W S T Ę P
Niniejszy zeszyt zaw iera 11 artykułów . A utoram i ich są zarów no p ra co w -nicy naukow i In sty tu tu H istorii U Ł, ja k też zw iązani z nim do k to ran ci. D o k to rz y T eresa W olińska, M irosław J. L eszka, S ław om ir B ralew ski, M aciej K ok o szk o są adiunktam i w Zakładzie H istorii B izancjum . D o k to r T ad eu sz G ra b arc zy k p racu je ja k o asystent w K a te d rz e H isto rii Polski Średniowiecznej. D o k to r W itold Filipczak jest zatru d n io n y na stanow isku a d iu n k ta w K atedrze H istorii Polski N ow ożytnej. Pozostali autorzy są d o k to ran ta m i: A n n a Jab ło ń sk a i A n n a K ow alska w K a te d rze H istorii P olski Średniow iecznej, M ichał K obierecki w K a te d rz e H isto rii Polski N ow ożytnej, a M ariusz M alinow ski w P racow ni Studiów B liskow schodnich.
Z aznaczyć należy, że tytuł zeszytu m oże nie w pełni o d p o w iad a jego zaw artości, poniew aż pierwszy um ieszczony w nim tek st dotyczy jeszcze częściowo końca epoki starożytnej. Jednak spraw ę tę tru d n o było zasyg-nalizow ać we w spom nianym tytule i z tego względu postanow iłem ograniczyć się do zaznaczenia w nim, iż znalazły się tu prace z epoki średniow iecza. O m aw iany zeszyt obejm uje zatem artykuły w przedziale czasowym od IV d o X V III stulecia. Jego tem atyka jest zróżnicow ana. Z aw iera on prace pośw ięcone tak dziejom powszechnym , ja k i Polski. Z tego też względu postanow iłem zamieszczone tu rozpraw y podzielić na dwie grupy. Pierw sza z nich obejm uje artykuły odnoszące się do historii pow szechnej, d ru g a zaś historii Polski w czasach średniow iecznych i now ożytnych. W ram ach obu grup został w m iarę m ożliwości zastosow any układ chronologiczny.
G ru p ę pierw szą otw iera rozpraw a Sław om ira Bralew skiego pośw ięcona w ątk o m politycznym w oskarżeniach w ysuw anych przeciw ko biskupom w czasach schyłku cesarstw a rzymskiego oraz w początkow ym okresie istnienia Bizancjum. A u to r kreśli tu obraz zarzutów w ysuw anych w stosunku do duchow nych, których niejednokrotnie oskarżano o podsycanie, czy wręcz w zniecanie niepokojów w państw ie.
W następnym artykule, p ióra Teresy W olińskiej, zostały przedstaw ione zagadnienia traktujące o wpływie zw iązków rodzinnych na stosow aną przez cesarza Justy n ian a politykę personalną. Przejrzyste i należycie u d o k u m en -tow ane wywody auto rk i także o p arte są na bogatym m ateriale źródłow ym i literaturze, głównie obcojęzycznej. W wyniku przeprow adzonych bad ań
doszła o n a do w niosku, że tru d n o jest m ów ić o nepotyzm ie cesarza, nie zawsze bowiem wejście do rodziny cesarskiej ow ocow ało znaczącą karierą. W zam ian Ju sty n ian był hojny w nadaw aniu honorow ych tytułów .
K olejny arty k u ł, M irosław a J. Leszki, dotyczy postaci panującego w latach 602-610 cesarza F o k asa, który w źródłach bizantyjskich cieszył się bardzo złą opinią. O skarżano go o okrucieństw o, pijaństw o, skłonność do przelewu krwi itp. A utor, opierając się n a nowszej literaturze przedm iotu, ja k też i analizie odpow iednich źródeł, doszedł do odm iennego w niosku. U stalił on m ianow icie, że F o k as nie był m oże w ładcą zbyt w ybitnym , ale tru d n o przypisyw ać m u szczególne okrucieństw o i oskarżać o popełnienie wielu zbrodniczych czynów.
M acieja K okoszkę zainteresow ały czasy późniejsze. A rty k u ł poświęcił on p ortretow i księcia B oem unda, jak i nakreśliła w swoim dziele cesarzów na A n n a K om nena. N a podstaw ie analizy pracy porfirogenetki, a także innych źródeł o ra z odnośnej lite ratu ry a u to r stw ierdził, że p o rtre t B oem u n d a przekazany przez A nnę „jest klasycznym przykładem sztuki opisów p o rt-retow ych w historiografii bizantyjskiej” .
O statn i wreszcie arty k u ł pośw ięcony historii pow szechnej, to p raca M ariusza M alinowskiego dotycząca stosunków między królestwem kastylijskim a emiratem granadzkim w latach 1246-1275. O parta o n a została n a literaturze przedm iotu i źródłach hiszpańskich cytow anych licznie w odpow iednich m iejscach, a tłum aczonych przez a u to ra i odpow iednio przez niego zinter-pretow anych. W yw ody uzupełnia m ap a. D la czytelnika polskiego artykuł M . M alinow skiego m oże być bardzo interesujący ze względu n a swą m ało znaną, niem alże egzotyczną, tem atykę.
D ru g a grupa prac, ja k zaznaczono powyżej, dotyczy dziejów Polski epoki średniow iecza i czasów now ożytnych. Pierw sza rozpraw a, au to rstw a A n n y Jabłońskiej, pośw ięcona jest problem om kultury m uzycznej w Polsce średniowiecznej, poczynając od czasów przedhistorycznych. A utorkę interesują różn o ro d n e funkcje tej kultury w życiu ówczesnego społeczeństw a polskiego. W yw ody swoje o parła - ja k i inni autorzy - na źródłach publikow anych i odnośnej literaturze przedm iotu, dochodząc do interesujących w niosków .
N astęp n a praca, A nny K ow alskiej, dotyczy apeli, jak ie poszczególni papieże kierow ali do różnych władców polskich w X II-X IV w. w spraw ie udzielenia przez nich pom ocy dla Ziemi Świętej. T em at był już, choć raczej w sp osób m arg in aln y , poru szan y przez literatu rę. W o sta tn ic h je d n a k czasach opublikow ano nowe m ateriały źródłow e odnoszące się do tego zagadnienia, dzięki którym m o żn a je było ponow nie pod jąć i rozszerzyć pod względem chronologicznym .
T adeusz G rabarczyk w swoim krótkim artykule, napisanym na m arginesie przygotow anej przez niego rozpraw y doktorskiej, zajął się kw estią broni strzelczej, ja k a była używ ana przez piechotę zaciężną, służącą w polskich
siłach zbrojnych w o statnich trzydziestu latach XV stulecia. N a szczególne podkreślenie zasługuje okoliczność, iż au to r swoją ro zpraw kę o p arł na źródłach przede wszystkim rękopiśm iennych, w m niejszym zaś stopniu na m ateriałach publikow anych. N a ich podstaw ie w sposób szczegółowy zostały przez niego przedstaw ione różne rodzaje interesującej go broni, a m ianow icie kusz i łuków , ich budow a itp. U stalenia te są interesujące i m o żn a m niem ać, że na stałe w ejdą do literatury przedm iotu.
D w a dalsze artykuły, w chodzące w skład om aw ianej grupy, dotyczą dziejów Polski w k ońcu epoki now ożytnej. Pierwszy, to ro zp raw a M ichała K obiereckiego om aw iająca korespondencję A d a m a M ałachow skiego, który w latach 1755-1767 spraw ow ał urząd krajczego koronnego. A u to r wywody swoje oparł na literaturze przedm iotu oraz źródłach zarów no publikow anych, ja k i - przede wszystkim - rękopiśm iennych, k tóre w ykorzystał sum iennie. P raca jego przybliża czytelnikow i krajczego M ałachow skiego, postać nader barw ną i cieszącą się dużym pow ażaniem szlachty polskiej w czasach saskich.
W ito ld a F ilip czak a zainteresow ała z kolei kw estia k o n tro li K om isji S karbu W ielkiego K sięstw a Litewskiego, do której doszło podczas obrad sejmu w 1778 r. Swoje interesujące wywody o parł on n a źródłach głównie rękopiśm iennych, k tó re zostały przez niego w ykorzystane w sposób bardzo rzetelny, a także i na odnośnej literaturze przedm iotu. W pełni, ja k wolno sądzić, u dało m u się w ykazać, jak ie znaczenie m iała k o n tro la S karbu litewskiego w ówczesnym życiu politycznym . W jej w yniku pogłębił się bowiem krytyczny stosunek k róla Stanisław a A ugusta P oniatow skiego do podskarbiego litewskiego A ntoniego T yzenhauza.
O statnim artykułem om aw ianego tom u jest m ała ro z p raw a Stanisław a M ariana Zajączkowskiego. A u to r poszerzył i uzupełnił w niej swoje poprzednie wywody odnoszące się do lokacji osad n a tzw. praw ie niemieckim w daw nych d o b ra ch kapituły krakow skiej we włości pabianickiej. A rty k u ł poświęcony tem u zagadnieniu został opublikow any w t. 3 czasopism a „P a b ia n ic ia n a ” . N iestety poczynione tam przez kogoś, bez uzgodnienia z autorem , różne popraw ki i skreślenia doprow adziły do spłycenia jego w yw odów o raz do pow stania braków i błędów. N apisany później tekst Uzupełnienia... przeleżał długi okres w teczce redakcyjnej „ P a b ia n ic ia n ó w ” . P o bezskutecznym oczekiwaniu n a jego dru k zdecydowałem się na jego w ycofanie z redakcji, poniew aż w zm iankow ane czasopism o już się nie ukazuje. Nie chcąc jed n ak zm arnow ać wysiłku w łożonego w jego opracow anie, postanow iłem zamieścić go w kolejnym tom ie „A cta U niversitatis Lodziensis” , zdając sobie spraw ę, że choć nie jest to m oże najlepsze wyjście z sytuacji, jest to dla m nie jed y n a możliwość przytoczenia wyjaśnień, tak aby nie być posądzonym o niechlujstwo i błędy, o jakich m ożna by w nioskow ać n a podstaw ie opublikow anego tekstu. Siłą rzeczy rozpraw ka m a nieco odm ienny ch a ra k te r od zaprezen-tow anych powyżej i z tego też względu została um ieszczona n a końcu
niniejszego zeszytu ja k o arty k u ł uzupełniający oraz do pew nego stopnia polem iczny.
W szystkie zaprezentow ane w zeszycie artykuły stanow ią sam odzielną, często krytyczną, p ró b ę spojrzenia n a opisyw ane w ydarzenia. N a ogół wiążą się one z interesującą au to ró w problem aty k ą badaw czą. M o żn a sądzić, że przyczynią się do lepszego p o zn an ia i zrozum ienia poruszanych w nich zagadnień, a także wyjaśnienia pewnych kontrow ersyjnych, czy też niejasnych problem ów .
