A C T A - U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOLIA OECONOMICA 72, ig a ?
G i s e l a Kahl*
POSTĘP NAUKOWO-TECHNICZNY A KRYZY3 BURŻUAZYJNYCH TEORII REGULOWANIA GOSPODARKI
I
W przedłożonym do d y s k u s j i r e f e r a c i e z a w a r t e J e a t p y t a n i e , w J a k i apoaób b u r ż u a z y j n ą ekonomia p o l i t y c z n a o d z w i e r c i e d l a k ry zy e państw ow om onopoliatycznego r e g u l o w a n i a , a t u k ż e J a k i e w i d z i t e o r e -t y c z n e k i e r u n k i dopasowali sys-tem u do wymogów ren-towego z a n -to e o w a - n i a k a p i t a ł u o r a z u t r w a l e n i a sy o te m u . Odpowiedź n a to p y t a n i e n i c może o g r a n i c z y ć e i ę J e d y n ie do o p i s u t y c h p r ó b , musi ona być po-s z e r z o n a o a n a l i z ę o p a r t ą na o b ie k ty w n e j d i a l e k t y c e ro zw o ju s i ł wytwórczych i s tosunków p r o d u k c j i . W przedmowie do "P rz y c z y n k u do k r y t y k i ekonom ii p o l i t y c z n e j " Marks p i s a ł , że p r z y r o z p a t r y w a n i u t e g o typu proceeów p r z e o b r a ż e ń winno a i ę e t a l e p a m ię ta ć o r ó ż n i c a ch "między przew rotem m a te r ia ln y m w warunkach ekonomicznych p ro d u k c j i , dającym s i ę s t w i e r d z i ć ze ś c i s ł o ś c i ą w ła ś c iw ą naukom p rzy rodniczym od form praw nych, p o l i t y c z n y c h , r e l i g i j n y c h , a r t y s t y -cznych l u b f i l o z o f i c z n y c h , k r ó t k o mówiąc od form i d e o l o g i c z n y c h , w J a k i c h l u d z i e u ś w ia d a m ia ją a o b ie t e n k o n f l i k t i w a lo z ą o je ^ o r o z s t r z y g n i ę c i e " ^ .
Takie m e t o d o lo g ic z n e p o s tę p o w a n ie uważam za a b s o l u t n i e n i e -z b ę d n e , w p r -zy p a d k u r e w o l u c j i n a u k o w o e te c h n ic -z n e j c h o d -z i p r -z e c i e ż o p r o c e s p r z e o b r a ż e ń c a ł e g o s y s te m u s i ł w ytw órczych, k t ó r y p e łn e m o żliw o ś c i r o zw o ju może u z y s k a ć J e d y n i e w warunkach s o c j a l i s t y c z -nych s to e u n k ó * p r o d u k c j i . D z i s i a j możemy z p e w n o ś c ią p o w i e d z i e ć , że rozw ój h i s t o r y c z n y o b ie k ty w n ie o k r e ś l a n y J e a t p r z e z p o ł ą c z e n i e r e w o l u c j i n a u k o w o - te c h n ic z n e j ze światowym procesem rew o lu c y jn y m . Ta sama o b ie k ty w n a z a l e ż n o ś ć u r z e c z y w i s t n i a s i ę d l a a ystem u k a p i
-* P r o f . d r , U n i w e r s y te t w J e n i e , N iem iecka R e p u b lik a Demokra-ty с z n a .
^ K . M a r k e , Zur K r i t i k d e r P o l i t i s c h e n Ökonomie, Vor-w o r t , MEW, öd 13, B e r l i n 1 % 4 , o . 9 .
t a l i * t y c z n e g o p r z e d e wszyotklra p o p r z e z wzajemny zw iązek między sterowanym p r z e z z ysk postępem technicznym a procesem z a o s t r z a n i a e i ę ogólnego k r y z y s u . Z uwagi na brak m i e j e c a n ie m o ż liw e J e a t azczegółow e z a j ę c i e a i ę . rettlrtymi p r o c e s a m i nowego e t a p u k n p l t a l i - c ty c z n e g o u s p o ł e c z n i e n i a , w ynikającym i ze n a p i ł o zeenego poziomu rozw oju e i ł 'w y t w ó r c z y c h . P ra g n ę p r z y t o c z y ć J e d y n ie t e o d d z ia ł y w a -n i a wspom-nia-nego p r o c e s u r o z w o ju , k t ć r e uważam za -n a j i s t o t -n i e j s z e d l a rentow nego z a a to a o w a n ia k a p i t a ł u «
1 . O biektyw nie r o a u ą c a r o l a wyzysku k w a l if i k o w a n e j p ra c y i Jakościow o nowe o r a z i l o ś c i o w o p o s z e r z o n e ro z m ia r y e u b s t y t u o j i p ra c y ż y w e j.
2 . D ługookresow a t e n d e n c j a w z r o s tu o r g a n i c z n e g o s k ł a d u k a p i t a ł u , mino i s t n i e n i a pewnych k o n t r t e n d e n c j i . W tym k o n t e k ś c i e n a -l e ż y wskazać n a o b ie k ty w n ie z m ie n io n ą r o -l ę o g ó -ln y c h warunków r e -p r o d u k c j i , ł ą c z n i e z nowymi, Jakościow ym i a o -p e k ta m i -p r o c e s u wy-miany m a t e r i i w r e l a c j i c z ł o w i e k - n a t u r a , k t ó r e wpływają w tym samym k i e r u n k u na p r o p o r c j e atosow anego k a p i t a ł u .
3 . Ja k o śc io w o nowa f u n k c j a o z y n n ik a wytwórczego "n a u k a " i J e j r e a l i z a c j a w p o s t a c i p a ń a tw o w o -m o n o p o lis ty cz n y c h i n n o w a c j i , k t ó r e w w arunkach z a o s t r z e n i a s i ę ogólnego k ry z y s u n a d a j ą zmianom s t r u k -tu ra ln y m nowy c h a r a k t e r . To z a ś p o z o s t a j e w b e z p o ś r e d n i e j z a l e ż -n o ś c i od -nowych a sp ek tó w w p r o c e s i e i -n te -n s y w -n e j kap i t a l i a - t y c z n e j r e p r o d u k c j i r o z s z e r z o n e j . S tą d w y n i k a ją ważne k onsekw encje d l a e k e l i m o b i l i z a c j i k a p i t a ł u .
4 . S p o łe cz n y c h a r a k t e r now oczesnych s i ł wytw órczych wymusza c o r e z to wyższe formy k a p i t a l i s t y c z n e j i n t e r n a c j o n a l i z a c j i . Zwią-zany z tym nowy poziom r o zw o ju m iędzynarodow ych m onopoli r o z sz e rz a p o l e d z i a ł m i a immanentnych d l a tego s y s te m u s p r z e c z n o ś c i , i n t e n -s y f i k u j e io h d z i a ł a n i e o r a z doprowadza do pow -sta w a n ia nowych'
p s p r z e c z n o ś c i .
Tym samym wymienione z o s t a ł y ważne p rzy c z y n y k iy z y s u p a ń s tw o wo monopol l a ty с ze ego r e g u l o w a n i a . J e ż e l i ujm uje s i ę mechanizm r e -g u l a c j i Jako mechanizm d z i a ł a n i a praw ekonom icznych pewne-go s p o
-2 G. S p e e r , G. K a h 1 , G. D. F r i e d r i c h , J . L o i b i g e r , T h e o r e t i s c h e R e f l e x i o n dea w i s s e n s c h a f t l i c h - t e c h n i s c h e n F o r t s c h r i t t e und s e i n e r E r f o r d e r n i s s e d u r c h d i e mono- p o l b p u r g e o i a e P o l i t i s c h * Ökonomie i n d e r G e g e n w a rt. T he a en , Manu- n k r u p t d d r u c k , J e n a 1935» s . 1 i n .
aobu p r o d u k c j i , t o p o w s t a je p y t a n i e o o b ie k ty w n e uwarunkowania d z i a ł a ń , u św iadom ienie s o b i e t y c h uwarunkowań Jak te * o s u M e k - tywne zachowanig. k l a s s p o ł e c z n y c h , i c h z r z e s z e ń i i n e t y t u n J i . J e s t to Jednak p y t a n i e o h i e t o r y c z n y r o d z a j i sp o s ó b r e p r o d u k c j i a t o - sunkćw p r o d u k c j i , j e s t t o p o n a d to p y t a n i e o r e g u lo w a n ie o b i e k t y w -n i e k o -n ie c z -n y c h p r o p o r c j i o r a z r e g u l o w a -n i e p rocesów s p o ł e c z -n y c h . 0 k ry z y e r e g u l o w a n i a c h o d z i t a k t e w te d y , gdy mało s t a b i l n a o t a j e s i ę r e p r o d u k c j a atoaunków s p o ł e c z n y c h , do k t ó r y o h z a lic z a m y r e -p r o d u k c j ę zachowań J e d n o s t e k , w arstw i k l a « . Ta n i e s t a b i l n o ś ć -pań- s twono-monopol i e t y c z n e go r e g u l o w a n i a g o s p o d a r k i i s p o ł e c z e ń s t w a uświadomiona z o s t a ł a m o n o p o lis ty c z n o -b iir ż u a z y jn y m p o l it y k o m i eko-nomistom w wyniku k iy z y s u l a t 1 9 7 4 / 7 5 . W sp o s ó b n a j b a r d z i e j wi-doczny k r y z y s p a ń stw o w o -m o n o p o lis ty c z n e g o r e g u l o w a n i a 'u w i d o c z n i ł s i ę w f i a s k u p o l i t y c z n o - g o s p o d a r c z y c h in s t r u m e n tó w keynosowekiego s t e r o w a n i a g l o b a l n e g o . Początkowo i n t e r p r e t o w a n i ’ b y ł on J e d y n ie J a k o р о га гк а p o l i t y c z n a . W m ię d z y c z a s ie j e d n a k p r z e d s t a w i c i e l e w s z y s t k i c h kierunków b u r ż u a z y j n e j ekonom ii p o l i t y c z n e j e g o d z i l i s i ę co do t e g o , że ta k ż e i c h t e o r i e g o s p o d a rc z e tk w ią w g łęb o k im k r y z y s i e . Coraz w y r a ź n ie j p r z e z b u r ż u a z y jn y e h ekonomistów a r t y k u -łowany b y ł s ą d , że w a ru n k i d a l s z e g o rozw oju t e o r i i n a l * ż y wypro-wadzać z n i e o d w r a c a ln y c h zmian fu n d a m e n ta ln y c h param etrów g o a p o
-3
d a r k l wywołanych p r z e z in n o w a c je . Je d n ak ż e n i « b y ł o z g o d n o ś c i w t e o r i i e konom ii co do t e g o , j a k i e nale&y z t e g o ‘w yciągnąć w nioski. "U podstaw w i ę k s z o ś c i eporów w t e o r i i e k o n o m ii l e ż y k o n f l i k t w zał o ż e n i a c h , o d n o ś n ie do s t r u k t u r y g o s p o d a r c z e j r z e c z y w i s t o ś c i " p i -s a l i D. B e l l i I . K r l e t o l w przedmowie do wydanego w r o k u 1974 z b i o r u e s e j ó w , w którym o k r y z y s i e t e o r i i ekonom ii wypowiadało s i ę dwunastu znanych b u r ż u a z y j n y c h ekonom istów 4 . Amerykański eko-n o m is t a 1 s o c j o l o g P . P . D ru c k e r podsumował w s p ó ł c z e s eko-n ą s y t u a c j ę b u r ż u a z y j n e j ekonom ii p o l i t y c z n e j s t w i e r d z a j ą c " n i e znamy p r z y s z -ł e j t e o r i i g o s p o d a ro w a n ia , możemy j e d n a k podać k i e r u n e k J e j r o z - w o j u " ^ . W t y c h c y t a t a c h udokumentowana j e s t g ł ę b i a b ezradn< rści
bur-3
W. S t o l p e r , Zur Bedeutung J . A. S c h u m p e te rs f ü r d i e W i r t s c h a f t s p o l i t i k d e r Z u k u n f t, " W i r t s c h a f t s w o c h e " 1984, n r 6 , v . 1 7 , 2, s . 94.
4 D. £ e 1 1 . J . E r i s t o 1 , Die K r i s e d e r W ir t a o h a f te- t h e o r i e , B e r l i n ( W e s t ) , H e i d e l b e r g , New York, T okio 1 9 8 4 , в . IX .
^ P . P . D r u c k e r , Auf dem Wege z u r n f ic h s te n TOrtschafts- t h e o r i e , w: Die K r i s e . . . , s . 3 .
ż u a z y jn y c h t e o r e t y k ó w . ff özym j e d n a k b u r ż u a z y j n i e k o n o m iśc i u p a -t r u j ą k i e r u n k u dopaeowoń, a p r z e z -to i k i e r u n k u rozw oju t e o r i i ? C hciałabym t u o d e o łn ć do wypowiedzi ff. S t o l p e r a w "^Wirtachaf taw o- c he" ( RFII) . Napomniany e u t o r wyraża tam o p i n i ę , że w c z a o e o h "gdy e chum peteroffski p r o c e s tw órczego z n ie t e : - e * ú a " m ia ł o g r a n i c z o n o z n a c z e n i e , t z n . w c z a s a c h , gdy p a r a m e t r y ekonomiczne p o z o s ta w a ły r e l a t y w n i e a t a ł e , k e y n e a i s to w a k a p o l i t y k a g o s p o d a ro z a oddawała do- b r e u s ł u g i . Przem iany s t r u k t u r a l n e g o s p o d a r k i s p r a w ił y j e d n a k , że achum peterow ska t e o r i a rozw oju g o sp o d a rc z e g o с о т а г s i l n i e j wcho-d z i ł a w p o l e w iwcho-d z e n ia n a u k i i p o l i t y k i . "W yrażając to w sp o só b u p r o s z c z o n y 11 p i a z e S t o l p e r "u S c hum pete ra c e n t r a l n y m punktem r o z -ważań j e s t s t a ł a zmiana s t r u k t u r y rozum iana j a k o p r o c e s w z r o s t u , p o d c z a s gdy u Keynesa c e n tr a l n y m punktem j e s t o d z y s k iw a n ie s t a n u rów now a gi". W d a l s z e j c z ę ś c i r e f e r a t u k w e s t i a t a z o s t a n i e , ponow-n i e p o d ję ta » - Tymczasem pojja sform ułow ać p ie r w s z y ogólponow-ny w n io s e k . T e o r i a ekonomiczna w id z i w z a k r e s a c h problemowych t a k i o h j a k s t e r o w a n i e postępem naukow o-technicznym i i n n o w a c ja m i, przem iany s t r u k t u r y g o s p o d a r c z e j , i n t e r n a c j o n a l i z a c j a o r a z s p o ł e c z n a a k c e p -t a c j a , o b i e k -t y badawcze ważne d l a p r z e z w y c i ę ż e n i a j e j t e o r e t y c z nych n i e d o s t a t k ó w . Ka c e n t r a l n e m i e j s c e ro zw o ju b u r ż u a z y jn y c h t e -o r i i wysunęły s i ę pr-oblemy i n t e r n a c j -o n a l i z a c j i k a p i t a l i s t y c z n y c h stosunków p r o d u k c j i o r a z p o s tę p u n a u k o w o te c h n ic z n e g o . T e o r e t y c z -ne problem y w z r o s t u , równowagi i p o d z i a ł u ł ą c z ą s i ę e x p l i c i t e z tym i p ro b le m am i, k t ó r e s t o j ą w c e n tru m w a l k i k la s o w e j i s y s te m o -wej,. Celem d z i a ł a ń dostosow aw czych b u r ż u a z y j n e j ekonom ii p o l i t y c a - n e j j e s t r o z w i n i ę c i e z b io r u n a r z ę d z i d l a p o t r z e b państwowo-mono- p o l i s t y c z n e g o r e g u l o w a n i a , k t ó r y odpow iadałby i n t e r e s o m m iędzyna-rodowych m onopoli o r a z z m ie n io n e j r o l i p a ń stw a w p r o c e s i e r e p r o d u k c j i k a p i t a ł u s p o ł e c z n e g o , b ę d ą c e j wynikiem r e w o l u c j i d o k o n u j ą -c e j e i ę w globalnym s y s te m ie s i ł w ytw ó r-c z y -ch . Ponadto nowy z b i ó r n a r z ę d z i in te r w e n c j o n i z m u w in ien dawać g w a r a n c ję t r w a ł o ś c i s y s t e -mu.
Te wymienione p r z e z b u r ż u a z y in y c h t e o r e ty k ó w na p r z e ł o m i e l a t s i e d e m d z i e s i ą t y c h i o s i e m d z i e s i ą t y c h p ł a s z c z y z n y dopasowań odzwier-c i e d l a j ą zarazem n a j i s t o t n i e j s z e momenty p a ń o tw o w o - m o n o p o lis ty odzwier-c z - nego r e g u l o w a n i a .
Je d n ak ż e żaden s p o ś r ó d b u r ż u a z y j n y c h kierunków ekonom ii p o l i -t y c z n e j n i e j e n -t , j a k do -t o j p o r y , w s -t a n i e d ać t e o r e t y c z n e g o r o z w i ą z a n i a ty c h problemór« a n i t e ż z a o fe ro w a ć z b io r u in s tr u m e n tó w
r e g u l a c j i a dekw atnych do wymogów u t r w a l e n i a ayetemu i rentownego z a s t o s o w a n i a k a p i t a ł u . D la c ze g o t a k a i ę d z i e j e ? Wynika to e t ą d , ż e ekonomia p o l i t y c z n a Jako nauka o s p o ł e c z e ń a t w i e n i e J e a t w y łą c z -n i e i b e z p o ś r e d -n io podporządkow a-na i -n t e r e s o m sp o łe c z -n y m , l e c z ró w n o c z eśn ie j e s t powołana do t e g o , aby w i n t e r e s i e J e d n e j k lo a y d o s t a r c z a ć naukowych wytycznych d l a spraw ow ania w ł a d z y . Od czasów " p o d z i a ł u ekonom ii p o l i t y c z n e j na dwa n u r t y j p r o l e t a r i a c k i i b u r - ż u e z y jn y " p i s a ł niedawno P e t e r T h a l , "w a lk a prowadzona J e a t o t o , k t ó r a i n t e r p r e t a c j a ekonom icznej r z e c z y w i s t o ś c i k a p i t a l i z m u do-t r z e do św iadom ości l u d z i , a p r z e z do-to w p ły n ie na i c h z a c h o w a n ia . Zgodnie z klanowym punktem w i d z e n ia z p o l i t y c z n o - e k o n o m i c z n e j a n a l i z y wypływ ają re w o lu c y jn e w n io s k i o k o n i e c z n o ś c i p o k o n a n ia k a p i t a l i z m u l u b t e ż t e o r i e t e mają c h a r a k t e r konaerwutywny i anty- p r o l e t a r i a c k i " ^ . Ten d r u g i J e s t celem b u r ż u a z y jn y c h t e o r i i i n t e r -w encjonizm u. Wymaga to J e d n ak тгуЪоги m etod, k t ó r e p o z -w o liły b y po-p ra w ić re n to w n o ś ć k a po-p i t a ł u i r ó w n o c z e ś n ie zagw arantow ać b e z p i e -c zeństw o s y s te m u . D ążenie do rów noozeonej r e a l i z a -c j i obu t y -c h oe~ lów s t a ł o s i ę d l a b u r ż u a z y j n e j ekonom ii p o l i t y c z n e j n i e r o z w i ą z a l - nym zadaniem-. Klasowy punkt w id z e n ia n i e pozw ala t e o r e ty k o m b u r - żuazyjnym , w p r z e c i w i e ń s t w i e do te o r e ty k ó w r e p r e z e n t u j ą c y c h i n t e -r e s y k l a s y -r o b o t n i c z e j , na ujmowanie i s t o t y mechanizmu re g u lo w a nie. Jako mechanizmu d z i a ł a j ą c y c h praw ekonom icznych. Z a danie b u r -ż u a z y j n e j ekonom ii p o l e g a na r o z w i j a n i u g o s p o d a r c z o - p o l l t y c z n y o h i s p o ł e c z n o - p o l i t y c z n y c h n a r z ę d z i , k t ó r e stym ulow ałyby zachow ania podmiotów g o s p o d a r u j ą c y c h , k l a s s p o łe c z n y c h i i c h związków, J a k ró w n ież p o s z c z e g ó ln y c h J e d n o s t e k z g o d n ie ze społecznym celem k a -p i t a l i s t y c z n e g o s -p o s o b u -p r o d u k c j i . Tak więc -p r z e d m io t b u x i u a z y j - nych t e o r i i i n t e r w e n c y j n y c h zredukowany z o s t a j e do ekonomicznych o r a z s p o łe c z n y c h stosunków f u n k c j o n a l n y c h o r a z i c h o p t y m a l i z a c j i . S p o łe c z n a t r e ś ć r e g u l o w a n i a , o k r e ś l o n a p r z e z prawo w a r t o ś c i d o d a v k ow ej, o d z w i e r c i e d l a s i ę p r z e t o w t e o r e t y c z n y c h m odelach i n t e r -w e ncjonizm u. Z te g o t e ż po-wodu d i a l e k t y k a s i ł -wyt-wórczych i a t o aunków p r o d u k c j i musi być w b u r ż u a z y j n e j t e o r i i ekonom icznej ż r e
-р . T h a 1 , T h e o r e t i s c h e G r u n d l i n i e n d e r W isa e n ac h a f t 3 e n t - w icklurig d e r P o l i t i s c h e n Ökonomie und d e r e n s o z ia i e k o n o r c is c h e De-t e r m i n a De-t i o n zw ischen 1917 und 1945, w: Zum B e i t r a g « L sa e n ch a fts- g e s c h i c h t e , W i s s e n s c h a f t und G e s e l l s c h a f t 19l17'*1945» B e r l i n 1984, S. '3 7 .
dukowana do i l o ś c i o w y c h stosunków między formami p r z e j a w i a n i a a i ę o g ó l n e j s p r z e c z n o ś c i c z ło w ie k - n a t u r a i temu o d p o w ia d a ją c y c h wymogów i n s t y t u c j o n a l n y c h . Odpowiada temu fe n o m e n o lo g ic z n e p o s t r z e -g a n ie o b iektyw nyc h uwarunkowań, zachowań i i n s t y t u c j o n a l n e ujmowanie p o a ty p o w a n ia podmiotów ( p r z e d s i ę b i o r s t w a , z r z e s z e n i a p r z e d s i ę b i o r s t w , p a ń stw o , z w ią z k i zawodowe), W i s t o c i e b u r ż u a z y jn o t e -o r i e i n t e r w e n c y j n e są t e -o r i a m i p -o l i t y k i g -o s p -o d a r c z e j i p o l i t y k i p r z e d s i ę b i o r s t w a . Za pomocą te g o k r ó t k i e g o o k r e ś l e n i a pragnę s k l a s y f i k o w a ć t e o r e t y c z n ą j a k o ś ć o r a z p r a k t y c z n ą u ż y t e c z n o ś ć b u r -ż u a z y j n e j t e o r i i r e g u l o w a n i a . J a k k o lw ie k b u r ż u a z y j n ą ekonomia p o l i t y c z n a n i e j e s t w e t a n i e uchw ycić i s t o t y kryzysu r e g u l o w a n i a , to o d z w i e r c i e d l a ona t e n kryt y » , r o z w i j a kryt e o r e kryt y c z n e n a r z ę d z i a doskrytosow aw cze d l a z a b e z p i e c z e n ia p a n u ją c y c h stosunków p r o d u k c j i , d la ad ek w atn eg o r o z d z i a ł u z a -sobów p r a c y między g a ł ę z i e i b r a n c e g o s p o d a r k i , j a k ró w n ież d l a s ty m u lo w a n ia rozw oju s i ł wytw órczych i s p o łe c z n y c h sposobów z a c h o -wań. W y ja ś n ie n ie tego wyrraga k r ó t k i e j h i s t o r y c z n e j d y g r e s j i . Kry-zy s r e g u l o w a n i a p o p r z e z Kry-zysk p r z e c i ę t n y i cenę p r o d u k c j i spowodo-w a ł , począspowodo-wszy od l a t s i e d e m d z i e s i ą t y c h XIX spowodo-w*, spowodo-widoczne momenty n i e c i ą g ł o ś c i w ro zw o ju b u r ż u a z y j n e j ekonom ii w u l g a r n e j . J e d n o ś ć świadomości kryzysów i dopasowań z n a j d u j e swój wyraz w s i l n i e j -s z e j r e f l e k -s j i t e o r e t y c z n e j nad ekonomicznymi problem am i rozw oju t e c l i n i k i ( t e o r i e d r ó g o k r ę ż n y c h p r o d u k c j i , t e o r i a p r o d u k c y j n o ś c i k r a ń c o w e j, konsekw encje d z i a ł a n i a p o s tę p u t e c h n i c z n e g o na w a ru n k i s p o ł e c z n e ) . P r z e d e w szystkim d o jrz e w a w t y c h c z a s a c h p r z e k o n a n i e , że mechanizm rynkowo-cenowy n i e prow adzi j u ż p o p r z e z awoje d z i a -ł a n i e do równowagi w g o s p o d a r c e , j a k to tw ie r d z o n o od czasów Saya, a w wyniku te g o n i e s t a b i l i z u j e danych sto su n k ó w s p o ł e c z n y c h . K o n s t a t o w a l i t o b u r ż u a z y j n i e k o n o m i ś c i, s z c z e g ó l n i e v Niem czech, g d z ie s p r z e c z n o ś c i w c z a s a c h p r z e c h o d z e n i a do fazy i m p e r i a l i s m n a j b a r d z i e j s i ę z a o s t r z y ł y . S t w i e r d z a l i p o n a d t o , że z a s a d a l e s e -feryzm u d o p r o w a d z ił a do e k o n o m ic zn ej i s p o ł e c z n e j d y s f u n k c j i . Żą-d a l i o n i u z u p e ł n i e n i a r e g u l a c y j n e j f u n k c j i rynku p r z e z g o s p o d a r -c z ą i n g e r e n -c j ę p a ń s tw a . Tak w ię-c k o n i e -c z n o ś ć państwowej i n g e r e n c j i t e o r e t y c z n i e u z a s a d n i a j ą różnym i metodami i z różnym r o z ł o ż e -niem akcentów p r z e d s t a w i c i e l e o r i e n t a c j i s p o łe c z n o - p r a w n e j i p a ń - s t w o w o - c o n j a l i s t y c z n e j , a ta k ż e s z k o ł y h i s t o r y c z n e j . Z a o s t r z a n i e e i ę s p r z e c z n o ś c i s p o łe c z n y c h i ekonom icznych zmuaza zatem p r z e d
s t a w i o i e l i b u r ż u a z y j n e j e konom ii p o l i t y c z n e j do r e a k c j i , do p r z e -c i w s t a w i e n i a r e w o lu -c y j n e j t e o r i i k l a s y r o b o t n i -c z e j pewnej t e o r i i e w o l u c y j n e j . Z a o s t r z e n i e e i ę a n ta g o n izm u między k a p i t a ł e m i p r a c ą k t ó r e z n a l a z ł o sw eje o d b i c i e w p i e r w s z e j r e w o l u c j i p r o l e t a r i a c -k i e j {Komuna P a r y s -k a ) , w rosnącym s t o p n i u z o r g a n i z o w a n ia k l a s y ro-b o t n i c z e j o r a z w rosnącym z n a c z e n iu h i s t o r y c z n y ni i moralnym e l e mentu s i ł y r o b o c z e j , d o p r o w a d z iło do d o la z e g o ro z w o ju z a p o c z ą t k o wanego p r z e z J . M i l l a r e f o r m iz m u . W wyniku i s t n i e n i a t e o r e t y c z n e -go i p r a k t y c z n e g o przymusu a d a p t a c j i , s z k o ł a h i s t o r y c z n a w ypraco-wała m e t o d o lo g i c z n ą z a sa d ę w ulgprnego h i s t o r y z m u , k t ó r y p r e f e r o -wał m ożllwość u t w o r z e n i a ew olu c y jn e g o system u rozw oju s p o łe c z n e g o Jako a l t e r n a t y w y d l a r e w o lu c y j n y c h p r z e o b r a ż e ń s p o ł e c z e ń s t w a . B u r ż u a zy jn y re fo rm iz m s t a ł s i ę podstawową c o c h ą i metodą b u r ż u a -z y j n e j ekonom ii p o l i t y c -z n e j g o d -z e n ia i dostosow yw ania i n t e r e s ó w system u k a p i t a l i e t y c z n e g o do poziomu ro zw o ju s i ł wytw órczych po-p r z e z reform y po-praw ne, s po-p o ł e c z n e i g o s po-p o d a r c z e .
Młodsza s z k o ł a h i s t o r y c z n a k o n c e n tr o w a ła a i ę w swoich wyobraż e n i a c h na tem at r e g u l a c j i ргат/ie w y ł ą c z n i e n a refo rm a c h s p o ł e c z -n y c h , k t ó r e wg 0 . S c h m o ll e r a s ta -n o w i ł y p r z e c iw ie ń s t w o o b a l e n i a i s t n i e j ą c y c h stosunków n a d r o d z e r e w o l u c j i . W p r z e c i w i e ń s t w i e do S c h m o ll e r a , głównego r e p r e z e n t a n t a s z k o ły h i s t o r y c z n e j , w a r i a n t p a ń s t w o w o - o o c j a l i s t y c z n y p r e z e n t o w a ł stoeunkow o s y s t t n u t y c z n ą i kompleksową k o n c e p c ję i n g e r e n c j i państw owych. Także u A. Wagnera, głównego r e p r e z e n t a n t a t e g o k i e r u n k u , r e g u lo w a n ie stosunków s p o -ł e c z n y c h między k l a s a m i z ajm u je m ie js c e p ie r w s z o p l a n o w e . Ponieważ je d n a k mechanizm rynkowy ( r e g u l a c j a p r z e z zysk p r z e c i ę t n y i cenę p r o d u k c j i ) wg Wagnera doprowadza do z n a c z ą c y c h i t r w a ł y c h n i e r ó w -nowag w s y t u a c j i s p o ł e c z n e j i g o s p o d a r c z e j , k t ó r y c h r e z u l t a t e m by-ły o s t r e antagonizm y i n t e r e s ó w o r a z p e łn e w rogoáci n a p i ę c i a , Wag-n e r w yprow a dz ił z te g o "prawo Wag-n a s i l a j ą c e j s i ę a k ty w Wag-n o ś c i jMństwtf'7 . Zgodnie z tym prawem obok państwowej p o l i t y k i s p o ł e c z n e j k o n i e c z -ne J e s t ta k ż e u t w o r z e n i e pew-nego s e k to T a państwowego w g o s p o d a rc e ( s z c z e g ó l n i e w z a k r e s i e i n f r a s t r u k t u r y ) . "Poniew aż k l a s y popy c h a -j ą państw o do te g o " p i s z e Wagner, państw o musi "wь właściwym
mo-7
A. W a g n e r . A llg e m e in e o d e r t h e o r e t i s c h e V o l k s w i r t -s c h a f t -s l e h r e , E r -s t e r T h e i l , L e i p z i g - H e i d e l b e r g 1876, -s . 260 i n .
raenoie wkroczyć na drogę r e f o r m " , t a k aby i s t n i e j ą c y " s y s t e m sp o ł e c z n o g o s p o d a r c z y , o p a r t y na p r y w a tn e j w ł a s n o ś c i " , p o z o s t a ł n i e
-8
na ru s z o n y .
Także s z k o ł a s p o łe c z n o - p r a w n a s t a w i a w związku z p r z e j ś c i e m w f a s ę i m p e r i a l i z m u p y t a n i o o m ożliw ość zmian zachowań s p o ł e c z n y c h . J e j główny r e p r e z e n t a n t R. Stamm ler również s t a w i a problemy r e g u -lo w a n ia ( a z c z e g ó l n i e s p o łe c z n e g o ) i nowej r o l i p a ń stw a w centrum 3woich rozw ażań t e o r e t y c z n y c h . Wychodząc z t e z y , że przedm iotem nauk s p o ł e c z n y c h s ą s t o s u n k i s p o ł e c z n e , s t o s u n k i między lu d ź m i, Stammler r o z w i j a z pomocą s w o je j metody s p o ł e c z n e j b u r ż u a z y j n o - t e o r e t y c z n ą k o n c e p c ję e w o l u c j i , ' k o n c e p c j ę dopasowań do i d e i c e l o - wej p r z e z refo rm y « W i s t o c i e c h o d z i mu o dopasow anie prawodaw-stw a g o sp o d a rc z e g o do ekonomicznych wymogów rozw oju i o s ty m u l o wanie zachow ań. Odwrócenie zw iązku przyczynowego między s t o s u n k a -mi prawny-mi i ekono-miczny-mi o r a z t r a k t o w a n i e r e g u l a c j i s p o ł e c z n e j Jako " o s t a t n i e g o społeczno-naukow ego warunku p o z n a n ia " prowadzą do c e n t r a l n e g o p y t a n i a t * J a k i sp o s ó b państw o winno in g e r o w a ć r e -g u l a c y j n i e w s t o s u n k i ekonomiczno ( u s t a n a w i a n i e bodźców, p r e s j a praw na)?
P i e r w s z e p o ł ą c z e n i e o g ó ln eg o k iy z y s u k a p i t a l i z m u z kryzysem ekonomicznym n a d p r o d u k c j i w l a t a c h 1929-1932 o r a z k r y z y s r e g u l a -c j i p r z e z zysk monopolowy i -cenę monopolową d o p ro w a d z iły do no-wych t e o r e t y c z n y c h r e a k c j i d ostosow aw czych. O d b ic ie teg o z n a j d u -jemy n p o w s ta n iu b u r ż u a z y j n e j t e o r i i i n n o w a c j i ( S c h u m p e te r, Som- b a r t ) i w dalszym r o z w o ju pewnych t e o r i i ( k a p i t a ł u , p o d z i a ł u , czynników p r o d u k c j i ) , p r z e z i n t e g r a c j ę i a k c e n to w a n ie problemu z n a c z e n i a rozw oju t e c h n i k i d l a pomnażania k a p i t a ł u o r a z w p o w s ta -n i u -now oczes-nej b u r ż u a z y j -n e j t e o r i i o b i e g u .
Kryzys r e g u l o w a n i a za p o śre d n ic tw em z ysku monopolowego i ceny m onopolowej, k t ó r y j e d n o c z e ś n i e tra k to w a n y b y ł j a k o k r y z y s t e o r i i e k o n o m ic z n e j, sprowokował p y t a n i a o zm ieniony sp o s ó b d z i a ł a n i a rynków. A. W a g n e r , Rede ü b e r d i e s o z i a l e F r a g e , B e r l i n 1872, s . 12. q J R. S t a m m l e r , L eh rb u ch d e r R e c h t s p h i l o s o p h i e , B e r-l i n , L e i p z i g 1922, s .
E x p l i c i t s posta w io n e p r z e z Euckena p y t a n i e o r e g u l a c j ę s t o s u n -ków f u n k c j o n a l n y c h w " g o s p o d a r c e m ie s z a n e j " j e s t u K eynesa z góry im p lik o w a n e . J e ż e l i b u r ż u a z y j n ą ekonomia p o l i t y c z n a sama z a d a j e p y t a n i e o t o , j a k n a le ż y t e o r e t y c z n i e ujmować s t o s u n k i f u n k c j o -n a l-n e "m iesza-nego s y s te m u 'e k o -n o m ic z -n o g o " , w którym p r z e b i e g proc«» sów g o s p o d a rc z y c h o k r e ś l a j ą zarówno i n s t y t u c j a p r y w a tn a , j a k i p u b l i c z n e 1 0 , t o J e s t to po p r o s t u p r z e j ś c i e od a n a l i z y m ik r o - do a n a l i z y m ak ro e k o n o m ic zn ej. Pod p o ję c ie m m ikroekonom ii b u r ż u a z y jn ą ekonomia p o l i t y c z n a rozum ie swoje b a d a n i a , k t ó r e wychodzą od p l a nów g o sp o d a rc z y c h p r z e d s i ę b i o r s t w , a k t ó r y c h przedm iotem s ą d e c y -z j e o d n o ś n ie do popytu i p o d a ż y . To p o d e j ś c i e -z o s t a n i e u trzym ane i u z u p e łn i o n e o t a k i e , k t ó r e w swej a n a l i z i e wychodzi z a g r e g a t o wych w i e l k o ś c i o d n o s z ą c y c h s i ę do g o s p o d a r k i narodow ej ( m a k ro e k o -nomia). W c e n tru m rozw oju t e o r i i z n a j d ą s i ę próby o g ó l n e g o , t e o r « -
ty cz n e g o uchw ycenia mechanizmu p a ń stw o w o -m o n o p o listy c zn e g o r e g u -l o w a n ia i o k r e ś -l e n i a warunków równowagi s y s te m u .
Oba w arianty (k eyn esizm , n e o l i b e r a l i z m ) p r z e j m u j ą w swoich p a ń s tw o w o -m o n o p o listy c zn y c h t e o r i a c h r e g u l o w a n i a m a r s h a llo w s k ą , w u lg a rn ą t e o r i ę równowagi p r z e d s i ę b i o r s t w a (m akroekonom iczna p ł a s z c z y z n a r e g u l a c j i ) . U Euckena w y n a la z k i t e c h n i c z n e i nowe p ro cesy produkcyjne prowadzą Jednak do z b u r z e n i a i s t n i e j ą c e j rów-nowagi o g ó ln o g o s p o d a r c z e j. Według n i e g o , p r z e z t a r c i a i k o n f l i k t y po pewnym c z a s i e równowaga u s t a l a s i ę p o n o w n ie. " B ra k i k o n s t r u k -c y j n e " me-chanizmu rynkowego winny być korygowane p r z e z państwową p o l i t y k ę g o s p o d a r c z ą ( k o n s t y t u u j ą c e i r e g u l a c y j n e zasady p o l i t y k i g o s p o d a r c z e j Euckena?1 . Także w keynesowskim p o d e j ś c i u r e g u l a c y j - n o - te o r e t y c z n y m J e s t p y ta n ie o sp o s ó b f u n k c jo n o w a n ia rynków. W u j ę c i u tym p rzy jm u je s i ę z J e d n e j s t r o n y z a ł o ż e n i e M a r s h a l l a , że każdy p r o d u c e n t m a k sy m a lizu je swoje z y s k i , a z d r u g i e j s t r o n y , że r y n k i s i ę d o s to s o w u ją , a l e n i e w ro z u m ie n iu W a lr a s n . Keynes i g n o r u j e w sw oich t w i e r d z e n i a c h , w o d n i e s i e n i u do m ik ro e k o n o m ii, p r o c e s p r y w a tn o - m o n o p o lis ty c z n e g o u s p o ł e c z n i e n i a , k t ó r y w sp o só b z n i e k s z t a ł c o n y o d z w i e r c i e d l a t e o r i a n e o l i b e r a l n a , i g n o r u j e t e ż 10 P . A. S a m u e 1 s o n , V o l k s w i r t s c h a f t s l e h r e , Bd 1 , Köln 1978, s . 6 3 . 11 W. E u c k e n , G ru n d s ä tz e d e r W i r t s c h a f t s p o l i t i k , Tü-b i n g e n - Z ü r i c h 1955, s . 254 i n .
ko n s e k w e n c je , k t ó r o w y n ik a ją z te g o d l a r e g u l o w a n i a . K o n c e n t r u j e s i e c a ł k o w i c i * na państwowym s t e r o w a n i u popytem efektywnym i na r e a l i z a c j i p r o d u k tu s p o ł e c z n e g o . W s w o ic h modelowych « a ł o ż e n i a o h p r z y jm u je g o sp o d a rk ę z a m k n ię tą ( p o l i t y k a t a n i e g o p i e n i ą d z a w c e l u p o p r a w ie n i a r e n t o w n o ś c i k a p i t a ł u , p o l i t y k a budżetow a w c e l u otwo-r z e n i a o d p o w ie d n ie g o , e fektyw nego p o p y t u ) , i n w e s t y c j e państwowe i w ła s n o ść p«ństwową ja k o k o n ie c z n e w arunki r e p r o d u k c j i k a p i t a ł u s p o łe c z n e g o 1 2 .
Począwszy od l a t p i ę ć d z i e s i ą t y c h r o s n ą szybko w głównych k r a j a c h k a p i t a l i s t y c z n y c h n a k ła d y na b a d a n ia i r o z w ó j . N a j i s t o t n i e j -s z e z a k r e -s y p o -s t ę p u na ukow o-te c hnic z rie go regulow ane -s ą za pomocą programów f in a n s o w a n y c h p r z e z państwo ( p r z y c z y n a sz y b sz e g o w zro-s t u pańzro-stwowych wydatków na B + R w zro-s t o zro-s u n k u do p r y w a tn y c h ) . S tą d p r z e d b u r ż u a z y j n ą ekonomią p o l i t y c z n ą s t a j e p y t a n i e o w arunki w z ro s tu g o s p o d a rc z e g o i równowagi o r a z problem r o l i p a ń stw a w z a -g w a ra n to w an iu t y c h warunków. C e n t r a l n e z n a c z e n i e p r o b l e m a t y k i w z r o s tu o r a z k o n ie c z n o ś ć rozbudowy t e o r i i p o l i t y k i g o s p o d a r c z e j powodują, że z J e d n e j s t r o n y w rem ach t e o r i i w z r o s tu p o s t ę p t e c h -n ic z -n y zajm uje b a rd z o w ysokie m i e j s c e , % d r u g i e j z a ś r o z w ija n y J e s t s y s te m a t y c z n y k a t a l o g d z i a ł a ń państwowych ( dynami z a c J a t e -o r i i r e g u l -o w a n i a ) . Ka b a z i e t e o r i i czynników p r o d u k c j i n e o l i b e r a l n e t e o r i e wzro-s t u tw o rz ą m odele, w k t ó r y c h p o wzro-s t ę p t e c h n i c z n y t r a k to w a n y j e s t , obok t r a d y c y j n y c h czynników , j a k o sa m o d z ie ln y c z y n n ik p r o d u k c j i , T akte * t e o r i i k e y n e e l s t o w a k i e j t e c h n i k a z y s k u je duże z n a c z e n ie ( t e c h n i k a d e f i n i o w a n a J e s t j a k o c z ę ś ć ś r o d o w i s k a ) . P o d tę p t e c h n i -czny i w z r o s t s ą ze s o b ą wzajemnie w i ą z a n e . S t r u k t u r a l n y s t a n '•o sz cz ę d z a n ia * ' i " in w e s to w a n ia " o r a * i c h o d d z ia ł y w a n ie na s t a b i l -n o ś ć s y ste m u s t a j ą s i ę przedm iotem b a d a ń .
Tak w n e o l i b e r a l n e j , j a k i n e o k e y n e e i s t o w a k i e j t e o r i i zrówno-w a ż o n e j zrówno-w z ro s tu p o s t ę p te c h n i c z n y J e s t c zynnikiem danym zewnęt r z n i e , k zewnęt ó r y n ie z a k ł ó c a zrównoważonego w z r o s zewnęt u . Na zewnętym o p zewnęty m iz -mie wzrostowym o p i e r a s i ę r o z w i n i ę t a w l a t a c h p i ę ć d z i e s i ą t y c h i s z e ś ć d z i e s i ą t y c h k o n c e p c ja " p a ń s tw a d o b r o b y t u " . D opiero k r y z y s Гa ń s t wow o r.o n o p o lis iy c z n e g o r e g u l o w a n i a w p ołow ie l a t e ie d e m d z i e
-1?
J . У. K e y n <з e , Al lg em ei ne T h e o r ie d e r B e s c h ä f t i g u n g , des Z i n e s e s und des G e l d e s , B e r l i n ( Ä e s t ) 1955.
s i ą t y c h p o s t a w i ł ponownie p r z e d b u r ż u a z y jn ą ekonomią p y t a n i e o sp o só b f u n k cjo n o w a n ia rynków.
J u ż w końcu l i t o z e i ć d z i e s i ą t y c h i r a p o c z ą t k u s i e d e m d z i e s i ą -t y c h m o b ie k -ty w n e j r z e c z y w ia -to á c i i w p o l i -t y c e g o s p o d a r c z e j aasj-- ł y z n a c z ą c e zmiany* W tym c z a s i e z a s t ą p i o n o wycinków® p o p i e r a n i e p o a tę p u te c h n i c z n e g o p r z e z s t r a t e g i ę , k t ó r a obejm owała w s z y s tk i e fa z y p r o c e s u in n o w a c y jn e g o . I n t e g r a c j a r e g u l o w a n i a p o a tę p u n a uko-w o - te c h n ic z n e g o z g lo b aln y m ayBtemem pa ńa tuko-w ouko-w o-m onopoliatycznego r e g u l o w a n i a s t a ł a s i ę c e n tr a l n y m punktem s t r a t e g i i s p o łe c z n y c h i g o sp o d a rc z y c h w s z y a tk i c h p aństw i m p e r i a l i s t y c z n y c h . O c zyw iście r o d z a j i sposób t e j i n t e g r a c j i m i a ł swoje narodowe i r e g i o n a l n e odm iany. Ponieważ je d n a k to co s z c z e g ó l n e , narodow e, p o d p o rz ą d -kowane j e s t temu co o g ó l n e , u z a s a d n i o n e wydaje s i ę być z r e z y g n o -wanie z te g o p i e r w s z e g o . Ogólne t e n d e n c j e z n ajd o w ały o d z w i e r c i e -d l e n i e w4s t r a t e g i o z n y c h k o n c e p c ja c h w s z y s t k i c h krajów k a p i t a l i -s t y c z n y c h . Ponieważ b u r ż u a z y j n ą t e o r i a r e g u l a c j i wychodzi j e d y n i e ze z j a w i s k o b r a z u j ą c y c h zm ienione w arunki r e p r o d u k c j i 1 t y l k o z n i c h , p r a g n i e s p r a w i ć w r a ż e n i e , że c h o d z i o zmianę p a ra d y g m a tu . Tak w ł a ś n i e f o rm u łu je to cytowany j u ż p . A. D ru c k e r p i s z ą c , że " k eyneaow ski paradygm at J e s z c z e d łu g o to w a rz y s z y ć b ę d z ie sporom toczonym w ram ach t e o r i i g o s p o d a r c z y c h . Nadchodząca r e w o l u c j a naukowa i nadchodzące p r z e z w y c i ę ż e n i e paradygm atów, k t ó r e l e g ł y u podstaw t e o r i i i p o l i t y k i g o s p o d a r c z e j o s t a t n i c h t r z y d z i e s t u l a t , weiraie swój p o c z ą t e k z w y d a jn o ś c i l u b t e ż z t w o r z e n i a k a p i -t a ł u " 1 "*. Do o s -t a -t n i e g o s fo r m u ło w a n ia j e s z c z e powrócim y. M iałoby t u więc c h o d z ić o zmianę p a ra d y g m a tu , o nową " r e w o l u c j ę naukową", k t ó r a z n a j d u j e ponoć swój wyraz w h a ś l e " w i ę c a j r y n k u - m niej pań-s t w a " . H i pań-s t o r y c z n a l o g i k a d i a l e k t y k i r o z w o ju pań-s i ł wytwórczych o r a z nowa j a k o ś ć , międzynarodowy wymiar stosunków k a p i t a l i s t y c z n y c h z j e d n e j s t r o n y o r a z zmiana międzynarodowego s t o s u n k u s i ł z d r u g i e j muszą o b ie k ty w n ie z m ie n ia ć d i a l e k t y k ę pa ń stw a i monopolu. Umiędzy-n a r o d o w ie Umiędzy-n ie p o d z i a ł u p r a c y i k o o p e r a c j i j a k o obiektyw Umiędzy-ne wymogi ro zw o ju s i ł wytwórczych n a p ię tn o w a n e e ą j e d n a k p r z e z i s t o t ę i foj*- my rozwojowe p a n u ją c y c h stosunków p r o d u k c j i . K o n ie c zn o ść ochrony syste m u о га в z a p e i r o i e n ia r e n t o w n o ś c i k a p i t a ł u tw o r z ą , p o p r z e z d i a l e k t y c z n e d z i a ł a n i e z w r o tn e , przymus w y k o r z y s t a n i a r e w o l u c j i n a u
k o w o -tech n lo zn ej 1 f o r s u j ą u s p o łe c z n ie n ia k a p i t a li s t y c z n e j produ-k c j i* Głównymi naadolelam i produ-k a p it a lis ty c z n e g o procesu u a p o łe c z n ie - n ia w wymiarze międzynarodowym s t a ł y a ię b e z sp r z e c z n ie m iędzyna-rodowe monopole o p a rte na b a z ie narodow ej.
R egion aln e o g r a n ic z e n ie p o la skąpanej 1 w wyniku r o sn ą c ej r o l i s o c ja liz m u światowego i przełam anie lmper i a l la tycznego monopolu aurowcowego n a s i l a d ążen ie Im perializm u do w y já o la - przy pomocy w a zy etk lch środków z h is t o r y c z n e j defensywy 1 zaw rócenia h i s t o -r y c zn eg o , w s k a l i św ia to w e j, p-rocesu p-rzemian n a szej e p o k i. Przy tym p o stęp naukow o-techniczny zajmuje c e n tr a ln e m ie jsc e w asp ek -c i e swy-ch m ilit a r n y -c h , ekonom i-czny-ch i p o lity -c z n y -c h zaatoaow ań.
J e ż e l i p ostaw i a ię p y ta n ie o d z ia ła n ia doatoaowawcze obu pod- atawowych kierunków te o r e ty c z n y c h , to tr z e b a od razu a t w ie r d z ió , 4e żadnemu z n ic h n ie chodzi o red u k cję państwowych r e g u la c j i Ja-ko o z ę ś o i składow ej J e d n o lite g o pańatwowo-monopollaty cznego me-chanizmu r e g u l a c j i , l e o z Jedynie 1 w y łą c z n ie o zmianę ro d zaju 1 sposobu r e g u l a c j i , o Jego p r z y sto so w a n ie .
J e ż e l i obiektyw na ten d e n c ja piy w atno-m onopolis tycznego uspo-ł e c z n i e n ia J e a t c o r a z w yraźniejszym wyrazem międzynarodowego mo-nopolu t narodową b a zą , to czy ponadnarodowy monopol n ie J e a t rów-n o c z e śrów-n ie sam elemerów-ntem składowym międzyrów-narodowego, państwowo- -m o n o p o listy czn eg o mechanizmu reg u la cy jn eg o ?
W t e j k w e a tll ważne m eto d o lo g iczn e a tw ie r d z e n ie sform ułow ał Kuznecow, gdy p is a ł,- że ponadnarodowa monopole s ta w ia j ą swojemu burżuazyJnerau państwu podwójne z a d a n ie . 2 Jednej str o n y musi ono c h r o n ić in t e r e s y k a p ita łu narodowego, s d r u g ie j ponadnarodowy mo-nopol z narodową bazą oozekuje od państwa w sp a r c ia Jego in te r e s ó w na p ła s z c z y ź n ie m ię d z y n a r o d o w e j N a s u w a a i ę tu k ilk a p y ta ń .
J a k ie z n a c z en ie p o sia d a to d la r o l i 1 f u n k c j i pańatwa w pań- •tw ow o-m onopolistycznym regulow aniu?
Czy pańatwowe regulow anie J e a t In tegraln ym elementem akł&do- wym państw ow o-tM uopolietyoznego regu low an ia w a k a li ponadnarodo-wej?
W. K u z n e c o w , Die 7 0 e r Jahre und d ie Tendenzen der w e i t e r e n E n tw ic k lu n g des s ta a t s m o n o p o lis tis c h e n K a p ita lism u s. "IPW B e r i c h t e " 1977, n r 7, s . 4.
Na i l e państw ow o-m onopolistyozne regulow ane Jeat p ła sz c z y z n ą m iędzynarodow ej, państw ow o-m onopolistycznej l y w a l i z a c j i i rozwoju s p r z e c z n o ś c i?
J e ż e l i tak J e a t , to m onopolistyczn o-b u rżu azyJn a ekonomia p o li-tyczna w y p e łn ia ją c ewoje fu n k c je ro zw in ie n a r z ę d z ia państwowego reg u lo w a n ia , z m ie n ia ją c Je w tym k ieru n k u .
S t r a t e g ia państw k a p it a lis t y c z n y c h wymaga przebudowy s t o s u n -ków fu n k cjo n a ln y ch międfcy państwem a gospodarką prywatną w kierun-ku um ożliwiającym p o lit y o e g o sp o d a rczej zaatocow anie ta k ic h narzę-d z i , k tó re zagw arantują ozaaową przewagę konkurencyjną własnym monopolom ponadnarodowym, państwową o c h ro n ę ryzy k a , r o s n ą c y c h w wyniku postęp u tech n iczn eg o nakładów k a p it a ło w y c h oraz p o p a r c i e d la o b n iż a n ia kosztów gosp od ark i p ry w a tn ej.
N arzędzia r e g u la o j i winny być stosow ane w i n t e r e s i e w łasnych ponadnarodowych m onopoli, oddziaływ ać aktyw nie na międ sy narodowy procea u s p o łe c z n ie n ia k a p it a łu , zapewniać efektyw ne i rentowne za- otoeow anie k a p ita łu oraz uzyskać sp o łe c z n ą a k c e p ta c ję d la p ostęp u n a u k o w o -tech n iczn eg o . Znajduje to o d b ic ie w d ą żen ia ch " d o s to s o -wawczych" burżuazyjnych te o r e ty k ó w . Blomentem ty ch prao j e s t pró-ba p r z e z w y c ię ż e n ia p a r a le liz m u m ikro- i makroekonomii.
Rozpowszechnione j e o t atan ow iak o, że z je d n e j stron y podaż n ie J e a t n a le ż y c ie ujmowana p rzez makroekonomię, z d r u g ie j zad mikroekonomia o k a za ła s i ę n ie z d o ln a do r o z w in ię c ia z e sp o łu n a r z ę -d z i -d la r e g u la o j i gospo-darczych i sp o łe c z n y c h stosunków fu n k c jo -n a l-n y ch w "ry-nkowej gospodarce m ie sz a -n e j" . P . Drucker p i s a ł w t e j sp raw iei "Mikroekonomia o k a z a ła a i ę n ie z d o ln a do u j ę c i a atrony po- darowej g o sp o d a r k i. Dorobek m ikroekonom ii okazuje s i ę n ie w y s ta r -c z a ją -c y tak w z a k r e s ie t e o r i i , Jak i p o l i t y k i g o s p o d a r -c z e j, zw ła-s z c z a w k o n te k ś c ie i ła-s t n i e n i a goła-spodarki m ie ła-s z a n e j, w ielo n a ro d o wych koncernów, n iew ym ien ialn ych w alut oraz i s t n i e n i a rządów, k tó -re r o z d e ie la j ą połowę dochodu narodowego"1 5 . D ochodzi do w niosku, że p r z y s z ła t e o r i a go sp o d a rcza n ie może być Już "ekonomią narodo-wą" ( N a tionalökonom ie) , l e c z winna być ekonomię p o l it y c z n ą , k tóra uchwyci zw ią z k i między gospodarczym i r e a lia m i goepodarki ś w ia to -wej a mikroekonomiką i p o lity c z n y m i r e a lia m i danego państwa naro-dowego .
w
p ra k ty ce p o d ję te j p rzez R. M udellsa próby e in te g r o w a-n i a m ikroeko-nom ii г makroeko-nomią, p rzy rów-noozes-nym n i e u w z g lę d -n i e -n i u p ła s z c z y z -n y pańatw ow ej1 7 , w akazuje a i ę -na t o , że pańatwo w przewidywalnej p r z y s z ł o ś c i s t a n o w i ć b ę d z ia z n a n z ą o ą ekonom iczną po-tę g ę w ekonom icznych a to o u n k a o h f u n k c j o n a l n y c h 1 0 .
W ś c i s ł y m związku z powyższym p o z o a t a j e d okonujący a i ę na p r z e -łomie l a t a i e d e m d z i e e i ą t y c h i o s i e m d z i e s i ą t y c h rozwój ekonom icz-n y c h t o o r l i p o a tę p u te c h icz-n i c z icz-n e g o i i icz-n icz-n o w a c j i , za pomocą k t ó r y c h p r ó b u je s i ę uchwycić rozw ój a i ł wytwórczych w c a ł e j i c h komplek-sow ości .
A n a l o g i c z n i e do r o z w o ju b u r ż u a z a jn y c h t e o r i i w z r o e tu po I I w o jn ie św ia to w ej z a ry so w u je o i ę d z i ś p o g l ą d , że b u r ż u a z y jn e c y s te rny t e o r e t y c z n e n i e t y l k o z o s t a j ą u z u p e łn i o n e p r z e z ekonomiozną t e -o r i ę p -o s t ę p u t e c h n i c z n e g -o , l u c z że t e -o r i e t e s t a j ą s i ę c e n tr a l n y m elem entem d a l s z e g o rozw oju c a ł e g o s y ste m u t e o r e t y c z n e g o . Ekonomi-czne t e o r i e p o s tę p u n a u k o w o - te c h n ic z n e g o s ą ró w n o c z e ś n ie próbami s i l n i e j s z e g o p o w ią z a n ia m ikroe konom ii z m akroekonom ią. Ponieważ g e n e r a l n i e n i e o d c h o d z i a i ę od k o n c e p c j i r y n k o w e j, c e n tr a l n y m p r o -blemem t y c h t e o r i i J e s t p y t a n i e o sp o só b d z i a ł a n i a ry n k u w nowych warunkach r e p r o d u k c j i k a p i t a ł u . Tak J a k p o p r z e d n i o , m e t o d o l o g i c z ne z a ł o ż e n i a co do t e o r e t y c z n e g o odwzorowania mechanizmu f u n k c j o -nowania o r a z w y n ik a ją c y z te g o rozw ój p o l i t y c z n o - g o s p o d a r c z y c h na-r z ę d z i s t a n o w i ą ź na-r ó d ł o w y s t ę p u ją c y c h na-r ó ż n i c poglądów , co z k o l e i z n a j d u j e o d b i c i e w p r ó b a c h dostosow aw czych ( p r y m a t s t e r o w a n i a ) . Dla k i e r u n k u n e o l i b e r a l n e g o o g ó l n ą p odstaw ą p o z o s t a j e t r a d y c y j n e r e g u lo w a n ie p o p rz e z mechanizm k o n k u re n c y jn y i cenowy, w ramach warunków u s ta n o w io n y c h p r z e z p a ń s tw o . J e d n a k ż e w wyniku przymusu t w o r z e n i a i u ż y tk o w a n ia p o s t ę p u n a u k o w o - te c h n ic z n e g o o r a z w ynika-j ą c e ynika-j z teg o zmiany f u n k c ynika-j o n a l n e ynika-j w s p ó ł z a l e ż n o ś c i między państwem
17 Tamże, s . 16. 1 Q
Tamże, e . 1 7.
* ľ 0 r u " " я 11** s z c z e g ó l n i e J . Ł e i b i g e r , Zu e i n i g e n t h e o r e t i s c h e n G rundlagen d e r b ü r g e r l i c h e n ökonom ischen T h e o r ie n a e a t e c h n i s c h e n F o r t a c h r i t t s , w: S t a a t a n o n o p o l i s t i s c h e R e g u l i e -ru n g dea w i s s e n s c h a f t l i c h - t e c h n i s c h e n F o r t a c h r i t t s - K o n f e r e n z p r o t o - k o l l , J e n a 1984. G. D. F r i e d r i с h , 0 . K a h 1 , J . L e 1-4 ? e í * ^ G r u n d l i n i e n йег R e f l e x i o n d e s w i a s e n s c h a f t l i c h t e c h -«vľCf r í t ? * l n . d e r ß e s e n w a r t i g e n b ü r g e r l i c h e n R i l i t i a c h e n Ökonomie, « r t e n h a f t s ^ i e s e n s c h a f i " 1 9 8 5, n r 4 .
a monopolem, d la celó w rentownego zaatoaow ania k a p it a łu , p ow staje s z e r e g nowych p y ta ń . C h arak teryzują one główno te n d e n c je dążeń dostosow aw czych, id ą cy ch w kierunku stw o r ze n ia nowego p o d e j ś c ia r e g u la c y jn e g o . Wniosek Euckena, że f ia s k o r e g u l a c j i rynkowej po-w ołuje na te n urząd państpo-w o, aby zo rg a n izo po-w a ło q u a o l-k o n k u ren cję, J e s t równie f a łs z y w y , Jak d y sk u sje o f ia s k u r e g u la o j i państw ow ej.
Uwypuklone z o s t a j ą przede w szystkim tr z y p o d e j ś c ia d la d a ls z e -go rozwoju t e o r i i i schumpeterowska " t e o r ia dynamicznych p r z e d e ię - b io rcó w * , kon cep cja P . Hayeka z l a t t r z y d z ie s t y c h o "konk uren cji Jako p r o c e s ie odkryć" oraz r o z w in ię te p rzez K atzenbacha " dążenie do optym alnego s to p n ia k o n k u ren cji" .
W nowych warunkach r e p r o d u k c j i n a l e ż a ł o ro z w in ą ć t e o r i ę , k t ó -r a o d p o w ia d a łab y wołaniom "o w ię c ej -rynku - o l e p s z o państw o" o-raz c z y n i ł a z dynamicznego p r z e d s i ę b i o r c y c e n t r a l n ą p o s t a ć r o z w o ju . O z n a c z ało t o je d n a k p r z y z n a n ie u i ę , że d o ty c h c z a so w a n e o k l a s y c z n a t e o r i a równonagi ma o g r a n i c z o n e z a s t o s o w a n i e . W tym m i e j s c u n a l e -ży p o w ró c ić do cytow anej na w s t ę p ie wypowiedzi W. S t o l p e r a . Gdy z r e z y g n u je o i ę ze s t e r o w a n i a w c e l u o s i ą g n i ę c i a równowagi, to b ę -d z ie to b a r-d z o sp ó ź n io n e p r z y z n a n ie a i ę , że w k u p i t a l i z m i e równo-waga rr-oée być o s i ą g a n a t y l k o p o p r z e z J e j n a r u s z e n i e . P o w s t a je wte-dy p y t a n i e o t o , czy n i e u z n a j e s i ę t e o r e t y c z n i e r o l i przem ocy, j e ż e l i t e o r i a w y ra ź n ie c e l u j e w przewagę k o n k u r e n c y jn ą ? Czy n i e o d z w i e r c i e d l a s i ę t o w głównych t e n d e n c j a c h p ró b d o s to s o w a ń . Wy-m ie n ić Wy-można k i l k a t a k i c h t e n d e n c j i .
1 . P r ó b a nowego z d e f i n i o w a n i a t e o r i i rów now agi. Wychodzi ona z k r y t y k i d o ty c h c z a so w y c h , w w i ę k s z o ś c i m atem atycznych m o d e l i . Koćcie m atematyczne u s u n ę ły z p o l a w i d z e n ia r o l ę p r z e d s i ę b i o r c y , p r z e s ł o n i ę t ą p r z e z dane przyjmowane do m o d e l i . P r z e c i e ż t o właśnie "dynamiczny p r z e d s i ę b i o r c a " p r z y c z y n i a ł s i ę do "tw ó rc z e g o n i s z - c z e n i a " równowagi. W w arunkach p r z y s p i e s z o n e g o p o s t ę p u t e c h n i c z -nego i s z y b k i c h zmian t e c h n o l o g i i o g ó ln a t e o r i a równowagi w n a j -lepszym r a z i e odpowiada J e d y n ie w t e n d e n c j i p o j ę c i u równowagi. W zw iązku z tym p o w s t a j e p o t r z e b a w e r y f i k a c j i t e o r i i k o n k u r e n c j i . R eprezentowany J e a t p o g l ą d , że p r z y j ę c i e z a ł o ż e n i a równowagi s t a -t y c z n e j n i e p o z w o li uchw ycić d y n a m ik i k o n k u r e n c j i . K c n k u r e n o ja w w arunkach w sp ó łc z e s n e g o s t o p n i a k o n c e n t r a c j i wymaga t e o r i i p o l i t y k i t e c h n o l o g i c z n e j , wymaga o d p o w ie d z i n a p y t a n i e o wpływ p o s t ę -pu t e c h n i c z n e g o na z a t r u d n i e n i e i ś ro d o w is k o n a t u r a l n e .
2 . Nowa, p o w s t a j ą c a t e o r i a k o n k u r e n c j i n i e może p r z e j ą ć a n i n a u k i o form ach rynkowych w j e j d o ty ch c z a so w e j p o a t a c i ( k o n k u r e n -c j a d o s k o n a ła J e a t n i e r e a l n a ) , a n i t e ż r e g u l a -c j i r e a l i z o w a n e j wył ą c z n i e z a pomocą system u k o n k u r e n c y jn o c e n o w e g o . Ponieważ p wył a s z -c z y zn a w a l k i k o n k u r e n -c y jn e j p r z e s u n ę ł a a i ę na inne p a ra m e try
( e z c a e g ć l n i e na p o e tę p n a u k o w o - te c h n ic z n y ) , t e o r i a musi J e uwzglę-d n i ć .
3 . K o le jn a t e n d e n c j a p o l e g a na r o z w i j a n i u t e o r i i " o d k ry ć d o -konywanych p r z e z p r z e d a i ę b i o r c ó w " w warunkach n i e p e w n o ś c i . P rzed mechanizmem r e g u l o w a n i a a t o i z a d a n ie u d z i e l e n i a o d p o w ie d z i na
py-t a n i e : J a k p r z e z aukcea l u b bankrucpy-two p r z e d a i ę b i o r a py-t w r e a l i z u j e a i ę dynamika k o n k u r e n c j i o r a z J a k dokonuje e i ę p o a tę p t e c h n i c z
-20
ny? Te nowe, sform ułow ane p r z e z k i e r u n e k n e o l i b e r a l n y problemy aą p r z e d e wazyatkim badane w ramach ekonom icznej t e o r i i p o a tę p u t e c h n i c z n e g o i i n n o w a c j i t a k w u j ę c i u m i k r o - . Jak i w m
akroekono-21
miczoyra . Mimo że p o s z u k iw an ie t e o r e t y c z n e g o modelu pańatwowo- - m o n o p o l ia t y c z n e j r e g u l a c j i w p o w ią z a n iu z m ikro i makroekonomią p o d j ę t e z o s t a ł o rćw n ie ż p r z e z k i e r u n e k k e y n e a i a t o w s k i , to jed n a k t u t a j dom in u jąc e J e a t p o d e j ś c i e m akroekonom iczne.
Decydującym te o r e ty c z n y m tw ie r d z e n ie m p o z o a t a j e , t a k J a k do-t ą d , do-t w i e r d z e n i e o nieró w n o w a d ze . W wyniku a do-t w i e r d z e n i a , że k e y - n e s i e t o w s k i e n a r z ę d z i a g l o b a l n e g o s t e r o w a n i a g o s p o d a rk ą k rajo w ą n i e aą j u t adekw atne do wymogćw r e p r o d u k c j i ponadnarodowych mono-p o l i , uchylony z o e t a j t u t a j c a ł y s z e r e g d o tychczasow ych z a ł o ż e ń . P r z y s z ł a , p o z o a t a j ą c a do r o z w i n i ę c i a t e o r i a r e g u l o w a n i a winna u n ie w a ż n ić dotychczaaow e z a ł o ż e n i a modelowe " g o s p o d a r k i zam knię-t e j " i w z r o s knię-tu e k s knię-te n s y w n e g o . Dotyczy to w s z c z e g ó l n o ś c i j a . Dotychczasowych t w i e r d z e ń t e o r i i p o d z i a ł u . W k e y n e s i a t o w - s k i e j t e o r i i poziom z a t r u d n i e n i a p o z o s ta w a ł d o t y c h c z a s a p r i o r i n i e o k r e ś l o n y . B ra k u je j a k i e g o k o l w i e k t e o r e t y c z n e g o u z a s a d n i e n i a d l a k o n i e c z n e j w ysokości s to p y i n w e s t y c j i n i e z b ę d n e j d l a o s i ą g n i ę -c i a s t a n u p e łn e g o z a t r u d n i e n i a w warunka-ch in te n s y w n e g o w z r o s t u . 20 * " P o s z c z e g ó l n e z a g a d n i e n i a z o s t a ł y w y ja ś n io n e p r z e z t e o r e t y -ków. P o r . n p . J . M. K i r z n e r , Die K r i s e aus " O a t e r r e i c h i a c h e r S i c h t ” , w: Di« К г 1 з е . . . , s . 140. 21 P o r . ró w n ież L e i b i ß e r , Zu e i n i g e n t h e o r e t i s c h e n G r u n d l a g e n . . .
b . S t e r o w a n i a i l o ś c i ą p i e n i ą d z a w warunkach międzynarodowej r e p r o d u k c j i k a p i t a ł u . K e y n e s ie tow sk i syste m s t e r o w a n i a p ro ce sa m i p ie n ię ż n y m i p r z y c z y n i ł e i ę do zahamowania p r z e o b r a ż e ń s t r u k t u r a l - n y c h . W szystkie n a d z i e j e na m ożliw ość p r z e z w y c i ę ż e n i a c y k l i c z n y c h procesów kryzysowych m u eia ły z o s t a ć .p ogrzebane.
c . Rozwój t e o r i i w zrostu oraz ob ieg u (r e p r o d u k c ji) doprowa-d z i ł co prawdoprowa-da doprowa-do zdoprowa-dynamizowania syotemu t e o r e t y c z n e g o , p o s ta w ił problemy poetępu naukow o-technicznego i etosunkćw gospodarczych z z a g r a n ic ą w c e ńtrum uwagi t e o r i i , t o j e d n a k c z y n n ik i t e t r a k t o w a -ne były jako e g z o g e n ic s n e . Mnożnik wydatków państwowych o r a z mnożnik handlu z a g r a n ic z n a g o o d z w i e r c i e d l a ł y p r z e d e w szystkim w zrost w u j ę c iu ilo ś c io w y m . Modele to uą p r z e z to n i e z d o l n e don- t a r c z y ć k ry terió w e fe k ty w n o ś c io w y c h d l a m o b i l i z a c j i j a k o ś c i o w y c h czynników w zrostu i d l a uchwycenia międzynarodowego wymiaru r e p r o -d u k c j i.
N a drzędną t e z ą nowo formułowanych t e o r i i r e g u l o w a n i a j e s t k ry -t y k a d o -t y c h c z a s o b o w ią z u ją c e g o p o g l ą d u , że -t e o r i e ekonomiczne opir- t e s ą na " ekonom ii n a ro d o w ej" ( N a ti o n a lö k o n o m ie ) czy t e ż n a " n a u -ce o g o s p o d a rc e na rodow ej" ( V o l k s w i r t s c h a f t s l e h r e ) . To nono po-d e j ś c i e j e s t p r ó b ą uchwycenia miępo-dzynaropo-dowego wymiaru r e p r o d u k -c j i k a p i t a ł u . Prow adzi to do ujmowania monopolu j a k o p ła s z c z y z n y m ik ro e k o n o m ic z n e j, a i n s t y t u c j i państwowych i ponadpaństwowych Jako p ł a s z c z y z n y m akroekonom icznej w s y s te m ie państw ow o-m onopoli-s ty c z n e g o r e g u l o w a n i a . P o d c z a onopoli-s gdy n i e k t ó r z y t e o r e t y c y ( D r u c k e r , K a l d o r ) u w z g l ę d n i a j ą w swych m odelach s t o s u n k i f u n k c j o n a l r e m ie-dzy gosp o d a rc z y m i r e a l i a m i , mikroekonomię p r z e d s i ę b i o r s t w o r a z p o l i t y c z n e r e a l i a państw narodow ych, t o i n n i r e z y g n u j ą z p ł a s z czyzny państwowej . W tym o s t a t n i m p o d e j ś c i u te o re ty o z n y u ; i n s t y t u -c j e państwowe są podmiotami g o s p o d a r k i ś w i a t o w e j .
S t o s u n k i pomiędzy z in te g ro w a n y m i re g io n a m i i w sp ó ln o ta m i k r a -jów winny być p r z e d s ta w io n e modelowo j a k o s t o s u n k i e n d o g e n i c s n e . Ponieważ państw owcnarodowa p o l i t y k a bankowa o k a z a ł a s i ę n i e z d o l -na do o k r e ś l e n i a i l o ś c i p i e n i ą d z a n ie z b ę d n e g o w o b ie g u za. pomocą s to p y d yskontow ej i p o l i t y k i o t w a r t e g o r y n k u , n a le ż y dokonać r e -w i z j i -w z a k r e s i e o b o -w ią z u ją c y c h t e o r i i p i e n i ę ż n y c h ( K a l d o r , To-b i n ) , W o d n i e s i e n i u do t e o r i i p i e n i ę ż n e j K a l d o r r e p r e z e n t u j e p o g l ą d , że o b e c n ie k e y n e so w s k ie j k a t e g o r i i " p r e f e r e n c j i p ł y n n o ó c i " można p r z y z n a ć t y l k o p o d r z ę d n ą r o l ę . Ze względu r a p o s t ę p u j ą c ą i n t e r n a
-o j -o n a lis a c j ę p r z y e zły system ste r -o w a n ia p ie n ię ż n e g -o maal w yjćć ж podaży p ie n ią d z a " d la św ia ta jako c a ło ś o i " .
W związku z tym n a le ż y zw ró cić ta k że uwag« na p o d ję tą p rsez Tobina próbę w y ja śn ie n ia tzw . problemu tra n a fo r m a cjl p r se z r o z w i-n i ę c i e t e o r i i *■ p o r t o f o l l o . P o d ję ta z o s t a ł a tu próba w y ja śi-n ie i-n ia
. < z a z ę b ia n ia s i ę m a te r ia ln e j 1 fin a n so w e j r e p r o d u k c ji.
Chodzi tu wlęo o u d z ie la n ie odpow iedzi na p y t a n ie , ja k fu n -k ojon u je w spółczesny mechanizm zintegrow anych ryn-ków towarowych 1
22 finansow ych .
Podsumowując powyższe rozw ażania można s t w ie r d z i ć , że jedynym celem t e o r i i j e s t popraw ienie ren to w n o ści k a p ita łu p r z e s w zro st sto p y zy sk u , co p r z y c zy n ia s i ę je d y n ie do z a o s t r z e n ia sta r y c h i nowych s p r z e o z n o ś c l sy stem u .
G is e la Kahl
SCIENTIFIC-TKCHNICAL PROGRESS AND CRISIS Cf* BOURGEOIS THEORIES 07 REGULATING THE ECONOMY
The a r t i c l e i s an a ttem p t to answer the f o llo w in g two q u es-t i o n s . F i r s es-t l y , i n whaes-t way does es-th e b o u r g e o is p o l i es-t i c a l economy r e f l e c t a c r i s i s o f th e s t a t e - a o n o p o l l s t l o r e g u la tio n ? S eo o n d ly , what a re th e t h e o r e t ic a l tren d s o f a d ju stm en ts o f th e sy stem to req u irem en ts posed by p r o f it a b l e u se o f c a p i t a l and o f c o n s o lid a -t in g -the sys-tem ?
I n the fu r th e r part of th e a r t i c l e , th e a u th o r e ss p o in t s a t c a u se s o f a c r i s i s o f th e e ta te ~ m o n o p o lie tle r e g u la t i o n , and a t the f a c t th a t th e p r o c e ss o f changes In th e co n o sp ts o f b o u r g e o is e c o n o m ists i s lin k e d w ith changes o c o u r r ln g i n th e s o o lo - s c o n o o io p r a c t ic e o f c a p it a lis m .
22 P o r . ró w n ież K. O. W. M Q 1 1 e r , John Maynard Keynes und dee D ilem a d e r h e u tig e n K e y n e e la n e r ,MW lr te o h a fte w lsse n e c h a ft* 1993 n r 1 0 , s . 1530 i n .
