"Matka Odkupiciela", Józef Kudasiewicz, Kielce 1991 : [recenzja]

Józef Wiesław Rosłon

"Matka Odkupiciela", Józef

Kudasiewicz, Kielce 1991 : [recenzja]

Collectanea Theologica 63/1, 188-190

I r e n e u s z a p r z y p o m in a t u ja k b y n ie z a le ż n ie o d w ła s n y c h w y n ik ó w p ra c y , p rz e d s ta w io n y c h w p o p rz e d n ic h ro z d z ia ła c h . W k o ń c u p rz e d s ta w ia re z u lta ty sw y c h b a d a ń (E rg e b n is u n d A u s b lic k , s. 231—249). W p o d s u m o w a n iu r e z u l ­ ta t ó w p r a c y z a in te re s o w a n ie m oże w z b u d z ić p ró b a u k a z a n ia a k tu a l n e j w a r ­ to ś c i te o lo g ii Ire n e u s z a . A u to r u k a z a ł to n a p rz y k ła d z ie d w u z a g a d n ie ń . S a ­ d z i, że z Ir e n e u s z o w y c h w y p o w ie d z i o B ogu a k tu a ln e m o g ą b y ć d la n a s m y ­ ś li o s ta łe j i s t a le o d z ia łu ją c e j o b e c o n śc i B o g a w św ie c ie i h is to r i i o ra z I r e - n e u sz o w e ro z u m ie n ie z b a w ie n ia ja k o s ta łe u d o s k o n a la n ie stw o rz e n ia . J e ś li t e a s p e k ty te o lo g ii Ir e n e u s z a są tr a f n ie u ję te , to n a le ż y z a p y ta ć , w ja k im s to ­ p n iu o d n o sz ą się o n e d o p o le m ik i o ra z w a lk i z k o n c e p c ja m i g n o sty c k im i. M o ­ ż n a z a p y ta ć ró w n ie ż , o ile w s p ó łc z e s n e f o r m y n e o g n o z y (o p ty m isty c z n e u ję c ie d a w n y c h z a g a d n ie ń ) w s k a z u ją n a p o trz e b ę się g a n ia do m y ś li Ire n e u s z a . N ie w ą tp liw ie Y o sh ifu m i T o r i s u n a p is a ł in t e r e s u j ą c ą ro z p r a w ę n a t e ­ m a t te o lo g ii Ire n e u s z a . P r a c a o k a z a ła się je d n a k b a r d z ie j e r u d y c y jn a n iż n o ­ w a to r s k a i o ry g in a ln a . A u to r w b a rd z o m a ły m s to p n iu w y k o rz y s ta ł b a d a n ia n a d o ry g in a ln y m i te k s ta m i g n o sty k ó w , to je s t b a d a n ia n a d u tsw aram i z N a g H a m m a d i. k s. W in c e n ty M y szo r, W a r s z a w a K s. J ó z e f K U D A S IE W IC Z , M a tk a O d k u p ic ie la , K ie lc e 1991, W y d a w n ic ­ tw o „ J e d n o ś ć ”, 8° s. 298.

Z g ra b n a k s ią ż k a w n ie b ie s k ie j o k ła d c e rz u c a się w oczy p rz e z c z e rw o n y k rz y ż , k tó r y ja k b y o b e jm u je w y d łu ż o n y m ra m ie n ie m p o zio m y m o b ra z k o lo ­ ro w y M a tk i B ożej Ł a s k a w e j K ie le c k ie j. N a d o b ra z e m i ra m ie n ie m k rz y ż a n ie w y b ija ją c e się z t ł a c z e r n ią im ię i n a z w is k o a u to r a , n a k rz y ż u z a ś p rz e m y ś l­ n ie u m ie sz c z o n y ty t u ł a n ty k w ą c z a rn ą M A T K A O D K U P IC IE L A t a k u ło żo n y ,

że lite r a К słu ż y o b u w y ra z o m , łącz y je w je d n ą cało ść, w ła ś n ie ja k M a tk a p o łą c z o n a je s t ś c iśle z O d k u p ic ie le m , a O n z N ią w K rz y ż u , z n a k u n a jw y ż s z e j m iło śc i B oga — C z e rw o n y m K rz y ż u . N ie w ie m , czy p o p ra w n ie i czy c a łą m y s i o d c z y tu ję , a le ta k ie w ra ż e n ie o d n o sz ę w p ie r w s z y m k o n ta k c ie z r o z w a ż a n ia ­ m i — m e d y ta c ja m i b ib lijn y m i ks. p ro f. J ó z e fa K u d a s i e w i c z a , je d n o ­ cz eśn ie p r a ł a ta d ie c e z ji k ie le c k ie j. D e d y k a c ja k s ią ż k i b rz m i: „D la u p a m ię tn ie ­ n ia p ie lg rz y m k i O jc a Ś w ię te g o J a n a P a w ła I I do K ie le c k ie g o K o śc io ła n a Z ie m i Ś w ię to k r z y s k ie j w d n ia c h 3— 4 c z e rw c a 1991 r .” T o p o s z e rz a h o r y z o n t i n t e r p r e ta c ji sy m b o lik i p o w ią z a n ia k rz y ż a , o b ra z u M a tk i B ożej i ty t u łu : S w . K rzy ż, P a n i K ie le c k a i e n c y k lik a R e d e m p to r is M a te r (M a tk a O d k u p ic ie ­ la ), z a ra z e m sło w a a n ty f o n y m a r y jn e j z L itu r g ii G o d z in (c a ła a n ty f o n a p r z y ­ to c z o n a z o sta ła w ra z z p o c z ą tk o w y m i z d a n ia m i e n c y k lik i p a p ie s k ie j z n a w ią ­ z a n ie m do G a 4,4—6, o ściśle o k re ś lo n y m m ie js c u M a tk i O d k u p ic ie la w p la ­ n ie z b a w ie n ia ).

G e n e z ę i c h a r a k t e r p rz e d s ta w io n y c h m e d y ta c ji b ib lijn y c h , a ta k ż e ic h p o ­ tr z e b ę i a k tu a ln o ś ć n a jle p ie j w y ja ś n ia s a m a u to r w e W s tę p ie . G o d n e u w a g i i p o d k re ś le n ia je s t to , co w s k a z u je n a c ie n ie p o lsk ie g o k u ltu m a ry jn e g o , z d a ­ w a ło b y się t a k p rz o d u ją c e g o w ś w ie c ie i ro z w in ię te g o , m ia n o w ic ie o d e r w a n ie się s p o n ta n ic z n e j i m a s o w e j p o b o ż n o śc i o d ź ró d e ł O b ja w ie n ia i n a u k i K o śc io ła (p o lsk i fid e iz m i s a r m a c k a n ie c h ę ć d o w y s iłk u u m y sło w e g o , ja k o k re ś la to a u to r ) , o ra z o d e r w a n ie k u lt u m a r y jn e g o o d c o d z ie n n e g o c h rz e ś c ija ń s k ie g o ż y ­ cia. S z e rz e n ie się w a d n a ro d o w y c h w ży ciu c o d d z ie n n y m z a p rz e c z a w z n io s ło ś ­ ci p ię k n y c h h a s e ł i u ro c z y ś c ie p o n a w ia n y c h w z n io s ły c h ś lu b o w a ń . Z a c h o d z i o b a w a , że je s te ś m y „ z u c h w a ły m i c z c ic ie la m i” M a tk i B ożej w g k la s y f ik a c ji św . L u d w ik a G rig n o n d e M o n tfo rf. L e k a r s tw o w id z i a u to r w p o w ro c ie d o ź ró d e ł O b ja w ie n ia i d o n a u k i K o śc io ła i w ś c iśle jsz y m z w ią z a n iu k u ltu B o ­ g a ro d z ic y z ż y c ie m c o d z ie n n y m c h rz e ś c ija ń s k im . T e m u c e lo w i p o d w ó jn e m u p o m o c ą m a i rz e c z y w iś c ie u w a ż a m , że m o że z p o w o d z e n ie m słu ży ć w ła ś n ie n in ie js z y z b ió r b ib lijn y c h m e d y ta c ji (lectio d iv in a ) o M a tc e O d k u p ic ie la , k tó

-r e p o z w a la ją p o zn ać, ja k w ie le w sło w ie B ożym o b u T e s ta m e n tó w m ie śc i się tr e ś c i, s k ła d a ją c y c h s ię n a p e łn ię p o sta c i i r o li M a tk i J e z u s a i M a tk i sp o - łe c z n śo c i w ie rz ą c y c h , a z a ra z e m n o w e j C ó ry S y jo ń s k ie j r e p r e z e n tu ją c e j w so ­ b ie tę sp o łeczn o ść e s c h a to lo g ic z n ą — K ościół. Z d ru g ie j s tr o n y z n a jd u je m y się c a ły czas w n u rc ie n a u k i K o śc io ła , w ż y w y m k o n ta k c ie z w y p o w ie d z ia m i V a tic a n u m II, M a ria lis C u ltu s czy R e d e m p to r is M a te r i m o żem y m ie ć p o c z u ­ c ie c a łk o w ite g o b e z p ie c z e ń s tw a , że k ro c z y m y z a a u to r e m w ła ś c iw y m i ścież­ k a m i.

P o d z ia ł, k s ią ż k i je s t t r y n i t a r n y n ie ty lk o ze w z g lę d u n a tr z y części, a le n a ro z w a ż a n ia r e l a c ji M a r y i d o O sób T ró jc y Ś w ię te j. A c z k o lw ie k w c a ły m ż y c iu M a tk i B o żej d z ia ła B óg w T ró jc y Ś w ię te j, t o je d n a k u d a ło się z a c h o w a ć c h ro n o lo g ic z n y ro z w ó j w y d a r z e ń w c a ło ś c i ro z w a ż a ń . J e d e n a ś c ie p ie rw s z y c h ro z w a ż a ń o d n o si się do p rz y g o to w a n ia p r z y ję c ia S ło ­ w a p rz e z S ta r e P rz y m ie rz e , w y b ó r i p rz y g o to w a n ie M a r y i i J e j p o w o ła n ie , sz czeg ó ln e o b d a r o w a n ie p rz e z O jc a f r o la A rk i P rz y m ie r z a i g ó ry S y jo n u , w ie rn o ś ć P r a w u , z je d n o c z e n ie m o d lite w n e z B o g iem , z w ia s to w a n ie , ow o ce s p o tk a n ia z B ogiem . W d ru g ie j części p ie rw s z o p la n o w ą p o s ta c ią b ę d z ie S y n B o ży od sw e g o n a r o d z e n ia a ż p o u w ie lb ie n ie i c h r y s to f a n ie , p rz y c z y m a u to r ja k o w ie lk ą c h r y s to f a n ię M a r y i w id z i J e j w n ie b o w a ię c ie . T a część lic z y 19 m e d y ta c ji i z a ty tu ło w a n a z o s ta ła „...i b y ła ta m M atika J e z u s a ” (J 2,1), gd y p ie r w s z a n o s i ty t u ł ,,P a n z T o b ą ” (Ł k 1, 28). T rz e c ia czę ść „ D u c h Ś w ię ty z s tą p i n a C ie b ie ” (Ł k 1,35), z o śm io m a m e d y ta c ja m i, p o św ię c o n a je s t d a ro w i D u c h a S w ite g o w P ię ć d z ie s ią tn ic ę i w M a ry i i p rz e z N ią o r a z w r a z z N ią w c a ły m K o śc ie le . T u je s t m o w a o w ła ś c iw y m k u lc ie O jc a w D u c h u i P r a w ­ d z ie i w ła ś c iw e j czci M a tk i B ożej, o tr y n it a m o - l it u r g ic z n e j in te g r a c ji k u ltu m a r y jn e g o , o s ta tn ie w n io s k i i p o d s u m o w u ją c e z a k o ń c z e n ie , k tó r e s ta n o w i p ię ­ k n e s p o jrz e n ie n a p r z e b y tą d ro g ę , d ro g ę c z y te ln ik a w r a z z a u to r e m w m e ­ d y ta c ja c h c a łe g o ży cia m a r y jn e g o i je d n o c z e śn ie d ro g ę, ja k ą m a iść k u lt w ła ś c iw ie p o ję ty , w k tó r y m sw o je m ie js c e m u s i z n a le ź ć cześć M a tk i O d k u ­ p ic ie la z g o d n ie z p lu r a liz m e m m a rio lo g ic z n y m , n a ja k i w s k a z u ją te k s ty b i ­ b lijn e , czy to b ę d z ie c h r y s to ty p ic z n a m a rio lo g ia św . M a te u s z a , a k c e n tu ją c a szczeg ó ln ie D ziecię ja k o r a c j ę w y w y ż sz e n ia M a tk i, czy m a rio lo g ia o o d c ie n iu b a r d z ie j e k le z jo ty p ic z n y m u św . Ł u k a s z a , g d zie M a r y ja je s t z a p o w ie d z ia n ą w S ta r y m T e s ta m e n c ie ty p ic z n ie C ó rą S y jo n u , u o s o b ie n ie m n o w e g o I z r a e la , p e r s o n if ik a c ją K o śc io ła i n o w e j Je ro z o lim y -M a tk i, czy te ż w u ję c iu J a n o w y m m a rio lo g ia łą c z ą c a M a r y ję ja k o „ N ie w ia s tę ” z „ g o d z in ą ” z b a w c z ą J e z u s a z n a w ią z a n ie m do p ie r w s z e j „ n ie w ia s ty i do „ n ie w ia s ty ” z A p o k a lip s y : n o w a E w a , M a tk a w s z y s tk ic h ż y ją c y c h , sy m b o l i f i g u r a K o śc io ła , o d d a n a z a M a tk ę w te s ta m e n c ie p rz e z O d k u p ic ie la . D u ch o w o ść m a r y jn a m a w ięc ro ż n e d ro g i a u te n ty c z n e do w y b o ru i n ie m u s i sz u k a ć k r ę t y c h ścieżek u c z u c io w e j d e w o c ji i a m a to rs k ie g o k ie r o w n ic tw a „ w id z ą c y c h ” czy u k a z u ją c y c h „ n o w e f a l e ” . A u to r s łu sz n ie p o d k re ś la , że p o g o ń i d z is ia j za n a d z w y c z a jn y m i z n a k a m i i o b ja w ie ­ n ia m i n ie je s t w y ra z e m w ia r y i p o b o żn o ści, lecz b r a k ie m w ia r y i ła tw o w ie r ­ n o śc ią . P a s u je to, j a k sąd zę, do p e w n y c h p rz e ja w ó w n a s z e j p o b o żn o ści, a c z k o l­ w ie k z o sta ło p rz e z k s. p ro f . K u d a s i e w i c z a n a p is a n e w z w ią z k u z ro z w a ­ ż a n ie m , że J e z u s z m a r tw y c h w s ta ły n a jp r a w d o p o d o b n ie j n ie u k a z a ł s ię sw o je j M a tc e , p r z y n a jm n ie j n ic o ty m n ie o a n o to w a n o w N o w y m T e s ta m e n c ie , b o ­ w ie m d la N ie j n ie tr z e b a b y ło w t e n sp o só b u m a c n ia ć w ia r y , a p rz y g o to w a ł P a n o w ie le p ię k n ie js z ą i tr w a ls z ą c h r y s to f a n ię w f o r m ie w n ie b o w z ię c ia . D o N ie j o d n o sz ą s ię w ię c s ło w a J e z u s a : „ B ło g o sła w ie n i, k tó r z y n ie w id z ie li, a u w ie rz y li” (J 20,29). W iele z n a jd u j ę w k sią ż c e m y ś li i ro z w ią z a ń eg zeg e- ty c z n y c h , k tó r e u w a ż a m za p ię k n e i g o d n e z a u w a ż e n ia n p ., że is tn ie je n ie ­ b e z p ie c z e ń stw o a k ty w iz m u , z a b ie g a n ia , ro z g a d a n ia , że lik w id o w a n ie m o m e n ­ tó w ciszy p rz e w id z ia n y c h w li tu r g ii je s t z a b ija n ie m p o b o ż n o śc i (s. 67), że o b o k h y m n ó w n a cześć B oga u M a r y i is tn ie je w ra ż liw o ś ć n a p o tr z e b y sp o ­ łe c z n e (E lż b ie ta , b r a k w in a w K a n ie ), że o b o k z d ro w e j p o b o ż n o śc i lu d o w e j, p ie lg rz y m e k i ś p ie w ó w n ie o d z o w n a je s t k o n te m p la c ja , „ z a c h o w y w a n ie i ro z ­

w a ż a n ie w s e rc u w s z y s tk ic h słó w J e z u s a ” , że ju ż o d o f ia ro w a n ia w ś w ią ty n i ro z p o c z ę ła się d la M a r y i J e j d ro g a k rz y ż o w a , co czy n i z N ie j ja k b y p ie r w s z ą c h rz e ś c ija n k ę i u c z e n n ic ę Je z u s a .

D użo do m y ś le n ia d a ją ja s n o p o k a z a n e k o r e la c je te k s tó w n o w o te s ta m e n - to w y c h m a r y jn y c h z w y p o w ie d z ia m i S t. T e s ta m e n tu , n p . Ł k 1,28— 33 i S o 3,14— 18, że M a r y ja je s t n o w y m I z r a e le m , C ó rą S y jo n u i n o w ą J e r o z o lim ą -M a - t ś ą , w ię c p e r s o n m k a c j ą n o w e g o L u d u B ożego — K o śc io ła . C z a se m w y m o w ­ n e je s t w s k a z a n ie n a te r m in g re c k i, n p . o p ta t iv u s g e n o itó m o i w y ra ż a ją c y r a d o s n ą i p e łn ą e n tu z ja z m u z g o d ę M a r y i p rz y z w ia s to w a n iu , czy im ie s łó w k e c h a rito m é n e o d c z a so w n ik a ty lk o 4 r a z y w y s tę p u ją c e g o w B ib lii, u ż y ty w ty m m ie js c u ja k b y n o w e im ię w ła s n e o k r e ś la ją c e o so b ę p o z d ra w ia n ą w im ie n iu B oga. J a k o z a w o d o w y i z a m iło w a n y n o w o te s ta m e n ta lis ta i eg z e - g e ta n ie z a d o w a la się k o n w e n c jo n a ln y m i, n a w e t p o w sz e c h n ie u ż y w a n y m i p rz e k ła d a m i, g d y w id zi, że n ie o d p o w ia d a ją o n e w p e łn i te k s to w i b ib lijn e m u i n a s tr ę c z a ją w ie rn y m tr u d n o ś c i w c ią ż n ie do k o ń c a ro z w ią z y w a n e . D la p r z y ­ k ła d u : S p r a w a d e c y z ji św . J ó z e f a o d n o ś n ie d o M a tk i B o żej, z a k o ń c z o n a i n t e r ­ w e n c ją B ożego a n io ła w e śn ie . P rz e z a n a liz ę b ib lijn y c h p o ję ć w y ra ż o n y c h w te r m in a c h d ik a io s, d e ig m a tid z e in i a p o ly e in (z a z w y c z a j tłu m a c z o n y c h : s p r a w i e ­ d liw y : n a r a z ić n a z n ie s ła w ie n ie , o d d alić) d o c h o d z i a u t o r d o z ro z u m ie n ia , ż e św . Jó z e f o d c z u w a ł p e re n s z a c u n k u lę k p rz e d ta j e m n i c ą B ożą, z czym z g a ­ d z a się w e z w a n ie „N ie b ó j się p r z y ją ć do sie b ie M a r y i” , że z n a ł ta je m n ic ę i w o b ec tim o r r e v e r e n tia lis w o b lic z u s a c r u m w ą tp liw o ś c i m ia ł n ie co do M a ry i, le c z co do teg o , j a k o n s a m w in ie n się w te j s y tu a c ji z a c h o w a ć ; p o ­ n ie w a ż b y ł s p r a w ie d liw y ” w s e n s ie M a te u sz o w y m , czy li c h c ia ł w y p e łn ić w s z e lk ą w o lę B o żą, ja k o „ u b o g i” P a ń s k i o c z e k iw a ł z tę s k n o tą p rz y jś c ia M e ­ sja sz a , n ie c h c ia ł p rz e s z k a d z a ć s p e łn ia n iu s ię B o ż y c h p la n ó w p rz e z u ja w n ie ­ n ie ta je m n ic y M a r y i (z n a c z e n ie d e ig m a tid z e in ) , p rz e to z a m ie rz a ł się p o ta je m ­ n ie u s u n ą ć , o d ejść, n ie p rz e s z k a z a ć (a p o ly ein ), „ o d d a lić się” . U z a s a d n ie n ie z o d w o ła n ie m się do E u z e b iu s z a z C e z a re i, d o k o n te k s tu itd . w y d a je się z a ­ d o w a la ją c e . I n n y p rz y k ła d , że „ m ie c z ” , k tó r y m a p r z e n ik n ą ć s e rc e M a tk i J e z u s a , to s ą sło w a B o że g ło s z o n e p rz e z J e z u s a , k tó r e „ D z ie w ic a s łu c h a ją c a ” p rz y jm o w a ła i r o z w a la w s e r c u i d ź w ig a ła c o d z ie n n ie k rz y ż n a sw e j D ro d z e K rz y ż o w e j p rz e z c a łe ży cie a ż p o K a lw a rię .

S z c z e g ó ln e w sp o m n ie n ia , w ś r ó d w ie lu b o g a ty c h i p ię k n y c h , a je d n o c z e ś ­ n ie g łę b o k ic h i n ie c z ę sto u ś w ia d a m ia n y c h sobie p o w sz e c h n ie m y śli, w a r te są w e z w a n ia , b y „ p rz y w ró c ić D zie c k o M a tc e ” w ik o n o g r a fii M a tk i J a s n o g ó rs k ie j, k tó r a n a le ż y do ty p u ik o n z w a n y c h H o d e g e tria (P rz e w o d n ic z k a w drodze), n a k tó r y c h M a tk a w s k a z u je r ę k ą n a tr z y m a n e g o E m a n u e la — D ziecię B oże, a O n a je s t p ro to ty p e m K o śc io ła p ro w a d z ą c e g o do C h ry s tu s a . W y n o to w a łe m so b ie w ie le in te r e s u ją c y c h i g o d n y c h p rz y p o m n ie n ia u w a g i o b ja ś n ie ń , ja k ic h n ie s p o tk a się w in n y c h d o ty c h c z a s p o ja w ia ją c y c h się r o z ­ w a ż a n ia c h p o d b u d o w a n y c h ta k g łę b o k ą w ie d z ą b ib lijn ą i te o lo g ic z n ą , lecz n ie sp o só b ic h t u t a j p rz y ta c z a ć . C h ę tn y c z y te ln ik sa m o c e n i w a rto ś ć d zieła, g d y b ę d z ie m ia ł szczęście d o s ta ć je do sw y c h rą k . O by w ię c e j te g o ty p u „ m e d y ­ t a c j i b ib lijn y c h ” m o ż n a b y ło u n a s o tr z y m y w a ć i p rz y ic h p o m o cy n a d S ło ­ w e m B o ży m się w ro z w a ż a n iu p o c h y la ć . J ó z e f W . R o s ïo n O F M C o n v . — W a r s z a w a K le m e n s R IC H T E R (Hg.), D as K o n z il w a r e r s t d e r A n fa n g . D ie B e ­ d e u tu n g d e s II. V a ti k a n u m s f ü r T h e o lo g ie u n d K ir c h e , M a tth ia s - G r ü n e w a ld - -V e rla g , M a in z 1991, s. 245. R e d a k to r e m o m a w ia n e j p o z y c ji, K. R i c h t e r , s y g n a liz u je w p ie r w s z y c h s ło w a c h sw eg o W p r o w a d z e n ia (s. 7) ścisły z w ią z e k te j p u b lik a c ji z w y d a n ą w k ró tc e p o S o b o rz e W a ty k a ń s k im I I p rz e z n ie g o a n a lo g ic z n ą k s ią ż k ą p.t.