"Der Nah- und Enderwartungshorizont in der Apokalypse des heiligen Johannes", Hans Werner Günther, Würzburg 1980 : [recenzja]

Janusz Łach

"Der Nah- und

Enderwartungshorizont in der

Apokalypse des heiligen Johannes",

Hans Werner Günther, Würzburg

1980 : [recenzja]

Collectanea Theologica 52/4, 185-187

j C o lle c ta n e a T h e o lo g ic a 52(1982) fa se . IV H a n s W e r n e r G Ü N T H E R , D er N a h - u n i E n d e r w a r tu n g s h o r iz o n t i n d e r A p o k a ­ ly p s e d e s h e ilig e n J o h a n n a , W ü rz b u r g 1980, E c h te r -V e r la g , s. 315 (F o rsc h u n g z u r B ib e l, t. 41). I n t e r p r e t a c j a A p o k a lip s y p r z y s p a r z a ła z a w sz e w ie lu tr u d n o ś c i e g z e g e to m . J e s t to k s ię g a N o w eg o T e s ta m e n tu , k tó r ą in t e r e s u j ą się n ie ty lk o fa c h o w c y . W y d a n y p rz e d la t y k o m e n ta r z do te j k s ię g i b ib lijn e j o p ra c o w a n y p rz e z ks. p ro f. A. J a n k o w s k i e g o z n ik n ą ł b e z ś la d u z p ó łe k k s ię g a rs k ic h . W ie lk ie z a in te re s o w a n ie w z b u d z iło te ż tłu m a c z e n ie t e j k s ię g i d o k o n a n e p rz e z R. B r a n d s t a e t t e r a . A le z a in te r e s o w a n ie to n ie je s t ty lk o d o m e n ą P o ­ la k ó w . Z a g r a n ic ą u k a z u ją się c ią g le n o w e k o m e n ta r z e o b s z e rn e i k r ó tk ie , k tó r e z n a jd u j ą z a w sz e c h ę tn y c h o d b io rc ó w . U c z e n i i n t e r e s u j ą się ró w n ie ż p ro b le m a m i sz c z e g ó ło w y m i te j k sięg i. W sz y s tk ie o n e s ta n o w ią p ró b y d o t a r ­ c ia do ta je m n ic , ja k ie w k się d z e te j s ą z a w a rte .

D zieło H. G ü n t h e r a je s t d y s e r ta c j ą d o k to r s k ą o b ro n io n ą n a W y d z ia le T e o lo g ic z n y m U n iw e r s y te tu M a k s y m ilia n a w M o n a c h iu m . P r o b le m z a s a d ­ n ic z y , ja k i p o s ta w ił so b ie a u to r ro z p r a w y , je s t je d n y m z ty c h z a g a d n ie ń , od k tó r e g o ro z w ią z a n ia z a le ż y o d c z y ty w a n ie s e n s u c a łe j k się g i. C h o d z i w n im 0 k o n c e p c ję e s c h a to lo g ii w A p o k a lip s ie św . J a n a .

Z n a n e je s t u c z o n y m p rz e k o n a n ie , że w A p o k a lip s ie z a w ie r a się w y r a ź n e p rz e c iw s ta w ie n ie teg o , co ju ż m in ę ło , te m u , co n a s tą p i. M ięd zy ty m i k r a ń c o ­ w y m i g r a n ic a m i is tn ie je sw e g o r o d z a ju n a p ię c ie , k tó r e s t a r a się s c h a r a k te r y ­ zo w a ć a u to r A p o k a lip s y . P o w s ta je c ią g le p y ta n ie : ja k w ła ś c iw ie w id z i św . J a n te n b liż e j n ie o k r e ś lo n y czas m ię d z y ty m , co się ju ż sta ło , a ty m , co b ę ­ dzie s ta n o w iło je g o fin a ł. N a t e n te m a t fo r m u ło w a n o ju ż o d p o w ie d z i, a le są o n e z ró ż n ic o w a n e . A u to r ro z p r a w y o m a w ia je w I. ro z d z ia le s w o je j ro z p r a w y 1 u k a z u je z a r a z e m ic h n ie a d e k w a tn o ś ć w p rz y ta c z a n iu a rg u m e n tó w . J a k m o ż­ n a s ię z o rie n to w a ć z te g o p rz e g lą d u o p in ii i p rz y ta c z a n y c h r a c j i w y p r a c o ­ w a n y c h p rz e z eg z e g e tó w , k tó r e s ta n o w ią w y n ik sto s o w a n y c h d w ó c h m e to d : h is to r ii t r a d y c ji i h is to r ii re lig ii, w n io s k i o k a z u ją się n ie z a d o w a la ją c e d la ­ teg o , że w in t e r p r e t a c j i A p o k a lip s y n ie m o ż n a s to so w a ć ty c h m e to d . S łu ż y ć m o g ą o n e w p ra w d z ie w d o c ie r a n iu do g łę b s z y c h tr e ś c i E w a n g e lii czy D zie­ jó w A p o sto lsk ic h , a le n ie są on e a d e k w a tn e w in t e r p r e t a c j i k s ię g i p o e ty c k ie j, ja k ą je s t A p o k a lip s a . T a w y m a g a b ą d ź s p e c y f ik a c ji ty c h m e to d b ą d ź te ż p o s z u k iw a n ia in n y c h s y s te m ó w b a d a w c z y c h , b a r d z ie j o d p o w ia d a ją c y c h teg o r o d z a ju u tw o ro w i. P rz e d e w s z y s tk im a u to r ro z p r a w y w s k a z a ł n a fa k t, m a ją c y d u ż e z n a c z e ­ n ie w ro z u m ie n iu je g o tr e ś c i: je s t to d zieło je d n e g o tw ó rc y , k tó r y je s t e k s ta ty - k ie m , w iz jo n e r e m . D zieło sw o je k ie r o w a ł on do m n ie js z e j i sp e c y fic z n e j r z e ­ szy o d b io rc ó w , k tó r z y z d o ln i b y li z ro z u m ie ć to, co w k s ię d z e się m ieści. S tw ie r d z ił ta k ż e , że m e to d ę h is to r ii t r a d y c ji m o ż n a b y w b a d a n ia c h n a d t ą k s ię g ą s to so w a ć ty lk o z t ą p o p ra w k ą , iż ch o d zić b ę d z ie r a c z e j o m o ty w a c ję h is to ry c z n ą , a n ie o w s z y s tk ie in n e je j e le m e n ty . W re sz c ie z a u w a ż y ł, że a p o k a lip ty k u m ie ś c iw s z y w s z y s tk o w k r a ń c o w y c h g ra n ic a c h : p o c z ą te k — k o ­ niec, w y p e łn ia ł tę p r z e s tr z e ń w t a k i sp o só b , iż c h a r a k te r y z u j ą c „ u tr a p ie n i a ” u m ie sz c z a je n ie ja k o ob o k sie b ie , ta k , że b a r d z ie j c h a r a k t e r y z u j ą o n e w ogóle to, co się s ta n ie p rz e d k o ń c e m czasó w , a n iż e li k o le jn o ś ć z d a rz e ń . C h a r a k te r a p o k a lip ty c z n y d z ie ła p o le g a b o w ie m n a ty m , że n ie k r e ś li ono d z ie jó w z b a ­ w ie n ia , a le e s c h a to lo g ię z b a w ie n ia , cz y li w k ro c z e n ie .B o g a w d z ie je ś w ia ta i z n is z c z e n ie w n im ty c h p o tęg , k tó r e są M u w ro g ie . U w z g lę d n iw sz y

w y ższe z a ło ż e n ia a u to r r o z p r a w y s tw ie rd z ił, że w k o n s e k w e n c ji tr z e b a o d ­ rz u c ić w s z e lk ie u s iło w a n ia r e k o n s tr u k c j i k o m p o z y c ji d z ie ła . R a c z e j b o w ie m s ą w n im n a g ro m a d z o n e o b ra z y b e z w ię k s z e j s y s te m a ty k i, p la n u czy k o le j­ n o ści.

P o o m ó w ie n iu z a ło ż e ń b a d a w c z y c h a u to r r o z p r a w y p rz e c h o d z i do s y n ­ te ty c z n e g o p r z e d s ta w ia n ia tr e ś c i A p o k a lip s y , w k tó r e j w y ró ż n ia d w a z a s a d ­ n ic z e e le m e n ty , u w z g lę d n io n e z re s z tą w ty t u le r o z p r a w y : to , co n a s t ą p i r y c h ­ ło, o ra z to , co n a s t ą p i o s ta te c z n ie . C h a r a k te r y s t y k ę teg o , „co n a s t ą p i r y c h ło '’ o m a w ia a u to r w ro zd z. I I I ro z p r a w y . U w z g lę d n ia o n t u t a j sz c z e g ó ln ie te k s ty : A p k 1,1.3; 3,11; 6,9— 11; 17,9— 11; 22,6.7.10.17.20, k tó r e w ogóle r y s u ją h o ry z o n ty teg o , co s z y b k o n a s t ą p i ( t u ta j te ż p o d d a je a n a liz ie te k s ty o P a r u z j i: 16,15 i 3,3), n a s tę p n ie te k s ty , k tó r y c h p o d s ta w ą s ą s c h e m a ty sió d e m k i: 1.6,1— 17; 8,1; 11.8,2— 9,21; 10,5— 7; 11.15— 19; I I I . 15,1.5— 8; 16,1— 21; o ra z tz w . czas i c z a ­ s y i p ó ł c zasu : 11,2—3; 14,6.14; 13,5. A u to r p o m ija o m a w ia n ie z a g a d n ie n ia tz w . ty s ią c le tn ie g o k r ó le s tw a , g d y ż o c e n ia to z a g a d n ie n ie ja k o coś s p e c y fic z ­ n e g o , co n a le ż y o m a w ia ć o so b n o (str. 60). W ro zd z. IV . a u to r o m a w ia t e g łó w n e te k s ty A p o k a lip s y , w k tó r y c h p o ­ d a n a z o s ta ła c h a r a k t e r y s t y k a te g o , „co n a s t ą p i o s ta te c z n ie ” . Ó w d r a m a t a p o ­ k a lip ty c z n y p r z e d s ta w io n y z o s ta ł w e d łu g a u to r a r o z p r a w y w tr z e c h e s c h a to ­ lo g ic z n y c h s e r ia c h p la g , o ra z w ta je m n ic z e j lic z b ie czasó w : tr z y i p ó ł c z a ­ sów . A u to r w z ią ł p o d u w a g ę i d o k o n a ł a n a liz y te k s tó w , k tó r e ró w n ie ż z a ­ w i e r a j ą u w a g i o ry c h ło ś c i p a r u z j i; s ą to te k s ty k tó r e z a w ie r a r. V, V I, V II, V I I I , IX , X , X I, o ra z r r . X V i X V I. A n a liz a ty c h te k s tó w n ie m o g ła się o b y ć b e z p r o w a d z e n ia d y s k u s ji z ró ż n y m i p o g lą d a m i u c z o n y c h n a t e m a t t r e ś ­ c i w y p o w ie d z i z a w a r ty c h w ty c h ż e te k s ta c h . N a p o d s ta w ie a n a liz a u to r w y ­ s u n ą ł s z e re g w n io s k ó w , z k tó r y c h je d e n z a s łu g u je n a sz c z e g ó ln ą u w a g ę . O tóż a u t o r A p o k a lip s y c e lo w o t a k d o b ie r a ł tr e ś ć i p o szczeg ó ln e w y p o w ie d z i, a b y w y k a z a ć , że im b a r d z ie j s t a je się r e a l n y i b lis k i m o m e n t o b ja w ie n ia się M o cy i W ie lk o śc i B o g a, ty m in te n s y w n ie js z e je s t d z ia ła n ie Z łeg o (m y s te r io n t e s a n o m ia s — p o r. 2 T es 2,7). N ie u s ta n n ie s ta w ia n e p y ta n i e o czas p a r u z j i i k o n ie c te g o ś w ia ta o ra z n a s t a n ie w ie c z n e g o k r ó le s tw a w A p o k a lip s ie n ie o trz y m a ło o d p o w ie d z i. J e j a u t o r w y r a ż a się o k a te g o r ia c h c z a so w y c h w ła ś c iw ie ty lk o ty m i d w o m a z a ­ s a d n ic z y m i o k re ś le n ia m i: b lis k o i o s ta te c z n ie . O w a b lis k o ś ć je d n a k c h a r a k ­ te r y z o w a n a je s t r a c z e j ty m , że s ta n ie się to n a g le i n ie o c z e k iw a n ie , co te ż w y m a g a od c h rz e ś c ija n c ią g łe j g o to w o śc i i c z u jn o ś c i. N a to m ia s t k o n ie c c z a ­ sów , cz y li to , co n a s t ą p i o s ta te c z n ie , c h a r a k te r y z o w a ć się z n ó w b ę d z ie o s ą ­ d z e n ie m i o c z y sz c z e n ie m w s z y s tk ie g o , co p o c h o d z i od zła. A n a liz y G ü n t h e - r a d o p ro w a d z iły do w y r a ż e n ia tw ie r d z e n ia , że m ię d z y ty m , co b ę d z ie „ b lis ­ k o ” i ty m , co n a s t ą p i „ o s ta te c z n ie ” n ie m a w u ję c iu a u t o r a A p o k a lip s y ż a d n e g o n e u tr a ln e g o „ m ię d z y c z a s u ” . R a c z e j ch o d z i o c h a r a k t e r y s t y k ę d r a m a ­ t u o s ą d u z ła i o s ta te c z n e g o z w y c ię s tw a B oga. J e g o e f e k te m je s t z a is tn ie n ie w c z a s a c h o s ta te c z n y c h k r ó l e s tw a „ d w u n a s tu p le m io n ” , k tó r y m je s t K o śc ió ł J e z u s a C h ry s tu s a . K o śc ió ł t e n n ie m a ż a d n y c h g ra n ic . J e g o je d y n y m K a ­ p ła n e m je s t J e z u s C h ry s tu s . T e n ry s e k le z ja ln y A p o k a lip s y d o s trz e g a n y b y ł zaw sz e . A le m o że n ie z a w sz e p o d k r e ś la n o w y s ta r c z a ją c o z a c h o d z ą c y z w ią ­ ze k o w y c h d w ó c h k o n c e p c ji: e s c h a ty c z n e j i e k le z ja ln e j. B ez je g o u w z g lę d ­ n ie n ia tr e ś ć A p o k a lip s y b y ła b y n ie w ą tp liw ie z u b o ż o n a w s w e j tre ś c i.

R o z p ra w ę H . W. G ü n t h e r a u z u p e łn ia w y k a z s k r ó tó w (str. 282—284), r e g i s te r a u to r ó w c y to w a n y c h (s tr. 285— 289), w y k a z ro z d z ia łó w i w e rs e tó w A p o k a lip s y o m a w ia n y c h w p r a c y (str. 290—297) o ra z w y k a z d z ie ł i a r ty k u łó w c y to w a n y c h w ro z p r a w ie (str. 298—315). T e u z u p e łn ie n ia w d u ż e j m ie rz e u ła ­ tw ia j ą n ie ty lk o s a m ą le k t u r ę ro z p r a w y , a le p rz e d e w s z y s tk im p ó ź n ie jsz e w y k o rz y s ty w a n ie je j fr a g m e n tó w w e w ła s n y c h n a u k o w y c h o p ra c o w a n ia c h . O c zy w iście a u to r n ie u s tr z e g ł się t u t a j ró ż n y c h b łę d ó w w p o d a w a n iu ta k ty tu łó w ro z p r a w , ja k te ż s tro n ic , do k tó r y c h o d sy ła c z y te ln ik a . B a rd z o lic z n e i in te r e s u ją c e s ą p rz y p is y ro z p r a w y . A u to r w y k a z a ł w n ic h

186

RECEN ZJE

RECEN ZJE

₁₈₇

d o s k o n a lą z n a jo m o ś ć d o ty c h c z a s o w y c h b a d a ń i ic h w y n ik ó w o c zy w iście w r a ­ m a c h t e j l i t e r a t u r y , k tó r a b y ła m u d o s tę p n a z r a c j i ję z y k o w y c h . A u to r n ie z n a n p . k o m e n t a r z a p o ls k ie g o u czo n eg o k s . A. J a n k o w s k i e g o (P o z n a ń 1959), n ie c y tu je ró w n ie ż ro z p r a w y h a b ilita c y jn e j k s. L. S t e f a n i a k a (P o z n a ń 1957).

T ru d n o sp o d z ie w a ć się, ż e b y d zieło G ü n t h e r a d o c z e k a ło się p r z e k ła d u n a ję z y k p o ls k i, S a m a u to r n ie ro ś c i so b ie z r e s z tą p r e t e n s ji do św ia to w e g o z a s ię g u s w e j p ra c y . A le ze w z g lę d u n a f r a p u ją c y te m a t, sp o só b je g o p r z e d ­ s ta w ie n ia o ra z z t e j sz c z e g ó ln ie ra c ji, że r o z p r a w a w z b u d z a n a d z ie je n a d o ­ ta r c ie do c zęścio w eg o ch o c ia ż z ro z u m ie n ia A p o k a lip s y , b ę d z ie o n a c z y ta n a i p rz y c z y n i s ię z p e w n o ś c ią do p o w s ta n ia in n y c h d z ie ł o A p o k a lip s ie .

k s. J a n Ł a c h , W a r s z a w a P in c h a s L A P ID E — C a rl F r i e d r ic h v o n W E IZ S Ä C K E R , D ie S e lig p r e is u n g e n . E in G la u b e n s g e s p r ä c h , S t u t t g a r t —M ü n c h e n 1980, C a iv e r V e rla g — K ö se l- -V e rla g , s. 102. N ie w ie lk ie to d zieło z a w ie r a p r z e d r u k z a r e je s tr o w a n e j n a ta ś m ie m a g n e ­ to fo n o w e j ro z m o w y d w ó c h u c z o n y c h : 'k a to lic k ie g o (C. F . v o n W e i z s a ­ k e r) i ż y d o w sk ie g o (P. L a p i d e ) . P u n k te m w y jś c ia do d y s k u s ji je s t te k s t b ło g o s ła w ie ń s tw z a w a r ty c h w e w a n g e lii św . M a te u s z a (5,1— 12). O n e te ż s ta ­ n o w ią p r z e d m io t ro z w a ż a ń . P o c z ą te k ro z m o w y p o p rz e d z o n o te k s te m b ło g o ­ s ła w ie ń s tw e w a n g e lijn y c h w d w ó c h w e r s ja c h : p ie r w s z a je s t p rz e k ła d e m C. F . v o n W e iz s ä e k e ra , c z y li je d n e g o z ro z m ó w c ó w , d r u g a n a to m ia s t je s t d z ie łe m je g o p r a d z i a d k a (C a rl W.). R ó ż n ią się on e w k ilk u szczeg ó łach .

R o z m o w ę ro z p o c z y n a L a p id e , n a w ią z u ją c do w c z e ś n ie js z e j p r a c y W e iz - s ä c k e r a , w k tó r e j p rz y z n a ł, że b ło g o s ła w ie ń s tw a s ą p u n k te m c e n tr a ln y m c a ­ łeg o K a z a n ia n a g ó rze. D o te g o s p o s trz e ż e n ia n a w ią z a ł w o d p o w ie d z i W eiz­ s ä c k e r i w y z n a ł, że — je ś li w ogóle t a k m o ż n a k la s y fik o w a ć — K a z a n ie n a g ó rz e p o s ia d a z c a łe j B ib lii n a jw y ż s z ą w a g ę i w a rto ś ć , a to tw ie r d z e n ie n a j ­ b a r d z ie j o d n o si się w ła ś n ie do b ło g o s ła w ie ń s tw . W n ic h p rz e c ie ż n ie m a n a ­ k a z u : „ p o w in ie n e ś ” , n ie m a te ż tw ie r d z e n ia „m ożesz, a lb o w ie m p o w in ie n e ś ” . C z y ta m y w n ic h n a to m ia s t: „ je s te ś b ło g o s ła w io n y , g d y w p ro w a d z a s z p o k ó j, m o żesz b y ć n a z w a n y S y n e m B o ż y m ” . B ło g o s ła w ie ń s tw a to n ie o b ie tn ic e — p rz y sz ło ść , a le te r a ź n ie js z o ś ć . J u ż z a ra z w e w s tę p ie w s k a z u je n a t ę _ te r a ź ­ n ie js z o ś ć s tw ie rd z e n ie , że „ J e z u s w s tą p i ł n a G ó rę ” . O w o s tw ie rd z e n ie je s t z a ra z e m ś w ia d e c tw e m n a d e jś c ia n o w e j rz e c z y w is to ś c i w s to s u n k u do s ta r e j, ja k a s ię r e a liz o w a ła n a S y n a ju . A le ch o ć o n a je s t n o w a , n ie p r z e k r e ś la p r z e ­ cież s ta r e j, do k tó r e j w y ra ź n ie n a w ią z u je ty m s a m y m g e s te m w s tą p i e n ia n a G ó rę.

J a k Iz r a e l p o d S y n a je m m ia ł się s ta ć e li tą ś w ia ta , t a k ró w n ie ż J e z u s , s w o ic h s łu c h a c z y t a k ą e litą z a m ie rz y ł u c z y n ić . O w i o ch lo i s ta ć się m a j ą — j a k L a p id e z a u w a ż a — s o lą zie m i, t ą n ie w ie lk ą c z ą s tk ą , k tó r a n a d a je sm a k cało ści. P rz e z t ę n ie w ie lk ą c z ą s tk ę m ó w i je d n a k J e z u s d o w s z y s tk ic h lu d zi. T a k ro z u m ia ła i ro z u m ie o ch lo i c h r z e ś c ija ń s k a tr a d y c ja . T e n cel w y z n a c z o n y z o s ta ł k ie d y ś n a ro d o w i iz r a e ls k ie m u . O n te ż m ia ł — ja k to p rz y p o m n ia ł L a p id e — z a d a n ie w o b e c w s z y s tk ic h lu d z i: p rz e k a z a ć im e to s b ib lijn y . To m a j ą w sp o só b d o s k o n a ły s p e łn ia ć w s z y sc y lu d zie. O k a z u je się, że n ie je s t to ła tw e . O n ie k tó r y c h ty lk o się sły szy , że są b o h a te r a m i ta k ie g o o d p o w ie ­ d z ia ln e g o d z ia ła n ia d la in n y c h .

D a ls z a d y s k u s ja d w ó c h u c z o n y c h to c z y ła się w o k ó ł z a is tn ie n ia K ró le s tw a B ożego. L a p id e z a u w a ż y ł, że ty lk o , w d w ó c h b ło g o s ła w ie ń s tw a c h — w p ie r w ­ sz y m i p r z e d o s ta tn im je s t m o w a o te r a ź n ie js z o ś c i. O d n o si się to do t e r a ź ­ n ie js z o ś c i K ró le s tw a . D o d a ł ró w n ie ż L a p id e u w a g ę , że w ję z y k u h e b r a js k im n ie k ła d z ie się t a k w ie lk ie g o n a c is k u n a p rz e sz ło ść , te r a ź n ie js z o ś ć czy p r z y ­ szłość. J e ś li je s t m o w a o te r a ź n ie js z o ś c i, to w ła ś c iw ie m o ż n a to ro z u m ie ć