Zbigniew Bania
"Veit Stoss. Der Krakauer
Marienaltar", opisał i wyjaśnił Veit
Funk, Freiburg-Basel-Wien 1985 :
[recenzja]
Collectanea Theologica 57/3, 189-190
R E C E N Z JE
n ik a , że w s z y s tk ie te lis ty z n a jd u j ą się w d z is ie jsz y m k a n o n ic z n y m liście do F ilip ia n . O p ró cz te g o w ia d o m o p rz e c ie ż , że u ż y ty p rz e z św . P o lik a r p a te r m in e p is to la i m o że o zn a c z a ć je d e n d o k u m e n t.
N ie m o ż n a w ię c w y w o d ó w R. P e s c h a u w a ż a ć z a p e w n ik . T y m b a r d z ie j że is tn ie je w ie le p o w a ż n y c h r a c j i p r z e m a w ia ją c y c h za je d n o ś c ią li te r a c k ą lis tu do F ilip ia n . C h o c ia ż b y c iąg ło ść k ilk u te m a tó w p r z e w ija ją c y c h się p rz e z w s z y s tk ie ro z d z ia ły lis tu , ta k i c h j a k ra d o ś ć lu b te ż z a tr o s k a n ie g m in y o lo sy A p o sto ła . Z a ła m a n ia w s ty lu i tr e ś c i li s t u z n a jd u j ą się n ie ty lk o w liście do F ilip ia n . S ą on e d o s trz e g a ln e ta k ż e w in n y c h lis ta c h św . P a w ła , np. R z 16, 17; 1 T e s 2, 15; 1 K o r 15, 58. M ogły b y ć o n e sp o w o d o w a n e p r z e r w ą w d y k to w a n iu lis tu . O p ró c z teg o , g d y b y l i s t n a sz s ta n o w ił p ó ź n ie js z ą k o m p ila c ję , to a n o n im o w y r e d a k t o r p o s ta r a łb y się z a p e w n e o s ta r a n n ie js z e z a ta r c ie ta k w id o c z n y c h , n a r z u c a ją c y c h się ró żn ic.
W y d a je się w ię c , że s p r a w y je d n o ś c i li te r a c k ie j lis tu do F il ip i a n n ie m o ż n a jesz c z e u w a ż a ć z a d e fin ity w n ie ro z s trz y g n ię tą . N ie m n ie j r e c e n z o w a n a p r a c a p o s ia d a w ie le n ie w ą tp liw y c h w a rto ś c i. J e s t p rz y c z y n k ie m do b a d a ń n a d s t r u k t u r ą lis tó w św . P a w ła . P rz y b liż a c z y te ln ik o w i p o s ta ć A p o sto ła , p o z w a la g łę b ie j w n ik n ą ć w tr e ś ć jeg o lis tó w o ra z le p ie j z ro z u m ie ć w ie le p ro b le m ó w w n ic h z a w a rty c h .
ks. J a n H a ra sim , W a r s z a w a
V e it S to ss. D er K r a k a u e r M a r ie n a lta r, o p is a ł i w y ja ś n ił V e it F u n k , F r e i
b u rg - B a s e l-W ie n 1985, V e rla g H e r d e r , s. 132, 48 c a ło s tro n ic o w y c h f o to g ra fii b a r w n y c h o ra z 17 fo to g r a f ii c z a rn o b ia ły c h .
J a k ż e n ie w ie le je s t w P o ls c e d z ie ł s z tu k i, k tó r e b y ły b y u w z g lę d n ia n e w n a u k o w y c h b ą d ź p o p u la r n y c h s y n te z a c h d z ie jó w s z tu k i e u r o p e js k ie j. Do ta k ic h n a le ż y o łta rz g łó w n y k r a k o w s k ie g o k o śc io ła f a r n e g o p o d w e z w a n ie m W n ie b o w z ię c ia N a jś w ię ts z e j P a n n y M a r y i (M a ria c k i). O łta rz te n je s t d z ie łe m n ie m ie c k ie g o a r t y s ty , k tó r e g o im ię b rz m ia ło W it, z aś n a z w is k o o k re ś la n e b y ło n a jc z ę ś c ie j w d w u w e r s ja c h : S to sz lu b S tw o sz. P r z y b y ł on do K ra k o w a z N o ry m b e r g i o k o ło 1477 r . N a d s w y m d z ie łe m p r a c o w a ł 12 la t, a K ra k ó w o p u ś c ił w 1496 r. O p ró cz o łta rz a s tw o r z y ł w P o ls c e in n e w s p a n ia łe rz e ź b y , m .in. n a g r o b k i k r ó la K a z im ie rz a J a g ie llo ń c z y k a , b is k u p a P io t r a z B n in a , a r c y b is k u p a Z b ig n ie w a O le śn ic k ie g o , k r u c y f ik s d la k o śc io ła M a ria c k ie g o f u n d a c ji H e n r y k a S la c k e r a . P o p o w ro c ie do N o ry m b e r g i ju ż n ie w y k o n a ł ty lu w s p a n ia ły c h dzieł, a o s z u k a n y i n a p ię tn o w a n y z m a r ł z g o rz k n ia ły w s ę d z i w y m w ie k u w p o ło w ie w rz e ś n ia 1533 ro k u .
R a n g a a r ty s ty c z n a tw ó rc z o ś c i S tw o sz a , je j p o z y c ja w sz tu c e e u r o p e js k ie j tłu m a c z y s ta łe z a in te re s o w a n ie n ią h is to r y k ó w sz tu k i. N a u k o w e o p ra c o w a n ia , p rz y c z y n k i u ś c iś la ją c e w ie d z ę o ż y c iu i tw ó rc z o ś c i m is tr z a W ita u k a z u ją się od p o n a d s tu la t. P o d ru g ie j w o jn ie ś w ia to w e j je d n a k p r a c e p o ls k ic h h is to r y k ó w s z tu k i w y d a ją się n a jw a rto ś c io w s z e . S tu d ia i o b s z e rn e m o n o g r a fie S zczęsn eg o D e tlo f fa ,1 Z d z is ła w a K ę p iń s k ie g o 2, P io t r a S k u b is z e w s k ie g o 3, M a r ii Ł o d y ń s k ie j-K o s iń s k ie j 4 s ta n o w ią n a jp o w a ż n ie js z y w k ła d w p ro c e s p o z n a w a n ia i w y ja ś n i a n ia s z tu k i S tw o sza.
W 1983 r o k u m i ja ł a 450 ro c z n ic a ś m ie rc i te g o a r t y s ty . W ty m te ż r o k u u k o ń c z o n o r e s ta u r a c j ę o łta rz a , z aś w d w a l a t a p ó ź n ie j u k a z a ła się w R F N p ię k n ie w y d a n a k s ią ż k a o c h a r a k te r z e a lb u m o w y m p o św ię c o n a o łta rz o w i M a r ia c k ie m u . A u to r e m te k s t u o ra z o b s z e rn e g o k o m e n ta r z a do z d ję ć je s t V e it F u n k .
N a p o ls k im c z y te ln ik u n ie z w y k łe w ra ż e n ie w y w ie ra w s p a n ia ła sz a ta g ra f ic z n a , zw ła sz c z a 48 c a ło s tro n ic o w y c h f o to g ra fii b ra w n y c h , z n a k o m ic ie u k a z u ją c y c h b o g a c tw o k o lo ry s ty c z n e o d r e s ta u ro w a n e g o o łta r z a , b ę d ą c e g o je d n o c z e ś n ie a r c y d z ie łe m m a l a r s tw a i rz e ź b y . Z in f o r m a c ji n a s k r z y d e łk a c h o b w o lu ty d o w ia d u je m y się, że a u to r a m i z d ję ć b y li p o ls c y fo to g ra fic y — n ie s t e ty n ie p o d a n o ic h n a z w is k . S zk o d a, że o s ta tn ie o b sz e rn e a lb u m o w e o p r a
19 0 R E C E N Z JE
c o w a n ia p o ls k ie Z d z is ła w a K ę p iń sk ie g o i T a d e u s z a C h r z a n o w s k ie g o 5 n ie m o g ą n a w e t w części k o n k u r o w a ć z p o z io m e m e d y to r s tw a z a p re z e n to w a n e g o w te j k siążce. K o lo ro w e z d ję c ia u k a z u ją w n ę tr z e k o śc io ła z o łta rz e m , o łta rz z z a m k n ię ty m i i o tw a r ty m i s k rz y d ła m i, p o szczeg ó ln e k w a te r y o ra z w ie le w y b r a n y c h szczeg ó łó w . I l u s t r a c j e c z a rn o b ia łe z n a jd u j ą się w ty c h c z ę śc ia c h k s ią ż k i, k tó r e n ie d o ty c z ą b e z p o śre d n io o łta rz a .
K s ią ż k a p o d z ie lo n a je s t n a tr z y części. P ie r w s z a i tr z e c ia (s tro n 26 i 14) s ta n o w ią o g ó ln e w p ro w a d z e n ie w ż y c io ry s M istrz a , w p r o b le m a ty k ę z a le ż n o ści fo r m a ln y c h jeg o s z tu k i o ra z o m ó w ie n ie in n y c h dzieł. N a jw ię c e j m ie js c a p o ś w ię c ił a u to r o czy w iście s a m e m u o łta rz o w i (80 s tro n ). P o k r ó tk o z a p re z e n to w a n e j h is to r ii o b ie k tu n a s tę p u je szczegółow e o m ó w ie n ie jeg o k o le jn y c h czę śc i: p re d e lli, k w a te r z a m k n ię te g o i o tw a rte g o o łta rz a , sc e n ś ro d k o w e j sz a fy o raz z w ie ń c z e n ia . W o p a rc iu o lic z n ie c y to w a n e te k s ty b ib lijn e i a p o k r y f ic z n e a u to r d o k ła d n ie tłu m a c z y ik o n o g r a fię p o szczeg ó ln y ch p r z e d s ta w ie ń . N ie je s t to s u c h y w y k ła d w y ja ś n ia ją c y ic h z n a c z e n ie , a le w ro z b u d o w a n y , n ie m a l e p ic k i sp o só b u k a z y w a n e są n ie ty lk o w y d a rz e n ia , a le ta k ż e ic h g łę b o k i te o lo g ic z n y sen s, r o la i z n a c z e n ie M a r y i w d z ie ja c h z b a w ie n ia . W y ja ś n ie n ia t e m a ją z p e w n o ś c ią w ię k s z e z n a c z e n ie n a te r e n ie n ie m ie c k im k a to lic k im i p r o te s ta n c k im n iż w P o lsce.
N a k o ń c u k s ią ż k i z a m ie sz c z o n y z o s ta ł sto s u n k o w o n ie w ie lk i sp is l i t e r a tu r y , k tó r ą F u n k w y k o r z y s ta ł w p rz y g o to w a n iu w ła sn e g o te k s tu . W śró d ty c h p o z y c ji z n a jd u je się je d n a p o ls k a Z. K ę p iń sk ie g o , p r z e tłu m a c z o n a ró w n ie ż n a n ie m ie c k i. Z p e w n o ś c ią k s ią ż k a t a b y ła g łó w n y m ź ró d łe m , z k tó r e g o c z e rp a ł F u n k , p rz e d s ta w io n a b o w ie m p rz e z n ie g o in t e r p r e ta c ja ik o n o g ra fic z n a o łta r z a je s t n ie ty lk o w tr e ś c i, a le i w m e to d z ie z g o d n a z z a p re z e n to w a n ą p rz e z K ę p iń sk ie g o w sw y m p o m n ik o w y m d ziele. N a le ż y ż a ło w a ć , że F u n k n ie u w z g lę d n ił n o w a to rs k ie g o s tu d iu m P . S k u b is z e w s k ie g o o s ty lu W ita S tw o sz a , ja k ie u k a z a ło się po r a z p ie rw s z y po n ie m ie c k u w 1978 ro k u , n ie z a z n a jo m ił się ró w n ie ż z p r a c ą M. Ł o d y ń s k ie j-K o s iń s k ie j z 1981 r o k u , o b s z e r n ie s tre s z c z o n e j w ję z y k u fr a n c u s k im , w o d k ry w c z y sp o só b u k a z u ją c e j p r o b le m a ty k ę ik o n o g r a fic z n ą o łta rz a . J e s te ś m y je d n a k b a rd z ie j w y ro z u m ia li w o b e c ty c h b ra k ó w , g d y u ś w ia d o m im y so b ie, że k s ią ż k a F u n k a m a n a c e lu u p o w s z e c h n ie n ie w k r a j a c h ję z y k a n ie m ie c k ie g o z n a jo m o śc i je d n e g o z a r c y d z ie ł s z tu k i p ó ź n o śre d n io w ie c z n e j.
P o ls k ie g o c z y te ln ik a m oże ra z ić , że ty lk o w m a ło z n a c z ą c y c h w z m ia n k a c h w s p o m n ia n o o in n y c h p o w s ta ły c h w P o ls c e d z ie ła c h W ita S tw o sz a , p o d czas g d y s to su n k o w o o b sz e rn ie o m ó w io n o te , k tó r e w y k o n a ł n a te r e n ie N iem iec. T y m c z a s e m n ie m a l w sz y sc y b a d a c z e tw ó rc z o ś c i M is trz a są zg o d n i, że n a j w s p a n ia ls z y o k re s jeg o tw ó rc z o ś c i p r z y p a d a n a czas p o b y tu w K ra k o w ie , g d y ż a n i w c z e śn ie j, a n i p ó ź n ie j n ie s tw o r z y ł on d z ie ł im d o ró w n u ją c y c h . Z b ig n ie w B a n ia , W ars, a w a 1 S. D e t t ł o f f , W it S tw o s z , W ro c ła w 1961. 2 Z. K ę p i ń s k i , W it S tw o s z , W a rs z a w a 1981. 3 P . S k u b i s z e w s k i , D er S til d e s V e it S to s s , Z e its c h r if t f ü r K u n s t g e s c h ic h te 41 (1978). T łu m a c z e n ie p o ls k ie w : W it S tw o s z . S tu d ia o s z tu c e i r e c e p c ji, W a rs z a w a -P o z n a ń 1986. 4 M. Ł o d y ń s k a - K o s i ń s k a , „ In g e n iu m e t L a b o r ”. U w a g i o c e c h a c h n o w a to r s k ic h o łta rza M a ria c k ie g o W ita S tw o s z a , B iu le ty n H is to rii
S z tu k i 43 (1981).
s T. C h r z a n o w s k i , O łta r z M a r ia c k i W ita S tw o s z a , W a rs z a w a 1985. J o s e f S C H A R B E R T , G e n e sis 12— 50, W ü rz b u r g 1986, E c h te r V e rla g , s. 121— 308 (D ie N e u e E c h te r B ib e l. K o m m e n ta r z u m A lt e n T e s ta m e n t, w y d . b p d r J o s e f G. P l ö g e r i p ro f. d r J o s e f S c h r e i n e r , z. 16).
