Osobowość neurotyczna a zdolność do wypełniania istotnych obowiązków małżeńskich : próba kanonicznej implikacji medycznych skutków

Krzysztof Graczyk

Osobowość neurotyczna a zdolność

do wypełniania istotnych

obowiązków małżeńskich : próba

kanonicznej implikacji medycznych

skutków

Ius Matrimoniale 10 (16), 53-70

Ius M atrimoniale 10 (16) 2005

Ks. Krzysztof Graczyk

Osobowość neurotyczna a zdolność do wypełniania

istotnych obowiązków małżeńskich.

Próba kanonicznej implikacji medycznych skutków

Z a b u r z e n ia n e rw ic o w e n a le ż ą d o n a jc z ę s ts z y c h o b ja w ó w c h o r o b o ­ w ych, n a k tó r e c ie r p ią c h o rz y , z g ła sz a ją c y się d o le k a rz y w s z e lk ic h s p e ­ c ja ln o ś c i. R o z p o z n a n ie ic h m o ż e sp ra w ia ć z n a c z n e tr u d n o ś c i. P o n ie ­ w a ż p o je d y n c z e , p r z e m ija ją c e o b ja w y n e rw ic o w e są z ja w isk ie m p o ­ w s z e c h n y m i n a tu r a ln y m , z a b u r z e n ia n e rw ic o w e są zw ykle b a g a te liz o ­ w a n e . P o z n a n ie w s p ó łc z e s n e g o s ta n u w ie d z y o e tio lo g ii i z a s a d a c h p o ­ s tę p o w a n ia w z a b u r z e n ia c h n e rw ic o w y c h n ie j e s t ła tw e d la o s ó b n ie p o s ia d a ją c y c h g łę b o k ie j z n a jo m o ś c i p s y c h ia trii i p s y c h o te r a p ii. O b jaw y z a b u r z e ń n e rw ic o w y c h są t r u d n e d o je d n o z n a c z n e g o z d e fin io w a n ia , a ic h r o z p o z n a n ie m o ż e w p r a k ty c e sp ra w ia ć z n a c z n e p ro b le m y , p o n i e ­ w a ż p o je d y n c z e , iz o lo w a n e i szy b k o p r z e m ija ją c e o b ja w y n e rw ic o w e m o g ą w y s tę p o w a ć ta k ż e u o s ó b z d ro w y c h p sy c h ic z n ie . P o n a d to , zazw y­ czaj w y s tę p u ją z e s p o ły p o d o b n y c h o b ja w ó w , k t ó r e r ó ż n ią się p r z e d e w sz y stk im d o m in u ją c y m i sy m p to m a m i. C o w ię c e j, w o s ta tn ic h k ilk u ­ d z ie s ię c iu la ta c h w s p o s ó b is to tn y z m ie n ia n o k la sy fik a c je z a b u r z e ń n e rw ic o w y c h , p r z y cz y m n o w e sy ste m y k la sy fik a c y jn e były k o n s e k w e n ­ c ją d ec y zji w z n a c z n y m s to p n iu a r b itra ln y c h i k o n tro w e rs y jn y c h , k tó r e n ie były i n ie są r e s p e k to w a n e p r z e z w sz y stk ie ś ro d o w is k a z a jm u ją c e się le c z e n ie m i p o m o c ą p s y c h o lo g ic z n ą o s o b o m c ie rp ią c y m n a z a b u ­ r z e n ia n e rw ic o w e . O b ja w y z a b u r z e ń p sy c h ic z n y c h n a jp ro ś c ie j m o ż n a u ją ć ja k o fa k ty d a ją c e się s tw ie rd z ić w w y w iad z ie, b e z p o ś r e d n im b a d a ­ n iu lu b o b se rw a c ji, sta n o w ią c e j o d c h y le n ia o d p ra w id ło w y c h cz y n n o śc i p sy c h ic z n y c h . W tra d y c y jn e j p s y c h o p a to lo g ii o b ja w y ilo ś c io w o r ó ż n ią ­ c e się o d p ra w id ło w y c h p rz e ż y ć n a z y w a n e są h o m o n o m ic z n y m i, a o d ­ m ie n n e ja k o ś c io w o - h e te ro n o m ic z n y m i. O b ja w y n e rw ic o w e n a le ż ą d o

p ie rw sz e j k a te g o r ii w z a b u r z e n ia c h p sy c h ic z n y c h ; w y s tę p u ją o n e z is to tn ie w ię k s z ą c z ę s to ś c ią i in te n s y w n o ś c ią n iż w s z e r o k o r o z u m ia ­ n y c h s ta n a c h fiz jo lo g ic z n y c h . W o b o w ią z u ją c e j o b e c n ie m ię d z y n a r o ­ d o w ej k la sy fik a c ji z a b u r z e ń p sy c h ic z n y c h W H O te r m in n e rw ic a p o j a ­ w ia się o k a z jo n a ln ie i w b a r d z o o g ó ln y m z n a c z e n iu . O k o n tr o w e r s ja c h z n im z w ią z a n y c h św iad czy w y p o w ie d ź N o r m a n a S a r to r i u s a 1, d y r e k to ­ r a D z ia łu Z d r o w ia P sy c h ic z n e g o W H O , w o k r e s ie tw o r z e n ia 10 rew izji te j k la sy fik ac ji. A u to r z y o b o w ią z u ją c e j k la sy fik a c ji z a m ia s t d y c h o to - m ic z n e g o p o d z ia łu z a b u r z e ń n a n e rw ic o w e i p s y c h o ty c z n e p r o p o n u ją p o g r u p o w a n ie z a b u r z e ń „ o d p o w ie d n io d o p o k r e w ie ń s tw a ” , ic h z a s a d ­ n ic z e j te m a ty k i i o p is o w e g o p o d o b ie ń s tw a 2. J e d n a k ta k ie p o d e jś c ie w p r z y p a d k u z a b u r z e ń n e rw ic o w y c h d o p r o w a d z iło d o w y ró ż n ie n ia b a r d z o d u ż e j liczby je d n o s te k , k tó r y c h sp e c y fik a b u d z i w ą tp liw o śc i, p o n ie w a ż w p r a k ty c e ic h o b ja w y c z ę s to z e s o b ą w s p ó łw y s tę p u ją . S k ła d ­ n ik a m i o s o b o w o ś c i są m .in . z d o ln o śc i, t e m p e r a m e n t, d o m in u ją c e m o ­ tywy, w a rto ś c i. N a to m ia s t c e c h y o s o b o w o ś c i u ja w n ia ją się ja k o fo rm y u s ta lo n e g o r e a g o w a n ia w o k r e ś lo n y m k ie r u n k u i w o k re ś lo n y sp o só b , u m o ż liw ia ją c e z a o b s e rw o w a n ie w y ra ź n y c h te n d e n c ji w z a c h o w a n iu i a k ty w n o ś c i je d n o s tk i. T ak w ię c p s y c h o lo g ia w b a r d z o d u ż y m s to p n iu słu ży s ę d z io m k o ś c ie ln y m w r o z p a try w a n iu sp ra w m a łż e ń s k ic h . B a r ­ d z o c z ę s to sę d z io w ie k o rz y s ta ją c z b a d a ń p r z e p ro w a d z o n y c h p r z e z p sy c h o lo g ó w , z w ię k s z ą p e w n o ś c ią m o r a ln ą o r z e k a ją w a ż n o ś ć lu b n i e ­ w a ż n o ś ć m a łż e ń s tw a . D la te g o n in ie jsz y a rty k u ł m a z a z a d a n ie u k a z a ć w p ły w o s o b o w o ś c i n e u r o ty c z n e j n a z d o ln o ś ć d o w y p e łn ia n ia is to tn y c h o b o w ią z k ó w m a łż e ń s k ic h p r z e z n u p tu r ie n tó w . I . G łó w n e z n a c z e n ia t e r m i n u n e rw ic a T e rm in n e r w ic a s to s o w a n y j e s t w p s y c h ia trii w n a s tę p u ją c y c h z n a ­ c z e n ia c h : 1. Z a n e rw ic o w e o b ja w y b ą d ź z a b u r z e n ia u w a ż a się w sz y s tk ie n ie - p s y c h o ty c z n e s y m p to m y w p o s ta c i: p a to lo g ic z n y c h p rz e ż y ć ta k ic h ja k silny lę k , n ie u z a s a d n io n y s tr a c h p r z e d p e w n y m i s y tu a c ja m i lu b o b ie k ­

1 WHO 1997, s. 31: „nie podjęto próby przedstawienia definicji tego określenia w ramach klasyfikacji, a jego obecność ma ułatwiać praktykę osobom stale jeszcze posługującym się tym terminem”.

ta m i, p o ja w ia ją c e się w b re w w o li tr u d n e d o z n ie s ie n ia m yśli; c z y n n o ­ ściow ych, p s y c h o g e n n y c h z a b u r z e ń so m a ty c z n y c h ; z a b u r z e ń z a c h o w a ­ n ia b ą d ź u n ik a n ia p e w n y c h m ie jsc .

2. N e rw ic e to n a z w a sp e c y fic z n y c h j e d n o s t e k c h o ro b o w y c h , k tó r e d o n ie d a w n a z n a jd o w a ły się w g łó w n y c h k la s y fik a c ja c h z a b u r z e ń p s y ­ ch icz n y ch . Z e w z g lę d u n a d o m in u ją c e o b ja w y n a jc z ę śc ie j w y ró ż n ia n o n a s tę p u ją c e p o s ta c ie n erw ic : lę k o w a , h is te ry c z n a , n e rw ic a n a trę c tw i fo b ii; m n ie j p o w s z e c h n ie ; h ip o c h o n d ry c z n a , d e p r e s y jn a i n e u r a s t e ­ n ic z n a . 3. T e rm in ó w n e rw ic o w y i n e u r o ty c z n y c z ę s to u ży w a się w z n a c z e n iu p s y c h o a n a lity c z n y m . O z n a c z a ją o n e w ty m k o n te k ś c ie p rz e ja w y n ie u ś w ia d o m io n y c h i tr u d n y c h d o św ia d o m e g o z n ie s ie n ia k o n flik tó w , p r a g n ie ń i w s p o m n ie ń . 4. P o ję c ia n e u r o ty z m i n e u r o ty c z n o ś ć ( a ta k ż e n e u r o ty k ) d o ś ć c z ę s to s to s u je się w c e lu o z n a c z e n ia c e c h o s o b o w o ś c i w e d łu g k o n c e p c ji E y- s e n c k a 3 w y ra ż a ją c y c h się n a d m ie r n ą p o b u d liw o ś c ią , p o d w y ż sz o n y m p o z io m e m n ie p o k o ju , la b iln o ś c ią re a k c ji w e g e ta ty w n y c h i sto s u n k o w o sta ły m i s p o s o b a m i z a c h o w a n ia się w p o d o b n y c h sy tu a c ja c h . D o p o ­ m ia r u w y m ie n io n y c h c e c h słu ży o p r a c o w a n y p r z e z te g o ż a u t o r a b a r ­ d z o p o p u la r n y , p r o s ty t e s t p sy c h o lo g ic z n y . I I . O b ja w y n e rw ic o w e j a k o p s y c h o g e n n e z a b u r z e n i a c z y n n o śc io w e B a rd z ie j sz cz e g ó ło w y o p is z a b u r z e ń n e rw ic o w y c h u ła tw ia r o z u m ie ­ n ie ic h ja k o p s y c h o g e n n y c h z a b u r z e ń c z y n n o śc io w y c h w k tó r y c h d o ­ c h o d z i d o z a k łó c e n ia c z y n n o śc i n a r z ą d ó w , z z a c h o w a n ie m ic h p r a w i­ d ło w ej s tr u k tu r y a n a to m ic z n e j, b ą d ź d o z a k łó c e n ia c z y n n o śc i O U N m a n if e s tu ją c y c h się n e rw ic o w y m i p rz e ż y c ia m i lu b z a c h o w a n ia m i4. O b ­ ja w y n e rw ic o w e m o g ą p r z y b ie r a ć p o s ta ć r o z m a ity c h z a b u r z e ń c z y n n o ­ ści so m a ty c z n y c h , z a b u r z e ń p rz e ż y w a n ia z a b u r z e ń z a c h o w a n ia . W y s tę ­ p u ją o n e łą c z n ie . M o ż n a p o d a ć p r z y k ła d o w e o b ja w y z a b u r z e ń c z y n n o ­ ściow ych: z a b u r z e n ia c z y n n o śc i so m a ty c z n y c h ( b r a d y k a r d ia i ta c h y k a r- d ia , z a b u r z e n ia o r to s ta ty c z n e , o m d le n ia ; p ie c z e n ie , n u d n o ś c i, w z d ę c ia , z a p a r c ia , b ie g u n k i; d u sz n o ść , n a p a d o w a h ip e rw e n ty la c ja ; św iąd, z a ­ c z e rw ie n ie n ie ; d o le g liw o śc i b ó lo w e , m r o w ie n ia , d r ż e n ia . d r ę tw ie n ia

3 K. Horney, Neurotyczna osobowość naszych czasów, Warszawa 1982, s. 38. 4 Por. O. Kondas, Psychologia kliniczna, Warszawa 1984, s. 221.

ró ż n y c h c z ę śc i c ia ła , p o r a ż e n ia lu b k u rc z e p e w n y c h g r u p m ię śn io w y c h ; ją k a n ie się, tik i; n ie d o w id z e n ie , n ie d o s ły s z e n ie ; c z ę s te o d d a w a n ie m o ­ czu , z a b u r z e n ia e re k c ji, z a b u r z e n ia m ie s ią c z k o w a n ia ) z a b u r z e n ia p rz e ż y w a n ia (lę k , n ie p o k ó j, n a p ię c ie fo b ie lę k o w e , o c z e k iw a n ie , o b n i­ ż e n ie n a s tr o ju , p o c z u c ie r o z d r a ż n ie n ia , iry ta c ji p o c z u c ie tr u d n o ś c i w k o n c e n tr a c ji u w ag i, p o c z u c ie o b n iż e n ia sp ra w n o ś c i fizy c zn e j i i n t e ­ le k tu a ln e j, z a b u r z e n ia p a m ię c i, n a trę c tw a m y ślo w e , n a s ta w ie n ie h ip o ­ c h o n d ry c z n e , p o c z u c ie o b c o ś c i i z m ia n y w o to c z e n iu ; z a b u r z e n ia z a ­ c h o w a n ia ( n a t r ę t n e cz y n n o śc i, z a h a m o w a n ia w k o n ta k ta c h m ię d z y ­ lu d z k ic h , z a c h o w a n ia r e g re s y jn e , z a c h o w a n ia im p u lsy w n e ). 1. P s y c h o d y n a m ic z n e ( p s y c h o a n a lity c z n e ) r o z u m ie n ie o b ja w ó w n e rw ic o w y c h O g ó ł p s y c h ia tró w i p s y c h o te r a p e u tó w o p ie r a ją c y c h się w sw ej p r a c y n a z a s a d n ic z y c h u s ta le n ia c h p s y c h o a n a liz y , k tó r z y je d n o c z e ś n ie r ó ż ­ n ią się w w ie lu sz c z e g ó ło w y c h k w e s tia c h o r a z w s to p n iu r e a liz o w a n ia k la sy c z n y c h p s y c h o a n a lity c z n y c h k o n c e p c ji, p r e z e n t u j e tzw . p o d e jś c ie p s y c h o d y n a m ic z n e . J e s t to p o p u l a r n a o r ie n t a c j a te o r e ty c z n a w U S A i w ie lu k r a ja c h E u r o p y Z a c h o d n ie j. W P o ls c e o r ie n t a c j a t a - z n a n a i w y k o rz y sty w a n a p r z e z w ie lu p s y c h ia tró w i p s y c h o te r a p e u tó w - n ie z o s ta ła j e d n a k sz e rz e j s p o p u la ry z o w a n a w s p o łe c z e ń s tw ie . W e d łu g t e ­ g o p o d e j ś c i a 5 o b ja w y n e rw ic o w e r o z u m i a n e są j a k o p rz e ja w y z a k łó c e ń w e w n ę trz n e j ró w n o w a g i p s y c h ic z n e j, s p o w o d o w a n e n ie ś w ia d o m y m i tr e ś c ia m i i p r o c e s a m i p sy c h ic z n y m i. P r z e d s ta w ic ie le te j o r ie n ta c ji u w a ż a ją , ż e n a t u r a l n e f u n k c jo n o w a n ie p s y c h ic z n e c z ło w ie k a o b e j m u ­ j e n ie ty lk o sfery , z k tó r y c h d a n a o s o b a w p e ł n i z d a je s o b ie s p ra w ę , a le r ó w n ie ż sfe ry n ie ś w ia d o m e , u k r y w a ją c e tr u d n e d o z n ie s ie n ia w s p o ­ m n ie n ia , p o tr z e b y i k o n flik ty . I c h u ś w ia d o m ie n ie z a k łó c a ło b y o p ty ­ m a ln e f u n k c jo n o w a n ie c z ło w ie k a , d la te g o is tn ie ją tzw . m e c h a n iz m y o b r o n n e , k t ó r e u tr z y m u ją p o z a ś w ia d o m o ś c ią tr e ś c i z a g r a ż a ją c e św ia ­ d o m e m u s p o s tr z e g a n iu s a m e g o s ie b ie . N a jw a ż n ie js z y z ty c h m e c h a n i­ z m ó w -tzw . w y p a r c ie - p o le g a n a u s u w a n iu tr e ś c i lu b u c z u ć i u tr z y m y ­ w a n iu ic h p o z a ś w ia d o m o ś c ią , J e ś li m e c h a n iz m t e n n ie d z ia ła w p e łn i e f e k ty w n ie , u r u c h a m ia n e są d o d a tk o w e m e c h a n iz m y o b r o n n e , w s p o ­ m a g a ją c e w y p a r c ie i o g r a n ic z a ją c e p r z e n ik a n ie z n ie ś w ia d o m o ś c i

tr u d n y c h d o z n ie s ie n ia tr e ś c i i u c z u ć . N a jw a ż n ie js z e m e c h a n iz m y o b r o n n e , k tó r y c h z n a jo m o ś ć j e s t p r z y d a tn a w r o z u m ie n iu o s ó b z o b ja ­ w a m i n e rw ic o w y m i, z a w ie r a ta b e la o p r a c o w a n a n a p o d s ta w ie z e s ta ­ w ie n ia M e is s n e r a 6. J e ś li r ó w n ie ż i o n e o k a z u ją się n ie s k u te c z n e , w ó w ­ c z a s - w c e lu u tr z y m a n ia p o z a ś w ia d o m o ś c ią tr e ś c i, u c z u ć lu b k o n f lik ­ tó w z a g r a ż a ją c y c h ś w ia d o m e m u o b r a z o w i w ła s n e j o s o b y , p o w s ta je o b ja w n e rw ic o w y . P e łn i o n t a k ą s a m ą f u n k c ję j a k m e c h a n iz m y o b r o n ­ n e - z m n ie js z a ś w ia d o m ie d o z n a w a n y lę k lu b in n e tr u d n e d o z n ie s ie ­ n ia u c z u c ia . D z ia ła n ie ta k ie o k r e ś la się ja k o „ p ie r w o tn e k o rz y śc i z o b ­ ja w u ” . N a to m ia s t „ w tó r n e k o rz y śc i z o b ja w u ” w y n ik a ją z r e a k c ji o t o ­ c z e n ia n a o b ja w y n e rw ic o w e , k t ó r e s łu ż ą z r e d u k o w a n iu n e rw ic o w y c h tr u d n o ś c i. N a p r z y k ła d r e z y g n a c ja z p la n o w a n e g o w c z e ś n ie j, d łu ż s z e ­ g o w y ja z d u s łu ż b o w e g o , s p o w o d o w a n a o b ja w a m i n e rw ic o w y m i m a ł­ ż o n k a , w y z w o lo n y m i p r z e z t e n w y jaz d , k tó r y c h p rz y c z y n ą j e s t le żą cy u p o d ło ż a o b ja w ó w n ie ś w ia d o m y lę k p r z e d s a m o d z ie ln y m f u n k c jo n o ­ w a n ie m . P o je d y n c z e i p r z e m ija ją c e sy m p to m y n e r w ic o w e n ie m a ją k lin ic z n e g o z n a c z e n ia . N e r w ic e o b e jm u ją o k r e ś lo n e z e s p o ły o b ja w ó w , s ta n o w ią c y c h p rz e ja w y p o w a ż n ie js z y c h n ie p ra w id ło w o ś c i. W o d r ó ż ­ n ie n iu o d z a b u r z e ń p sy c h o ty c z n y c h n ie w y s tę p u ją w n ic h p o w a ż n e z a ­ b u r z e n ia p o c z u c ia r e a ln o ś c i. O s o b a d o tk n ię ta z a b u r z e n ia m i n e r w ic o ­ w y m i z a c h o w u je się p o d o b n ie d o in n y c h lu d z i z je j o to c z e n ia . N ie w y­ s tę p u ją r ó w n ie ż f o r m a ln e z a b u r z e n ia m y śle n ia . T re śc i n ie ś w ia d o m e n ig d y n ie p r z e d o s ta j ą się d o ś w ia d o m o ś c i w s p o s ó b n ie p r z e tw o r z o n y j a k w p s y c h o z a c h . W y ra ż a ją się o n e sy m b o lic z n ie lu b p r z e z re g r e s ję ( p o w r ó t) d o s p o s o b ó w f u n k c jo n o w a n ia c h a r a k te ry s ty c z n y c h d la w c z e ­ śn ie jsz y c h s ta d ió w ro z w o ju . P s y c h o a n a lity c z n e r o z u m ie n ie m e c h a n iz m ó w p o w s ta w a n ia o b ja w u n e rw ic o w e g o d o b r z e ilu s tru je n a s tę p u ją c y s c h e m a t7: 1. k o n flik t; 2. n ie s k u te c z n e w y p a rc ie ; 3. p o ja w ie n ie się w y p ie ra n e j tr e ś c i p r z e tw o rz o n e j w f o rm ie o b ja w u , k tó r y sy m b o liz u je u k r y tą je g o z a w a rto ś ć , czyli w e w n ę trz n e z n a c z e n ie . U k r y ta z a w a r to ś ć o b ja w u z w ią z a n a j e s t n ie ty lk o z p r z e ż y c ia m i a k t u a l­ n y m i, a le ró w n ie ż z w a ż n y m i p rz e ż y c ia m i d z ie c ię c y m i i fa n ta z ja m i, k tó r e w p ły n ę ły n a k s z ta łt s tr u k tu r y p sy c h ic z n e j je d n o s tk i.

6 Meissner (1985), s. 26 i 27; por. także, J. C. Brengelmann, Learning in neurotics and psychotics. Acta Psychol. Ndl. 13,371, 1958.

O b ja w y n e rw ic o w e p o ja w ia ją się w ó w cza s, g d y d o c h o d z i d o z m ia n w r e la c ja c h p o m ię d z y n ie ś w ia d o m y m i im p u ls a m i, p ra g n ie n ia m i, k o n ­ flik ta m i a u trz y m u ją c y m i j e w n ie ś w ia d o m o ś c i siła m i. Z a k ł ó c e n i e w e ­ w n ę tr z n e j ró w n o w a g i m o g ą s p o w o d o w a ć p r z e d e w sz y s tk im d w a m e - c h a n iz m y 8: 1. W z r o s t siły z e p c h n ię ty c h d o n ie ś w ia d o m o ś c i tr e ś c i i p o p ę d ó w , ( p o tr z e b ) . D o c h o d z i d o te g o n p . w o k r e s ie p o k w ita n ia , k ie d y n a s t ę p u ­ j e z in te n s y fik o w a n ie p o tr z e b s e k s u a ln y c h s p o w o d o w a n e sz y b k im d o j­ rz e w a n ie m g r u c z o łó w p łc io w y c h . P rz e m ija ją c e n a s ile n ie p o tr z e b m a m ie js c e w p r z y p a d k a c h : - k o n flik tó w z p o k u s a m i (g d y p o ja w ia się o k a z ja z a s p o k o je n ia p o ­ p ę d u s e k s u a ln e g o lu b a g re s ji w z a k a z a n y sp o s ó b ); - z a b lo k o w a n ia ak ty w n o ści, k tó r a d o te j p o r y p o z w a la ła w o k re ś lo n y sp o s ó b z a s p o k a ja ć in s ty n k to w n e p o trz e b y , czy to p o p r z e z w sp ó łż y c ie s e k s u a ln e , czy te ż w ja k iś w y su b lim o w a n y sp o s ó b (n p . n a d ro d z e tw ó r ­ c z o śc i). O d p o w ie d z ią n a t e m e c h a n iz m y są d o jr z a łe m e c h a n iz m y o b r o n n e . N a le ż ą d o nich : a ltru iz m , ra c jo n a liz a c ja , r e a k c ja u p o z o r o w a ­ n a ( fo r m a c ja re a k ty w n a ), w y p a rc ie ( re p re s ja ), p ie rw o tn e , w tó r n e , sek- su a liz a c ja , o d c z y n ia n ie n ie d o jr z a łe m e c h a n iz m y o b r o n n e , a c tin g o u t, b lo k o w a n ie , h ip o c h o n d ry z a c ja , p a s y w n o -a g re sy w n e z a c h o w a n ia , r e g r e ­ sja, s c h iz o id a ln e f a n ta z je , so m a ty z a c ja , z a p rz e c z e n ie , z n ie k s z ta łc e n ie 9.

8 K. Horney, Neurotyczna osobowość naszych czasów, Warszawa 1982, s. 99-100; por. tak­ że, E. A. Asratjan, Conditional reflex theory and motivational behavior, Acta Neurobiol 34 (1974), s. 15-31.

9 altruizm - zastępcze, ale konstruktywne i zaspokajające instynktowną potrzebę służe­ nie innym, antycypacja - realistyczne przewidywanie przyszłych wewnętrznych problemów i niekorzystnych sytuacji, ascetyzm - aliminacja przynoszących bezpośrednią świadomą przyjemność uczuć związanych z podstawowymi przeżyciami będąca źródłem satysfakcji i specyficznej moralnej przyjemności, humor - otwarta ekspresja uczuć nie wywołująca osobistego dyskomfortu i nieprzyjemnych efektów dla innych, sublimacja - zaspokojenie impulsów, których cel został utrzymany, ale sposób lub obiekt zmieniony ze społecznie nie pożądanego na społecznie uznawany, tłumienie - świadome lub częściowo uświadamiane odsuwanie uwagi od świadomych (realnych) impulsów i konfliktów, neurotyczne mechani­ zmy obronne kontrolowanie - nadmierne dążenie do panowania nad wydarzeniami i obiektami w otaczającym środowisku w celu zminimalizowania lęku i konieczności doraź­ nego rozwiązywania wewnętrznych konfliktów, przemieszczenie - nieświadome przesunię­ cie instynktownych pragnień z jednego obiektu na inny dysocjacja - czasowa, drastyczna modyfikacja charakteru lub poczucia tożsamości w celu uniknięcia zmartwienia, np. psy­ chogenne fugi i histeryczna konwersja, eksternalizacja - tendencja do spostrzegania w ze­ wnętrznym świecie i osobach elementów własnej osobowości, zahamowanie - ograniczenie lub rezygnacja z pewnych procesów psychicznych intelektualizacja - kontrolowanie uczuć i impulsów przez myślenie o nich zamiast ich przeżywania, izolowanie - oddzielanie uczuć

W z a b u r z e n ia c h n e rw ic o w y c h z a s a d n ic z e z n a c z e n ie m o g ą o d g ry w a ć n a s tę p u ją c e n ie p ra w id ło w e sc h e m a ty : - o b a w a p r z e d fizy c zn y m lu b p sy c h ic z n y m z a g r o ż e n ie m - w z a b u ­ r z e n ia c h lę k o w y c h - p o c z u c ie z a g r o ż e n ia w o k r e ś lo n y c h , m o ż liw y c h d o u n ik n ię c ia s y tu ­ a c ja c h - w f o b ia c h - p o c z u c ie b e z p o ś r e d n ie g o , p o w a ż n e g o z a g r o ż e n ia w ła s n e g o życia lu b z d r o w ia p s y c h ic z n e g o w lę k u p a n ic z n y m - p o c z u c ie n ie p ra w id ło w o ś c i w f u n k c jo n o w a n iu u k ła d u m o to ry c z - n e g o lu b s e n s o ry c z n e g o - w z a b u r z e n ia c h so m a ty z a c y jn y c h

od treści, prowadzące do tłumienia uczuć lub treści albo przemieszczania uczuć na inny obiekt, racjonalizacja - uzasadnianie postaw, przekonań i zachowań, które nie są akcepto­ wane, pozornymi powodami i usprawiedliwieniami, reakcja upozorowana (formacja reak­ tywna) - radzenie sobie z nie akceptowanymi impulsami za pomocą wyrażania przeciw­ stawnych im impulsów, wyparcie (represja) - usuwanie treści lub uczuć i utrzymywanie ich poza świadomością, pierwotne - jeśli nie istniały one nigdy w świadomości (nie były do­ strzeżone) wtórne - jeśli zostały ze świadomości usunięte (zapomniane) seksualizacja - ob­ darzanie obiektów lub funkcji seksualnym znaczeniem, którego wcześniej nie miały w ogó­ le lub miały w mniejszym stopniu odczynianie - symboliczne „odgrywanie” w przeciwnym kierunku zrealizowanych wcześniej nie akceptowanych impulsów niedojrzale mechanizmy obronne acting out - bezpośrednie wyrażanie poprzez działanie nieświuadomych życzeń lub impulsów w celu uniknięcia uświadomienia sobie towarzyszących im emocji, blokowa­ nie - wstrzymywanie impulsów, uczuć i myśli, wyrażające się napięciem, hipochondryzacja - przekształcanie zarzutów skierowanych do innych ludzi, a wynikających z utraty bliskich, osamotnienia oraz nie akceptowanych agresywnych impulsów, na zarzuty skierowane do siebie, koncentracja na doznaniach płynących z ciała, przywiązywanie nadmiernej uwagi do najmniejszych nawet zaburzeń funkcjonalnych, zwłaszcza bólów wyolbrzymianie objawów istniejących schorzeń somatycznych pasywno-agresywne zachowania - agresja w stosunku do obiektu wyrażana nie wprost, tzn. przez bierność i brak odpowiedniego reagowania re­ gresja - powrót do wcześniejszych faz rozwojowych w celu uniknięcia lęku i wrogości poja­ wiającej się w późniejszych stadiach schizoidalne fantazje - tendencja do fantazjowania i spełniania własnych życzeń w oderwaniu od rzeczywistości, w celu doraźnego rozwiązywa­ nia konfliktów i uzyskiwania satysfakcji somatyzacja - obronne przekształcenie problemów psychicznych w obawy somatyczne zaprzeczenie - sposób postrzegania zewnętrznej rzeczy­ wistości, który pozwala uniknąć uświadomienia sobie jej bolesnych aspektów znieksztalce-nie - sposób postrzegania zewnętrznej rzeczywistości zgodznieksztalce-nie z wewnętrznymi potrzebami prymitywna idealizacja - na skutek działania tego mechanizmu zewnętrzne obiekty są po­ strzegane jako „całkiem dobre” lub „całkiem zle” i wyposażone w nierealistycznie wielką moc projekcja - zauważanie nie akceptowanych wewnętrznych impulsów oraz ich pochod­ nych, ale sugerowanie, że są one zewnętrzne wobec własnego ja rozszczepienie (spliting) - zewnętrzne obiekty podzielone są na „całkiem dobre” i „całkiem zle”, dana osoba może nagle zostać sklasyfikowana w przeciwstawny sposób; podobnie oscyluje obraz samego sie­ bie - kiedy następuje nadmierny wzrost zaufania do siebie samego i złagodzenie kontroli nad nieświadomymi procesami. Przykład: mogą stanowić objawy nerwicowe pojawiające się w momencie osiągnięcia sukcesu.

- c ią g łe m y śli o b r a k u p o c z u c ia b e z p ie c z e ń s tw a i p o w ta r z a ją c e się d z ia ła n ia m a ją c e n a c e lu z m n ie js z e n ie je g o z a g r o ż e n ia - w z a b u r z e ­ n ia c h o b s e s y jn o -k o m p u ls y jn y c h - o b a w y p r z e d p o w a ż n ą , p o d s tę p n ie ro z p o c z y n a ją c ą się c h o r o b ą - w z a b u r z e n ia c h h ip o c h o n d ry c z n y c h 10 2. O b ja w y n e rw ic o w e n a p o d ło ż u so m a ty c z n y m O b ja w y p o d o b n e d o n e rw ic o w y c h m o g ą w y s tę p o w a ć w w ie lu c h o r o ­ b a c h o b a r d z o ró ż n e j e tio lo g ii i p r z e b ie g u . T ra d y c y jn ie n a z y w a n o je rz e k o m o n e rw ic o w y m i. M o g ą o n e w y s tę p o w a ć w p r z e b ie g u : - c h o r ó b so m a ty c z n y c h , - c h o r ó b p sy c h ic z n y c h ,

- d z ia ła n ia sz k o d liw y c h c z y n n ik ó w fiz y k o c h e m ic z n y c h .

W e d łu g I C D -1 0 o m a w ia n e o b ja w y k la s y fik o w a n e są w d w ó c h k a t e ­ g o r ia c h o rg a n ic z n y c h z a b u r z e ń p sy c h icz n y ch . a / I n n e z a b u r z e n ia p s y c h ic z n e s p o w o d o w a n e u s z k o d z e n ie m lu b d y s­ f u n k c ją m ó z g u i c h o r o b ą s o m a ty c z n ą , k tó r e c h a r a k te r y z u ją 11: - is tn ie n ie p o d s ta w d o r o z p o z n a n ia c h o ro b y , u s z k o d z e n ia lu b d y s­ f u n k c ji m ó z g u b ą d ź so m a ty c z n e j c h o ro b y u k ła d o w e j, k tó r e m o g ą w y­ w o ły w a ć z a b u r z e n ia p sy c h ic z n e

- z w ią z e k cz aso w y p o m ię d z y r o z w o je m c h o r o b y p o d s ta w o w e j a z a ­ b u r z e n ia m i p sy c h ic z n y m i - b r a k a r g u m e n tó w p r z e m a w ia ją c y c h z a is tn ie n ie m in n y c h p rz y c z y n - r o z p o z n a n ie p o tw ie r d z a u s tę p o w a n ie z a b u r z e ń p o w y e lim in o w a ­ n iu ic h s o m a ty c z n e g o p o d ło ż a 12. b / Z a b u r z e n ia n e rw ic o w e n a le ż y ró ż n ic o w a ć z n a s tę p u ją c y m i j e d ­ n o s tk a m i w o m a w ia n e j k a t e g o r ii13: - o r g a n ic z n e z a b u r z e n ia lę k o w e - w y s tę p u ją z a b u r z e n ia lę k o w e , a le s p o w o d o w a n e z a b u r z e n ia m i o rg a n ic z n y m i w y w o łu ją c y m i d y sfu n k c ję m ó z g u (n p . p a d a c z k ą s k ro n io w ą , ty re o to k s y k o z ą )

10 R. Briffault, The Mothers. London i New york 1927, s. 54 -67.

11 Por. A. Bilikiewicz, Psychiatria. Podręcznik dla studentów medycyny, Warszawa 1998, s. 176; zob. także, Por. M. Ząbek, Urazy czaszkowo-mózgowe, Warszawa 1994, s. 28.

12 Rogers C.: The nessary and sufficient conditions of therapeutic personality change, „Journal of Consulting Psychology” 1957, 21, s. 95-103.

13 Zob. T Majdecki, Urazy glowy. Warszawa 1982, s. 4; S. Raszeja, W Nasilkowski, J. Markiewicz, Medycyna sądowa, Warszawa 1988, s. 93-94.

- o r g a n ic z n e z a b u r z e n ia d y so c ja c y jn e , k tó r e n ie s p e łn ia ją k ry te rió w z a b u r z e ń d y so c ja c y jn y c h

- o r g a n ic z n a c h w ie jn o ś ć a fe k ty w n a - z n a c z n ie n a s ilo n a i tr w a ła c h w ie jn o ś ć e m o c ji, tr u d n o ś c i w ic h k o n tr o lo w a n iu , m ę c z liw o ść o ra z n ie p rz y je m n e d o z n a n ia s o m a ty c z n e i b ó le

- ła g o d n e z a b u r z e n ia p r o c e s ó w p o z n a w c z y c h - o s ła b ie n ie p a m ię c i, z d o ln o ś c i k o n c e n tr a c ji u w a g i i u c z e n ia się.

I I I . P s y c h ic z n e u w a r u n k o w a n ia n ie z d o ln o ś c i d o w y p e łn ie n ia is to tn y c h o b o w ią z k ó w m a łż e ń s k ic h

P rz y c z y n z a te m n ie z d o ln o ś c i d o p o d ję c ia i p r z e k a z a n ia is to tn y c h o b o w ią z k ó w m a łż e ń s k ic h n a le ż y u p a try w a ć w z a b u r z e n ia c h p sy c h ik i i o so b o w o śc i, u n ie m o ż liw ia ją c y c h n a w ią z a n ie re la c ji m ię d z y o s o b o ­ w y ch w e w s p ó ln o c ie , ja k ą j e s t m a łż e ń s tw o . D o o s ta tn ic h d z ie s ią tk ó w la t n a u k a p r a w a k a n o n ic z n e g o o b r a c a ła się w k a te g o r ia c h p s y c h o lo g ii sc h o la sty c z n e j p rz y jm u ją c e j f u n d a m e n ta ln y p o d z ia ł w ła d z c z ło w ie k a n a w ła d z e u m y sło w e , czyli p o z n a w c z e o r a z w o lę 14. S tą d te ż p r a w ie w sz y stk ie o b ja w y a n o m a lii o s o b o w o ś c i s p ro w a d z o n o w ja k iś s p o s ó b do r z ę d u c h o r ó b u m y sło w y c h , a p lik u ją c p o d s ta w o w e p o ję c ia , p o d z ia ły , te rm in y , w ła ś c iw e ó w c z e sn e j p sy c h o lo g ii. P rz y s tę p u ją c d o b liż sz e g o o k r e ś le n ia n ie z d o ln o ś c i p o d m io t u d o n a w ią z a n ia r e la c ji m ię d z y o s o b o ­ w ej w y n ik a ją c e j z s z e r o k o r o z u m ia n y c h w k a n . 1095, 3o s c h o r z e ń n a t u ­ ry p sy c h ic z n e j, n a le ż y p o d k r e ś lić , ż e u w a r u n k o w a n e j e s t to s to p n ie m r o z w o ju n a u k p s y c h o lo g ic z n y c h i p sy c h ia try c z n y c h . A b y z g o d a m a ł­ ż e ń s k a b y ła p ra w d z iw ie i w a ż n ie w y ra ż o n a , m u s i is tn ie ć p r z e d m io t w s p ó ln o ty m a łż e ń s k ie j, k tó r y m j e s t r e a liz a c ja is to tn y c h o b o w ią z k ó w . P a r tn e r s tw o p o w in n o b y ć p o jm o w a n e ja k o is to tn y o b o w ią z e k m a łż e ń ­ ski, n a d t o c h o r o b a n ie m o ż e s ta ć n a p r z e s z k o d z ie w s p ó ln o c ie ży c ia 15. M o ż n a w ię c w y c ią g n ą ć w n io s e k , ż e ź r ó d łe m te g o o r z e c z e n ia j e s t p o ­ d w ó jn y p r z e d m io t m a łż e ń s k ie g o z w ią z k u tj. p r a w o d o w s p ó ln o ty ( p a r t ­ n e r s tw o ) i p r a w o d o c ia ła czyli d o n a t u r a ln e g o a k tu p r o k re a c y jn e g o 16.

14 Z. Labuda, Zaburzenia osobowości a przyzwolenie małżeńskie w rotalnym orzecznic­ twie i nauce prawa, „Studia Peplińskie” 15 (1979) s. 108; S. Villeggiante, Lincapacita psicho- logica come causa di vullita del matrimonio in diritto canonico, Roma 1974, s. 34-37.

15 Por. coram Lesagé. Sententia de die 27.V1971.

16 Tamże s. 309; coram Lefebvre. Sententia de die 2.XII.1967, w: S. R. R. Dec. 59 (1967), s. 802-804; coram Doheny. Sententia de die 11.XI.1953, w: S. R. R. Dec. 45 (1953), s. 659-660.

O s o b a n ie z d o ln a d o w y p e łn ie n ia te g o p r a w a „ ip so f a c to ” n ie w a ż n ie z a w ie r a z w ią z e k m a łż e ń s k i. Ta n ie w a ż n o ś ć is tn ie je z a ró w n o w te d y , gd y m a łż o n e k n ig d y n ie b ę d z ie z d o ln y w c z a s ie m a łż e ń s k ie g o ży c ia d o w y­ p e ł n ie n i a is to tn y c h o b o w ią z k ó w , a ta k ż e w te d y , g d y b ę d z ie o n n ie z a ­ w sz e z d o ln y d o ic h w y p e łn ie n ia , g d y d r u g a s tr o n a te g o ż ą d a lu b o c z e ­ k u je . O b o w ią z e k te n j e s t b o w ie m stały , c iąg ły i n ie u s ta n n y . W sytu acji, g d y w c z a s ie z a w ie r a n ia m a łż e ń s tw a j e d e n z n u p tu r ie n tó w j e s t n a t u r a l ­ n ie n ie z d o ln y d o w y p e łn ie n ia w s p ó ln o ty życia, w s p o s ó b n ie u s ta n n y , b e z p rz e rw y i a ż d o śm ie rc i, z a w ie ra z w ią z e k m a łż e ń s k i n ie w a ż n ie . M o ż n a w ię c p o w ie d z ie ć , ż e je ś li o r g a n ic z n a c h o r o b a u m y sło w a w y s tę ­ p u je w c z e śn ie j, p r z e d z a w a r c ie m m a łż e ń s tw a , czy n i m a łż e ń s tw o n i e ­ w a ż n y m p r z e z n a r u s z e n ie w s p ó ln o ty życia. J e ś li j e s t p o s tę p u ją c a , a lb o s ta ła w m o m e n c ie z a w ie ra n ia m a łż e ń s tw a to c a łk o w ic ie b u r z y is to tn y p r z e d m io t k o n t r a k t u 17. K o d e k s sta n o w i, ż e z g o d a m a łż e ń s k a j e s t a k ­ te m w o li, k tó r a p o s z u k u je w o ln o ś c i w e w n ę trz n e j, a le ró w n ie ż i z e ­ w n ę tr z n e j. W s p ó łc z e s n a p sy c h o lo g ia p o tw ie r d z a f a k t is tn ie n ia łą c z n o ­ ści m ię d z y p o z n a w c z y m i i a fe k ty w n y m i s k ła d n ik a m i lu d z k ie j p sy c h ik i. D la p r z y k ła d u P ia g e t m ó w i, ż e in te lig e n c ja i a fe k ty są n ie r o z d z ie ln e i s ta n o w ią d w a u z u p e łn ia ją c e się a s p e k ty lu d z k ie g o z a c h o w a n ia 18. N a ­ sz e p o z n a w c z e i a fe k ty w n e z d o ln o ś c i w s p o s ó b n ie z m ie n n y i trw a ły w p ły w a ją n a s ie b ie i n a n a s z e z a c h o w a n ie . C h o d z i t u o z a k łó c e n ia o s o ­ b o w o ś c i k o n tr a h e n ta le ż ą c e p o z a s fe rą p s y c h o s e k s u a ln ą . J e ś li p r a w o a je d n o c z e ś n ie o b o w ią z e k d o w s p ó ln o ty życia, a ściślej d o te g o w sz y st­ k ie g o , c o n a t ę w s p ó ln o tę s k ła d a się ( p r z e d e w sz y stk im n a p ła sz c z y ź n ie r e la c ji m ię d z y o s o b o w e j m a łż o n k ó w ) ja w i się ja k o is t o tn e i z a r a z e m r ó ż n e o d p o s z c z e g ó ln y c h p r a w s ta n o w ią c y c h p r z e d m io t k o n s e n s u o r a z o d ic h sum y, to n ie z d o ln o ś ć d o p r z e k a z a n ia te g o p ra w a -o b o w ią z k u czy n i p o d m io t n ie z d o ln y m d o m a łż e ń s tw a , n a w e t w ó w cza s, g d y n ie z a ­ k łó c o n e z o s ta ją w ła d z e p o z n a w c z e i w o lity w n e 19. N ie m o ż liw o ś ć b o ­ w ie m p r z e k a z a n ia p r z e d m io tu z g o d y m a łż e ń s k ie j j e s t n ie m o ż liw o ś c ią w y p e łn ie n ia is to tn y c h o b o w ią z k ó w m a łż e ń s k ic h . W św ie tle p o w y ż sz e ­ g o n a le ż y d o k ła d n ie o k r e ś lić w sz y s tk ie e le m e n ty s ta n o w ią c e p r z e d m io t

17 Cf. Regional Tribunal of Sydney (Australia). Coram McGuckin. Sententia de die 5.I.1981, s. 1-5.

18 J. Piaget. Six Psychological Studies (przetl.) A. Tenzer, Vintage Books, New York 1968, s. 15; L. C. Kolb, Modern Clinical Psychiatry, Philadelphia 1977, s. 25.

19 U. Navarrete, Problemi sull’autonomia dei capi di nullita del matrimonio per difetto di consenso causato da pertubazioni della personalita, w: Perturbazioni psichiche e consenso nel matrimonio canonico, Roma 1976, s. 136.

p ra w a - o b o w ią z k u d o w s p ó ln o ty życia, a ta k ż e w s k a z a ć t e w sz y stk ie r o ­ d z a je , f o rm y i p rz e ja w y z a b u r z e ń o so b o w o śc i, k tó r e c z y n ią p o d m io t n ie z d o ln y m d o je g o p r z e k a z a n ia ja k o p r z e d m io tu z g o d y m a łż e ń s k ie j, a w ię c n ie z d o ln y m d o w y p e łn ie n ia is to tn y c h o b o w ią z k ó w m a łż e ń s k ic h , ty m sa m y m n ie z d o ln y m d o w a ż n e g o z a w a rc ia u m o w y m a łż e ń s k ie j. N ie z d o ln o ś ć d o p o d ję c ia is to tn y c h o b o w ią z k ó w m a łż e ń s k ic h n ie m o ż e o b e jm o w a ć o b o w ią z k ó w n ie is to tn y c h d la u m o w y m a łż e ń s k ie j. Tylko w ó w c z a s m a łż e ń s tw o j e s t n ie w a ż n e , g d y n ie z d o ln o ś ć d o ty c zy je d n e g o z o b o w ią z k ó w is to tn y c h d la u m o w y m a łż e ń s k ie j20. I s to tn y m m o m e n ­ t e m w in te r p r e ta c ji k a n o n u 1095, 3o j e s t w ię c w s k a z a n ie ta k ic h p r z y ­ czyn n a t u r y p sy c h ic z n e j, k tó r e s p ra w ia ją n ie z d o ln o ś ć p o d m io t u d o p o d ję c ia , a ty m sa m y m d o w y p e łn ie n ia is to tn y c h o b o w ią z k ó w m a łż e ń ­ sk ic h . C h o d z i w ię c o z a b u r z e n ia o s o b o w o ś c i w r ó ż n y c h s f e ra c h życia u n ie m o ż liw ia ją c e n a w ią z a n ie re la c ji m ię d z y o s o b o w y c h w e w s p ó ln o c ie , ja k ą j e s t m a łż e ń s tw o 21. W ię c e j tr u d n o ś c i n a s tr ę c z a u s ta le n ie p rzy c zy n p o w o d u ją c y c h n ie z d o ln o ś ć , z w ią z a n y c h z z a k łó c e n ia m i o so b o w o śc i k o n tr a h e n ta . C h o d z i w ię c o b liż sz e o k r e ś le n ie n ie z d o ln o ś c i d o r e la c ji m ię d z y o s o b o w e j w y n ik a ją c e j z s z e r o k o ro z u m ia n y c h w k a n . 1095, 3o s c h o rz e ń n a t u r y p sy c h ic z n e j, n a w e t w ó w cza s, g d y k o n t r a h e n t je s t w s ta n ie k o rz y s ta ć z w ła d z y p o z n a w c z e j i w o lity w n e j22. IV. N e rw ic e j a k o o so b o w o ść n e u r o ty c z n a

P s y c h o p a tia lu b „ n ie p r a w id ło w o u k s z ta łto w a n a o s o b o w o ś ć ” m o ż e n a s ilić r e a k c je n e u r o ty c z n e . A lb o w ie m i to w p r z y p a d k u , je ś li m ó w i się o o so b o w e j p s y c h o p a tii i k o n s ty tu ty w n e j p s y c h o z ie , o w e n e rw o w e z a ­ b u r z e n ie w p ły w a n a r e a k c je p o w o d z e n ia w y s tą p ie n ia n e rw ic u c z ło w ie ­ k a 23. W e d łu g lite r a tu r y m e d y c z n e j o s o b o w o ś ć n e u r o ty c z n a to e k s p re s ja w k o n flik c ie p sy c h ik i i je j e k s p lo a ta c ji o r a z w y p ły w ają cy z te g o k o n flik t sk ie ro w a n y d o c o r a z to w ię k s z e g o z a b u r z e n ia p o z n a n ia te g o ż w e ­ w n ę tr z n e g o k o n f lik tu 24. T o te ż m o ż n a p rz y ją ć , ż e n e rw ic e są c h o r o b a m i o so b o w y m i, c h a r a k te r y z u ją c e się p r z e z k o n f lik t w e w n ą trz -p s y c h ic z n y ,

20 M. Fąka, Niezdolność do przyjęcia... , s. 264. 21 Tamże s. 259-262.

22 Zob. G. Santori, Compedio di sessuologia, Torino 1966, s. 376-400. 23 Coram Stankiewicz, Sententia de die 15.VI.1978, w: mE 1979, t. I., s. 52. 24 Rizzoli - Larouse, Encicopedia della Medicina, vol. III 1972, s. 202.

k tó r y p o w s trz y m u je s p o łe c z n e e g z y sto w a n ie . M ó w ią c o n e r w ic a c h n a ­ le ży tu ta j n a d m ie n ić iż j e s t ic h k ilk a ro d z a jó w m in . n e rw ic a n ie p o k o ją ­ c a (lę k o w a ). O tó ż n e rw ic e n ie p o k o ją c e (lę k o w e ) są r ó ż n e o d lę k u p o j ­ m o w a n e g o n o r m a ln ie ja k n p . lę k p r z e d ja k im ś w a ż n y m z a d a n ie m ży­ ciow ym . N a le ż y tu ta j w sk a z a ć , ż e n e r w ic e n ie p o k o ją c e r ó ż n ią się w k il­ k u z a s a d n ic z y c h sp ra w a c h : są o n e a n a c h r o n ic z n e czyli p o w o d u ją o d ż y ­ w a n ie ja k ic h ś sy tu a c ji p rz e s z ły c h i w c z e śn ie jsz y c h ; są o n e u r o je n io w e tz n . ż e są o n e s p o w o d o w a n e n ie p r z e z p r z e d s ta w ie n ie w y im a g in o w a n e p o g r ą ż o n e w n ie ś w ia d o m o ś c i; są o n e s te re o ty p o w e lu b p o w tó rz e n io w e (n a ś la d o w c z e ) tz n . ż e są o n e z a k o r z e n io n e w s a m y m c h a r a k te r z e o s o ­ by. N ie p o k ó j z p o w o d u lę k u tw o rz y p o s ta w ę u p o r z ą d k o w a n ą is tn ie n ia , k tó r a j e s t z b u d o w a n a n a s tr u k tu r z e trw o g i. C z ło w ie k u k tó r e g o s tw ie r ­ d z o n o n e r w ic ę lę k o w ą ż ą d a n ie u s ta n n e j o p ie k i. J e g o życie j e s t p o g r ą ­ ż o n e n ie u s ta n n ie w s tra c h u , trw o d z e . N e u r o ty c z n e n ie p r z y s to s o w a n ie ( d y s a d a p ta c ja ) o z n a c z a n ie m o ż ­ n o ś ć p r z y s to s o w a n ia się, k tó r e w y w o łu je su b ie k ty w n e p o c z u c ie c i e r ­ p ie n ia u d a n e j o so b y . W ta k ic h s y tu a c ja c h n e u r o ty k a c h a r a k te ry z u ją : s ta n y lę k o w e i z m ie n n e n a s tr o je ; k o n flik ty , k tó ry c h n ie p o tr a f i r o z w ią ­ z a ć; sy m p to m y - o g ó ln e b ą d ź u z a le ż n io n e o d f o rm y n erw ic y ; o d m ie n ­ n y ty p r e a k ty w n o ś c i. Z a b u r z e n ia n e u r o ty c z n e m a ją c h a r a k te r f u n k c jo ­ n a ln y , w y w o łu ją j e c z y n n ik i p s y c h o g e n n e a n a ic h u tr w a le n ie w d u ż y m s to p n iu m a ją w p ły w m e c h a n iz m y i p r a w a u c z e n ia się. P o ję c ia n e u r o ­ ty c zn e j d y s a d a p ta c ji i n ie p rz y s to s o w a n ia m o g ą się ró ż n ić : d y s a d a p ta c ja r o z u m ia n a j e s t ja k o ła g o d n ie js z a , zw ykle p o c z ą tk o w a f o r m a n i e o p a n o ­ w a n ia w y m a g a ń w łaściw y c h e fe k ty w n e j a d a p ta c ji, a n ie p rz y s to s o w a n ie ( m a la d a p ta c ja ) - ja k o p o w a ż n ie js z a i tr w a ła f o r m a n ie w ła śc iw e g o s p o ­ s o b u re a g o w a n ia . N ie p r z y s to s o w a n ie n e u r o ty c z n e o b e jm u je e le m e n ty j u ż z m ie n io n y c h s p o s o b ó w re a g o w a n ia , k tó r e p o w sta ły , u trw a liły się i sta ły się c z ę ś c ią n o w e g o , o d m ie n n e g o s p o s o b u b y c ia 25.

L ę k i k o n flik ty są n ie ty lk o w a ż n y m i c z y n n ik a m i p s y c h o g e n n y m i p o ­ w o d u ją c y m i n ie p rz y s to s o w a n ie n e u r o ty c z n e , a le są je g o s ta łą c z ę śc ią sk ła d o w ą , w k o n s e k w e n c ji p rz y c z y n ia ją się d o je g o ro z w o ju i trw a n ia . N e u r o ty c z n e n ie p rz y s to s o w a n ie j e s t z a te m n a s tę p s tw e m in te n s y w n e g o lę k u . W e d łu g w ie lu u c z o n y c h , b e z lę k u n e rw ic a się n ie ro z w in ie , zaś u s u w a ją c lę k m o ż n a u s u n ą ć n e rw ic ę . W ię c w a r to p o d k r e ś lić , ż e n e u r o ­ ty c z n e r e a k c je w z m a g a ją się p r z e z to , ż e r e d u k u ją lę k , a le ro z w ó j z a b u ­

r z e ń n e u r o ty c z n y c h i ic h c h a r a k te r z a le ż y te ż o d ty p u o rg a n ic z n e j r e ­ a k ty w n o ś c i je d n o s tk i26.

R o z w ó j z a b u r z e ń n e rw ic o w y c h p o w o d u je , ż e z o s ta je n a r u s z o n a k o ­ o r d y n a c ja m o to r y c z n a , w k o n s e k w e n c ji m o ż e p o w s ta ć t r e m o r i n a p i ę ­ c ie m ię śn i, k tó r e z k o le i m o g ą w y w o ły w ać b ó le głow y. L ę k p o w o d u je n a s tę p n i e z a b u r z e n ie k o n c e n tr a c ji u w a g i m y śle n ia , c o m o ż e w y w o łać u c z u c ie n ie re a ln o ś c i. O b n iż a a k ty w n o ś ć s e k s u a ln ą , p o w o d u je n ie m o ż ­ n o ś ć e re k c ji, z a b u r z e n ia k o n c e n tr a c ji i o z ię b ło ś ć 27. U ta k ic h o s ó b życie s e k s u a ln e j e s t w d u ż y m s to p n iu z a b u r z o n e . To z a b u r z e n ie p rz e ja w ia się a lb o w p o m n ie js z e n iu p o p ę d u p łc io w e g o a lb o w e w z m o ż o n y m p r a ­ g n ie n iu , p o ż ą d a n i u se k su a ln y m . B a d a n ia w ty m a s p e k c ie d o w io d ły , że c z ło w ie k n ie z a le ż n ie o d r o d z a ju n e u r o z y w ja k ą p o p a d ł, d o tk n ię ty je s t z a b u r z e n ie m s e k s u a ln y m 28. In n y m p r z e ja w e m n e r w ic j e s t to , ż e lę k k tó r y to w a rz y sz y o s o b ie c h o re j b a r d z o c z ę s to p r z e k s z ta łc a się w p a n i ­ k ę , p o p ło c h n ie je d n o k r o tn ie p r z e r a d z a j ą c się w fo b ię . N ie k ie d y tr u d n o j e s t o d r a z u s tw ie rd z ić , ż e d a n a o s o b a c ie rp i n a n e rw ic ę . O tó ż z e ­ w n ę tr z n ie c z ło w ie k z a c h o w u je się „n ib y n o r m a l n ie ” , a le d o p ie r o p o g łę b sz e j o b s e rw a c ji m o ż n a d o s trz e c , ż e t e n c z ło w ie k m a in n e rysy tw a ­ rzy n iż n o r m a ln y c z ło w ie k , s ta je się n a d p o b u d liw y , c e c h u je g o p r e t e n ­ s jo n a ln o ś ć d o w sz y s tk ic h o r a z b r a k je m u k ry ty c y z m u . N a s tę p n y m w a ż ­ n y m ź r ó d łe m i c z ę ś c ią s k ła d o w ą n e u r o ty c z n e g o n ie p rz y s to s o w a n ia je s t k o n flik t. N e u r o ty k m a w ię k s z ą s k ło n n o ś ć d o k o n flik tó w , c h a r a k te r y z u ­ j e g o k o n flik to w y ty p re a g o w a n ia . K o n flik t p o z o s ta je w b lis k im z w ią z ­ k u z lę k ie m . J e ś li k o n f lik t - w e d łu g H o r n e y 29 - ro d z i się z lę k u , p rz y czy m u z n a je o n a s p e c ja ln y ro d z a j k o n f lik tu ja k im j e s t g n ie w , to lęk, w e d łu g W o lp e g o , j e s t c z y n n ik ie m p o d sta w o w y m , k o n s e k w e n c ją k o n ­ f lik tu . K o n flik t w p ły w a n a p o w s ta w a n ie n e rw ic y ty lk o z a p o ś r e d n ic ­ tw e m lę k u . P rz e ja w ia w z m o ż o n ą p o s ta w ę d o w y w o ły w an ia k o n flik tó w m ię d z y lu d z k ic h . P o w ię k sz o n y e g o c e n try z m . In n y m i słow y m o ż n a p o ­ w ie d z ie ć , ż e c z ło w ie k te n p r z e ja w ia o b a w ę c a ło ś c io w ą p o le g a ją c ą n a p o w s trz y m y w a n iu się o d p e w n y c h rz e c z y a je d n o c z e ś n ie n a ic h p o t r z e ­ b ie . To w szy stk o w e f e k c ie p r o w a d z i d o f ru s tra c ji i n o to r y c z n e g o lę k u p r z e d w sz y stk im i i w szy stk im . C z ę s ty m e f e k te m n e rw ic j e s t „ p r o g r e s ja

26 Tamże s. 257.

27 J. Wolpe, The experimental foundations of some new psychotherapeutic methods, In Bachrach New York 1962, s. 558.

28 J. Laplanche, J. B. Pontalis, Vocabulaire de la Psychoanalyse, Paris 1967, s. 286. 29 K. Horney, The basic conflict, In Garlow, Katkowsky, New York 1968, s. 338.

n e u r o ty c z n a ” czyli s to p n io w e n a r a s ta n i e e g o c e n try z m u 30. W n e rw ic a c h lę k o w y c h w a d a w o ln o ś c i w e w n ę trz n e j w y b o ru n ie j e s t ju ż p rz y p u s z c z e ­ n ie m w ą tp liw o śc i, p o n ie w a ż p e w n e o k o lic z n o ś c i p o w s ta łe p rz y n e r w i­ c a c h a p r z e ja w ia ją c e się p o s z c z e g ó ln y m i z a b u r z e n ia m i p o c h o d z e n ia n e u r o ty c z n e g o , p o w o d u ją z a w sz e p e w n e s k rę p o w a n ie . To s k r ę p o w a n ie s ta je się p rz y c z y n ą n ie d o p u s z c z e n ia d ec y zji w y s ta rc z a ją c o w o ln e j31. N e rw ic a w y w ie ra d o p e w n e g o s to p n ia w p ły w n a o so b o w o ść . O s o b o ­ w o ś ć n e rw ic o w ą c h a r a k te ry z u je n e u r o ty c z n a n ie ś m ia ło ś ć , w z m o ż o n y p o z io m lę k u s ta n o w ią c y c e c h ę s p e c ja ln ą , p rz e w ra ż liw ie n ie , k o m p le k s n iż sz o śc i z n ie u m ie ję tn o ś c ią lu b n ie w ła śc iw y m s p o s o b e m z w r a c a n ia n a sie b ie u w ag i, z m ia n a p o s ta w ja k o tzw . z e w n ę tr z n y c h c e c h o so b o w o śc i.

V. A s p e k t p ro c e so w y z a g a d n i e n ia o so b o w o śc i n e u ro ty c z n e j

F a k t n ie z d o ln o ś c i p sy c h ic z n e j k o n tr a h e n ta , z a s k a rż o n y w s ą d z ie s t a ­ n o w i p r z e d m io t m a te r ia ln y d o c h o d z e n ia czy to z e s tro n y s ę d z ie g o czy te ż b ie g łe g o . R ó ż n i się o n o j e d n a k w a s p e k c ie p r z e d m io tu f o rm a ln e g o , p o n ie w a ż e k s p e r ty z a d o ty c zy ty lk o z r o z u m ie n ia i o c e n y f a k tu u n ie z - d a ln ia ją c e g o o s o b ę d o w y ra ż e n ia z g o d y m a łż e ń s k ie j z p u n k t u w id z e n ia p s y c h ia trii lu b p sy c h o lo g ii, k tó r e b e z sp e c ja listy c z n y c h s tw ie rd z e ń i o c e n n ie m o g ły b y u z y s k a ć p e łn e j s k u te c z n o ś c i p r a w n e j32. T u taj je d n a k n a le ż y p o s ta w ić p y ta n ie : czy b ie g ły w p r o c e s ie o n ie w a ż n o ś ć m a łż e ń ­ stw a z ty tu łu n ie z d o ln o ś c i p sy c h ic z n e j, m a stw ie rd z a ć , ż e o s o b a je s t n ie z d o ln a d o z a w a rc ia m a łż e ń s tw a , czy ty lk o m a o d p o w ie d z ie ć n a p o ­ s ta w io n e p y ta n ia p r z e z s ę d z ie g o p r o w a d z ą c e g o s p ra w ę ? T rz e b a n a d ­ m ie n ić , ż e w p r a k ty c e są d o w n ic z e j c z ę s to f o r m u łu je się p y ta n ia d la b ie g ły c h , k tó r e p r o w o k u ją ic h d o d a n ia o k r e ś lo n y c h o d p o w ie d z i a n ie w y d a w a n ia o s ą d u . T ym i p y ta n ia m i są n a p rz y k ła d : czy k o n tr a h e n t w m o m e n c ie z a w ie ra n ia m a łż e ń s tw a b y ł z d o ln y d o w y ra ż e n ia w aż n e j z g o d y m a łż e ń s k ie j, a lb o d o w a ż n e g o z a w a rc ia m a łż e ń s tw a . C o w ięc ej z n a c z n a c z ę ś ć o r z e c z n ic tw a r o ta ln e g o , p rz y jm o w a ła w sp o s ó b p o z y ty w ­ n y o s ą d w a rto ś c iu ją c y , w y ra ż o n y w e k s p e r ty z a c h c o d o w a ż n o ś c i k o n

-30 Coram Lefebvre. Sententia de die 17.I.1970, s. 3.; por. także L. Salzman M. D, „Com- mitment to and in Marriage in The Catholic Lawyer” 21 (1975), n. 3. s. 168-169.

31 Ch. Lefebvre, Levolution actuelle de la jurisprudence matrimoniale in Revue de Droit Canonique, t. XXIV, Paris 1974, s. 335.

s e n s u czy m a łż e ń s tw a , u z n a ją c , ż e d o k o m p e te n c ji b ie g ły c h n a le ż y s tw ie rd z e n ie „ u t r u m a d f u e rit, in c a s u iu d ic ii d is c re tio su ffic ie n s a d v a ­ lid u m in e u n d u m m a tr im o n iu m ” 33. C h c ia łb y m p o s ta w ić p y ta n ia : czy n e r w ic e m o ż n a w o g ó le r o z p a tr y ­ w a ć ja k o p rz y c z y n ę n ie z d o ln o ś c i d o w y ra ż e n ia z g o d y m a łż e ń s k ie j; j a ­ k ie są k r y te r ia o c e n y b ie g ły c h o d n o ś n ie n e r w ic c o d o ic h w p ły w u n a w y ra ż e n ie z g o d y m a łż e ń s k ie j; w k tó r y m m o m e n c ie m o ż n a m ó w ić , że n e rw ic a s ta je n a p r z e s z k o d z ie d o w a ż n o ś c i z a w a rc ia m a łż e ń s tw a ? W p r z y p a d k u , k ie d y c h o ry c ie rp i n a n e rw ic ę , w s z e lk a d y n a m ik a p r a w n a ja k ic h k o lw ie k d o s to s o w a ń są d o w y c h a n a w e t f o rm u ło w a n ie p r a w m a ją c e n a c e lu w y k a z a n ie , ż e d a n a o s o b a w ch w ili z a w ie ra n ia m a łż e ń s tw a m o g ła m ie ć w o ln o ś ć w o li j e s t b a r d z o n ik ła . N e rw o z a n ig d y n ie s ta je się f a k ty c z n y m in h ib ito r e m w y ra ż a n ia z g o d y m a łż e ń s k ie j. T o­ te ż p r z e n ie s ie n ie o c e n , s tw ie rd z e ń o r a z u s ta le ń p sy c h ia try c z n y c h , p s y ­ c h o lo g ic z n y c h , n a t e r e n k a te g o r ii k a n o n is ty c z n y c h j e s t z a le ż n e o d te g o czy s fo rm u ło w a n ia k o n k lu z ji o p in ii b ie g ły c h z a w ie ra ją o d n ie s ie n ie do k a t e g o r ii k a n o n is ty c z n y c h , czy te ż n ie 34. W ie d z ą c , ż e n e rw ic e są c h o r o ­ b ą , p o w o d u ją c ą z a b u r z e n ia o so b o w o śc io w e , b ie g li s ą d o w i c z ę s to są p r o s z e n i d o u s ta le n ia k a t e g o r ii „ d o jrz a ło ś c i p s y c h ic z n e j” , k tó r ą o c e ­ n ia ją ja k o p u n k t k o ń c o w y ro z w o ju o so b o w o śc i, p o d c z a s g d y d o jrz a ło ś ć w s e n s ie k a n o n is ty c z n y m s ta n o w i ty lk o m in im u m w y m a g a n e d o w a ż n e j z g o d y m a łż e ń s k ie j, j a k ró w n ie ż k a te g o r ii „ z d o ln o ś c i d o p o d ję c ia s p e c y ­ fic z n y c h o r a z is to tn y c h o b o w ią z k ó w m a łż e ń s k ic h ” . B ie g li b o w ie m w z a k r e s ie z d o ln o ś c i o so b y d o z a w a rc ia m a łż e ń s tw a n a jc z ę śc ie j w y m a ­ g a ją z d o ln o ś c i d o r e la c ji e m o c jo n a ln e j d o jr z a łe j, d o re la c ji in te r p e r s o ­ n a ln e j p e łn e j, g w a r a n tu ją c y c h sz cz ęśliw e p o ż y c ie m a łż e ń s k ie , p o d c z a s g d y d o w a ż n e j z g o d y m a łż e ń s k ie j w y sta rc z y z d o ln o ś ć d o n a w ią z a n ia re la c ji in te r p e r s o n a ln e j m in im a ln e j35. I t a k w p r z y p a d k u n e rw ic , k tó r e w p ły w a ją n a p s y c h ik ę o so b y c h o re j, p o w o d u ją c z a b u r z e n ia e m o c jo n a l­ n e i p o z n a w c z e , p r o w a d z ą c e d o n ie m o ż liw o ś c i n a w ią z a n ia r e la c ji in ­ te r p e r s o n a ln e j, b ie g ły m sta w ia się p y ta n ia : n a ile m o ż liw e , i czy w o g ó le je s t, m o ż liw e n a w ią z a n ie ty c h re la c ji? J e d n a k ż e sę d z ia , d o k o n u ją c

33 Coram Anné, Sententia de die 29.III.1972, n. 10; S. R. R. Dec. LVIII, s. 192.

34 L. Ancona, La incapacita psicologica nella formazione del consenso matrimoniale. Co- niderazioni di psichiatria dinamica in libro Perturbazioni psichiche e consenso nel matrimo­ nio canonico, Roma 1976, s. 92.

35 Por. G. Versaldi, Via et ratio introducendi integram nationem christianam sexualitatis humanae in categorias canonicas, „Periodica” 75 (1986), s. 432-433.

tra n s p o z y c ji w e d łu g w ła s n e g o r o z e z n a n ia , j e s t z o b o w ią z a n y d o o c e n y i p o s ta w ie n ia r o k o w a n ia d a ls z e g o , sz c z ę śliw e g o p o ż y c ia m a łż e ń s k ie g o . J a k z te g o w y n ik a , b a r d z o w a ż n e są e k s p e rty z y b ie g ły c h d la p o s t ę p o ­ w a n ia są d ó w k o śc ie ln y c h , g d y ż s ę d z ia m o ż e n a ic h p o d s ta w ie , d o k o n u ­ j ą c tra n s p o z y c ji, n a b r a ć p e w n o ś c i sę d z io w sk ie j i w y d a ć w y ro k . Z a w s z e j e d n a k p o w in n o się p a m ię t a ć o s to s o w a n iu p o d k a te g o r ii ju r y s p r u d e n - cja ln y c h . C h o d z i t u o w y o d r ę b n io n ą „ w ła d z ę ” czy z d o ln o ś ć k ry ty cz n ej o c e n y 36. W p r o w a d z e n ie d o w o d u z o p in ii b ie g łe g o j e s t b a r d z o w a ż n e d la e k s p e r ty z w y d a w a n y c h p r z e z b ie g ły c h w s p r a w a c h s k u tk ó w n e g a ­ ty w n y c h n e rw ic . B ie g li w y d a ją c e k s p e rty z ę , p o w in n i u w z g lę d n ić w niej p o s z c z e g ó ln e fa z y w p ły w u te j c h o ro b y n a u m y sł o so b y c h o re j. J e d n o ­ c z e ś n ie w s k a z u ją c n a m o m e n ty , w k tó ry c h to p o z n a n ie czy m o ż liw o ść w o ln e g o w y b o ru j e s t n ie m o ż liw e , w in n i d o k o n y w a ć ta k ż e r o z r ó ż n ie n ia f u n k c ji p sy c h ic z n e j n a p o z n a w c z e , o rg a n iz a c y jn e , d e c y z ja ln e i w y k o ­ n a w c z e 37. O d n o s z ą c to d o n e r w ic b ie g ły z o b o w ią z a n y j e s t w y k a z a ć , że p o w a ż n e n a r u s z e n ie z d o ln o ś c i k ry ty c z n e j o c e n y s a m e g o m a łż e ń s tw a o r a z z o b o w ią z a ń z n ie g o w y p ły w ają cy c h p r z e ja w ia się w z a b u r z e n ia c h s p o s trz e g a n ia i m y ś le n ia u s tro n y p o z w a n e j. D a le j b ie g ły w sw ojej e k s ­ p e r ty z ie w in ie n w y k az ać , ż e o s o b a t a z p o w o d u z a b u r z e n ia e m o c jo n a l­ n e g o o r a z c z ę s to c e c h u ją c e j j ą e u fo rii, j e s t o g r a n ic z o n a w sw ej z d o ln o ­ ści s w o b o d n e g o w y b o ru . D la k a n o n is ty w a ż n y m j e s t czy n ie z d o ln o ś ć d o n a w ią z a n ia r e la c ji in te r p e r s o n a ln y c h w r a m a c h w s p ó ln o ty życia m a łż e ń s k ie g o , u o s ó b c h o ry c h n a n e rw ic e j e s t s p o w o d o w a n e z m ie n n o ­ śc ią i b r a k ie m s ta b iln o ś c i e m o c jo n a ln e j. S a m a n e rw ic a n ie m o ż e czynić z g o d ę m a łż e ń s k ą n ie w a ż n ie w y ra ż o n ą , tr z e b a z a w sz e s z u k a ć co leży u p o d ło ż a p o w s ta n ia n e rw ic . N e rw ic e p o w s ta łe ja k o s k u te k z a b u r z o n e j o s o b o w o ś c i m o g ą w p ły w a ć n a w a ż n ie w y ra ż o n ą z g o d ę m a łż e ń s k ą . W te d y to n a le ż y ta k ż e m ie ć n a w z g lę d z ie : u p r z e d n io ś ć c h o ro b y , c ię ż ­ k o ś ć c h o ro b y , o b ie k ty w n e o d d z ia ły w a n ie n a z g o d ę . N a k o n ie c n a le ż y m o c n o p o d k r e ś lić , ż e n e r w ic a ja k o c h o r o b a n ie m o ż e b y ć r o z p a try w a ­ n a s z a b lo n o w o a le je d y n ie in d y w id u a ln ie w k a ż d y m p rz y p a d k u .

36 Coram Felici, Sententia de die 3.XII.1957, s. 3, w: S. R. R. Dec. XLIX, s. 788.

37 Por. L. M. Rulla, Antropologia della vocazione cristiana. I. Basi interdisciplinari. C. Monferrato 1985, s. 103, 138-141.

Neurotische Persönlichkeit und die Fähigkeit zur Aufnahme wesentlicher Ehepflichten. Versuch der kanonischen Implikation der medizinischen Folgen

Die neurotischen Störungen gehören zu den häufigsten Krankheitssymptomen, an denen die sich bei den Ä rzten verschiedener Fachgebiete m eldenden Personen leiden. Ihre Diagnose kann große Schwierigkeiten bereiten. D a die einzelnen, vorbeigehen­ den neurotischen Symptome eine allgemeine und natürliche Erscheinung sind, werden die neurotischen Störungen oft unterschätzt. D ie Erkenntnis des gegenwärtigen Wis­ senszustandes über Ätiologie und Behandlungsprinzipien bei neurotischen Störungen ist für Personen, die kein tiefes Wissen im Bereich der Psychiatrie und Psychologie b e ­ sitzen, nicht leicht. Die Symptome der neurotischen Störungen sind schwer eindeutig zu definieren, und ihre Erkenntnis kann in der Praxis große Probleme bereiten, weil einzelne, isolierte und schnell vorbeigehende neurotische Symptome auch bei den psy­ chisch gesunden M enschen auftauchen können. A ußerdem komm en gewöhnlich G ruppen von ähnlichen Symptomen auf, die sich vor allem durch dom inierende Symp­ tom e unterscheiden. Dazu wurde in den letzten Jahrzehnten die Klassifizierung der neurotischen Störungen wesentlich geändert, wobei die neuen Klassifizierungssysteme die Konsequenz der im großen Teil arbiträren und kontroversen Entscheidungen w a­ ren. Sie wurden und werden nicht von allen anerkannt, die sich mit der Behandlung und psychologischer Hilfe für die an neurotischen Störungen leidenden Personen beschäftigen. Die Symptome der neurotischen Störungen kann man am einfachsten als Tatsachen fassen, die sich nur bei der A namnese, direkter Behandlung oder Beobach­ tung bestätigen lassen und Abweichungen von den richtigen psychischen Tätigkeiten bedeuten. In der traditionellen Psychopathologie nennt man die sich quantitativ von den richtigen Erlebnissen unterscheidenden Symptome - homonom, und die sich qu­ alitativ unterscheidenden - heteronom . Neurotische Störungen gehören zur ersten K a­ tegorie bei den psychischen Störungen; sie kommen mit wesentlich häufigerer Frequ­ enz und Intensität als bei den weit verstandenen physiologischen Zuständen auf. In der heutzutage geltenden internationalen Klassifizierung der psychischen Störungen der W HO wird der Begriff »Neurose« gelegentlich und in sehr allgemeiner Bedeutung b e ­ nutzt. Von den Auseinandersetzungen, die damit verbunden sind, zeugt die von der Z eit der Gestaltung der 10. Revision dieser Klassifizierung kom m ende Aussage von Norman Sartorius, dem D irektor der Abteilung für psychische Gesundheit der WHO. Die A utoren der geltenden Klassifizierung schlagen vor, die dichotomische Teilung der Störungen in neurotische und psychotische durch ihre Gruppierung „nach der Ver­ wandtschaft”, ihrer grundsätzlichen Them atik und der beschreibenden Ähnlichkeit zu ersetzen. A ber solche Einstellung führte im Falle der neurotischen Störungen zur Aus­ sonderung sehr großer Einheitenzahl, deren Eigenart Zweifel lässt, weil ihre Sympto­ me praktisch oft gemeinsam aufkommen. Bestandteile der Persönlichkeit sind u. a. B e­

gabungen/Fähigkeiten, Temperament, dom inierende Motive, Werte. Persönlichke­ itszüge zeigen sich dagegen als Form en der bestim m ten Reaktionen in bestim m ter Richtung und auf bestim mte Weise. Sie ermöglichen die Beobachtung der deutlichen Tendenzen im Benehmen und in der Tätigkeit der Einheit. U nd so dient die Psycholo­ gie sehr hochgradig den kirchlichen Richtern bei der Untersuchung der ehelichen A n­ gelegenheiten. D ie die von den Psychologen durchgeführten Forschungen benutzen­ den R ichter können mit größerer moralischer Sicherheit die Gültigkeit oder Ungültig­ keit der Ehe aussprechen. Deshalb soll der vorliegende Artikel den Einfluß der neuro­ tischen Persönlichkeit auf die Fähigkeit zur Erfüllung von den N upturienten wesentli­ cher Ehepflichten zeigen.