Grzegorz Rudziński
Lista rangowa słownictwa tekstów
naukowych z dziedziny ochrony
środowiska jako pomoc w nauczaniu
języka specjalistycznego
Acta Universitatis Lodziensis. Kształcenie Polonistyczne Cudzoziemców 12,
93-107
A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S
K SZTA ŁC EN IE PO LO NISTY CZNE CU DZOZIEM CÓ W 12, 2002
G rzeg o rz R u d z iń s k i
L IS T A R A N G O W A SŁ O W N IC T W A T E K ST Ó W N A U K O W Y C H Z D Z IE D Z IN Y O C H R O N Y Ś R O D O W IS K A J A K O P O M O C
W N A U C Z A N IU J Ę Z Y K A S P E C J A L IS T Y C Z N E G O
S ta ty sty c zn e b a d a n ia zjaw isk ję z y k o w y c h zaczęły się n a g ru n c ie filo lo g ii i z ro d z iły się ze sp o strze ż en ia, iż ró ż n e fra g m e n ty B ib lii s ą z re d a g o w a n e z u ży ciem ró ż n y c h z a s o b ó w sło w n ictw a. P o ró w n y w a n ie in w e n ta rz y fo rm d o p ro w a d z iło d o o d k ry c ia in d y w id u a ln y c h ilo ścio w y ch c h a r a k te r y s ty k sło w n ic tw a p o s z c z e g ó ln y c h a u to r ó w i u m o ż liw iło n a p rz y k ła d z b u d o w a n ie p ro c e d u r o rz e k a n ia a u to rs tw a te k stó w .
P o c z ą tk i ty c h d z ia ła ń sięg ają X IX s tu le cia , n a to m ia s t w X X w . n a p o lu s ta ty sty k i ję z y k o zn a w c ze j d o k o n a n o z n ac z ą cy c h o d k ry ć sy ste m o w y c h , n a z w an y ch p ra w a m i staty sty c z n y m i, j a k n p . p ra w o Z i p f a 1. B a d a n ia p o le g a ły n a o d n alezien iu p o w ta rz ając y c h się relacji ilościow ych z ac h o d z ą cy c h p o m ięd zy p o szczeg ó ln y m i ele m en ta m i te k stó w . O k re s II w o jn y św iato w ej s k ie ro w a ł n a staty sty k ę ję zy k o zn aw czą u w ag ę z m ilitary zo w an y ch k ry p to lo g ó w , c o zacieśniło zw iązki b a d a ń jęz y k o zn a w c zy c h ze sto so w a n ie m p ro c e d u r s ta ty sty c z n y c h . Z k o le i p o w o jn ie, w in te g ru ją c y m się św iecie, ro s n ą c a lic z b a k o n ta k tó w m ię d z y n a ro d o w y c h s tw o rz y ła z ac h ę tę d o n a u k i ję z y k ó w o b c y ch - co zn ó w sk iero w ało u w a g ę n a m e to d y s ta ty sty c z n e , k tó re m o g ą b yć p o m o c n e p rz y u sta la n iu z a so b ó w sło w n ik o w y ch d la p o szc z eg ó ln y ch p o z io m ó w n a u c z a n ia . In te n sy w n y w sp ó łcześn ie ro zw ó j g lo tto d y d a k ty k i p o w o d u je , że c o ra z c h ętn iej sięgam y p o in s tru m e n ty s taty sty c z n e w celu ro z strz y g n ię c ia ro z m a ity c h kw estii z w iąz a n y c h n ie ty lk o z d o b o re m s ło w n ictw a , ale ta k ż e z p r o g ra m o w a n ie m p ro c e su n a u c z a n ia . P o c z ą te k ta k ie g o p o d e jśc ia w y z n a c z a ju ż
B a sic E n g lish 2, c h o ć d o d ziś b a d a n i a s ta ty sty c z n e w id z ia n e są p rz e d e
w szy stk im ja k o m e to d a w y ty c za n ia sło w n ik ó w m in im u m .
1 K onsekwencje szerokiego zastosowania statystyki, także do objaśniania procesów dia- chronicznych, przedstawia W . M a ń c z a k , Z zagadnień językoznaw stw a ogólnego, W rocaw 1970.
2 C. K . O g d e n , Basic English. A General Introduction with Rules and Grammar, London 1944.
9 4 Grzegorz Rudziński
G ru n to w n e b a d a n ia s taty sty c z n e n a d p o lszc z y z n ą o tw ie ra cy k l 5 to m ó w
L is t fr e k w e n c y jn y c h 3 s p o rz ą d z o n y c h z m a te ria łó w z e b ra n y c h w la ta c h
sześćd ziesiąty ch ze ź ró d e ł p isan y c h , u z u p e łn io n y k o le jn y m i d w o m a to m a m i po lszczy zn y m ó w io n e j4· i p o d s u m o w a n y w sy n tety czn y m o p ra c o w a n iu ja k o :
S ło w n ik frek w e n cy jn y p o lszc zyzn y współczesnej5 N iezależnie o d nich p ro w a d z o n e
b y ły b a d a n ia p rzez W alereg o Pisarka® i Jad w ig ę S a m b o r7. K o le jn y k r o k to to m list frek w e n c y jn y ch o p isu ją cy c h sło w n ictw o p ro g ra m ó w telew izy jn y ch p rz y g o to w y w a n y w K ra k o w ie p o d k ie ru n k ie m p ro f. Z o fii K u rz o w e j8.
Z m a te ria łó w S ło w n ik a fr e k w e n c y jn e g o i k o m p u te ro w y c h w y d ru k ó w 1500 n ajczęstszy ch słów z telew izji p o w stały trz y listy 9 d la trz e c h p o z io m ó w n a u c z a n ia , p rz y czy m p ie rw sza z n ich z o sta ła ju ż o p ra c o w a n a ja k o z n a n y p o w szech n ie S ło w n ik m in im u m 10, a ta k ż e ja k o In d e k s a te rg o 11.
U ży cie m e to d y staty sty c z n ej p o z w a la n iek ied y n a osiąg n ięcie fra p u ją c y c h re z u lta tó w . P rz y k ła d o w o , sp o jrzen ie n a ilość sło w n ictw a a n a to m ic z n e g o w te k s ta c h p o ezji w spółczesnej su g ero w a ć m o ż e użycie tej g ru p y te k stó w ja k o a tra k c y jn e g o m a te ria łu d y d a k ty c z n e g o n a p o z io m ie p o n a d p ro g o w y m , n iew y sp e c ja lizo w a n y m , p rz e d p o d a n ie m słu ch a c z o m m a te ria łu te k stó w sp e cja listy c z n y c h 12.
O b sz a re m g lo tto d y d a k ty k i, n a k tó ry m zn ajo m o ść staty sty c z n eg o ro z k ła d u sło w n ictw a w te k sta c h m a szczególne zn aczen ie, je s t n a u c z a n ie ję z y k ó w o b c y ch d o celów sp ecjaln y ch (zaw o d o w y ch ), gd y c h o d z i b ard ziej o n a u cz a n ie
3 I. K u r c z , A. L e w i c k i , W. M a s ł o w s k i , J. S a m b o r , J. W o r o n c z a k , Słownictwo
współczesnego języ k a polskiego. L isty frekwencyjne, t. 1-5, Warszawa 1974-1977.
4 H. Z g ó ł k o w a , Słownictwo współczesnej polszczyzn y mówionej. L ista frekw encyjna
i rangowa, Poznań 1983. H. Z g ó ł k o w a , K. B u ł c z y ń s k a , Słownictwo dzieci w wieku przedszkolnym . L isty frekwencyjne, Poznań 1987.
s I. K u r c z , A. L e w i c k i , J. S a m b o r , K. S z a f r a n , J. W o r o n c z a k , Słownik
frekw encyjny polszczyzn y współczesnej, Kraków 1990.
e W. P i s a r e k , Frekwencja wyrazów w prasie. Wiadomości - kom entarze — reportaże, K raków 1972.
I Należy powołać się tu na pracę z racji jej szczególnego odniesienia d o tekstów współczesnej polszczyzny: J. S a m b o r , O słownictwie statystycznie rzadkim. Na materiale deryw atów we
współczesnej publicystyce polskiej, Warszawa 1975. Inne prace badawcze tej autorki dotyczyły
np. tekstu Pana Tadeusza.
H Por.: H. Z g ó ł k o w a , Dobór słownictwa do nauczania języ k a polskiego ja k o obcego, [w:]
Program y nauczania ję z y k a polskiego ja k o obcego, red. W. M iodunka. Kraków 1993, s. 32-105,
s. 35.
9 Ibidem, s. 66-105.
10 Z. K u r z o w a , H. Z g ó ł k o w a , Słownik minimum współczesnej polszczyzny, Poznań 1992. II G. R u d z i ń s k i , Indeks a tergo do Słownika minimum współczesnej p o lszczyzn y
Z . K urzow ej i H . Zgółkow ej, „A cta Universitatis Lodziensis” , K ształcenie Polonistyczne
Cudzoziemców, z. 10. Łódź 1998, s. 403-413.
13 Sugestię takiego rozwiązania przedstawia H. Z g ó ł k o w a , N azw y części ciała w nauczaniu
ję z y k a polskiego ja k o obcego, [w:] M erytoryczne kształcenie Polaków z e Wschodu, red. Jan
L isia rangowa słownictwa tekstów naukowych 9 5
w y b ra n y c h sp ecjalisty czn y ch o d m ia n ję z y k a , a n ie w y łączn ie je g o o d m ia n y n ajo g ó ln iejszej. N a g ru n c ie an g listy k i m ó w i się w ta k im p r z y p a d k u o E S P - E n g lish f o r S p e c ific Purposes', w g lo tto d y d a k ty c e n ie m ie ck iej (ta k ż e a u stria ck ie j) o „ F achsprache”. N a g ru n c ie p o lo n is ty k i z a g a d n ie n ie n ie je s t d o k o ń c a teo re ty c zn ie ro z p ra c o w a n e - pisze o ty m S ta n isła w W o jn ic k i13 - c h o ć p ra k ty c z n ie realizow ane je st ju ż o d k o ń c a la t pięćdziesiątych w S tu d iu m J ę z y k a P o lsk ieg o d la C u d zo z ie m c ó w U Ł w tra k c ie ję z y k o w o -m e ry to ry c z n e g o p rz y g o to w a n ia s tu d e n tó w cu d zo z ie m c ó w d o d z ie n n y c h stu d ió w w yższych w Polsce.
P o lo n i s ta n a u c z a ją c y ję z y k a p o lsk ie g o j a k o o b c e g o , szc z eg ó ln ie n a le k to ra c ie z a g ra n ic z n y m , g d zie n ie m a w s p a rc ia ze s tro n y n a u c z y c ie li- -p rze d m io to w c ó w , sk a z a n y je s t n a c h w a le b n ą ro lę p o lih is to ra , gdy z m u sz o n y je s t z r ó w n ą s w o b o d ą p rz e d s ta w ia ć s łu c h a c z o m s u b te ln o ś ć p o e m a tó w W isław y S zy m b o rsk iej, szczególny c h a r a k te r p ism te o lo g ic zn y c h K a r o la W ojtyły, czy p o m y sło w o ść p ro g ra m ó w ek o n o m iczn y ch L e szk a B alce ro w ic z a 14. W ta k ie j sy tu ac ji o p ra c o w a n ie list ra n g o w y c h sło w n ictw a z p o szc z eg ó l n y ch d z ie d zin n a u k i je s t d la p o lo n is ty z n a c z ą c ą p o m o c ą w p rz y g o to w a n iu m a te ria łó w d o n a u c z a n ia . R o lę tak iej p o m o c y , j a k d o tą d , p e łn ić m o g ą o p ra c o w a n e p rz e z M a rię R a c h w a ło w ą listy frek w e n c y jn e sło w n ic tw a te k s tó w n a u k o w y c h 15. O b e jm u ją o n e je d n a k ty lk o sło w n ictw o d z ie d zin h u m a n isty czn y ch : lite ra tu ro z n a w stw a , ję z y k o z n a w stw a , h is to rii i p e d a g o g ik i o ra z listę k o n tr o l n ą sło w n ictw a te k stó w n a u k o w o -te c h n ic z n y c h z d z ie d zin y e le k tro n ik i.
Z t ą m . in. in te n c ją , by n a u cz y c ie lo m ję z y k a p o lsk ie g o j a k o o b c eg o d o s ta rc z y ć listy ra n g o w e j s ło w n ic tw a z d z ie d z in y o c h r o n y ś ro d o w is k a , p o d ją łe m b a d a n ia z m ie rz ają c e d o n a p is a n ia p ra c y d o k to rs k ie j n a te m a t zjaw isk ję z y k o w y c h w y stęp u ją c y c h w te k s ta c h n a u k o w y c h z tej d z ie d zin y . O b sz a r te m a ty cz n y p rz y ję te g o d o b a d a ń k a n o n u te k stó w z o s ta ł w o r g a n iz ac y jn e j fa z ie p ra c y s p ro w a d z o n y d o c z te re c h d z ia łó w , ja k im i są: o c h ro n a w ó d , o c h ro n a p o w ietrza, o c h ro n a ziem i i o c h ro n a p rz e d szkodliw ym i fo rm a m i e n e r g ii16. D o w y w a ż e n ia p ro p o r c ji ty c h d z ia łó w u ż y ty z o s ta ł
13 S. W o j n i c k i , Nauczanie języ k ó w obcych do celów zawodowych, Warszawa 1991. 14 Por.: G . R u d z i ń s k i , Rola polonisty w prom ocji ję z y k a i kultury polskiej ja k o zadanie
interdyscyplinarne, [w:] Prom ocja ję z y k a i kultury polskiej w świecie, red. J. Mazur. Lublin
1998, s. 57-62.
13 M . R a c h w a ł o w a , Słownictwo tekstów naukowych, W rocław 1986.
10 Klasyfikacja la ma charakter roboczy, służy jedynie porządkowaniu tekstów zbieranych do kanonu, nie pretenduje do roli refleksji naukowej w dziedzinie, której dotyczą teksty kanonu. D la humanisty zdaje się być szczególnie pociągająca z pow odu swej przystawalności do „układu pierwiastków” Empedoklesa: m amy tu cztery żywioły, z których trzy (ziemia, woda, powietrze) są przedmiotem ochrony, a czwarty - ogień (jeżeli pozw olim y sobie tak ująć energię i promieniowanie) - przedmiotem szczególnej troski z racji potencjalnie tworzonych zagrożeń.
9 6 Grzegorz Rudziński
w c h a ra k te rz e n arzęd zia spis treści ro c z n ik a G łó w n eg o U rz ę d u Staty sty czn eg o , p o św ięc o n e g o o c h ro n ie ś ro d o w is k a 1“7. W ro c z n ik u ty m ta b e le o b ra z u ją c e o c h ro n ę lito sfe ry z a jm u ją 26 s tr o n 18 w d ziale z a ty tu ło w a n y m „ W y k o rz y s ta n ie i o c h ro n a z a s o b ó w p o w ie rz ch n i ziem i i gleby. K o p a lin y ” . D z ia ł „ Z a so b y , w y k o rz y sta n ie , zanieczyszczenie i o c h r o n a w ó d ” z a jm u je 86 s tr o n 19. „ Z a nieczyszczenie i o c h ro n a p o w ie trz a ” z ajm u je 48 s tr o n 20, a „ P ro m ie n io w a n ie jo n iz u ją c e i h a ła s ” 16 s tro n 21. P o n ie w a ż w ty m w łaśn ie ro c z n ik u z a g a d n ie n ia sk ła d o w is k śm ieci i stały ch o d p a d ó w zo sta ły u jęte w o d rę b n y m ro z d z ia le - „ O d p a d y ” 22, a o d n o s z ą się o n e d o p ro b le m ó w w y w o ły w an y c h w o b sza rz e lito sfe ry , n ależy liczbę o b ra z u ją c y c h je s tro n ro c z n ik a (23) d o d a ć d o liczby s tro n p o św ięc o n y c h lito sferze: łą c zn ie je s t to 49 s tro n . Z a te m : p r o p o r c ja o b ję to ści p o szc z eg ó ln y ch części k a n o n u o d n o szą c y ch się d o Z iem i, W o d y , P o w ie trz a i O g n ia p o w in n a k s z ta łto w a ć się w p rz y b liż e n iu j a k re la c ja 4 9 : 86 : 48 : 1623. P rz y p is u ją c k a ż d e j s tro n ie r o c z n ik a liczb ę 500 słó w , o trz y m u je m y n a s tę p u ją c ą w ielk o ść p ró b y te k stó w z zak resu :
- o c h ro n y Z iem i: 24 500 słów ; - o c h ro n y W o d y : 4 3 000 słów ; - o c h ro n y P o w ie trz a : 2400 słów;
- o c h ro n y p rz e d szk o d liw y m i fo rm a m i energii: 8000 słów ; co łą c zn ie sta n o w i 99 500 słów - w p rz y b liż e n iu 100 ООО24.
11 Ochrona środowiska, „Rocznik statystyczny G U S ” , Warszawa 1996. 18 Ibidem, s. 49-75.
19 Ibidem, s. 76-162. 20 Ibidem, s. 163-211. 2ł Ibidem, s. 301-317. 21 Ibidem, s. 277-300.
22 Interesujące, że liczebność tych prób układa się na krzywej G aussa, co m oże świadczyć
o trafności doboru proporcji przyjętej próby tekstów.
24 Materiał był wzięty z następujących opracowań: A d a m c z y k B., Ochrona gleb, [w:]
Ochrona i kształtow anie środowiska przyrodniczego, red. W . M ichajłow , K . Zabierowski,
Warszawa, Kraków 1978, t. 1, s. 703-762.; B i e r n a c k a E ., Biologiczna zabudowa składowisk
odpadów elektrownianych, [w:] Praktyczne techniki w ochronie środowiska, Krynica 18-19.10.1990,
N O T -R a d a W ojew ódzka w N ow ym Sączu, 1990; D u b a n i e w i c z H ., Problem y oceny
warunków bioklimatycznych w mieście przem ysłow ym na przykładzie Łodzi, [w:] Problem y ochrony środowiska w Regionie Łódzkim i 20-letni udział O B iK Ś w Ł odzi w ich rozwiązywaniu
Ł ódź 25.11.1980. N O T , Polskie Zrzeszenie Inżynierów i T echników Sanitarnych, Oddz. w Łodzi, OBiKŚ w Łodzi, Łódź 1980, s. 61-67; J a s i ń s к а M ., M i e t e l s k i J. W., G r e s z t a J., B a r s z c z J., N i e m t u r S., Promieniotwórcze skazenie lasów Polski południowej w 1987 roku, Raport N o 1450/B, Instytut Fizyki Jądrowej, Kraków 1989, (druk na prawach rękopisu); K l e c z k o w s k i A. S., Klasyfikacja czynników i warunków degradacji ja k o śc i wód podziem nych.
W ja k i sposób mogą zostać zanieczyszczone wody podziemne?, [w:] Ochrona wód podziem nych,
red. A . S. K leczkowski, Instytut G eologiczny, W yd. Geologiczne, 1984, s. 41-77; K o n i e · c z y ń s k i J., P a s o ń A ., M ożliwości ograniczenia emisji p yłó w i gazów w świetle stanu krajowej
Lisia rangowa słownictwa tekstów naukowych 9 7
P rz e d s ta w io n a lis ta ra n g o w a to r e z u lta t b a d a ń p ilo ta ż o w y c h , p rz e p ro w a d z o n y c h n a p ró b ie 10 000 słów . W y m a g a o n a p e w n e g o k o m e n ta rz a . O p ró c z z b io ru 2 2 2 słów o d n a le z io n y c h ja k o n ajczęstsze w b a d a n y c h te k sta c h (m in im aln a czę sto ść to 9 w y stąp ie ń ) u k a z u je p e w n e z ja w isk a w y n ik a ją c e ze specyfiki jej sp o rz ąd z e n ia . P rzy g o to w a n ie m a te ria łu d o s o rto w a n ia p rzeb ieg ało tu b o w iem n ieco inaczej, n iż w d o ty c h c z a so w y c h o p ra c o w a n ia c h :
1. S k ró ty n ie były ro z w ią zy w a n e , s tą d o b e c n o ś ć n a liście s k r ó tu np. In n e p o d o b n e s k ró ty z o sta ły p o tra k to w a n e ta k s am o , ale ż a d e n z n ic h n ie w ystąpił więcej n iż 8 razy. S k ró ty tego ro d z a ju są d la stu d en tó w cudzoziem ców specyficznym p ro b le m e m : n ie z n a ją o n i s p o s o b u ich c zy tan ia . P o w in n y być zatem p rz e d m io te m o d rę b n y c h ćw iczeń; s k r ó t np. ja k o szczeg ó ln ie częsty (15 u ż y ć n a 10 000 słów ) m ó g łb y b y ć w p ro w a d z a n y n a z ajęc ia ch s to su n k o w o wcześnie.
2. J e d n o s tk i m ia r p is a n e s k ró ta m i n ie były ro z w ią zy w a n e , lecz z o sta ły u m ieszczone p o d je d n y m h a słe m ja k o m ian o je d n o stk i (ra n g a 9). B a d a n e teksty s ą te k sta m i n a u k o w y m i, m ia n a je d n o s te k s ą w n ic h n ie k ie d y zło ż o n e, np.: k g m /s (k ilo g ra m ra z y m e tr n a s ek u n d ę ), c o w m iejsce je d n e g o g ra fic z n ie słow a w p ro w a d z a ło b y w ty m p rz y p a d k u 5. P rz y w ielkiej często ści m ia n (tutaj 58 użyć ró ż n y c h m ia n , w w ięk szo ści z ło ż o n y ch ) ro z w ią z y w a n ie ich s k ró tó w p ro w a d z iło b y d o w ięk szy ch z m ia n o b ra z u często ści w y ra z ó w niż przesunięcie całej listy od p o zy cji 9 o je d n ą ra n g ę .
3. L icz b y p is a n e c y fra m i rzy m sk im i i a ra b sk im i, gd y o d n o s iły się d o liczebników g łó w n y c h n ie b y ły p rz e p isy w a n e słow nie. P o d o b n ie j a k sy m b o le m ian je d n o s te k z o sta ły u m ie szc z o n e p o d je d n y m h a słe m j a k o liczebnik (ran g a 8 - łączn ie 126 w y stą p ie ń lic z eb n ik ó w g łó w n y ch ). W zg lęd y p rz e m a w iające za ta k im ro z strz y g n ię cie m są p o d o b n e , j a k w p r z y p a d k u m ia n . N iektóre liczebniki były siedm ioznakow e: 324,729 i o śm io-dziew ięciow yrazow e: trzy sta d w a d zie ścia c ztery (całe) i sied em set d w a d zie ścia d ziew ięć ty sięczn y ch . P o n a d to : o ile sa m o uży cie lic z eb n ik a p rz e z a u to r a te k s tu je s t e le m en te m zam ierzo n eg o p rz e k a z u in fo rm a c ji tj. z a c h o w a n ia k o m u n ik a c y jn e g o i n a le ży
Wojewódzka w N ow ym Sączu, 1990; K o r d i u k M. , H a b e r s k i A. , P o c h o p i e ń T.,
Usuwanie substancji organicznych ze ścieków przem ysłowych sorbentami węgłowym i jednorazow ego użytku, [w:] P raktyczne techniki w ochronie środowiska, Krynica 18-19.10.1990. N O T , Rada
Wojewódzka w N ow ym Sączu 1990; M a z u r T., Ekologiczne skutki niewłaściwego nawożenia
gnojowicą, [w:] Praktyczne techniki w ochronie środowiska, Krynica 18-19.10.1990, N O T , Rada
Wojewódzka w Nowym Sączu, N ow y Sącz 1990; Stan zanieczyszczenia środowiska halasem, [w:] Stan środowiska w 1990 r. na terenie woj. łódzkiego, W ydział Ochrony Środowiska Urzędu Wojewódzkiego w Łodzi. Ośrodek Badań i K ontroli Środowiska w Łodzi, Ł ód ź 1991, s. 63-66; S t a r m a c h K ., Ochrona ekosystem ów wodnych, iw:] Ochrona i kształtow anie środowiska
przyrodniczego, red. W. M ichajłow i K . Zabierowski, Warszawa, Kraków 1978, l. 1, s. 549-568;
Ś w i e b o d a M ., W pływ zanieczyszczeń pow ietrza atmosferycznego na rośliny i ich wartość
użytkową, [w:] Ochrona i kszta łto w a n ie środow iska przyro d n iczeg o , red. W. M ichajłow
9 8 Grzegorz Rudziński
d o p ro c e d u ry p o s łu g iw a n ia się ję z y k iem , to przecież s e m a n ty k a k a żd e g o k o n k re tn e g o lic z eb n ik a n ie zależy, w p r z y p a d k u relacji z b a d a ń n a u k o w y c h , o d ja k ic h k o lw ie k u w a ru n k o w a ń sy stem u ję z y k o w e g o , a le je d y n ie o d realió w b a d a n e j rzeczy w isto ści - m a w ięc w a lo r całk o w icie p o zajęz y k o w y i w p r o c e d u rz e b a d a n ia z jaw isk ję z y k o w y c h m o ż e b yć p o m in ię ta .
L iczeb n ik i tw o rz ą w p ro c e d u rz e p o lo n isty c zn e j e d u k a c ji cu d zo z ie m c ó w p ro b le m p recy zy jn ej a rty k u la c ji i sp ra w n e j recepcji. M o g ą b y ć ro z u m ia n e ja k o p ro b le m ję z y k o w y je d y n ie n a płaszczy źn ie o rto f o n ii i o rto g ra fii. Są p rz e d m io te m ć w iczeń n a p o c z ą tk u k a ż d e g o k u r s u i n ie p o w in n y być tra k to w a n e - m im o swej w ielkiej często tliw o ści ja k o szczególne z a d a n ie sto ją ce p rz e d n a u czy cielem ję z y k a specjalisty czn eg o . M u s z ą b y ć w łaściw ie a rty k u ło w a n e i p ra w id ło w o re c y p o w an e b ez w zg lęd u n a ro d z a j k u rs u .
L ic z e b n ik i p o rz ą d k o w e z o sta ły z a s a d n ic z o p o tr a k to w a n e o d m ie n n ie , głów nie ze w zględu n a przy n ależn o ść d o deklinacji zaim k o w o -p rzy m io tn ik o w ej, c o p o w o d u je k o rz y s tn e , z p u n k tu w id z en ia p o trz e b ro z w o ju sp ra w n o śc i ję z y k o w e j, u to ż sa m ia n ie ich z p rz y m io tn ik a m i. M o g ą w ięc b yć u ż y te do k s z ta łto w a n ia ćw iczeń w ta k im sam y m sto p n iu j a k p rz y m io tn ik i. Jed y n ie ta m , gdzie o p isy w ały d a ty roczne ty p u 1980, z o sta ły z g ro m a d z o n e w o so b n ej ,,szu flad c e ” (l.p. 160). N ie m a p o w o d u , b y lic z eb n ik o m d ziew ięćset i tysiąc p rzypisyw ać ja k ą ś ilo ścio w ą ch arak tery sty k ę , gd y ich użycie zależy w p rz y p a d k u d a ty w łaśn ie n ie o d ję z y k a , ale o d o b o w ią zu jąc e g o w k o n k re tn y m s p o łeczeń stw ie k a le n d a rz a .
4. Z o czy w isty ch p rz y c zy n (b a d a m y te k sty n a u k o w e ) n ie m o ż n a było p o m in ą ć ż a d n y c h w z o ró w ch em iczn y ch (l.p. 38). P o tr a k t o w a n o j e ta k , ja k liczeb n ik i g łó w n e - ich s e m a n ty k a n ie p o c h o d z i z w e w n ą trzję z y k o w eg o s y ste m u o p o zy cji, ale s p o z a ję z y k a. Z a p isy ta k ie , j a k H 20 , są w zasad zie p ik to g ra m a m i. P ro b lem em z zak resu k sz ta łc e n ia ję z y k o w e g o je s t u m iejętn o ść, a m o ż e n a w e t s a m a m o ż liw o ść, ich p o lsk ie g o c z y ta n ia , z a s k a k u ją c a często m ło d z ie ż z k ra jó w trzecieg o św iata brzm ien iem * advao, w m iejsce oczekiw anej a rty k u la c ji angielskiej.
5. Z n a k g raficzn y % b y l p rz e p isy w a n y , p o n ie w a ż u ż y ta d o s o rto w a n ia m a te ria łu b a z a d a n y c h (w y n a le zio n a d o z a d a ń ra c h u n k o w y c h ) re a g o w a ła w s p o só b n ie p o ż ą d a n y n a je g o w p isan ie w re k o rd .
6. O d rę b n e re k o rd y o trz y m a ły z b io ry lite ro w c ó w (l.p . 118), im io n o so b o w y c h (l.p. 116) i n a zw m iejsco w y ch (l.p. 78) o p ró c z n a zw y Ł ó d ź (l.p. 2 0 7 ), k t ó r ą w y d z ie lo n o , by p rz e k o n a ć się, j a k a b ę d zie je j fre k w e n c ja w p ró b ie te k stó w , g dzie d w a ty tu ły n a 11 b y ty zw iąz a n e z o p isem b a d a ń m a ją c y c h m iejsce n a te re n ie n a sz e g o m ia s ta . B ył to ro d z a j te stu sam ej m e to d y b a d aw c z ej, k tó ry d a l d o ść fr a p u ją c y re z u lta t. Z d w ó c h m ó w ią c y ch p o ś re d n io o Ł o d z i te k s tó w , k tó r y c h o b ję to ś ć w y n io s ła 1200 w y ra z ó w , n a z w a Ł ó d ź w eszła n a listę z r a n g ą 49, tj. z ra c ji 9 użyć. G d y rzeczo w n ik g n o jo w ic a u z y sk a ł ra n g ę 17, z ra c ji 4 0 użyć, a m ó g ł p o c h o d z ić ty lk o
Lista rangowa słownictwa tekstów naukowych 9 9
z je d n e g o te k stu , z k tó re g o w zięto o k . 1000 słów . Z b a d a n ie tej k o in c y d e n cji będzie zap e w n e m o ż liw e w p rzy szły ch ilo ścio w y ch a n a liz a c h te k stó w z d z ie d ziny o c h ro n y śro d o w isk a , p o u ru c h o m ie n iu o b fitszej b a zy d a n y c h .
P rz e d s ta w io n a lista ra n g o w a m a , j a k w sp o m n ia n o , c h a r a k t e r p ilo ta ż o w y , ale ta k ż e w tej p o stac i m o ż e służyć ja k o ź ró d ło lek sy k i d o k s z ta łto w a n ia ćw iczeń g ra m a ty c z n y c h i b u d o w a n ia k rę g ó w te m a ty c z n y c h d la ćw iczeń w p is a n iu i m ó w ie n iu . P ro b lem em m o ż e b y ć b a rd z o s ła b a re p re z e n ta c ja c zaso w n ik ó w , z w ią z a n a z fu n k c jo n o w a n ie m w b a d a n e j o d m ia n ie d łu g ic h ciągów n o m in a ln y c h , z b u d o w a n y c h z w ie lo p ię tro w o w ią z a n y c h p rz y d a w e k rzeczo w n y ch z to w a rz y sz ą cy m i im p rz y d a w k a m i p rz y m io tn y m i. N a 10 040 w y razó w p o lic z o n y c h w b a d a n e j p ró b ie , aż 2807 rz e cz o w n ik ó w , z a im k ó w , p rz y m io tn ik ó w i lic z eb n ik ó w b y ło u ż y ty c h w d o p e łn ia c z u o b y d w u liczb. O d p o w ie d n io , łą c zn ie liczo n y ch u ży ć m ia n o w n ik a by ło 1269, m ie js c o w n ik a 1003, b ie rn ik a 970, n a rz ę d n ik a 386 i celo w n ik a 66.
T a b e l a 1 Listy użyć poszczególnych wyrażeń
1. Alfabetyczna
a 52 czynnik 9 aktywność 11 data roczna 11 aktywny 15 dawka 24 atmosfera 12 dla 38 atmosferyczny 10 dno U azot 26 do 143 badanie 20 doświadczenie 12 bardzo 16 duży/większy/największy 52 biologiczny 21 emisja 15 być 145 energia 15 cel 17 gaz 11 chemiczny 27 gazowy 12 co 20 gdyż 9 czas 9 gleba 51 często 12 glebowy 9 część 13 gnojowica 40 człowiek + ludzie [3] 16 godzina 9
1 0 0 Grzegorz Rudziński Tabela 1 (cd.) 1. Alfabetyczna gruntowy 9 m ieć 24 grupa 10 mineralny 13 bałaś 12 m ożliwość 16 i 316 m ożna 23 ich (dzierż.) 27 m óc 30 ilość 27 na 179 IM IĘ W ŁA SNE 14 nad 9 inny 13 należy r 19 instalacja 14 następować 16 istnieć 9 natomiast 11 jak 29 Naturalny 13 jako 17 nawet 9 jednak, 15 nawożenie 22 jego (dzierż.) 12 N A Z W A M IEJSCOW A 17 jej (dzierż.) 16 nie (part.) 46 jezioro 10 niektóre 12 już 15 N igdy 1 kierunek 16 niż 11 który 44 np. 15 lecz 11 0 53 LICZEBNIK 126 obecność 10 LITEROW IEC 14 obszar 11 lub 43 ocena 10 Łódź 9 ochrona n mały/mniejszy/najmniejszy 15 oczyszczanie 17 masa 12 od 46 materia 15 odpady 35 metoda 13 okres 10 M IA N O JEDNO STK I 58 on 24 miasto 26 ona 22
Lista rangowa słownictwa tekstów naukowych 101 Tabela 1 (cd.) 1. Alfabetyczna ono 36 przemysłowy 27 opad 10 przeprowadzony 10 oraz 39 przez 44 organiczny 33 przy 33 organizm 17 przykład 9 ośrodek 11 przypadek 26 paleniskowy 11 pyl 24 pierwszy 13 rodzaj 12 po 21 rok + lata [3] 16 pod 21 roślinny 11 podstawowy 10 roślinny 51 podziemny 17 rozwój 13 pojazd 9 również 27 pole 11 różny 10 pomiar 17 ruch 11 popiół 29 rzeka 10 postać 13 stan 9 poszczególny 9 się 39 powierzchnia 22 skład 10 powietrze 32 składnik 14 pow odować 13 składowisko 35 powstać 11 sorbent 13 poziom 16 sorpcyjny 12 PROCENT 18 stały 13 proces 28 stan 16 produkcja 30 stanowić 10 produkt 18 stopień 19 prowadzić 11 stosowanie 14 próbka 14 stosunek 10 przed(e) 15 strefa 16
1 0 2 Grzegorz Rudziński Tabela 1 (cd.) 1. Alfabetyczna stwierdzić 9 więc 11 substancja 40 w oda 134 swój 10 wodny 16 SY M BOL CH EM ICZ NY 31 wpływ 17 ścieki 35 wskutek 9 środowisko 28 wszystkie 15 ta 9 wykazać 12 taki 17 wykorzystanie 9 także 20 wymycie 9 te 33 wynik 15 technologia 10 wynikać 14 ten 40 wynosić 15 teren 13 wysoki 12 też 16 występować 15 to 32 wytwarzanie 10 tworzyć 11 wyznaczać 9 tylko 17 wzgląd 18 układ 18 wzorzec 11 uprawa 10 wzrost 15 urządzenie 14 z(e) 147 usuwać 12 zabudowa 10 uwaga 10 zagrożenie 13 uzyskać 12 zakres 9 w(e) 482 zanieczyszczenia 56 warstwa 21 zastosowanie 13 wartość 9 zawartość 20 warunek 26 zawierać 14 węgiel 44 zbiornik 15 węglowy 17 zmiana 15 wielu 12 znacznie 12
Lista rangowa słownictwa tekstów naukowych 1 0 3 Tabela 1 (cd.) 1. Alfabetyczna znajdować 10 zwłaszcza 9 zostać 12 źródło 14 związany 15 że 33 związek 10 życie 13 zwierzę 12 2. Rangowa
ip. ranga wyraz l.u. lp. ranga wyraz l.u. 1 1 w(e) 482 24 ten 40 2 2 i 316 25 18 oraz 39 3 3 na 179 26 się 39 4 4 i(e) 147 27 19 dla 38 5 5 być 145 28 20 ono 36 6 6 io 143 29 25 odpady 35 7 7 woda 134 30 składowisko 35 8 8 LICZEBNIK 126 31 śdeki 35 9 9 M IA N O JEDNO STK I 58 32 26 organiczny 33 10 10 zanieczyszczenia 56 33 przy 33 11 11 0 53 34 te 33 12 12 a 52 35 że 33 13 duży/większy/największy 52 36 27 powietrze 32 14 13 gleba 51 37 to 32 15 rośliny 51 38 28 SYM BOL CH EM ICZ NY 31 16 14 nie (part.) 46 39 29 m óc 30 17 od 46 40 produkcja 30 18 15 który 44 41 30 jak 29 19 przez 44 42 popiół 29 20 węgiel 44 43 31 proces 28 21 16 lub 43 44 środowisko 28 22 17 gnojowica 40 45 32 chemiczny 27 23 substancja 40 46 ich (dzierż.) 27
1 0 4 Grzegorz Rudziński
Tabela 1 (cd.) 2. Rangowa
Ip. ranga wyraz l.u. lp. ranga wyraz l.u. 47 ilość 27 76 41 cel 17 48 przemysłowy 27 77 jako 17 49 również 27 78 N A Z W A M IEJSCOW A 17 50 33 azot 26 79 oczyszczanie 17 51 miasto 26 80 organizm 17 52 przypadek 26 81 podziemny 17 53 warunek 26 82 pomiar 17 54 34 dawka 24 83 taki 17 55 mieć 24 84 tylko 17 56 on 24 85 węglowy 17 57 pyl 24 86 wpływ 17 58 35 można 23 87 42 bardzo 16 59 36 nawożenie 22 88 człowiek 4* ludzie [3] 16 60 ona 22 89 jej (dzierż.) 16 61 powierzchnia 22 90 kierunek 16 62 37 biologiczny 21 91 m ożliwość 16 63 po 21 92 następować 16 64 pod 21 93 poziom 16 65 warstwa 21 94 rok [5 - lata] 16 66 38 badanie 20 95 stan 16 67 co 20 96 strela 16 68 także 20 97 też 16 69 zawartość 20 98 wodny 16 70 39 należ}' 19 99 43 aktywny 15 71 stopień 19 100 emisja 15 72 40 PROCENT 18 101 energia 15 73 produkt 18 102 jednak 15 74 układ 18 103 już 15 75 wzgląd 18 104 mały/mniejszy/najmniejszy 15
Lista rangowa słownictwa tekstów naukowych 1 0 5 Tabela 1 (cd.) 2. Rangowa
lp. tanga wyraz l.u. lp. ranga wyraz l.u. 105 materia 15 133 pow odow ać 13 106 np. 15 134 rozwój 13 107 przed(e) 15 135 sorbent 13 108 wszystkie 15 136 stały 13 109 wynik 15 137 teren 13 110 43 wynosić 15 138 zagrożenie 13 111 występować 15 139 zastosowanie 13 112 wzrost 15 140 życie 13 113 zbiornik 15 141 46 atmosfera 12 114 zmiana 15 142 często 12 115 związany 15 143 doświadczenie 12 116 44 IM IĘ W ŁA SNE 14 144 gazowy 12 117 instalacja 14 145 hałas 12 118 LITEROW IEC 14 146 jego [dzier. 12 119 próbka 14 147 masa 12 120 składnik 14 148 niektóre 12 121 stosowanie 14 149 rodzaj 12 122 urządzenie 14 150 sorpcyjny 12 123 wynikać 14 151 usuwać 12 ! 124 zawierać 14 152 uzyskać 12 125 źródło 14 153 wielu 12 j 126 45 część 13 154 wykazać 12 j 127 inny 13 155 wysoki 12 1128 metoda 13 156 znacznie 12 j 129 mineralny 13 157 zostać 12 i 130 naturalny 13 158 zwierzę 12 ; 131 pierwszy 13 159 47 aktywność
U
132 postać 13 160 D A T A R O C Z N A 111 0 6 Grzegorz Rudziński
Tabela 1 (cd.) 2. Rangowa
Ip. ranga wyraz l.u. Ip. ranga wyraz l.u. 161 dno 11 189 skład 10 162 gaz 11 190 stanowić 10 163 lecz 11 191 stosunek 10 164 natomiast U 192 swój 10 165 niż 11 193 technologia 10 166 obszar 11 194 uprawa 10 167 47 ochrona 11 195 uwaga 10 168 ośrodek 11 196 wytwarzanie 10 169 paleniskowy 11 197 zabudowa 10 170 pole 11 198 znajdować 10 171 powstać 11 199 związek 10 172 prowadzić 11 200 49 czas 9 173 roślinny 11 201 czynnik 9 174 ruch 11 202 gdyż 9 175 tworzyć 11 203 glebowy 9 176 więc 11 204 godzina 9 177 wzorzec 11 205 gruntowy 9 178 48 atmosferyczny 10 206 istnieć 9 179 grupa 10 207 Łódź 9 180 jezioro 10 208 nad 9 181 obecność 10 209 nawet 9 182 ocena 10 210 pojazd 9 183 okres 10 211 poszczególny 9 184 opad 10 212 przykład 9 185 podstawowy 10 213 sam 9 186 przeprowadzony 10 214 stwierdzić 9 187 różny 10 215 ta 9 188 rzeka 10 216 wartość 9
Lista rangowa słownictwa tekstów naukowych 1 0 7 Tabela I (cd.) 2. Rangowa
lp. ranga wyraz l.u. lp. ranga wyraz l.u. 217 wskutek 9 220 wyznaczać 9 218 wykorzystanie 9 221 zakres 9 219 wymycie 9 222 zwłaszcza 9
