Archeologia Polski Środkowowschodniej, t. V, 2000
Zb i g n i e w W i c h r o w s k i
Ba d a n i a r a t o w n i c z e n a c m e n t a r z y s k u k u l t u r y p r z e w o r s k i e j w K r a ś n i k u- Pi a s k a c h,
s t a n. 2 , w o j. l u b e l s k i e
W roku 1999 kontynuow ano prace ratow nicze na cm entarzysku ciałopalnym z okresu wpływ ów rzymskich w K raśniku-Piaskach (stan. 2). B ył to trzeci w kolejno ści sezon badań. P race trw ały z krótkim i przerw am i w dniach od 3 w rześnia do 5 listopada 1999 r. Z asadni czym celem badań było całkow ite rozpoznanie obiektu i uchw ycenie jeg o granic. Spenetrow ano więc cały przy puszczalny obszar cm entarzyska lokalizatorem m etali, zw łaszcza w części całkow icie zniszczonej i zniw elo wanej. Przebadano w ykopam i badawczymi obszar o pow. 3,8 ara (ryc. 1). G łów ne prace skoncentrow ano na dział ce 426, którą rozpoznano tylko sondażow o w roku 1998. W obrębie tej działki uchw ycono granice cm entarzyska od strony NE i E. Zasięg obiektów grobow ych je st przed łużeniem , praw ie po linii prostej, granicy ich w ystępo w ania stwierdzonej w czasie badań działki 425. Na obrze żach na zew nątrz cm entarzyska stw ierdzono w ystępo w anie dużych głazów narzutow ych, być m oże w yzna czających jeg o granice (ryc. 2).
W obrębie działki 426 uchw ycono też zasięg pier wotnej kraw ędzi w yrobiska. W stosunku do w stępnej lo kalizacji je st ona przesunięta o 12 metrów, m a też lekko ukośny i nieregularny przebieg w stosunku do osi dział ki. S tw ierdzono je j zasięg w w yk o p ie 8 założonym w zdłuż m iędzy działkam i 426 i 425. Po zakończeniu gospodarczej eksploracji piasku zniw elow ano skarpę od E na odcinku 12-15 m etrów, spychając zespoły grobow e zalegające na odcinku kilku m etrów i głębokości ok. 120-
150 cm od obecnej pow ierzchni.
Cała przestrzeń zniw elow ana, przykryta m asą nasu niętej przem ieszanej ziem i, zaw iera liczne zabytki ze zniszczonych grobów, w tym m etalow e. Zlokalizow ano tu w w arstw ie ornej 7 zapinek żelaznych i brązow ych, grot włóczni, noże, nity.
Założono m ałe sondażow e w ykopy od S na sąsied niej działce (dz. 435). W tej części kraw ędź w ybierzy ska znajduje się poza lin ią w ystępow ania grobów. N ie stwierdzono tu, jak i na krawędzi wybierzyska od S, gdzie układ warstw je st niezakłócony, jakichkolw iek obiektów grobow ych, śladów kości ani ceram iki z OW R. W ydaje się, że jeśli cm entarzysko znajdow ało się w obrębie dział ki 435, co pew nie m iało m iejsce na północnych obrze żach, zostało ono całkow icie zniszczone.
Założono też rów sondażow y o w ym iarach 15 x 1 m w obrębie działki 424 (od NW ), poprzeczny do jej osi oraz 1 wykop. N ie natrafiono tu na obiekty grobowe.
Stwierdzono natom iast występowanie pojedynczych frag m entów ceram iki i spalonych kości w w arstw ie żółtego piasku pod hum usem .
N a następnej działce od N W (dz. 414) w 2 w yko pach nie odkryto żad n y ch zab y tk ó w pradziejow ych. Stw ierdzono tylko na pow ierzchni 1 fragm ent ceramiki OW R, praw dopodobnie przem ieszczony i kilkanaście odłupków z krzem ienia św ieciechow skiego, które w y stępują też na terenie cm entarzyska. Teren ten należy definityw nie w ykluczyć z obszaru cm entarzyska.
W trakcie sezonu odkryto 28 grobów ciałopalnych jam ow ych oraz 1 praw dopodobnie dół posłupowy.
Praw ie w szystkie zarejestrow ane groby noszą ślady niszczenia przez orkę. W iększość stropów obiektów w ys tąpiła na głębokości 28-30 cm, tuż pod hum usem . W tej partii stanow iska hum us m a w iększą m iąższość niż w ob rębie działki 425, poniew aż skum ulow ano na niej w ar stw ę oraniny, zsuniętą z terenu przyszłego wybierzyska. Kilka obiektów ma ja m y grobow e w dużym stopniu na ruszone i zniekształcone przez jam y zw ierzęce. Tylko 6 grobów (nr 60, 61, 64, 74, 77, 78) posadow ionych nie co głębiej (30-35 cm) je st m niej zniszczonych. Łącznie na 82 znane groby na cm entarzysku, w ystąpiły dotąd 2 groby popielnicow e i jed en niepew ny, co stanowi około 2,5% w szystkich obiektów.
G roby jam ow e są zróżnicow ane zarówno pod wzglę dem w ielkości ja k też charakteru w ypełniska oraz w y posażenia. Jam y grobow e są z reguły nieduże. Przew a żają obiekty o zbliżonym do koła zarysie o wym iarach 50-60 cm i zachow anej m iąższości 25-30 cm, przy niec- kow atym lub półkolistym przekroju. W pojedynczych p rz y p a d k a c h (g ró b 60) m ią ż sz o ść ja m y p rz e k ra cz a 40 cm. W yróżnia się też kilka bardzo niew ielkich i p łyt kich jam grobow ych (nr 63, 67, 71, 73, 81) o zarysie w granicach 10-20 cm i m iąższości 8-15 cm - praw do podobnie grobów dziecięcych z n iew ielką ilością drob nych kosteczek, czy w ręcz pyłu kostnego trudnego do eksploracji, z bardzo ubogim w yposażeniem lub pozba wionych wyposażenia.
C harakter w ypełniska je st rów nież zróżnicow any. Z jednej strony m ożna w yróżnić jam y o intensywnie czar nej ziem i przesyconej w ęglem drzew nym (nr 60, 61, 66, 74, 76, 78, 80, 82) podczas gdy inne m ają w ypełnisko szare lub szaro-brunatne, czy brunatno-szare, niezbyt od znaczające się od brunatnego piasku, w który są w kopa ne (nr 56, 57, 58, 63, 71, 79). Kości w ystępow ały w
róż-Ba d a n ia r a t o w n ic z e n a c m e n t a r z y s k u k u l t u r y p r z e w o r s k i e j w Kr a ś n i k u- Pi a s k a c h 97
9 8 Zb ig n ie w Wic h r o w s k i
Ba d a n ia r a t o w n ic z e n a c m e n t a r z y s k u k u l t u r y p r z e w o r s k i e j w Kr a ś n i k u- Pi a s k a c h 99
Ryc. 3. Kraśnik-Piaski, stan. 2. Plan stropu (a) i przekrój (b) grobu 60; 1 - humus, 2 - ziemia szara, 3 - ziemia ciemnoszara z węglem drzewnym, 4 - ziemia czarna przesycona węglem drzewnym, 5 - żółty piasek, 6 - biały i jasnożółty piasek calcowy, 7 — brunatny zgliniony piasek, 8 — ceramika, 9 — spalone kości, 10 — węgle drzewne.
100 Zb ig n ie w Wic h r o w s k i
nej ilości, od kilkunastu do kilkuset, przy czym na ogół były przem ieszane z zaw artością w ypełniska jam y z kon centracją w partii środkow ej i spągow ej. Tylko trzy lub cztery (nr 60, 64, 77) zaw ierały kości bardzo zespolone, zbite, niew ątpliw ie um ieszczone pierw otnie w opakow a niu organicznym (w oreczku ?).
Jeden grób (nr 81) nie zaw ierał żadnego w yposaże nia. W 11 grobach stw ierdzono tylko w yposażenie cera m iczne w postaci fragm entów z kilku naczyń, częścio wo przepalonych na stosie i zdeform ow anych (grób 55, 58, 59, 63, 65, 67 - 69, 71, 73, 76). W iększość obiektów p osiada skrom ne w yposażenie, charakterystyczne dla kultury przew orskiej z przełom u starszego i m łodszego okresu w pływ ów rzym skich w postaci zabytków cera m icznych (przęśliki), kam iennych (osełki lub gładziki), szklanych (fragm enty stopionych paciorków ), czy m eta low ych (fragm enty zapinek, igły, szydła, noże).
Przynajm niej w części płyciej zalegających grobów, w yposażenie m ożna uznać za niekom pletne w stosunku do pierw otnego, co potw ierdza znajdow anie części tych zabytków w ja m ie grobow ej i poza n ią w odległości do 2 metrów.
Do w yróżniających się pod w zględem w yposażenia zaliczyć m ożna grób 60 zaw ierający 22 zabytki. Strop ja m y zarysow ał się na głębokości 40 cm w postaci ow al nego zaciem nienia o w ym iarach 40 x 30 cm, które na głębokości 50 cm przybrało kształt praw ie dokładnie koli sty o średnicy 30 cm, stopniowo zwężając się do 22-23 cm przy dnie. M iąższość ja m y grobow ej w ynosiła 40 cm. W partii stropow ej znajdow ała się ziem ia szara i ciem noszara z w ęgielkam i, drobnym i kośćm i i fragm entam i ceram iki. N iżej, głów nie w części W intensyw nie czar na ziem ia przesycona w ęglem drzew nym . W spągu jam y znajdow ały się spalone kości. Ich koncentracja i zbity układ ukazują, że zostały zapew ne złożone w w oreczku (ryc. 3). W yposażenie znajdow ało się w kilku częściach grobu. W górnej części 8 cm od stropu w ystąpiły oprócz drobnych fragm entów ceram iki 2 żelazne okucia. 12 cm niżej w centralnej partii na skupisku kości leżała zapin ka z brązu A 43 (ryc. 4: 1), 15 cm od ja m y znajdow ały się ułożone na linii N -S mniej więcej na jednakow ym poziom ie: klucz żelazny tkw iący w okuciu (ryc. 5: 2), obok szydło żelazne (ryc. 4 :3 ), górna część zatyczki i za pinka z brązu A 43 (ryc. 4: 2), przęślik gliniany (ryc. 4: 5) i półkolista sprzączka do pasa (ryc. 4: 8) oraz szpon drapieżnika, zapew ne ptaka, z przew ierconym otw orem pod pow ierzchnią staw ow ą (ryc. 4: 9). N a tej samej głę bokości oraz niżej w całej części przydennej jam y w y stąpiły liczne fragm enty stopionych paciorków z nieprze zroczystego szkła, bardzo źle zachow ane paciorki bursz tynow e i kilkadziesiąt fragm entów ceramiki. Spośród p a ciorków szklanych zachow ały się najlepiej 2 cylindryczne zapew ne okazy z białej nieprzezroczystej m asy (ryc. 4: 6 ,7 ), 1 biało-niebieski w isior lub stopione ze sobą 3 róż nokolorow e paciorki (ryc. 4: 10) oraz 1 egzem plarz seg mentowy. Paciorki bursztynow e dochodziły pierw otnie
do 8-9 m m długości, śladow o zachow ane pow ierzchnie zew nętrzne pochodzą z okazów kolistych lub owalnych oraz o w ielobocznej pow ierzchni. Fragm enty ceram iki pochodzą przynajm niej z 3 naczyń: 2 w az o cienkościen nych brunatnych pow ierzchniach (ryc. 5 :1 ) oraz grubo- ściennego naczynia z zachow anym 1 guzkiem na brzuś cu. Z bliżone charakterem i w yposażeniem były groby 61, 70, 74, 80, 82.
O ile grób 60 m ożna ze w zględu na w yposażenie
uznać za typow o kobiecy, o tyle trudniej je st w yróżnić groby m ęskie ze w zględu na brak typow o „m ęskich” ele m entów (grot czy brzytw y w ystąpiły poza zespołam i gro bow ym i). P raw dopodobnie za taki elem ent m ożna by uznać m asyw ne kółko żelazne (od rękojeści m iecza ?) w grobie 62, czy dw udzielną klam rę o prostokątnej ra mie lub nit o półkolistym łebku z brązu, który może być zaczepem ostrogi.
W yposażenie grobow e je s t na ogół rów nom iernie rozłożone w jam ie lub kilku m iejscach, bez wyraźnej koncentracji. W przypadku pochów ków um ieszczonych w w oreczkach, to w grobie 64 układ przedm iotów w y posażenia w skazyw ałby na ich um ieszczenie poza opa kow aniem , w grobie 77 z kolei w yposażenie znajdow a ło się w ew nątrz skupiska kości, w ięc m usiało być w ło żone z kośćm i do środka opakow ania.
W iększość przedm iotów nosi ślady silnego przepa lenia w ogniu, znaczna część przedm iotów szklanych jest zdeform ow ana, trudna do określenia pierw otnego kształ tu. R ów nież ceram ika w kilku przypadkach spraw ia trud ności przy rek o n stru k cji ry sunkow ej, ze w zględu na znaczne zniekształcenie. W m niejszym zakresie, choć też znacznym , przedm ioty buły rytualnie niszczone (za ginane, łam ane).
W grobie 60 w ystąpiły dw ie różniące się w ielkością zapinki z brązu A 43 datow ane na rozw iniętą fazę B2, najczęściej jed n ak na fazę B2/C1 (K. G odłow ski 1971, S .1 5 ) . N ie odbiega od tej chronologii półkolista sprzącz ka o rom bow atym przekroju. M asow e w ystępowanie tego typu przypada od fazy B2, nieco rzadziej w ystępują we w czesnym i późnym stadium późnego okresu rzym skie go (R. M adyda-L egutko 1977, s. 367-368). Pozostałe elem enty w yposażenia ja k klucz z okuciem zam ka, szy dło, zaw ieszka i okucia nie w noszą w iele do chronolo gii. O kucie przedstaw ia egzem plarz trójkątny o zaokrą glonym w ierzchołku typu 10 w edług A. K okow skiego (1997, s. 13, tabl. 6: 9). Jest to typ dość pow szechnie w ystępujący zw łaszcza w fazie B 2/C 1, choć znany ju ż od fazy B I . R ów nież klucz prezentujący typ A według A. K okow skiego (1997, s. 14, tabl. 18, A) należy do fonn najczęściej w ystępujących w fazach B 2 b -B 2 /C l.
Paciorki szklane w ystępujące dość licznie w grobie są m ocno zdeform ow ane. D w a paciorki z białej m asy szklanej zbliżone do I grupy, 6 typu M. Tem pelm an- M ączyńskiej (1985, s. 27), są datow ane dość szeroko. Podobnie stw ierdzone w kilku przypadkach paciorki seg m entow e znane są w szerokim przedziale
chronologicz-Ba d a n ia r a t o w n ic z e n a c m e n t a r z y s k u k u l t u r y p r z e w o r s k i e j w Kr a ś n i k u- Pia s k a c h 101
R y e .4. W yposażenie s rob» 60. 1 - 2 - b „ z , » I , zo. 3-4. 8 - ż e l ™ . 5 - g lin ., 6. 7 - szk.o nieprzezroczyste b i.le , 10 - szk.o nieprzezroczyste białe (b) i niebieskie (n), 9 — kość.
102 Zb ig n ie w Wic h r o w s k i
Ba d a n ia r a t o w n ic z e n a c m e n t a r z y s k u k u l t u r y p r z e w o r s k i e j w Kr a ś n i k u- Pia s k a c h 1 0 3
nym (M. Tem pelm an-M ączyńska 1985, s. 19, tabl. 2: 91- ЮЗ; A. K okow ski 1991, s. 144-145). N a uw agę zasłu guje natom iast szpon drapieżnika z przew ierconym otw o rem. Jest to bardzo rzadki egzem plarz. Jedyny prawie identyczny okaz pochodzi z grobu IV w Starachowicach, datowanego na fa zęB 2 (J. R ogatko 1994, s. 345, ryc. 3c). Stanow ił on zapew ne elem ent naszyjnika.
Z rekonstruow ane rysunkow o naczynie z grobu 60 należy do pow szechnie w ystępujących form na stanow i skach kultury przew orskiej. R eprezentuje typ II, 3 w e dług T. Liany (1970, s. 438) charakterystyczny dla całe go okresu w czesnorzym skiego. Licznie zbliżone naczy nia w ystąpiły na L ubelszczyźnie w O poce (J. Szarek- W aszkow ska 1971; M. Stasiak 1994, ryc. 8a, 13a, 14b, 22) i G ościeradow ie (A. N iew ęgłow ski 1982, ryc. 4, 5, 10а, 12f) w zespołach datow anych na fazy B2-C1. W e dług A. N iew ęgłow skiego (1982, s. 91) najpow szech niej w ystępują w fazie B2.
W stępnie grób 60 m ożna datow ać tylko w ram ach faz B 2b-B 2/C l a naw et do С la.
W innych obiektach bardzo dobrym w yznacznikiem chronologicznym są fibule, np. zapinka typu Brześce w grobie 77 (B. B alke 1976, s. 178, ryc. 40 a, c). E g zem plarz z K raśnika m a cylinderek na sprężynce, p o dobnie ja k zabytek z B rześca czy grobu 78 w Strobinie, gdzie w ystąpił z zapinką A 132 (B. A bram ek 1985, s. 75, tabl. XII, 1, 3, 6). Podobny egzem plarz, ale bez cylin- derka w ystąpił w O poce z 2 zapinkam i A 72 (E. Szarek- W aszkow ska 1971, tabl. X X X V I, 5, 6). D atow ane eg zem plarze należy odnieść do fazy B 2b (A. K okow ski
1991, s. 109-110).
W grobie 70 interesujący je s t fragm ent zapinki z brą zu z VI grupy A lm grena zbliżony do typu 161, co p o zw ala um ieszczać go najw cześniej w fazie C l a OW R, a naw et С lb - choć byłby to najpóźniejszy elem ent chro nologiczny na cm entarzysku. R ów nież druga zapinka z brązu z zespołu — m iniaturow y w ariant A 128 lub VII grupy A lm grena w skazuje na chronologię nie w cześniej- s z ą ja k C la .
W grobie 80 znajdow ała się zapinka z brązu odpo w iadająca typow i A 38-39 z II grupy A lm grena. P odob ny okaz ale o zasłoniętej sprężynie w ystąpił w grobie 31 w Opoce. C hronologię tego okazu określił R. Wołągie- w icz ( 1981, s. 146, 167) na fazę B2. N a terenie L ubelsz czyzny należałoby j ą uznać za im port z obszaru kultury wielbarskiej w fazie B2b.
N a fazy B 2 -C la należy datow ać też inne zapinki z cm entarzyska, ja k różne w arianty typu A 128, czy ory g in aln ą k o lan k o w atą fib u lę z brązu zb liżo n ą do ty pów A 132-136, w sk azu jącą raczej najw cześniej na fazę B 2/C 1.
Sprzączka z grobu 70 naw iązuje do dw udzielnych sprzączek o dw udzielnej ram ie. N ależą one do dość p o w szechnych w grobach z b ro n ią poczynając od fazy B2 (raczej rozw inięte stadium ) i trw ają do początku okresu
późnorzym skiego. W m łodszym stadium tego okresu są znacznie rzadsze (R. M adyda-L egutko 1977, s. 392).
C eram ika w ystąpiła w yłącznie w e fragm entach, je st przepalona, zdeform ow ana, niejednokrotnie trudna do rekonstrukcji rysunkow ej.
M iseczka z grobu 66, m ocno profilow ana, o brzuś cu przechodzącym praw ie nieznacznie w dno, m a analo gie w G ościeradow ie w grobie 2 datow anym na fazę B2, choć należy na tym stanow isku do form rzadkich (A. N ie w ęgłow ski 1982, ryc. 5e, s. 94). Z nacznie liczniej w y stąpiły w O poce w grobach datow anych na fazy B2- B2/C1 (E. Szarek-W aszkow ska 1971, s. 130; M. Stasiak 1994, s. 64, ryc. 20a, 34d, 484).
W kilku p rz y p ad k ach za re je stro w an o fragm enty przydenne na krótkich i dłuższych pustych nóżkach, za pew ne z naczyń w azow atych lub pucharków. N aczynia te m a ją b lisk ie an alo g ie na p o b lisk im cm entarzysku w G ościeradow ie (A. N iew ęgłow ski 1982, s. 61 i n.) w grobach datow anych n a fazy B 2 -C 1 . Bardzo zbliżona form a na prostej nóżce w ystąpiła też w grobie 6 datow a n y m na fa z ę B 2 /C 1 , p o d o b n e w W y m y sło w ie oraz w Opoce, grób 3 (M. Stasiak 1994, ryc. За).
R ów nież pozostałe naczynia z cm entarzyska m ają wiele analogii w pobliskich nekropoliach w G ościera dowie i O poce oraz na licznych obiektach z M ałopolski i M azow sza. Z reguły są to naczynia w azow ate, rzadziej misy, cienkościenne o brunatnych, gładkich, m ączystych pow ierzchniach. D ość licznie w ystępują fragm enty cien kościennych, m ałych naczynek, o trudnej w w iększości do rekonstrukcji form ie. M ało je s t ceram iki czernionej i o w ypolerow anych pow ierzchniach.
Z form zdobionych, procentow o nielicznych w sto sunku do okazów pozbaw ionych ornam entacji, w arto zwrócić uw agę na fragm ent z zachow anym uchem o czar nej, wypolerowanej powierzchni, zdobionej nad załomem rzędem dw óch naprzeciw ległych żłobków z grobu 74, oraz zrekonstruow ane rysunkow o naczynie z grobu 57 - w aza o łagodnym załom ie brzuśca, zdobiona rzędem dołków w górnej części brzuśca oraz pow yżej dna. Z bli żone form y w ystąpiły m. in. w O poce w grobie 25, 27 i 95 (E. Szarek-W aszkow ska 1971, tabl. XLIV, 3; M. Sta siak 1994, ryc. 48, 49, 54a, 61), G ościeradow ie (A. N ie w ęgłow ski 1982, s. 91).
G eneralnie ustalenia chronologicznie nie odbiegają od dokonanych w cześniej (Z. W ichrow ski 1999, s. 119). W iększość obiektów posiadających cechy pozw alające datow ać, w skazuje na ich funkcjonow anie w ram ach faz B 2 b -C la . N a użytkow anie cm entarzyska naw et w fazie C lb m ogłaby w skazyw ać obecność fibuli VI grupy A lm grena w grobie 70. Św iadczy to o dość krótkim okresie egzystow ania cm entarzyska i je g o porzuceniu w fazie C lb w raz z pojaw ieniem się w iększej ilości elem entów św iadczących o kontaktach z ku ltu rą wielbarską.
B adania były finansow ane przez W ojew ódzki O d dział Służby O chrony Z abytków w Lublinie.
1 0 4 Zb ig n ie w Wic h r o w s k i
Li t e r a t u r a
A b r a m e k В.
1985 W ielookresow e cm entarzysko ciałopalne
w Strobinie na stanowisku 4 w woj. sieradzkim, „Sieradzki Rocznik Muzealny”, t. 2, s. 53-79. В a 1 к e B.
1976 Cmentarzysko z okresu rzymskiego w Brzeź-
cach, powiat Białobrzegi, WA, t. 41, s. 155-209. G o d ł o w s k i K.
1971 Materiały do poznania kultury przeworskiej na
Górnym Śląsku, MSiWŚ, t. 4, s. 7-238. K o k o w s k i A.
1991 Lubelszczyzna w młodszym okresie przedrzym
skim i w okresie wpływów rzymskich, Lublin.
1997 Schlossbeschläge und Schlüßel im Barbaricum
in der Römischen Kaiserzeit und der frühen Völkerwanderungszeit, Lublin.
L i a n a T.
1970 Chronologia względna kultury przeworskiej we
wczesnym okresie rzymskim, WA, t. 35, s. 429- 491.
M a c i e j e w s k i H.
1992 Skandynawskie elementy kulturowe na Pomo
rzu Zachodnim z okresu wędrówek ludów (2 poł. IV, pocz. V w.), PArch., t. 40, s. 71-95. M a d y d a - L e g u t k o R.
1977 Sprzączki i okucia pasa na ziemiach polskich
w okresie rzymskim, MSiWŚ, t. 4, s. 351-412.
N i e w ę g ł o w s k i A.
1982 Cmentarzysko kultury przeworskiej z okresu
rzymskiego w Gościeradowie, gm. loco, woj. tarnobrzeskie, Spr.Arch., t. 33, s. 61-98. R o g a t k o J.
1994 O niektórych kategoriach wyrobów kościanych
i rogowych w obrębie kultury przeworskiej, Kul. przew., t. I, s. 343-361.
S t a s i a k M.
1994 Ceramika z cmentarzyska kultury przeworskiej
w Opoce, Kul. przew., t. 2, s. 1-165. S z a r e k - W a s z k o w s k a E.
1971 Cmentarzysko kultury przeworskiej w miejsco
wości Opoka, pow. Puławy, St. Mat. Lub., t. 5, s. 79-186.
T e m p e l m a n - M ą c z y ń s k a M.
1985 Die Perlen der römischen Kaiserzeit und der
frühen Phase der Völkerwanderungszeit im mit teleuropäischen Barbaricum, Mainz am Rhein. W i c h r o w s k i Z.
1999 Badania ratownicze na cmentarzysku kultury
przeworskiej w Kraśniku-Piaskach, stan. 2, woj. lubelskie, APŚ, t. 4, s. 119-122.
W o ł ą g i e w i c z R.
1981 Kultura wielbarska - problemy interpretacji et
nicznej, [w:] Problemy kultury wielbarskiej, Słupsk, s. 79-108.
Zb i g n i e w W i c h r o w s k i
Re s c u e Ex c a v a t i o n s a ta Ce m e t e r y o ft h e Pr z e w o r s k Cu l t u r e in Kr a ś n i k- Pi a s k i, Si t e 2 , Lu b l i n Vo i v o d s h i p
The third season o f excavations at this site aimed at deter mining the perimeters of the cemetery and covering the rema ining unexcavated area. It was possible to capture the north eastern, southern, and quite probably northern limits o f the cemetery. The southern part was destroyed by sand extraction and later levelling of the extraction area. In 1999, the total of 28 pit graves were explored. Among the 82 known graves, only two were urn graves. The dominating type of graves are grave pits measuring 50-60 cm in diameter, and having a brown-grey filling. The filling of ten graves was intensively black and con tained charcoal. The thickness of the pits does not exceed 40 cm. The grave goods are mostly limited to a certain amount of potsherds coming from a few vessels, carrying the signs of charring, and a few metal items. Grave No. 60 was exceptional in that it contained 22 artefacts including 2 bronze brooches of
the A.43 type, melted glass beads, an iron mounting and a bolt for a wooden casket lock, a key, a couple of casket mountings, a belt buckle, an awl, and tens of fragments of pottery from 3 vessels. Graves 61, 70, 74, 80 and 82 were not as richly fur nished.
The chronology o f the features agrees with that determi ned in the previous seasons. The majority of the artefacts, such as the brooches A.92-93 of the Brześce type, A.43, and those similar to A.38-39, point to the chronology within phases B2b - С 1 a of the Roman period. The presence of the fibula of gro up VI after Almgren may suggest the functioning of the ceme tery until phase Clb. The existence of the cemetery ends with the appearance of traces suggesting contacts with the Wiel bark culture.
