Wybór docelowych rynków eksportowych producentów artykułów rolno-spożywczych

Pełen tekst

(1)cm.?. 586. 2002. AkademII Ekonomlcznel w Krakewl.. Stefan Mynarski KIIf.",a Analizy R,aku I Badań Mark.tlngewych. 1. Podstawy metodologiczne Wybór rynków docel owych stanowi integralną część procesów segmentacji rynku i pozycjonowania produktów. Centralne usytu owanie tego czlonu między tymi dwoma obszarami daje mu wa żne znaczenie w ogólnej strategii marketingowej. Wybór rynków docelowych to bowiem taka penetracja struktur segmentacyjnych rynku, która um ożl iwia optymalne usytuowa nie produktu na rynku . Chodzi w tym przypadku o taki wybór rynków docelowych, który przy odpowiednich nakładach marketingowych daje optymalne efekty. Oznacza to moż liwość osiągania zwiększonych obrotów, a tym samym uzyskiwania większego udziału w rynku . Wzrost efektów powinien być jednak zwielokrotniony w stosunku do nakładów na marketing i dlatego powinien być odnoszony nie do obrotów, lecz do efektów netto, czyli do zysków. W ten sposób można właściwie ocenić efektywność wyboru rynków docelowych . Wybór rynków docelowych ma istotne znaczenie zarówno w skali wewnętrz nej danego kraju ,jak i w d ziałalnośc i na plaszczyźnie międzynarodowej . Na tej drugiej płaszczy źnie oznacza on wybór krajów względnie ich u g rupo wań jako obszarów rynku o najkorzystniejszej perspektywie rozwoju wymiany handlo wej. Chodzi w tym przypadku o wymianę wspomaganą pewnymi preferencjami doty czącymi popierania korzystnego eksportu i ograniczania niecfektywncgo importu . Taka polityka powinna prowad zić do wyksztalcania się strumieni geograficznych importu i eksportu, które wytyczałyby obszary powiąza li integracyjnych i kooperacyjnych w zakresie międ zy narodowej wspólpracy gospodarczej [por. Wiktor 1999, s. 47] ..

(2) Su:!cm Mynarski Metodą umożliwiającą. wybór rynków docelowych jest na ogól dobrze znana analiza wariancji, która pozwala porównywać efekty glówne i interakcje pomiędzy różnymi kombinacjami czynników eksperymentalnych, Czynnikami tymi są w tym przypadku róż,ne instrumenty polityki państwa w rodzaju taryf, opIat, cel, podatków, akcyzy, a także ulg, ulatwień i różnych środków polityki marketingowej w postaci premii, upustów, reklamy, promocji itp, Efektami są natomiast wielkości obrotów uzyskiwane przy odpowiedniej kombinacji tych czynników, Porównując te efekty ze sobą uzyskuje się wymierny obraz skuteczności oddzialywania poszczególnych czynników na wielkość i strukturę obrotów. Jedynym warunkiem poprawności tych analiz jest losowy dobór z każdego segmentu równej liczby krajów do odpowiedniego eksperymentu. Jeszcze bardziej obiecującym narzędziem wyboru rynków docelowych jest analiza kowariancji, która pozwala uwzględnić wśród zmiennych niezależnych, obok czynników, również zmienne towarzyszące w postaci ci'lglej, Rolę tych zmiennych mog'ł odgrywać wspólrzędne obiektów przestrzeni czynnikowej, które sluż,! do wyznaczenia struktur segmentacyjnych rynku. Dzięki tym wspólrzędnym można zlokalizować poszczególne obiekty w strukturach segmentacyjnych, które mają być dobierane do poszczególnych grup eksperymentalnych. W ten sposób za pomocą analizy kowariancji można dokonywać selektywnego wyboru rynków docelowych, w którym oprócz efektów glównych i interakcji, pojawia się możliwość analizowania kanonicznych zależno ści i dyskryminacyjnych wplywów poszczególnych wspólrzędnych obiektów segmentacyjnych. Przenoszqc to na selektywny wybór rynków docelowych wśród krajów europejskich, można za pomocą analizy kowariancji analizować wplyw przynależności integracyjnej kraju w ramach danego segmentu na efektywność stosowania środków polityki preferencyjnej państwa w zakresie stymulowania obrotów. Jest to zatem bardzo efektywne narzędzie selektywnego wyboru rynków docelowych w ukladach integracyjnych. Również i w tej metodzie obowiązują zasady losowego doboru krajów do grup eksperymentalnych i równej ich liczebności, Wprawdzie istnieją już moduly analityczne w rodzaju komponentów wariancyjnych, które dopuszczają nierówną liczbę obserwacji w poszczególnych podgrupach, ale lepsze rezultaty uzyskuje się przy zachowaniu równych liczebności. Selektywny wybór rynków docelowych wykorzystuje więc w konsekwencji wszystkie ustalenia, jakie wnosi segmentacja rynku w jej wielowymiarowym układzie. Jest to zatem bardziej kompleksowy etap przejścia do póżniejszego pozycjonowania produktów, które zamyka niejako wybór najbardziej korzystnej przestrzeni dla dzialalności rynkowej. Wszystko co potrzebne jest dla przeprowadzenia selektywnego wyboru rynków docelowych krajów europejskich to dokonanie segmentacji rynku znanymi metodami analitycznymi, Może to być analiza grupowania w przypadku segmentacji kryterialnej, analiza dyskryminacyjna w przypadku segmentacji behawioralnej, analiza czynnikowa w przy-.

(3) docelowych rynków. . producellfOW .... padku segmentacji opartej na atrybutach obiektów czy wreszcie skalowanie wielowymiarowe (MDS) w przypadku segmentacji opartej na podobieństwie obiektów. Wykorzy stując jedną z tych analiz lub lącząc je ze sobą w celu dokladniejszego wyselekcjonowania segmentów, można uzyskać bardzo przejrzysty obraz struktury seg mentacyjnej rynku, który podbudowany dodatkowo analizą eksploracyjną ukrytych czynników glównych (wspólnych) pozwala na wyodrębnienie wlaściwych wspólrzędnych segmentacyjnych, a tym samym później szyc h zmiennych towarzyszących w analizie kowariancji do selektywnego wyboru rynków docelowych .. 2. Procedura Przystępując. badań. do selektywnego wyboru rynków doce lowych krajów europejskich, na postawie dostępnych roczników statystyki międzynarodowej wybrano listę 160 zmiennych, które poddano normalizacji do przedzialu 10 punktowego. Następnie tak znormalizowaną listę zmiennych poddano analizie rzetelności pod względem minimalizacji blędów przypadkowych , wykorzystując w tym celu pod s tawową miarę, jak" jest Alfa Cronbacha . Anali za ta pozwoli la na wyodrębnienie najbardziej poprawnych pod względem niezależności zmiennych objaśniających strukturę segmentacyjną wybranych rynków branżowych. Przyjęto tutaj stosowany podzial na pięć grup towarowych: towary rolno-spożyw cze, surowce z wyjątkiem paliw, paliwa mineralne i smary, produkty przetwórstwa przemysiowego oraz maszyny, urz<,dzenia i sprzęt transportu . Następnie za pomoc" analizy korelacyjnej wybrano zestaw zm iennych opisuj"cych strukturę segmentacyjną importu i eksportu artykulów ro lno - spoż.yw czyeh. Kolejnym zabiegiem analitycznym by lo ponowne poddanie wybranych list zmiennych anali,.ie rzetelno ści pod względem minimalizacji blęd ó w przypadkowych . Analiza ta pozwolila wybrać najbardziej efektywne pod względem nieobciążoności zmienne, które przyczynialy s ię do wyodrębnienia jednorodnych segmentów rynku [por. Mynarski 1999, s. 111 - 121]. Następnym krokiem bylo wyodrębnienie samych segmentów za pomocą analizy skupień, która pozwoli la pogrupować te zmienne, a także poszczególne obiekty w bardziej jednorodne struktury . W wyniku tcj segmentacji uzyskano wstępną li s tę cech i obiektów podlegających analizie wicłowymiarowej . Kolejnym etapem analitycznym bylo tworzenie przestrzeni wielowymiarowych cech i obiektów za pomocą analizy czynnikowej . Wszystkie przestrzenie byly analizowane pod w zg lędem stopnia wyjaśniania czynników przez wariancję wspólną, a następnie rotowane ortogonalnie względem osi czynnikowych . We wszystkich przypadkach byly to przestrzenie trójwymiarowe, które najleprzynależność przcstrzcnn'l obiektów do poszczególnych piej identyfikowaly , segmentow. Wreszcie ostatnim zabiegiem analitycznym bylo wyselekcjonowanie rynków docelowych 7.a pomocą analizy kowariancji . Ten etap analiz wymagal ju ż.

(4) ski znajomości. polityki preferencyjnej importu i eksport u oraz sk ut ków jej prowadzenia na zasadzie eksperymentalnej.. 3. Analiza segmentacylna rynków eksportowych Do opisu struktury segmentacyj nej rynków eksportowych wybrano l ącz nie 26 zmiennych objaś niaj ącyc h. z których na podstawie analizy rzetelności (a = 0.5 13 ) zakwalifikowano ostateczni e 2 1 zmiennych. S'I to w większości zmienne mikroekonomiczne . takie jak: relacje miesięcznych wynagrodzeń do cen detalicznych ni ektóryc h towarów wskazujące na pozio m dobrobytu. wskaźniki czytelnictwa prasy i książek ob razujące poziom rozwoju kultury oraz wskaźniki agrotechniczne świadczące o potencjale produkcji rolnej. W wyniku zastosowania analizy sk upi eń uzyskano kilka szczebli podzialu segmentacyjnego. Na pierwszym szczeblu mam y podzial na dwie gr upy krajów: g rupę bogatych krajów zachodnich na czele z Wielką Brytani'l. Szwecją.. I2. --. O. _._" _._,-"--",--,-,---",',,'.-._... .. ... _. ...• _... --------. _.,.....-. •. .._.._.. '- ".- .--".-.--.-... ,_. _. ....._... .... , _'" _. _ _o. •. , . _. •• " . -. . _. . . .. .. , .. 0'0. '. 0. 0. ". . ____ •. .. ........- ..... _",."..... _-_.,_.... -. ... _... ,. _-. .... -."'_... ... _. _. .~. t2rr ----<:!:o.. - ";J. .- .- .- '" .- .-'" '" .-'" '" '" .-'" .-'" .- '" .- .- '" .--'" .-'" .[ .'" "" , '" '" "" - '" " "-.-'" '" .-'" -:x:'" " -" -" -", -- i'. '" "" .3 - -,'" o " .-'" -..:'" :x: ~ '"g .-c .-<.> <.> .-<.> .-c ~. ~. ~. ~. ~. C ~ Ol •. ~. ~. ~. . ~. <.>. ~. ~. Ob .". ~. ~. .~. o o2. . ~. ~. " N. <Il. <Il. ~. o Z. C. u... Ol. ~. ~. ~. ~. ~. <.> v. ~. c. . ~. C ." ~. <=>. . ~. N. ~. c. o. o Ol o c.. <Il. <.>. ~. ~. '". ~. <.>. <.> ." c. ~ o o U v.. <Il. . ~. ~ ~. ~. ~. ~. v.. c c ~. ~. u.. o <: u ~. ;;;J. ~. ~. E. '". Rys. I. Struktura segmentacyjna rynków importowych towarów Źródło: opracowanie własne .. ~. M. ~. c. ~. o. C. -. . ~. <.> <.>. ..J v.. UJ. •. ---------------------. ._ ---. ,. --. .. ___ .0_.. ~. . ..._.. ...-. _-_._--_....., .........-. --- --, -_._ - --~ . _--- - ----- --_._- ,. _. __. _.- --_._--. ... -. ,. 2. ~ _. ._-- ------- - ~. -. 4. __.. __ ._.-.-. __ ..•.. .. _.. --_ .•.----,. ... ... -. -.. ~. ..--..._.'--,-_.. '."". ~. .. ...........• .. _ ., .". -. 6. ... _. -" ' . 0 -'-- _ _ ',. .. 8. _.. ••. _. 10. Ol. ~. ~. ~. c c co "- oD N ~. t:. o. v.. c... rolno-spożywczych.

(5) W:rbór docelowych rynków Włochami. i krajów wschodnich z Rosjil i Białorusią oraz grupę krajów mniej zamożnych, która na kolejnym szczeblu dzicli się na trzy podgrupy: kraje wschodnioeuropejskie z Litwą Łotwą, Estoniil, Rumunią i Bułgari'l, kraje środkowo- i zachodnioeuropejskie z Portugalią, Hiszpanią i kraje południowe z Grecji! i Albanią. Wśród krajów zamożnych mamy również kilka szczebli podziału. W sumie więc można wyodrębnić 5 segmentów rynków importowych artykułów rolno-spożywczych (rys. I). Pierwszy segment obejmuje tylko 2 kraje: Bialoruś i Rosję. Drugi segment, najliczniejszy obejmuje 11 krajów: Albanię, Bułgarię, Estonię, Grecję, Hiszpanię, Litwę, Łotwę, Portugalię, Rumunię, Ukrainę i Węgry. Trzeci segment obejmuje 9 krajów: Austrię, Chorwację, Czechy, Francję, Irlandię, Jugosławię, Polskę, Słowację i Słowenię. Czwarty segment obejmuje 6 krajów: Finlandię, Norwegię, Szwajcarię, Szwecję, Wielką Brytanię i Włochy. Wreszcie piąty segment ohejmuje 3 kraje: Belgię, Danię i Holandię.. 4. Przestrzenny wymiar segmentów rynkowych mają swój wymiar przestrzenny. Jest to związane z przestrzenną orientacją współrzędnych wszystkich charakterystyk składających się na strukturę segment<lcyjnil obiektów rynkowych. W tej orientacji przestrzennej liczi! się najbardziej niezależ.ne czynniki reprezentujące skorelowane. Segmenty rynkowe. zmienne segmentacyjne. Najbardziej użytecznym narzędziem identyfikacji ukrytych czynników wspólnych jest analiza czynnikowa, która pozwala na przestrzenni! orientację wyodrębnionych segmentów rynkowych. Szczupłość opracowania nie pozwala na dokładniejsze przedstawienie procedur analitycznych związanych z tym zagadnieniem, dlatego rozważania ograniczono jedynie do przykładowego wyodrębnienia struktur segmentacyjnych rynków importu artykułów rolno-spożywczych w układzie przestrzennym. W tym celu na podstawie wybranej wcześniej listy zmiennych segmentacyjnych wyznaczono macierz ładunków czynnikowych , która posłużyła do wyodręb nienia trzcch czynników wspólnych. Pierwszy czynnik był najbardziej skorelowany z czytelnictwem prasy i ksi'lżek oraz uczęszczaniem do kin i teatrów oraz instytucji muzycznych i dlatego przypisano mu nazwę "Kultura". Z kolei drugi czynnik był najbardziej skorelowany ze strukturą agrarną, zwłaszcza z powierzchniil i struktunj upraw oraz stanem hodowli, a także liczbą ludności pracuj'lcej w rolnictwie i dlatego przypisano mu nazwę "Potencjał". Wreszcie trzeci czynnik był najbardziej zwi'lzany z poziomem spoż.ycia artykułów żywno ściowych i dlatego przypisano mu nazwę "Dobrobyt". Następnie na podstawie wartości ładunków czynnikowych odpowiadaj'lcych poszczególnym obiektom przestrzennym sporzi!dzono mapy percepcji, które zostały przedstawione na rys. 2, 3 i 4..

(6) Stefall Mynarski. 25. Norwegia O. ,. Jugosławia. .. 15. 05. :;•. -". O Chorwacja. o ~uSlria. Szwecja O. Finlandia O . . SzwaJcana O Ukraina Niemcy Dania Belgia O Rumunia ,O O O O W. Brylallla Estonia S łowacja Holandia Łotwa Węgry u gana t:.ranq u O. '" -o5 - 15. O. o , 'h O. Rosja O. O. O . Czec Yo Białoruś Słowe ma O. Li twa O O Grcc 'a Polska Irlandia O J . O . Albania Hiszpania o W Iochy O O Portugalia O. - 25 - 15. 25. 0.5. -t:1,5. 45. 3,5. Poteocj:\t. Rys, 2, Przekrój segmenlacyjny 1- 2 Żródło : opracowan ie własne .. 25. Norwegia O. Chorwacja O. 1.5. O. Szwecja O Au stria. J ugo s ł a wia. O. O Finlandia Szwajcaria. UkrainD. 0,5. •" -" ". '". O. O. Rosja R umumn O , O. Holandia Dania O O Niemcy O W6 Brytania. S łowacja. O. Estonia. ..{J ,5. Buł gari a. OO. Białoruś. Łotwa O. Wt;gry O. ~ancp. O. O. O. Czec hy Polska Litwa O. O Sll)Wcllia. Grecja. O. O. Alban ia. - 15. Hiszpan .... Belgia. O Irlandia Wiochy O. Portugalia. O. O. - 2.5 - 2,0. - 15. - I ,O. -O j. 0 ,0 Dobrobyt. Rys , 3, Pr7",krój segmenlacyjny 1- 3 Żródlo: opracowanie własne.. 0,5. I ,O. 1,5. 2,0.

(7) producentów .... 2.0. r------,cr,; W. IlrVfan ia 0-. 1.5 Dania O 1 () '. . Irlandia. -. 0.5. Norweg Ia. " .o. 0.0. .o. o. Ni("tlKY. Finlamli!l O Porluga lia 0. 0 ' 0°1 Aust~a. WhKhy. Hi szpania O. O S,w . t::......J.\,. O. Słowenia. >,. o. O. ,3. O Francja. Polska. -'1.5. Estonia. .. - 1•0. - 1.1. O. O. Chorwacja O. J. O. Rumunia Rosja. O. O. •. -z .O ' - - - - - -- - 15 - 0.5. 05. 2.5. 35. 4.5. Po te n cjał. Rys. 4. Przekrój segmentacyjny 2-3 Żródło: opracowanie własRC .. Z przedstawionego rozmieszczenia krajów na mapach percepcji wynika bardzo wyraźnie przestrzenne uwarunkowanie struktury segmentacyjnej rynków importowych produktów rolno-spożywczych. Każda z tych map jest przekrojem przestrzennego usytuowania rynków importowych względem prostopadłych wymiarów czynnikowych. Pierwszy wymiar "Kultura" wskazuje na intelektualne przeslanki zas pokajania potrzeb konsumpcyjnych zgodnych z tradycjami, zwyczajami, przekonaniami i ma znaczenie stymulujące import towarów rolno-spożywczych. Drugi wymiar "Potencjał" wskazuje na potencjalne możłiwości produkcyjne rolnictwa i ma znaczenie ograniczające import produktów rolno-spożywczych. Wreszcie trzeci wymiar "Dobrobyt" wskazuje na stan nasycenia konsumpcji i ma znaczenie hamuj;lcc import towarów rolno- spożywczych . W tych trzech wymiarach nale ży rozpatrywać konfigurację przestrzenmlllwarunkowań importowo-eksportowych poszczególnych krajów na mapach percepcji. Należy przy tym pami,tai', że największe znaczenie w konfiguracji przestrzennej majl) kraje położone z dala od pocz'ltku układu wspólrzędnych. Ważna jest przy tym lokalizacja względem osi czynnikowych w odpowiednich polach wykresu. Bion)C to pod uwagę widzimy, że na pierwszej mapie percepcji największe moż liwości kulturalnego stymulowania spoży cia produktów rolno-spożywczych majl) Norwegia, Jug os ławia i Chorwacja, a najmniejsze Albania i Portugalia , natomiast największe możliwości potencjal-.

(8) 5;'(1([/1 Mynarski. nego zwiększenia produkcji towarów rolno-spożywczych ma Rosja, Niemcy i Wielka Brytania, a najmniejsze Estonia, Łotwa i Słowenia. Według drugiej mapy percepcji najwyższy poziom dobrobytu wykazuje Hołandia, Szwajcaria, Dania i Belgia, najniższy zaś Białoruś, Ukraina i Bułga ria. Wreszcie na trzeciej mapie percepcji marny eksponowany przekrój według dobrobytu i potencjału. Łącząc tę analizę przestrzenną z wcześniejszą analizą segmentacyjną, możemy określić profil segmentacyjny krajów za pomocą metody k-średnich w analizie skupień (rys. 5) .. .. ,--------,---------,---------,---------,. ). ,_. _....... -,,-. ........... .._----_ .. ---_ ... _.. _-----,.-----". .... " .. " .. --. ...... ", , .. , " .... , ...... , .. ,,,.. . ....... .... , ...... , .... ""',, .. _.. ----. .. _.. ... ...... I. I. ... .......... . ... _. " ... .. l 1,,,_ "_,,,,___,__________,. (). i. '''''''' .'.' .... ·,1,. , --------- ... -------.-- ..,--, .... --'''t' .,""-......... I ) "L--2 4. 2 L-_ _ _ _-L_ _ _ _--"L-_ _ _ _ _ _ _ _ _.J. Kultura. Pnlcncja!. Dobrobyt. Rys. 5. Analiza profilowa segmentów Zródlo: opracowanie własne.. Z rysunku wynika, że największe niewykorzystane możliwości istniejilcego potencjału produkcyjnego rołnictwa występują w pierwszym segmencie, czyli w dwóch krajach Rosji i Białorusi. Z kołei największy poziom dobrobytu pod względem relacji cen artykułów rolno-spożywczych do płac występuje w pią tym segmencie, a więc w Belgii, Danii i Holandii. Wreszcie największe moż liwości stymułowania konsumpcji artykułów spożywczych poprzez tradycje, zwyczaje i nawyki istnieją w drugim i w pierwszym segmencie, a więc w krajach o wykształconych i utrwałonych przekonaniach rełigijnych..

(9) \ł)'bór. docelowych rynków eksportm'vych producentów .... 5. Analiza kowarlancylna wyboru rynków docelowych Przystępując do selektywnego wyboru rynków docelowych krajów importujących produkty rolno-spożywcze, interesować nas będ,! trzy segmenty rynku: kraje Unii Europejskiej, kraje byłego bloku KDL i kraje powstałe po rozpadzie Związku Radzieckiego, Dlatego zmniejszaj,!c kryterium podobieństwa obiektów w analizie skupień wyodrębniono 3 segmenty rynków, w których znalazły się odpowiednie bloki państw, Następnie celem zachowania randomizacji eksperymentu czynnikowego, z każdego segmentu wybrano losowo po dwa kraje z popieraną i nie popieraną polityk,! eksportową, przy czym jako kryterium polityki preferencyjnej przyjęto wskaźniki lem/s of/rade, Jako zmienn,! zależną przyjęto przyrosty struktury eksportu towarów rolno-spożywczych do poszcze-. gólnych krajów w okresie stosowania polityki preferencyjnej, Wreszcie jako zmienne towarzyszące (kowarianty) przyjęto odpowiednie współrzędne obiektów rynkowych w przestrzeni segmentacyjnej, Tabela l zawiera odpowiednie dane dla wylosowanych krajów z poszczególnych segmentów rynkowych, Tabela 1. Dane do analizy kowariancji Współrzędne. (kowarianty). Preferencje eksportowe. Prl,yrost eksportu. 1,25338 251451 --(), I4070 058873. tak tak · me. -o ,I. IlIC. -0,6. 0,70849 I ,(17215 1.66708 -1,24141. tak tak • nie · me. 0,8 0,6 1,4 0,7. 0,43465. tak tak • me. 2.8 2,4 0,5 0,3. Kraj. Numer segmentu. kultura. potencjał. dobrobyt. Niemcy Francja Hiszpania Austria. I I I I. 0,33149 0,06192 1,06517 0,34226. 0,09656 ...O,90()6) -1,31606 0,74080. Czechy. -0,78961 -0,71299 -1,10353. 0,40661. Albania Rumunia. 2 2 2 2. Rosja Ukraina LOlwa Estonia. 3 3 3 3. -1,43244 -1,08170 -1,44470. ~1,22540. ~J,89438. 0,03206. Węgry. Źródło:. ~),82191. ~J,45830. "'(),92262 ~J,() IlX15. 0,23526 0,75824. ~J,72853. -1,43004 -1,12084. ·. IlIC. -O,). 2,3. opracowanie własnc.. W wyniku zastosowania analizy kowariancji uzyskano bardzo interesujący rozkład efektów czynnikowych i interakcji. Tabela 2 przedstawia efekty czynnikawe w układzie segmentów,. Tabela 2. Efekty czynnikowe. według. segmentów. Segment. Eksport. Kultura. I. 0,583. 7. -3. Źródło:. Potencjal. Dobrobyt. ~J,671. 0,178. 0,600. 0,lXJ3. ~J,586. 0,543 0,549. 1,317. ~J949 ,. 0,084. ~J,491. opracowanie własne..

(10) ski. Z tabeli 2 wynika, że struktura ~egmen ta cyjna rynku ma duży wplyw na zróżnicowani e efektó w czynnikowych. Największe zróżnic owan ie występuj e w eksporcie, którego efekt w trzecim segmencie (kraje byłego Związku Radzieckiego) jest dwukrotnie wy ż~zy ni ż w pierwszych dwóch segmentach , co obrazuje wykres (rys . 6) .. 1.4 l ,3. - -----_._... -. 1.2. l.!. l•. ~. '". - - ·----- -1 -"j_._------...... ______........ . ". I .0. 0,9 0.8. . . •• _ .• _ . _,_ .. _ _ •• , ••• _. .... ,,~.'. --- _.._ --------. ". -. I. • •• , •• , •• __ •• __ , _ _. " . . ..... "' ___ ___ •.. _••• "O ,.. , ••• .• _ .••..• __ .•• " _ _ ,,. _. •• •_.•• _ _ ' _ ' _ _ " '" ••• .• ,._ .... ... _ _ _. J_ _ .. _----_..- ..._---- _ _..._" ................. _.,-.. .. __ _....... _-,._ .. .. .. .. ._-". ... ... ... ... ".6 _ .-..- -......",.=. -""..."" .. .=.. =... _ _ _ /- - ---.- - - ....- . --..- - .-......_ 0,7. .. _..... •.•..• ..... .- .• ... ,.'. .... , ._.-. ". ". '~. _-. ...... _. ,. ,. ~ .. 05 I. 2. 3. Scglll~nly. Rys. 6. Efekty segmentowe dla eksportu Zródto: opracow an ie W śród. wła sn e .. zmiennych towarzyszących (kowariantów) "kultura" osiąga dodatni efekt tylko w drugim segmencie (kraje bylego bloku KOL), natomiast w pierwszym i trzecim segmencie ma efekt ujemny, co ilustruje wykres ( rys . 7). Ujemny efekt kultury w pierwszym segmencie oznacza niski stopieli tradycji i zwyczajów w krajach Unii Europejskiej , natomiast dodatni efekt kultury w drugim segmencie jest oznaką przywiązania do tradycji i zwyczajów w krajach bylego bloku KOL, zaś ujemny efekt kultury w trzecim segmencie jest przejawem zaniedbań kulturalnych w krajach bylego ZSRR. Dlatego właśnie ujemne efekty kultury oznaczają ujemne przyrosty ek sportu towarów roln o-spożywczyc h do krajów o niskim, wzg lędni e nicznaez'lcym wpływie kultury na spożycie, zaś dodatnie efekty kultury wskazują na możliwości przyrostu eksportu do krajów o wysokim poziomie kultury ..

(11) \ł),bór. docelowych rynków eksportowych producentów",. 0,2 , - --. 0.1> -O. - - , -- --. - --. - - , --. ----------- -- - -- ---------- -. ) -. - --. - - - - ,-. - --. ------------------------ -- --- ------ ----,. 1 ------ -1-· , --.. -----. ·.___.m___ .~__. .__ .. _.. _._ ..~.m ·_· . , ~._ ,_'j_'. --.m-..-'".,'._.' . _._. __ ·_.··. • .•. ,. -------_... ~--- --_ .. --Oh -()$. - LO. ---- ----- - - --- --- -. f--- -- + / " - -- - -----._"., .... ,,-,.-- '". .--. .. ......- ..... . --. --.. ,. r------. ,. ... ,. --,. ... ,. ". "~". _-- -~-- --_. ......... ,. ,. '". .._... --- 1- - - ----", ----+-- - -1 ... _--. ... . ,.'". _-- ~- -. ...'"' .... _--- _......... .. ... ,. ' '",.,,,. .... ... """ "'-""""" "" --. - _._-_. -.-- .- ... _------- -_.- ..._'. ._._-. --_ .. -..... _---- -. ,. - 1.2 '----- - - - - ' - - - - - - - - - - ' - - - - - - - - - -------' 2 3 Segmenty. Rys_ 7_Efekty segmentowe dla kultury Zródlo: opracowanie wlasnc.. OJ , - - - , --. o,2 () ,I. -. - --. f-------j-.. ._._-~-. '--'-~-"" --'-'-. n,' 1---- --+---,--- -__. - - , --. ---,. ----. .------~--....-._-~-~--_._._ ... -----~_.....--. ___ . _____ , _______.__ . __ __.. _______ . __ .__ .___ __. --0,2 r-----t-----~-. --0.4. - - - - --. - ... _.....".. ".... - . -----.......,,,.,,......... ------..... ----.. ". "".,.,,,,,....,,. , - . ---..... ,'.. ,,' .....,. " ---...... ........".' ..,. ",.- .... - ----......," """"",. - ----------.....".... "" ..'..... .-. -v. --O ,3. -. -1----. ~.. _ h_. --- - - - - -/----,-- - -+ - - _. . ..--_... ._"_. ,. 1-- --+- - - - -. -<l.5 j--- ---. - -... --0,6 _ ____-1__ --0,7. -----------~-- ---- --- ------------------------------------- ----- , - ------ ._----------. ,. 2 Segmenty. Rys, 8, Efekty segmentowe dla potencjalu Zródlo: opracowanie własne .. Z kolei zmienna towarzysząca "potencjał" ma e fe kt dodatni w pierwszy m i trzecim segmencie oraz efekt ujemny w drugim segmencie (rys , 8), Dodatni efekt potencja łu w pierwszym segmencie nałeży tłumaczyć du ży mi moż liw o-.

(12) Sll~fón. Mynarski. ściami zwiększenia. produkcji rolnej w krajach Unii Europejskiej i potrzebą jej ograniczania. natomiast ujemny efekt potencjału w drugim segmencie oznacza małe możliwości dodatkowego zwiększenia produkcji rolnej w krajach byłego bloku KOL, zaś dodatni efekt potencjału w trzecim segmencie oznacza niewykorzystane możliwości zwiększenia produkcji rolnej po zacofanej gospodarce kołchozowej i sowchozowej w krajach byłego ZSRR. W tym znaczeniu większe są możliwości zwiększenia eksportu towarów rolno-spożywczych do krajów o niewykorzystanych możliwościach produkcyjnych niż krajów, które te moż liwości w pełni wykorzystują. O.K , - - - - , - - - - - - - - , - - - - - - - , - - - - - ,. 0,4. ij_.....- r i -. () ,2,----- ----0,0. .. . ....... .............. .. .._.. - ............ ___oj. I I '-"-1" .. ""'". -------------. ._, .... " .. , .. ,.. _"",....,., ", .. ,......__ " ... o. _______. !i. ..... ,., . ".."....". "..... 0....... --t0! . - ... - . _. -0,2. •.. ,,--~. •_.. ~. -- ._.... j' ,.,.....,,.•. '- .. _.-. -004. .-----.... -------.- .... -----.. - .. .-.----- .. ------.--.- .. --.. --.. -----------.. -.... -. I. .,--,,, ,. 'n. _____ ......... , __ .... __ ... 0_ .. ___ . ·____ _. _____ . ___ __ . ______ . . _ _ . . . . ___ .......... _ _. --.. ------.. --- .... -1-.. ---..... ---. i. !. -0,6 ' -_ _--.J!_ _ _ _ _ _ _---'_ _ _ _ _ _ _- '_ _ _- '. ,-. l. Segmenty. Rys. 9. Efekty segmentowe dla dobrobytu Żródło: opracowanie własne,. Wreszcie zmienna towarzysząca "dobrobyt" osiąga dodatnie efekty w pierwszym i drugim segmencie oraz efekt ujemny w trzecim segmencie (rys. 9). Dodatnie efekty dobrobytu w dwóch pierwszych segmentach oznaczają korzystne relacje cen towarów rolno-spożywczych w stosunku dochodów w krajach Unii Europejskiej i dawnych krajach KOL, zaś ujemny efekt dobrobytu w trzecim segmencie oznacza ubóstwo krajów dawnego ZSRR i ograniczone możliwości eksportowe. Tabela 3. Efekty czynnikowe Prcferencje nIe tak Źródło:. według. preferencji eksportowych. Eksport. Kultura. Potcncjał. Dobrobyt. 0,822 0,844. --'),521 --'),556. --'),277 0,061. ··0,549 0,951. opracowanie własne..

(13) Z kolei tabel a 3 przedstaw ia efekt y czynn ikowe w ukladzie prefere ncji eksportowych czy li stosowanej polityki proeksportowej . Z tabeli tcj wynika , że preferencje eksportowe mają niewielki wplyw na zróżni co w anie efektów czynnikowych . Odnosi się to zwlaszcza do eksportu, który nieznacznie wzrasta pod wplywem preferenc ji, co obrazuje wykres (rys. 10). Pre ferencje mają jednak pozytywny wplyw na wzrost eksportu.. o.8 50 o,845. -.1.-----..---..-.. ._.-.. . -_. . . -_. -..'-"",., ._-_._---. .. 0.840 f-..- -. ~.------_. ..-........_-_._.----_...._----. c. 8. '. o.8J5. ~. --. - ----- ---- -. -. ... /. --_.-- ----,._----_... _ .-. .-. UJ. o,S3f) o,825. ".. " ,_,,"""" '_' "'" ",.'w". ". ... .. .,.. . ". ----_ .... -_.__ .. --_ ... .. ------,_ ... -·--T ·-·. 0.820. _. -'. ,- ,-, ... "," " . "'" ""," ,_"" " ' W"., , •• ,_O" '". ..• _" ,... •. ....... --_.._._--_._-_._--_. __..._-.._ .'----- -. r .. N~. "" •• """ .. ,,, _. 0 .0 ••• • •. ... o., " •••• ,,,.. o• • ,. "" ',, ".,., "",.' .. ' . ' .. '.'.- ,--. - -------,Tak. lIn: fer"nl:jc:. Rys. lO . Efekty preferencyjne dla eksportu Zródło: opracowan ie wł asne .. Wplyw preferencji eksportowych jest natomiast dość wyraźn y w przypadku zmi ennych to wa rzyszącyc h . Dl a "kultury" efek t ten jest ujemny i spada pod wplywem preferencji eksportowych , co może o zn ac zać p o lit y k ę um acni ani a tradycji narodowych za ce nę pozornych k orzy śc i taniego importu (rys. II ). Wynika z tego, że preferencje eksportowe w z macniają negatywny wplyw nie · wykorzystanych zasobów potencjalu prod ukcyjnego rolnictwa. Z kolei zm ienna towarzyszqca o kreś l a n a jako "potencja l" pod wplywem preferencj i eksportowyc h zmieni a swój efek t ujemn y na dodatn i i wyk azuje d ość zdecydowany wzrost (rys. 12). Oznacza to pewne wyzwanie dla ni ewy. korzystanych m oż li wości rodzimego rolnictwa w stosun ku do taniego importu towarów ro ln o·s pożywczyc h sprowadzanych z zagranicy..

(14) SIej"". -<)51. -O ,5:2. r----r----------------------------r------, . --.--.'--.'".-... _. _"0". • __ " .•.• _. _. ...... . __ ., .. _....... _. ___ _••• . _ •• _ . " _ _ _ _ " . ,""' ". -os'. ---b-----~. -<l ••'4. ~-~.. ___. -._~_~. "',. ,. '0'- ._" ........ " .. • __ •• , •• ,. ._ -. , .. _ . ,", ••••• ,--- - ,. - ---------.-------. - - .. - - -..-. ____ ~ __ ~_.~ -.-~-~-. .---~~~ ~~--~-. -~~--- -. .- •.-.-....... .. -0 5 6 ' - - _ - , - _ _ __ __ _ _ _ __ _--:: .,-_ _...J Nic Tak Plcfcrcm:jc. Rys. II . Efekty preferencyjne dla kultury Żródło: opracowanie wła sne.. 0.10 0.05. r---...,- -- - -- -- -- -- - - -..,---_ _ _____. _. _ _ _ _ _ _._. _. _ _ _ . _ . _ _ _ _ • • _ _ • • _ _ _ _ _ • _ " - _ _ _ _ _ _ __ ~_. -o. _ _ '".' _ _ •• __ ". ./. ".00 -.-.-.----.-.-.--- -----.----- -----.- - - -{I ,05. ,"_'_"" _ .. ,' _,.,.,." ._...,. ,............ __ ..'... -0.20. ------+ ------- ._--_._-----,,--..._---_._--._----- - -.. ._".__. ._---. -0,25. ----1""",.L- -- -. -0 ,30. 'o,. V. ._ ,, __ ,,00__ _____. ~o,. _ _ _ _ -o - _. _.. __ _. "", ,, .. , ,_" " " .. " 0._ , •. __ " . " • • , ,,,,,,. " "' " , •••• ,,'~ ,.. .. .. . ..... __ .0 .... 'o, , ____ __'". ,,_. ' ,_' o '" "•• •• "•• " .•. , ••. ----- - -~-------. _______ __ .. _H __ ,,_" _O_'O'O , _ _ ,. ~. ,_. ~. o' O.H _ o. _ __ o _ .. _.. _.... _.. _.... _.. _.... __ . .... o__. ~_. ••• _ , •• ," , •••• .... ' . '". ----. .. , _ . , _ " ,. ,_O", . _. , ' ''0'0 _00 __. Tak Prdc:rcnc~. Rys. 12. Efekty preferencyjne dla potencjalu Zród ło: opracowanie własne ,. Podobny efekt występuje w przypadku kolejnej zmiennej t owarzyszącej "dobrobyt" (rys. 13 ). Tutaj ujemny efekt zostaje w jeszcze więk szy m stopniu zmieniony na dodatni. co może być wynikiem pewnej dywersyfikacji spożycia w krajach o wysokim poziomie konsumpcji..

(15) "')'bór docelowych ry"ków eksponOlt/ych producentów .... U r - - - - -- -- - - - -- - - - . . . , -- - l .II --.. _-...-- .•.•.•••.-. __ .--.-.....-. -......•.•.... _..-. -."-'-"'---" '-"-'" ...•...•.. -- ." ..-..---- ---..--- _ ....-. o.H o.h. -. --_ .. _-.-... -.. ,.. --, ..... -•.._... ". --- ...--.. ,.. ,•.••.•.•.. -.. ._._-.. ... -....... ,.... ,.,-,.,.--. --". '--'. ,- .....,.. ,.. ,... ....' . .. -.. -.... --.. ,," ,..... .. .• "" ,..,....,.,."•.".. ".. "..... ., ...... "......... ,.,... ,..."-...."......".,,----"" "... " ,"""" . .,., .... " ... ." ... --" --"T--' .......". ,,'" _ .,.",,, ,.o.. 0.4 ·..· - -- 1-. >.. ~. 0 .1. ~. :8 o. - . .---- ___ ~ __ ._. ~1.2. " -" ' - - - _ . _ • • _ - " ". -0.4 ..<),6. --_._+-.. __. .. ---+- -_ . _ . _-_.. ,(J. i . ................- ... ....................... ... .. - ...... - ._- .............. -. _._-_.----- ---"'_.' -.- ,. , .. _ . , . . . . . _. • • -- .. "".. , , - .. -- __ o .. . . . . . . " . " • •. • _. ,.,~. " " ,. " ,. . . _-- -------_. .... __..-. " " " ___________ ",, ____ ,, • • ". " " " " . -. --_._.. ••••• ' . " . , ....... " __ .... ,,, " .. " ". . ~ . _,. '" . . . . . ". ,_.-. ", " _ . , • • , ."". ,,, .. . ... ..- ..- - - ..... 1- .......- ........._ . --.-...... _ .....- -.. ..... ..- ..- ......... 1---------1.-.- - -----.-- ....- .-...- -- --. -()~ L....--- N..J.-. ,c. - - -- - - -- - -- ----=Tc..,.k- ---' PT(' fe rene je. Rys. 13 . Efekty preferencyjne dla dobrobytu Źród ło: op racowanie wI<lline. Najważniejszym przekrojem anali z w selektywnym wyborze rynków doce .. lowych S<] jednak interakcje , które przedstawiono w tabeli 4 . Świadczą one o ostatecznych rezultatach efektów czynnik owych w układach segmentacyjnyc h. i prefere ncyj nyc h. Tabela 4. Interakcje Segment. Źródło:. wedłu g. Preferencje .. 1 1. mc. • 7 •. 7. ni c tak.. 3 3. me. lak. tllk.. seg mentów i preferencji Ek sport. Kultura. Potencjał. Dobrobyt. 0 ,367 0,880 l,4m. -0.552 -0,789. -0 ,049. ~),189. ~) ,771. ~),2(X). 0,197 -{),S 22 - 1,076. ~),402. 0,378 O,70K ..0,786 1.884 - 1,241 0 ,259. O,7CX) 1.9.13. 0,407. - 0,011 0, 178. opracowa nie własne .. że stosowanie polityki preferencyjnej wchodzi w bardzo wyraźne powiązania interakcyjne 7. poszczególnymi segmentami . Najwięk szy. Wynika z nich,. wpływ na wzrost ek sportu ma polit yka preferencyjna (kraje byłego Zw iązku Radzieckiego) , a nieco mniej szy. w trzec im segmencie w pierwszym segmen .. cie (kraje UE). Natomiast wpływ polityki preferencyjnej w drugim segmen .. cie (kraje byłego KOL) jest ujemny, co oznacza nieopłacaln ość popierania.

(16) Mynarski. eksportu do tych krajów (rys. 14). Tak więc rynkami docelowymi dla eksportu powinny być kraje pierwszego i trzeciego segmentu. 2.5. , - - - - , - - - - - - - - - - - - - - ' 1 ,-------, ,. i. .~~_._. l •o. •••• _ _ • • • • • •. "--,- .."-,..."., . . ,...,.,,... ..". -" """--.-----., , ,. -. ----. _~. -. -. ----. •••• - ... '". #. -. #. -._--._-. -. ....... ~. #. ----. -. -- ----. ----. -_._----". I . 1 , I. • • , " ' " ' ' " ' " --". • • " , , , , . " , • • ,,- - - . _ . . . .. ______ o. i. ~ ___ -. ,, __ " " . . . __ • • _. _. . . . __ ,,_ -. !. 0,0. _. _ J_ _". _ _ "_ , _ _ _ _ ,. -._~--~. 2. -'15 ' - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - ' - - - - - - ' Nie. Tak Preferen~je. Rys. 14. Interakcja segmenty x eksport Żródło: opracowanie własne.. 0.4 r - - - - - - - , - - - - - - - - - - - - - - - , - - - - - - - - ,. -0,2. § -,. '". -0,4. _.---,,----. -() •8. _. ______ ". ----. ..--.--.- ... "'---... _,,. ----- -----------.---".- ---------------------- ------- ----- -------- ----- --- --- --- --- - --- ------ -- --- -- -- --. """". --~-. -- -. ~--~ ~-~~-. ~~-~. --- " - -.. ---. --"--------,-,,--,,.. ~--~~. - ",----.-----""---,,. 3. Tak. NIC. Preferencje. Rys. 15. Interakcja segmenty x kultura. ~. --- --- ---- ------ --- --- -- --- --------. J ............. .. _. -. Żródło: opracowanie własne.. ---- --- --------------- -------"-----,,. .... _._" ... _.-- ....., .... -"-" .. _" ....,,,-_...""" ....... "..""... ...,,,- .....,.--.,_...... ,, ........ ,, ...,,,.,,. -1,0. -I •4. - ---. ...

(17) ~vbór. docelowych rynków eksportmvych producentów .... Z kolei preferencje eksportowe mają dodatni wpływ na rolę czynnika kultury w drugim segmencie oraz ujemny wpływ na jego rolę w pierwszym i trzecim segmencie (rys. 15). Oznacza to, że w krajach byłego obozu KOL opłaca się bardziej importować preferowane towary rolno-spożywcze niż trwać przy narodowych tradycjach i zwyczajach kulturowych, natomiast w krajach UE opłaca się bardziej preferować własną kulturę niż dopuszczać na rynek import tanich towarów rolno-spożywczych, zaś w krajach byłego Związku Radzieckiego opłaca się ograniczać import na rzecz rozwoju własnych tradycji i kultury. Preferencje eksportowe mają dodatni wpływ na wzrost roli potencjału w przyroście importu towarów rolno-spożywczych. Najwyższy dodatni wpływ mają preferencje na wzrost importu w pierwszym i drugim segmencie, natomiast najniższy w trzecim segmencie (rys. 16). Oznacza to łatwość rezygnacji z niewykorzystanych możliwości produkcyjnych własnego rolnictwa na rzecz wzrostu importu towarów rolno-spożywczych w krajach UE i krajach dawnego ZSRR oraz znacznie większą trudność z takiej rezygnacji w krajach dawnego bloku KOL. 0.6 , - - - , - - - - - - - - - - - - - - - , - - - - ,. o.4 () ,2. -•. '-"u u. 0,0 ..... ),2. ... --,,'-- __,_o,. _. ..,-,----", ----------- ---,,----. , . ",, __ ._.... l. -,--". ,,, .. - •• - ,,,,,,-,,,,,. -----. _.. ___ , • _____ •• _ __ ___ - ___________. I. .. ---__ ______________ ,,_______. -- -. __ ___ " ___ ,,,. ~-~.--. _____ "_,, __ ,, -. _ l, ------------1-. ~. ,. _______ ____ m_" __ ,,_,. o. "-. -'o •4 -0,6. ----- .. -- ----- ----- __ o. -,,_._-,,------- .. ,.------.-,,--. 2. .. -- ...,.-....,,, . ,,, ....,,,,,,,,........ _,..--,,. -(l.H -1.0. ________________________ - __ - _________________ - ______ ,. ------- ---- - --- ----- -- -- -----------------, - --- --- ---- -- -- ,,----- -,,----------. L--_---,- ____________-::'-,--_ _ Nie. Tak Preferencje. Rys. 16. Interakcja segmenty x poten<jal Źródło: opracowanie własne,. Wreszcie preferencje eksportowe mają największy wpływ dodatni na rolę dobrobytu w przyroście importu towarów rolno-spożywczych w drugim i trzecim segmencie, natomiast najmniejszy wpływ dodatni na przyrost tego importu w pierwszym segmencie (rys. 17). Oznacza to, że w krajach byłego bloku KOL opłaca się bardziej zwiększać import towarów rolno-spożywczych w stosunku do istniejących relacji cen i płac niż w krajach UE czy krajach byłego ZSRR..

(18) 2.5 2 .0. .- . -...........,.","" ,.. ".. ,.,.' "..'''"" "'..,,.. . ---.......... _. o -- . . . . . -- . . . . . . .. -- • •. •. ,. ...... .. .. ". ". "', . . . " , ,,, .. .. , , ".". .. ''' '. " " ..... L-. . . . . . . . 2. •. I. lj. 1.0 0.1. -.=. . . .~.~~~.~~~~~=:_==~.~==~'~~~.~~. _-~_~_~-._: :_ -" , _ ~=~~.[. ===--- ===i-'--~ -</ 1. f---- .,. __ _ 3. ..._......... ,,,.............., .......... ". ,.. -1 .0. -.--.--.--..... - Jj. - -~. -,....... . _. . _.,.~. ~ .:~ ' ~~- ~- ~--;... ~ "-~ ~- - l~ ~··'--·~--·· . . . . .".--". " ....-". . ."." , . . . . . . . . . . . . -.. .-. . . - . -, -... . I. . '""" ,, ' , ~. -l ..-----. -- -_.".,_... ..."_. _.__..- "-.. . - . . . . . - . - -. - - - - - -.. ..·-. . ·. 1-·'---,·. ·,.,.... ~ ~ ~ ~. -:~-;""';-- '". ,-,- - .... -----..--.-----...---.----.....--, ......... - ------------------ ...,-1-., ... -._, ..... '...... •. -2 .0. L-_--, , - - - - - -- - - - - - - - , : L - - - - - ' Nic. Tak. Rys . 17. Interakcja segmeflfy x dobrobyt Źród ło; opracowanie wła sO(.~ .. Jak wynika z przeprowadzonych anali z efektów czynnikowych i interakcji na rynku importu towarów rolno-spożywczych. analiza kowariancji stanowi doskonale narzęd zie se lektywnego wyboru rynków docelow yc h .. LIteratura Myn arski S. [ 1999], Se~l1/t'IIracja selekt},\v,W rY,lkó\\, doCt'lowych krajów c11rolu>jskich [w: l Konsument i przedsięb i orstwo w przestrZ(~ fli t~ ur()pej.\"kiej, Cl'_ntrum B~ldall i Ekspe-rt yz AE w Katowicac h, Kat owice. Mynarski 5 . (19991 . Struklllry segmelllllcyjlle powią zmi importowo·eksportowych !/lI rYl/kach europejskich (w: I Eltromllrketing. KOI/Ct'pcje - Jlrmegie - metody. pod red. J .W. Wiktora .. AE Kraków. SiClIko E. [1999], Ryf/d produktówekologicmych Ul krajach Unii Europ,'jskil'j - wyzwanii' i szansa dla polskiego rolnictwa [w:1 KOn.HHIIOIl i przedsiębi ors tw o w przestrzeni l~ ltropl'jskiej , Centrum Badań i Ekspertyz, AE w Katowicach. Katowice . Śliwillska K. [ 1999], PolJkie rolllicr»'o w drodz.(' do Unii Europejskiej . Realia i aspirmjl' Iw: l KOflsument i prZCllsifhiorsrwo w prustrzeni t'llropejskiej, Centrum Badań i Ekspe rtyz, AE w Katowicach. Katowice. Wiktor J .W. 119991. l el/I/ o/ify Rynek WewnftrZIlY Ul/ii Europej.'ikiej. KOll ct'/Jcja i zasady funkcjonowania [w: 1 Euromarket;'IX, kOllccp(jt', Jfrllteglt', metody. pod red . J .W. Wiktora, AE w Krakowie. Kmków..

(19) ([ocelmvych r )'llków eksportowych ~~~~~'::..~._ _ _ _ _ _ _ __. J. The Choice of Target Exporl Markets by Producers of Agrlcultural Food Products Thi s pa per focuscs on the strategics adoplcd by agricultural produce-rs fo r choosing target export markets in European cou ntrics. The aim is to ide nlify the most effectivc ma rket areas from the point of view 01' Ihe bcnefits obt;:lined from trading wilh countries be longing to various integration groups. The target mnrkets wcrc selc.cted by mcans ol' covarian ce anal ysis , in which the co-ordinatcs uf individual objects in scgment at ion space wcrc lIsed as cova ri ates. The resuhs of the ana lys is are very interesting and confirm the nced lo activalc ex ports ol' agricullural r(Jod producls 10 Europea n Union counlries..

(20)