziej trwałych gatunków i odmian; już po pierwszym roku badań wypadły odmiany Lolium
multiflorum Jiskra i Kroto oraz odmiana Festulolium Bečva. Nawożenie azotem korzystnie wpłynęło
na plony badanych gatunków i odmian, ale różnice między plonami otrzymanymi na obiektach nawożonych dawkami N 150 i N 210 okazały się statystycznie nieistotne.
Słowa kluczowe: Festulolium, Lolium multiflorum, Lolium perenne, nawożenie azotem, odmiany,
plonowanie, trwałość
The aim of the study was comparison of yielding and persistence of six Czech and one Polish grass varieties at different site and rates of nitrogen fertilization. The studies were carried out in pure stands in 1998–2000. The twin experiments were established in 1998 in two different sites: in Experimental Station at Jaktorów (Poland) and in Poprad-Matejovce (Slovakia). Seven varieties of four grass species were tested: three Czech Festulolium varieties: Bečva, Perun and Lofa, two Lolium
multiflorum varieties: Polish Kroto and Czech Jiskra, the Mustang variety of Lolium perenne and the
Lekora variety of Festuca arundinacea. Three doses of nitrogen fertilization 90, 150 and 210 kg·ha-1 were applied. The Perun, Lofa, Mustang and Lekora varieties yielded better in Poprad-Matejovce than at Jaktorów. It is connected, first of all, with higher amount of rainfall in the vegetation periods and with its more favorable distribution;the differences due to the year of study varied between 10–30%. Irrespective of the locality, the highest yields for three years have given the Lekora variety of Festuca
arundinacea and the Festulolium varieties Perun and Lofa. Site conditions in Poprad-Matejovce let to
survive for more persistent species and varieties. Already after the first year of study the Lolium
multiflorum varieties Kroto and Jiskra and the Festulolium variety Bečva disappeared. The nitrogen
fertilization had a clear favorable effect on the yields of tested species and varieties but the differences between the yields on doses of 150 and 210 kg ha-1 were not significant.
Keywords: Festulolium, Lolium multiflorum, Lolium perenne, nitrogen fertilization, varieties,
yields, persistence
WSTĘP
Poszukiwanie odmian i gatunków traw najbardziej przydatnych do produkcji pasz na krótkotrwałych użytkach zielonych wymaga ich sprawdzenia w różnych warunkach siedliskowych i użytkowych (Carnide i in., 1986; Fojtik i in, 1990). Szczególnie interesujące wydaje się testowanie odmian w skrajnych warunkach np. na nizinach i w górach oraz ocena reakcji odmian na nawożenie azotowe. Powszechnie uważa się, że na intensywne krótkotrwałe użytki zielone nadają się przede wszystkim odmiany Lolium
multiflorum, Lolium perenne oraz mieszańców międzyrodzajowych Festulolium, które
w krótkim czasie osiągają wysokie plony, a jednocześnie dobrze wykorzystują azot mineralny (Falkowski i in., 1985; Morháč i in., 1990; Kohoutek, 1992; Łyszczarz i in., 1997; Domański, Jokś, 1999). Nadal nie wiadomo, czy gatunki te zachowują podobną, satysfakcjonującą rolników trwałość w różnych warunkach siedliskowych.
Celem badań było porównanie plonowania i trwałości wybranych polskich i czeskich odmian traw w zależności od siedliska i poziomu nawożenia azotem.
MATERIAŁ I METODY
Badania przeprowadzono w latach 1998–2000 w ramach współpracy SGGW z Insty-tutem Użytków Zielonych i Rolnictwa Górskiego w Banskiej Bystrzycy (Słowacja). Identyczne doświadczenie założono w dwóch różnych warunkach siedliskowych: na Polu Doświadczalnym Zakładu Łąkarstwa SGGW w Jaktorowie (98 m n.p.m.) oraz w Popra-dzie-Matejovce (Słowacja, 700 m n.p.m.); w czterech powtórzeniach, w układzie split plot, na poletkach o powierzchni 15 m2. Siew nasion wykonano: w Popradzie — 29 kwietnia 1998 roku, natomiast w Jaktorowie 8 maja. Wysiano 7 odmian 4 gatunków traw: — trzy tetraploidalne odmiany Festulolium: Bečva, Perun i Lofa wyhodowane w Stacji
Hodowli Roślin w Hladké Životice — Republika Czeska (Fojtik, 1994),
— dwie odmiany Lolium multiflorum: czeską odmianę Jiskra oraz polską odmianę Kroto, która stanowiła materiał hodowlany przy tworzeniu odmiany Jiskra (Fojtik, 1994), — odmianę Lolium perenne — Mustang,
Stosowano następujące nawożenie mineralne w kg ha-1: trzy poziomy nawożenia azotem — 90, 150 i 210 N (w równych dawkach pod każdy pokos, tj. odpowiednio 30, 50 i 70 N)oraz nawożenie fosforem — w Jaktorowie 39 P, w Popradzie — 30 P (wiosną), a nawożenie potasem — w Jaktorowie 100 K (w dwóch równych dawkach — wiosną i po I pokosie), w Popradzie 80 K (wiosną). W roku siewu wykonano w Jaktorowie zaledwie jeden pokos, w Popradzie — trzy, a w latach następnych w obu miejscowościach po trzy pokosy.
W okresie trzech lat badań określano plony zielonej i suchej masy oraz udział gatun-ków wysianych i obcych (zachwaszczenie). Wyniki opracowano statystycznie stosując dwu- i trzyczynnikową analizę wariancji z zastosowaniem testu F Fishera-Snedecora i testu rozstępu Tukeya.
WARUNKI BADAŃ Warunki pogodowe
Przebieg warunków pogodowych w Jaktorowie w okresie badań 1998–2000 nie był korzystny dla wzrostu i rozwoju traw; wszystkie trzy okresy wegetacji były suche (tab. 1). Wyjątkowo niekorzystne warunki występowały w maju 1998, czyli bezpośrednio po założeniu doświadczenia. Optymalne warunki dla rozwoju traw (wskaźnik Vinczeffy’ego powyżej 0,2; Vinczeffy, 1984) występowały jedynie w krótkich okresach czasu po obfitych opadach (w VI 1998 r. i 1999 r. oraz w VII 2000 r.).
Tabela 1
Rozkład średnich dobowych temperatur powietrza (°C) i miesięcznych sum opadów atmosferycznych (mm) w okresach wegetacji 1998–2000 w Jaktorowie (a) i Popradzie-Matejovce (b)
Distribution of average daily air temperatures (°C) and monthly sums of rainfall (mm) in growing seasons 1998–2000 at Jaktorów (a) and Poprad-Matejovce (b)
Średnie dobowe temperatury powietrza Average daily air temperatures
(°C)
Sumy miesięczne opadów Sums of monthly rainfall
mm
Klimatyczny wskaźnik opadowy Climatic rainfall coefficient
∑mm·∑ (°C-1) Miesiąc Month 1998 1999 2000 1998 1999 2000 1998 1999 2000 IV a 10,9 9,6 12,2 74,1 75,1 11,5 0,225 0,261 0,031 b 7,9 7,8 9,2 50,4 71,2 54,1 0,214 0,305 0,196 V a 15,9 12,2 15,0 48,2 67,4 22,9 0,098 0,176 0,049 b 11,1 11,4 13,3 41,3 28,8 74,3 0,120 0,081 0,180 VI a 18,6 17,8 17,6 114,2 160,8 9,2 0,204 0,301 0,017 b 15,8 15,2 14,8 61,5 139,3 91,7 0,130 0,296 0,200 VII a 18,8 19,7 16,5 90,4 39,0 160,1 0,155 0,064 0,313 b 16,2 17,3 14,8 103,0 138,1 130,3 0,204 0,257 0,284 VIII a 17,6 17,3 16,8 44,1 37,7 55,0 0,081 0,070 0,105 b 16,0 14,9 16,7 21,5 46,2 18,2 0,043 0,100 0,035 IX a 14,5 15,7 9,9 8,5 34,6 45,6 0,019 0,074 0,154 b 11,2 13,8 10,0 75,9 7,2 30,7 0,226 0,017 0,102 IV–IX a 16,0 15,4 14,7 379,5 414,6 304,3 0,129 0,147 0,154 b 13,0 13,4 13,1 353,6 430,8 399,3 0,148 0,174 0,165
Ogólnie można stwierdzić, że przebieg warunków atmosferycznych w okresach wegetacji roślin w latach 1998–2000 w Popradzie-Matejovce był korzystniejszy w po-równaniu do warunków występujących w Jaktorowie. Jedynie okres wegetacji w roku 1998 należał do suchych, natomiast dwa kolejne okresy wegetacji można uznać za średnio wilgotne (wskaźnik Vinczeffy’ego powyżej 0,15). W miejscowości tej rozkład opadów atmosferycznych był bardziej równomierny niż w Jaktorowie i mniej było okresów wyjątkowo suchych. Należy jednak podkreślić, że w Popradzie-Matejovce wystąpiły niższe temperatury w okresie zimowym, które przyczyniły się do wymarznięcia roślin, zwłaszcza odmian Lolium multiflorum i Festulolium odmiany Bečva.
Warunki glebowe
Obie lokalizacje doświadczenia różniły się między sobą także warunkami glebowymi: rodzajem gleby oraz jej zasobnością w składniki pokarmowe (tab. 2).
Tabela 2
Niektóre właściwości chemiczne gleby w Jaktorowie i w Popradzie-Matejovce Some chemical properties of the soil at Jaktorów and Poprad-Matejovce
P K Mg Lokalizacja Localization PH 1mol KCl·dm-3 Próchnica% Humus% mg⋅kg-1 Jaktorów 5,10 2,00 59,0 16,6 16,9 Poprad-Matejovce 7,03 3,76 49,6 164,5 200,5
W Jaktorowie była to czarna ziemia zdegradowana, słabo próchniczna, o kwaśnym odczynie, uboga w potas i magnez oraz średnio zasobna w fosfor. W Popradzie-Matejovce — gleba brunatna właściwa wytworzona z utworów iluwialno-gliniastych, próchniczna, o odczynie obojętnym, średnio zasobna w potas i fosfor oraz bardzo zasob-na w magnez.
WYNIKI I DYSKUSJA Plonowanie odmian
W roku siewu (1998) w warunkach Słowacji, niezależnie od poziomu nawożenia azotem, najwyższymi plonami charakteryzowały się odmiany Jiskra i Bečva, a następnie Kroto i Perun (tab. 3). W Jaktorowie różnice w plonowaniu odmian były statystycznie nieistotne z wyjątkiem odmiany Kroto, która ze względu na silne porażenie grzybami rdzawnikowymi plonowała najgorzej (Janicka i in., 2001; Stypiński i in., 2001). Obser-wowano jednak tendencję wyższych plonów odmian Festulolium.
W 1999 roku (I rok użytkowania), zarówno w Polsce jak i w Słowacji, uzyskano najwyższe w trzyletnim okresie badań plony, niezależnie od poziomu nawożenia azotem i odmiany. Bardzo dobrze plonowały odmiany Perun i Lekora, a w doświadczeniu w Jaktorowie również odmiana Festulolium Bečva (Stypiński i in., 2001).
W roku 2000 w obu miejscowościach zdecydowanie wyższymi plonami wyróżniła się odmiana Lekora Festuca arundinacea, natomiast pozostałe odmiany plonowały na zbliżonym poziomie (różnice statystycznie nieistotne).
Tabela 3
Plony netto suchej masy w t⋅ha-1 uzyskane w Popradzie-Matejovce w latach 1998–2000 w zależności
od odmiany i nawożenia azotem
Net yields of dry matter (t⋅ha-1) obtained at Poprad-Matejovce in the years 1998–2000 depending
on variety and nitrogen fertilization Odmiana Variety N 90 N 150 N 210 Średnia Mean 1998 Perun 6,32 8,91 8,78 8,01 c* Bečva 8,98 10,27 9,63 9,63 a Jiskra 9,02 10,44 9,89 9,79 a Kroto 6,83 9,95 9,20 8,66 b Lofa 5,72 8,32 8,13 7,39 d Mustang 5,70 6,97 8,18 6,95 d Lekora 3,39 4,48 5,04 4,30 e Średnia Mean 6,57 B 8,48 A 8,41 A
NIR dla odmian; LSD for varieties 0,53 NIR dla nawożenia; LSD for fertilization 0,38
1999 Perun 8,65 12,35 13,74 11,58 b Lofa 8,99 11,81 12,76 11,19 b Mustang 8,44 12,14 12,51 11,03 b Lekora 10,27 14,07 13,58 12,64 a Średnia Mean 9,09 B 12,59 A 13,15 A
NIR dla odmian; LSD for varieties 0,59 NIR dla nawożenia; LSD for fertilization 1,01
2000 Perun 6,21 8,36 8,36 7,64 b Lofa 5,37 8,57 8,60 7,51 b Mustang 5,47 8,63 8,11 7,40 b Lekora 8,54 10,15 12,95 10,55 a Średnia Mean 6,40 8,93 9,51
NIR dla odmian; LSD for varieties 1,25 NIR dla nawożenia; LSD for fertilization NS
1998–2000 Perun 21,12 29,37 30,88 27,12 a Lofa 20,08 28,70 29,50 26,09 ab Mustang 19,61 27,74 28,80 25,38 b Lekora 22,20 28,71 31,55 27,48 a Średnia Mean 20,75 B 28,63 A 30,18 A
NIR dla odmian; LSD for varieties 1,64 NIR dla nawożenia; LSD for fertilization 3,83
* Liczby oznaczone tymi samymi literami nie różnią się istotnie między sobą * Figures indicated by the same letters are not significantly different
Wyniki trzyletnich badań wykazały lepsze plonowanie odmian Perun, Lofa, Mustang i Lekora w warunkach Słowacji (tab. 3, rys. 1), gdzie niezależnie od odmiany i poziomu nawożenia azotem plony były wyższe średnio o około 20% (w roku 1999 o ok. 10%, a w latach 1998 i 2000 — aż o ok. 30%) w porównaniu do plonów tych czterech odmian uzyskanych w Jaktorowie.
Perun 0 10 20 30 40 N 90 N 150 N 210 Średnia Mean t.ha-1 Lofa 0 10 20 30 40 N 90 N 150 N 210 Średnia Mean t.ha-1 Mustang 0 10 20 30 40 N 90 N 150 N 210 Średnia Mean t.ha-1 Lekora 0 10 20 30 40 N 90 N 150 N 210 Średnia Mean t.ha-1 Jaktorów Poprad
Rys. 1. Suma plonów netto suchej masy uzyskanych w latach 1998–2000 w Jaktorowie i w Popradzie w zależności od odmiany i poziomu nawożenia azotem NIR. dla odmian: Jaktorów 1,77; Poprad 1,64 Fig. 1. Sums of net yields of dry matter obtained in the years 1998–2000 at Jaktorów and in
Poprad-Matejovce depending on variety and nitrogen fertilization. LSD for varieties: Jaktorów 1.77; Poprad 1.64
Prawdopodobnie było to spowodowane lepszymi warunkami glebowymi i korzystniej-szym przebiegiem warunków pogodowych, a zwłaszcza bardziej równomiernym rozkła-dem opadów atmosferycznych i mniejszą ilością okresów suchych (tab. 1). Jednocześnie
należy jednak pamiętać, że w warunkach Słowacji już po pierwszym roku badań wypadły Bečva, Jiskra i Kroto.
Rozpatrując sumę plonów uzyskanych za okres trzech lat w Jaktorowie najwyższymi plonami charakteryzowała się odmiana Lekora Festuca arundinacea (24,43 t⋅ha-1
) oraz badane odmiany Festulolium (Bečva 22,22 t⋅ha-1, Perun 21,78 t⋅ha-1, Lofa 20,82 t⋅ha-1
). Podobną kolejność odmian pod względem plonowania stwierdzono w warunkach Słowacji (tab. 3), z wyjątkiem odmiany Festulolium Bečva, która okazała się niską mrozoodpornością i wypadła po pierwszym okresie zimowym, gdy w grudniu 1998 roku wystąpiły bardzo niskie temperatury przy bardzo cienkiej pokrywie śnieżnej.
Analiza statystyczna plonowania badanych odmian niezależnie od siedliska wykazała, że spośród czterech pozostałych przez cały okres badań odmian najwyżej plonowały odmiany Lekora i Perun, a w dalszej kolejności Lofa i Mustang. Różnice były niewielkie, ale istotne statystycznie (rys. 2). Spośród najwyżej plonujących odmian na uwagę zasługuje zwłaszcza odmiana Perun, charakteryzująca się najkorzystniejszą, z punktu widzenia jakości paszy, strukturą biomasy nadziemnej, wyrażającą się największym udziałem blaszek liściowych i pędów wegetatywnych w plonie suchej masy (Janicka, Stypiński, 2001). 0 5 10 15 20 25 30 t.ha-1
Lekora Perun Lofa Mustang NIR / LSD
Rys. 2. Sumy plonów netto suchej masy uzyskanych w latach 1998–2000 dla 4 odmian traw niezależnie od miejscowości i poziomu nawożenia azotem
Fig. 2. Sums of net yields of dry matter obtained in the years 1998–2000 for 4 varieties independently on localization and nitrogen fertilization
Nawożenie azotem korzystnie wpłynęło na wzrost plonów, jednak różnice w plonach między kombinacjami nawozowymi N 150 i 210 były małe i z reguły nieistotne statystycznie, zarówno w warunkach polskich (Stypiński i in., 2001) jak i słowackich (tab. 3). Wyraźnie niższe plony były natomiast na obiektach nawożonych N 90. Wyższe nawożenie azotem (150 kg⋅ha-1
) było lepiej wykorzystywane przez rośliny w warunkach Popradu niż w Jaktorowie — średnio za cały okres badań wzrost plonu suchej masy odpowiednio o 38% i 25% w stosunku N 90 (rys. 3). Badania wyraźnie wykazały, że
dawka 210 kg N·ha-1 jest nieuzasadniona ekonomicznie zarówno w warunkach polskich jak i słowackich (Stypiński, 1996).W związku z tym wydaje się, że dawka 150 kg N⋅ha-1
była optymalna. Stwierdzono jednak współdziałanie między dawką azotu a odmianą, zwłaszcza w warunkach Jaktorowa, gdzie najlepiej zareagowały na wzrost nawożenia azotem od 150 do 210 kg N⋅ha-1
odmiany Bečva i Jiskra (średnio za 3 lata plony wyższe o ok. 3 t⋅ha-1
). W Popradzie różnice te były mniejsze i statystycznie nieistotne. Ponadto reakcja badanych odmian na dawkę nawożenia azotem zależała od roku i w warunkach polskich była największa w 2000 roku (Stypiński i in., 2001).
0 5 10 15 20 25 30 35 t.ha-1 N 90 N 150 N 210 NIR /LSD Jaktorów Poprad
Rys. 3. Suma plonów netto suchej masy uzyskanych w latach 1998–2000 w Jaktorowie i w Popradzie-Matejovce średnio dla odmian w zależności od poziomu nawożenia azotem
Fig. 3. Sums of net yields of dry matter obtained in the years 1998–2000 at Jaktorów and in Poprad-Matejovce, average for varieties, as influenced by nitrogen fertilization
Trwałość odmian
Uzyskane wyniki wykazały znacznie lepsze utrzymywanie się badanych odmian, zwłaszcza Lolium multiflorum i odmiany Bečva Festulolium w warunkach polskich, które w Słowacji już w drugim roku badań wypadły. Odmiany Bečva, Jiskra i Kroto okazały się najbardziej wrażliwe na warunki panujące w Popradzie w okresie zimowym 1998/99 (niskie temperatury, cienka pokrywa śnieżna). W okresie I odrostu w roku 1999 na obiektach obsianych omawianymi odmianami odnotowano 25–50% pustych miejsc i 15– 20% gatunków obcych. Najgorsza okazała się polska odmiana Kroto, która w warunkach polskich uważana była za odmianę Lolium multiflorum o największej zimotrwałości.
Wiosną roku 2001 w Słowacji zlikwidowano odmiany: Perun, Lofę, Mustang i Lekorę ze względu na wzrastające zachwaszczenie i duże różnice między powtórzeniami. W Jaktorowie przeprowadzono pełny cykl badań w latach 1998–2000, a w roku 2001 w zasadzie utrzymywały się jeszcze trzy odmiany tzn. Lekora, Mustang i Perun. Na
podkreślenie zasługuje fakt, że mieszańce Festulolium okazały się bardziej trwałe i charakteryzowały się mniejszą wrażliwością na niekorzystne warunki pogodowe w porównaniu do odmian Lolium multiflorum, zwłaszcza w warunkach polskich, co jest zgodne z wcześniejszymi badaniami (Domański i Jokś, 1999; Zwierzykowski i in., 1993). Ze względu na to, że wcześniejsze badania wykazały korzystne efekty stosowania odmian
Festulolium w mieszankach z roślinami motylkowatymi: Medicago sativa, Trifolium pratense i Trifolium repens (Borowiecki, 1997; Kryszak, 2001), interesujące byłoby
sprawdzenie czeskich odmian w takich mieszankach.
W Jaktorowie (98 m n.p.m.) spośród gatunków obcych w największym udziale występowały cztery gatunki: Agropyron repens, Rumex acetosa, Leontodon autumnalis i Achillea millefolium. Mniejszy udział stanowiły: Taraxacum officinale, Stellaria media,
Poa pratensis, Dactylis glomerata, Polygonum persicaria, Melandrium album, Capsella bursa-pastoris, Cerastium vulgatum i Plantago lanceolata.
W warunkach Słowacji (700 m n.p.m.) spośród gatunków obcych największym udziałem charakteryzowały się gatunki, takie jak: Arctium tomentosum, Anthemis
arvensis, Taraxacum officinale i Cirsium arvense. Mniejszy udział stanowiły: Achillea millefolium, Convonvulus arvensis, Ranunculus sp., Capsella bursa-pastoris, Silene inflata, Viola tricolor, Atriplex prostrata, Rumex acetosa, Poa pratensis, Poa trivialis
i Dactylis glomerata.
Z przeprowadzonych badań wynika, że odmiany Festulolium, zarówno w Polsce, jak i w Słowacji, w porównaniu do odmian Lolium multiflorum, okazały się bardziej trwałe i bardziej plenne, a także bardziej odporne na niekorzystne warunki klimatyczne (niskie temperatury i susze), co potwierdza wcześniejsze badania (m.in. Domański i Jokś, 1999; Fojtik, 1990; Zwierzykowski i in., 1993). Reasumując należy stwierdzić, że niektóre czeskie odmiany, zwłaszcza Festulolium (Perun, Bečva) mogą być wykorzystywane do produkcji pasz na przemiennych użytkach zielonych w Polsce.
WNIOSKI
1. Odmiany Perun, Lofa, Mustang i Lekora plonowały znacznie lepiej w warunkach Popradu-Matejovce niż w Jaktorowie, co związane jest przede wszystkim z wyższą sumą opadów w okresie wegetacji i bardziej korzystnym ich rozkładem; różnice w plonach wynosiły w zależności od roku badań średnio 10–30%.
2. Niezależnie od miejscowości najwyższe plony za okres badań osiągnęły odmiany Lekora Festuca arundinacea oraz odmiany Festulolium Perun i Lofa.
3. Warunki siedliskowe w Popradzie-Matejovce pozwoliły na utrzymanie się tylko bardziej trwałych gatunków i odmian; już po pierwszym roku badań wypadły odmiany Lolium multiflorum Jiskra i Kroto oraz odmiana Festulolium Bečva.
4. Nawożenie azotem korzystnie wpłynęło na plony badanych gatunków i odmian, ale różnice między plonami uzyskanymi na obiektach nawożonych dawkami N 150 i N 210 okazały się nieistotne. Optymalnym poziomem nawożenia azotem, zarówno w Polsce jak i w Słowacji, była dawka N 150 (po 50 kg N pod każdy odrost),
natomiast dawka N 210 (po 70 kg N pod każdy odrost) wydaje się nieuzasadniona ekonomicznie.
LITERATURA
Borowiecki J. 1997. Przydatność Festulolium do uprawy w mieszankach z koniczyną czerwoną. Pam. Puł. 111: 21 — 33.
Carnide V.P., do Valle Ribeiro M., Dias da Silva A. 1986. Behaviour of Festulolium hybrids under summer stress in north-east Portugal. Proc. of the 11th Gen. Meet. of Europ. Grassld. Fed., Troia, Portugal, 4–9 May.
Domański P., Jokś W. 1999. Odmiany Festulolium — efekt postępu biologicznego. Zesz. Nauk. ATR Bydgoszcz, 220, Rolnictwo, 44: 87 — 94.
Falkowski M., Kukułka I., Kozłowski S. 1985. Cechy jakościowe charakterystyczne Lolium multiflorum. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 293: 139 — 149.
Fojtik A., Světlik V., Horák J., Černoch V. 1990. New varieties of Festulolium, Festuca arundinacea and Poa
pratensis. Proc. of the 13th Gen. Meet. of Europ. Grassld. Fed., Banska Bystrica, Czechoslovakia: 459 — 461.
Fojtik A. 1994. Methods of grass improvement used at the Plant Breeding Station Hladke Zivotice. Genet. Pol., 35A: 25 — 31.
Janicka M., Stypiński P. 2001. Ocena cech morfologiczno-biologicznych trzech odmian Festulolium w warunkach zróżnicowanego nawożenia azotem. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 479: 133 — 141. Janicka M., Stypiński P., Ilavska I. 2001. Tempo wzrostu i rozwoju dwóch tetraploidalnych odmian Lolium
multiflorum i jednej odmiany Lolium perenne. Pam. Puł. 125: 243 — 252.
Kryszak J. 2001. Plonowanie i jakość mieszanki Festulolium braunii (K. Richter) A. Camus z koniczyną łąkową i lucerną siewną na gruntach ornych. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 479: 173 — 178.
Kohoutek A. 1992. Production, quality and persistence of the Czechoslovak assortment of grasses and clover. Proc. of the 14th Gen. Meet. of Europ. Grassld. Fed., Lahti, Finland: 447 — 448.
Łyszczarz R., Dembek R., Sikora J., Zimmer-Grajewska M. 1997. Zróżnicowanie cech użytkowych odmian
Lolium perenne L., Lolium multiflorum Lam. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 451: 213 — 219.
Morháč, J. Kašper, D. Rataj, A. Kohoutek. 1990. Maintenance of temporary grassland in different ecological conditions. Proc. of the 13th Gen. Meet. of Europ. Grassld. Fed., Banska Bystrica, Czechoslovakia: 395 — 399.
Stypiński P. 1996. Optymalizacja nawożenia azotowego pastwisk na grądach. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol., 442: 405 — 416.
Stypiński P., Janicka M., Rataj D. 2001. Wpływ zróżnicowanego nawożenia azotowego na plonowanie wybranych gatunków i odmian traw. Pam. Puł. 125: 13 — 20.
Vinczeffy J. 1984. The effect of some ecological factors on grass yield. Proc. of the 10th Gen. Meet. of Europ. Grassld. Fed., Ås, Norway, 26–30 June: 76 — 79.
Zwierzykowski Z., Jokś W., Naganowska B. 1993. Mieszańce amfitetraploidalne Festuca pratensis Huds. ×
