SYLWIA KONARSKA-ZIMNICKA
PRZESZOS´C
´ I SPOSOBY JEJ DOS´WIADCZANIA
W Z
YCIU CODZIENNYM
PAMIE
C
´ NARODOWA, REGIONALNA (LOKALNA), RODZINNA
Historia magistra vita est. To acin´skie przysowie znali juz starozytni1. Dzis´ jest ono nadal aktualne, bowiem przeszos´c´ otacza nas zawsze i wsze-dzie. Przeszos´c´ to nie tylko lekcje historii i kolejno poznawane fakty histo-ryczne – to cay splot wydarzen´, przyczyn i skutków, skomplikowanych powi azan´ i zaleznos´ci, w które wpleciony by czowiek. Znajomos´c´ tego, co byo, w znacznym stopniu rzutuje na to, co jest i moze warunkowac´ to, co bedzie. St ad tak wazna rola, jak a przypisuje sie szeroko pojmowanej historii. Z przeszos´ci a stykamy sie na kazdym kroku. Utozsamia j a literatura, sztuka, architektura, pomniki przyrody, ale tez nasza wiedza czy jezyk, któ-rym sie posugujemy, a który nieustannie ewoluuje. To, co niedawno byo teraz´niejszos´ci a, jutro bedzie histori a. I tylko od nas zalezy, co przetrwa, a co odejdzie w niepamiec´. Pamiec´ zatem jest tym czynnikiem, który utrwala, a czasem „daje nies´miertelnos´c´”. Z tej tez przyczyny tak istotne stao sie okres´lenie rodzajów oraz typów pamieci. Krzysztof Malicki przywouje bada-nia Andrzeja Szpocin´skiego, który dokona podziau pamieci na antykwarycz-n a, historyczn a i monumentaln a. Wedug opinii badacza, pamiec´ antykwarycz-na polega antykwarycz-na bardzo pobieznym dos´wiadczaniu przeszos´ci, co zazwyczaj przejawia sie w drobnych, mao znacz acych, krótkotrwaych i pozbawionych nastepstw gestach, postawach i zachowaniach, dos´c´ wymienic´ okolicznos´cio-we wspominanie postaci lub wydarzen´ z przeszos´ci, chwilookolicznos´cio-we zetkniecie ze
Dr SYLWIAKONARSKA-ZIMNICKA– adiunkt Zakadu Nauk Pomocniczych Historii w Insty-tucie Historii, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach; e-mail: zimnicka@ujk.edu.pl
1 Zob. „Dicta” zbiór acin´skich sentencji, przysów, zwrotów, powiedzen´, oprac. C.
s´wiadectwem przeszos´ci – artefaktem. Czasami ów kontakt z przeszos´ci a staje sie czestszy, bardziej intensywny, czemu towarzyszy pogebione zainte-resowanie – pasja. W takich okolicznos´ciach jak argumentuje Andrzej Szpocin´ski przeradza sie w hobby, a to ksztatuje pamiec´ historyczn a. Jed-nakze dopiero wówczas, gdy do tego pogebionego i zintensyfikowanego kontaktu z przeszos´ci a dodamy refleksje, próbe spojrzenia na wydarzenia wspóczesne przez pryzmat wydarzen´ minionych – wtedy dojdziemy do pa-mieci monumentalnej2. Taka typologia daje nam wiele mozliwos´ci badaw-czych. Na jej tle niezmiernie ciekawie rysuje sie podzia na pamiec´ narodo-w a, regionaln a (lokaln a) i rodzinn a.
Najbardziej osobisty, subiektywny charakter ma pamiec´ rodzinna. To wa-s´nie rodzina ksztatuje mozliwos´ci poznawcze swoich czonków, w procesie wychowania wyposaza ich w wartos´ci, postawy, modele zachowan´3. Rodzina daje kazdemu czonkowi to, co s´wiadczy o jego przynaleznos´ci do rodziny – pamiec´ rodzinn a czy nieco szerzej – rodow a (ta ostatnia miaa szczególne znaczenie w dawnej Polsce). Zazwyczaj wi aze sie ona ze znajomos´ci a historii rodziny czy rodu (wyraz´nym przejawem tego zainteresowania jest zapotrzebo-wanie na tzw. drzewa genealogiczne) i jest zdecydozapotrzebo-wanie czes´ciej przejawem pasji, niz checi zrozumienia wasnej, aktualnej sytuacji zyciowej. Chwile refleksji, zadumy zdarzaj a sie wówczas, gdy odchodz a bliscy czonkowie rodziny. Zakorzeniony w kulturze sowian´skiej zwyczaj szczególnego pamieta-nia o zmarych, odwiedzanie ich grobów na cmentarzach zapewpamieta-nia nam stay kontakt z przeszos´ci a. Pamiec´ rodzinna przejawia sie równiez (a moze przede wszystkim?) w tradycji, w obrzedach s´wi atecznych, kultywowanych i przeka-zywanych z pokolenia na pokolenie – w tym jednak wypadku bywamy nie-s´wiadomi historycznego aspektu uroczystos´ci, która „bya, jest i bedzie”, nie zastanawiaj ac sie nad korzeniami jej czy jej formy. Opowies´ci rodzinne, mity, podania, legendy, a nawet bas´nie i bajki opowiadane przez najstarszych, zyj acych czonków rodziny mog a stanowic´ i stanowi a trway element acz acy teraz´niejszos´c´ i przeszos´c´, tym bardziej ze tworz a koloryt minionych czasów. Utwory te jednak jak sie wydaje nie tylko nie ukrywaj a prawdy dziejo-wej, ale dla wytrawnego badacza mog a stanowic´ znakomity, acz wymagaj acy materia z´ródowy do poznania odlegej przeszos´ci. Szczególnego znaczenia
2K. M a l i c k i, Pamiec´ przeszos´ci pokolenia transformacji, Warszawa: Wydawnictwo
Naukowe Scholar 2012, s. 106-115.
3 L. D y c z e w s k i, Rola rodziny w tworzeniu, przekazie i zakorzenieniu w kulturze narodowej, w: Rodzina. Modziez. Regionalizm, red. A. Kociszewski, A. J. Omelaniuk, W.
nabieraj a tego typu przekazy równiez w konteks´cie propagowania idei regio-nalizmu, bowiem jak mozemy zauwazyc´ kazdy region naszego kraju moze pochwalic´ sie licznymi opowies´ciami przekazywanymi z pokolenia na pokolenie. W tego typu przekazy obfituje równiez region s´wietokrzyski, co niew atpliwie s´wiadczy o jego poteznym potencjale kulturowym, a co mozna wykorzystac´ w procesie krzewienia wiedzy o regionie i popularyzowaniu jego walorów turystycznych4. Idea poznawania dziejów regionu przez pryzmat mitów, podan´ i legend wydaje sie nader suszna równiez z tego wzgledu, ze nawet na poy bajeczne opowies´ci mog a rozbudzac´ w modych, chonnych umysach ciekawos´c´ poznawcz a, która sprawi, ze w przyszos´ci zechc a one zweryfikowac´ owe bajeczne dzieje z prawd a historyczn a5.
Tradycja ustna, czy pisana, ponadto kontakt osobisty z pomnikami prze-szos´ci pozwalaj a na pielegnowanie tzw. pamieci regionalnej, a s´cis´lej lokalnej. To rozróznienie wi aze sie z faktem, ze pojecie regionu czy regiona-lizacji funkcjonuje w literaturze przedmiotu od niedawna (pierwsze regularne zapisy spotykamy pod koniec XIX wieku i zwi azane s a z osob a Wadysawa Orkana6), a i regiony w dzisiejszym znaczeniu (tak geograficznym, jak i hi-storycznym, gospodarczym czy równiez kulturowym i socjologicznym7) prze-chodziy rózne koleje losu (rozbicie dzielnicowe, wojny o terytoria, rozbiory). Historia w takim wymiarze jednak interesuje nas w mniejszym stopniu niz historia rodzinna (okoo 53,1% badanych wyrazao zainteresowanie histori a
4M. W i e r c i n´ s k i, O pojeciach mitu, bajki i legendy w refleksji antropologicznej,
w: Legendy s´wietokrzyskie, red. K. Bracha, Kielce: Jednos´c´, Wydawnictwo UJK, WDK Kielce 2009, s. 29; por. S. K o n a r s k a - Z i m n i c k a, O legendach..., w: Legendy i podania
s´wietokrzyskie, red. A. Trukszyn, Kielce: WDK Kielce, Jednos´c´ 2009, s. 7-11.
5Szerzej: M. E l i a d e, Sacrum, mit, historia. Wybór esejów, wybór M. Czerwin´ski, wstep
B. Molin´ski, Warszawa: PIW 1970; por. T. D e j c z e r, Egzystencjalny charakter mitu, „Studia Theologica Varsaviensia” 15(1977), nr 1, s. 111-145. Zob. B. S z a c k a, Czas przeszy – pamiec´
– mit, Warszawa: ISP PAN, Wydawnictwo Naukowe Scholar 2006-2007, gdzie szeroko omówiono
kwestie tzw. pamieci zbiorowej, mitów i mitologizacji przeszos´ci w tejze pamieci.
6S. A l e x a n d r o w i c z, Rózne pojecia historii regionalnej i mozliwos´ci jej upra-wiania, w: Region, regionalizm. Pojecia i rzeczywistos´c´. Zbiór studiów, red. K. Handke,
War-szawa: Slawistyczny Os´rodek Wydawniczy 1993, s. 37; zob. A. W y r o b i s z, O
pojmowa-niu regionów historycznych w nauce polskiej, „Kwartalnik Historyczny” 93(1986), nr 1, s.
143-148; por. B. T a n d o s, Regionalizm w aspekcie historycznym, w: Wies´ i miasteczko u progu
zagady. Materiay Konferencji Naukowej Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Wojnowice, marzec 1988, Warszawa: PWN 1991, s. 157-169.
7Szerzej: R. W a p o w s k i, Historia regionalna a narodowa, „Komunikaty
Warmin´sko-Mazurskie” 140(1978), nr 2, s. 157-158; por. S. O s s o w s k i, Zagadnienia wiezi regionalnej
lokaln a, podczas gdy histori a rodzinn a az 74,7%). Jest bowiem mniej emocjo-nalna, a my, jako uczestnicy wszelakich uroczystos´ci rocznicowych, zazwy-czaj stoimy obok, bed ac jedynie (jes´li w ogóle) biernymi uczestnikami cere-monii. Jednakze pamiec´ regionalna jest niezwykle istotna nie tylko z punktu widzenia historii regionu, ale równiez historii narodowej. To was´nie przez pryzmat badan´ regionalnych, historii regionalnej poznajemy wycinek historii caego narodu. Wyniki badan´ regionalnych mog a z jednej strony pomóc w weryfikacji poczynionych wczes´niej ustalen´ b adz´ tez „inicjowac´ badania o zasiegu ponadregionalnym”8. Z drugiej zas´ strony to historia narodowa nie-rzadko inicjuje podejmowanie tematyki regionalnej. Ma to równiez olbrzymi wpyw na stosunek do przeszos´ci, bowiem wówczas, gdy motywy ogólnona-rodowe zostaj a przeszczepione na grunt lokalny, automatycznie staj a sie nam blizsze9. Pamiec´ narodowa ma zatem szanse „wejs´c´ pod strzeche”, stac´ sie bardziej realn a, namacaln a czes´ci a spus´cizny naszej „maej ojczyzny”, a nie tylko abstrakcyjn a, odleg a w czasie i przestrzeni opowies´ci a o owianych legend a wydarzeniach czy wyidealizowanych bohaterach narodowych.
Najmniejsze zainteresowanie przejawiamy w stosunku do przeszos´ci naro-dowej (zaledwie 36,6% badanych osób deklarowao zainteresowanie faktami z przeszos´ci narodowej). Pamiec´ narodowa bowiem zazwyczaj jest oficjalna, patetyczna i niedos´wiadczona bezpos´rednio (tylko uczestnik bezpos´redni wydarzen´ historycznych identyfikuje sie z ni a emocjonalnie, co jest szczegól-nie widoczne w penych zaangazowania i uczucia relacjach np. kombatantów wojennych, uczestników zrywów niepodlegos´ciowych, pokrzywdzonych przez miniony ustrój dziaaczy Solidarnos´ci, wiez´niów, internowanych etc.). Bardzo czesto bywa wypaczana na skutek przedmiotowego jej traktowania przez stronniczych badaczy czy polityków. Partykularne interesy poszczególnych grup zawaszczaj acych pamiec´ o przeszos´ci uniemozliwiaj a jej obiektywny ogl ad i upamietnianie poszczególnych wydarzen´ jako wydarzen´ ogólno-pan´stwowych, historycznych. Ponadto, cytuj ac znakomitego znawce problema-tyki, Mariana Kule, niestety, czesto dzieje sie tak, ze tego typu uroczystos´ci staj a sie „rozrywk a organizowan a na kanwie w atków historycznych od zera, bez choc´by pretekstu, jakim byoby dziejowe znaczenie miejsca, rocznicy b adz´ obiektu”10. Oczywis´cie wiekszos´c´ ludzi, którzy nie s a historykami, nie
8 W a p o w s k i, Historia regionalna a narodowa, s. 170.
9Problematyke te szerzej przedstawiono w zbiorze artykuów Oblicza lokalnos´ci. Rózno-rodnos´c´ miejsc i czasu, red. A. Szpocin´ski, Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN 2006.
10M. K u l a, Krótki raport o uzytkowaniu historii, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe
ma mozliwos´ci naukowego „zagl adania w przeszos´c´”. St ad ich wiedza kszta-towana jest przez lekcje historii, naukowe programy telewizyjne i audycje radiowe, ale tez tendencyjne, pseudonaukowe relacje, wybiórczo i stronniczo prezentuj ace poszczególne fakty historyczne11.
Zainteresowanie przeszos´ci a jest rózne w zaleznos´ci od pci, wieku, wy-ksztacenia, zamieszkania badanych osób. Im wyzsze wyksztacenie i wiek, tym zainteresowanie wieksze. Z kolei osoby mieszkaj ace na wsiach i w mia-steczkach czes´ciej deklaruj a znajomos´c´ historii swojej okolicy niz ogólno-narodowych faktów czy postaci historycznych (pos´ród wybitnych jednostek nadal najbardziej popularne s a postaci Jana III Sobieskiego, Tadeusza Ko-s´ciuszki, Józefa Pisudskiego, Jana Pawa II i Lecha Waesy, co nazywane jest „stabilnym kanonem pamieci”, a na co wpyw ma program edukacji szkolnej12). Najbardziej emocjonalnie zaangazowane s a kobiety, którym naj-blizsza jest przeszos´c´ rodzinna. Mezczyz´ni z kolei wyrazaj a wieksze zaintere-sowanie przeszos´ci a narodow a. Piotr Kwiatkowski podaje, ze róznice te s a wynikiem ról spoecznych s´cis´le zwi azanych z tzw. pci a kulturow a, zgodnie z któr a do „meskich” zainteresowan´ nalezy polityka, historia, gospodarka, technika i technologia, kobiety zas´ winny okazywac´ zainteresowanie literatu-r a, malarstwem, muzyk a czy architektur a13. Bez w atpienia wnioskowanie takie ma swoje historyczne i socjologiczne uwarunkowania, jednakze wymaga pogebionej analizy. Nalezy tu bowiem przywoac´ funkcjonuj acy w pamieci
11 W ciekawy sposób problematyke te przedstawiaj a eseje w: Pamiec´ zbiorowa jako czynnik integracji i z´ródo konfliktów, red. A. Szpocin´ski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe
Scholar 2009.
12Zob. H. W ó j c i k - a g a n, Wadza, pan´stwo, spoeczen´stwo. Przeszos´c´ – wspó-czesnos´c´, Warszawa: Wydawnictwo JUKA 2002, s. 24-41; szerzej: E. C h o r a z y, D. K o-n i e c z k a - S´ l i w i o-n´ s k a, S. R o s z a k, Edukacja historyczna w szkole – teoria
i praktyka, Warszawa: PWN 2008. Zob. równiez „O nas bez nas”. Historia Polski w historio-grafiach obcojezycznych, red. W. Molik, H. Z aryn´ski, Poznan´: Wydawnictwo Poznan´skie 2007,
gdzie wyraz´nie widac´ preferowane przez badaczy kanony wydarzen´ i postaci historycznych. Kula (Krótki raport o uzytkowaniu historii, s. 107) uwaza nawet, ze tres´c´ zawarta w progamach szkolnych nierzadko ustalana jest „pod bezpos´redni a presj a zainteresowanych”. Por. A. B o-g a j, O ideach i praktykach polskieo-go systemu os´wiaty w latach 1945-2005, w: Edukacja.
Tradycje, rzeczywistos´c´, przyszos´c´. Materiay pokongresowe I Zachodniopomorskiego Kongresu Edukacyjnego, red. C. Plewka, Szczecin: Oficyna Wydawnicza CDiDN 2005, s. 26-39.
13 Problem ten wpisuje sie w szeroki nurt badan´ zwany gender studies. Zob. Gender: perspektywa antropologiczna, t. I: Organizacja spoeczna, t. II: Kobiecos´c´, meskos´c´, seksual-nos´c´, red. R. E. Hryciuk, A. Kos´cian´ska, Warszawa: Wydawnictwo UW 2007; por. Teatr pci. Eseje z socjologii gender, red. M. Bien´kowska-Ptasznik, J. Kochanowski, ódz´: Wydawnictwo
Wschód-Zachód 2008; Spoeczne konteksty i dylematy realizacji ról pciowych, red. E. Mali-nowska, ódz´: Wydawnictwo U 2011.
pokolen´ obraz kobiety – matki – Polki, która wychowywaa meskich potom-ków na wiernych synów Ojczyzny, kobiety, która bez wahania oddawaa swe dzieci na suzbe Ojczyz´nie. Nie mozna przy tej okazji nie wspomniec´ o wy-sokiej pozycji kobiety w rodzinie i w spoeczen´stwie (prawa wyborcze kobie-ty w Polsce otrzymay zaraz po odzyskaniu niepodlegos´ci w 1918 r., podczas gdy np. w Wielkiej Brytanii dopiero po II wojnie s´wiatowej), co dawao jej juz wczes´niej duze mozliwos´ci oddziaywania na poszczególnych czonków rodziny. To równiez kobiety byy i nadal s a tymi, które uchodz a za osoby bardziej religijne, bardziej empatyczne, skonne do pos´wiecen´. To one przy-wi azuj a zazwyczaj wieksz a niz mezczyz´ni wage do tradycji. Mozna zatem zaryzykowac´ stwierdzenie, ze to na ich barkach w gównej mierze spoczywa ciezar pielegnowania pamieci rodzinnej, choc´ ta czesto wykracza poza historie rodziny. W tych okolicznos´ciach bowiem rodzina staje sie „przekazicielem i twórc a kultury narodowej”14.
Jednakze bez wzgledu na wymienione cenzusy poznawanie przeszos´ci jest s´cis´le zwi azane z ksztatowaniem tozsamos´ci kazdego czowieka – osobowej (tu wpyw decyduj acy ma pamiec´ rodzinna), regionalnej (zwi azanej z pamie-ci a regionaln a/lokaln a) i narodowej, przekadaj acej sie na patriotyzm15. W dzisiejszych czasach, wobec postepuj acej globalizacji i jednoczesnej nie-checi do pielegnowania pamieci o przeszos´ci, przy niekorzystnych posunie-ciach ustawowych (zmniejszenie liczby godzin historii w szkoach) istnieje ryzyko zacierania sie wiedzy o przeszos´ci w kazdym z omówionych wcze-s´niej wymiarów16. St ad nie do przecenienia jest rola rodziny, szkoy,
insty-14 D y c z e w s k i, Rola rodziny w tworzeniu, przekazie i zakorzenieniu w kulturze narodowej, s. 33.
15W. W r z e s i n´ s k i, Region i tozsamos´c´ regionalna w s´wietle badan´ historycznych,
w: Badania nad tozsamos´ci a regionaln a. Stan i potrzeby. Materiay z konferencji naukowej, ódz´, 2 czerwca 1998 roku, red. A. Matczak, ódz´Ciechanów: KODRTK 1999, s. 20-22; por.
M. S z c z e p a n´ s k i, Miedzy miejscem i przestrzeni a. Tozsamos´c´ lokalna – tozsamos´c´ regionalna: próba ogl adu socjologicznego, http://www.interreg. uni.opole.pl/biblioteka/docs
/SzczepanskiSliz.pdf [on line] [dostep: 17.01.2013]; Z. B o k s z a n´ s k i, Tozsamos´c´ interakcja grupa. Tozsamos´c´ jednostki w perspektywie teorii socjologicznej, ódz´:
Wydaw-nictwo U 1989; zob. H. D o n n a n, T. M. W i l s o n, Granice tozsamos´ci, narodu, pan´stwa, t. M. Gowacka-Grajper, Kraków: Wydawictwo UJ 2007, passim.
16V. K r a w c z y k - W a s i l e w s k a, Tozsamos´c´ podmiotu zbiorowego w dobie globalizacji. Wybrane zagadnienia, w: Zagrozenie tozsamos´ci? Problematyka globalizacji w zainte-resowaniach polskiej antropologii, red. A. Nadolska-Styczyn´ska, Wrocawódz´: Polskie
Towarzy-stwo Ludoznawcze 2005, s. 46-53; por. A. J a s i n´ s k a, Europejskie wartos´ci a tozsamos´c´ narodowa Polaków, „Przegl ad Socjologiczny” 51(2002), nr 1, s. 9-25; zob. M. K u l a, Miedzy
tucji os´wiatowych i kulturotwórczych oraz mediów w propagowaniu tego, co pozwoli nam zachowac´ odrebnos´c´ kulturow a17. Pamiec´ bowiem jest najtrwal-szym pomnikiem – s´wiadectwem przeszos´ci.
BIBLIOGRAFIA
A l e x a n d r o w i c z S.: Rózne pojecia historii regionalnej i mozliwos´ci jej uprawiania, w: Region, regionalizm. Pojecia i rzeczywistos´c´. Zbiór studiów, red. K. Handke, Warszawa: Slawistyczny Os´rodek Wydawniczy 1993.
B o k s z a n´ s k i Z.: Tozsamos´c´ interakcja grupa. Tozsamos´c´ jednostki w perspektywie teorii socjologicznej, ódz´: Wydawnictwo U 1989.
B o g a j A.: O ideach i praktykach polskiego systemu os´wiaty w latach 1945-2005, w: Edukacja. Tradycje, rzeczywistos´c´, przyszos´c´. Materiay pokongresowe I Zachodniopomor-skiego Kongresu Edukacyjnego, red. C. Plewka, Szczecin: Oficyna Wydawnicza CDiDN 2005.
C h o r a z y E., K o n i e c z k a - S´ l i w i n´ s k a D., R o s z a k S.: Edukacja histo-ryczna w szkole – teoria i praktyka, Warszawa: PWN 2008.
D e j c z e r T.: Egzystencjalny charakter mitu, „Studia Theologica Varsaviensia” 15(1977), nr 1.
„Dicta” zbiór acin´skich sentencji, przysów, zwrotów, powiedzen´, oprac. C. Michalunio, Kra-ków: Wydawnictwo WAM 2004.
D o n n a n H., W i l s o n T. M.: Granice tozsamos´ci, narodu, pan´stwa, t. M. Gowacka-Grajper, Kraków: Wydawnictwo UJ 2007.
D y c z e w s k i L.: Rola rodziny w tworzeniu, przekazie i zakorzenieniu w kulturze narodo-wej, w: Rodzina. Modziez. Regionalizm, red. A. Kociszewski, A. J. Omelaniuk, W. Pilar-czyk, Ciechanów: KODRTK 2000.
E l i a d e M.: Sacrum, mit, historia. Wybór esejów, wybór M. Czerwin´ski, wstep B. Molin´-ski, Warszawa: PIW 1970.
Gender: perspektywa antropologiczna, t. I: Organizacja spoeczna, t. II: Kobiecos´c´, meskos´c´, seksualnos´c´, red. R. E. Hryciuk, A. Kos´cian´ska, Warszawa: Wydawnictwo UW 2007. J a s i n´ s k a A.: Europejskie wartos´ci a tozsamos´c´ narodowa Polaków, „Przegl ad
Socjolo-giczny” 51(2002), nr 1.
K o n a r s k a - Z i m n i c k a S.: O legendach..., w: Legendy i podania s´wietokrzyskie, red. A. Trukszyn, Kielce: WDK Kielce, Jednos´c´ 2009.
K r a w c z y k - W a s i l e w s k a V.: Tozsamos´c´ podmiotu zbiorowego w dobie globali-zacji. Wybrane zagadnienia, w: Zagrozenie tozsamos´ci? Problematyka globalizacji w zainte-resowaniach polskiej antropologii, red. A. Nadolska-Styczyn´ska, Wrocawódz´: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze 2005.
K u l a M.: Krótki raport o uzytkowaniu historii, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 2004.
17 Zob. M. S a w i c k i, Strategia rozwoju edukacji na lata 2007-2013, w: Edukacja. Tradycje, rzeczywistos´c´, przyszos´c´, s. 40-41.
K u l a M.: Miedzy przeszos´ci a a przyszos´ci a. O pamieci, zapominaniu i przewidywaniu, Poznan´: PTPN 2004.
M a l i c k i K.: Pamiec´ przeszos´ci pokolenia transformacji, Warszawa: Wydawnictwo Nau-kowe Scholar 2012.
Oblicza lokalnos´ci. Róznorodnos´c´ miejsc i czasu, red. A. Szpocin´ski, Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN 2006.
„O nas bez nas”. Historia Polski w historiografiach obcojezycznych, red. W. Molik, H. Z aryn´-ski, Poznan´: Wydawnictwo Poznan´skie 2007.
O s s o w s k i S.: Zagadnienia wiezi regionalnej i wiezi narodowej na S´l asku Opolskim, w: t e n z e, Dziea, t. III, Warszawa 1967.
Pamiec´ zbiorowa jako czynnik integracji i z´ródo konfliktów, red. A. Szpocin´ski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar 2009.
S a w i c k i M.: Strategia rozwoju edukacji na lata 2007-2013, w: Edukacja. Tradycje, rzeczywistos´c´, przyszos´c´. Materiay pokongresowe I Zachodniopomorskiego Kongresu Edukacyjnego, red. C. Plewka, Szczecin: Oficyna Wydawnicza CDiDN 2005.
Spoeczne konteksty i dylematy realizacji ról pciowych, red. E. Malinowska, ódz´: Wydaw-nictwo U 2011.
S z a c k a B.: Czas przeszy – pamiec´ – mit, Warszawa: ISP PAN, Wydawnictwo Naukowe Scholar 2006-2007.
S z c z e p a n´ s k i M.: Miedzy miejscem i przestrzeni a. Tozsamos´c´ lokalna – tozsamos´c´ regionalna: próba ogl adu socjologicznego, http://www. interreg.uni.opole.pl/biblioteka/docs/ SzczepanskiSliz.pdf [on line] [dostep 17.01.2013].
T a n d o s B.: Regionalizm w aspekcie historycznym, w: Wies´ i miasteczko u progu zagady. Materiay Konferencji Naukowej Stowarzyszenia Historyków Sztuki Wojnowice, marzec 1988, Warszawa: PWN 1991.
Teatr pci. Eseje z socjologii gender, red. M. Bien´kowska-Ptasznik, J. Kochanowski, ódz´: Wydawnictwo Wschód-Zachód 2008.
W a p o w s k i R.: Historia regionalna a narodowa, „Komunikaty Warmin´sko-Mazurskie” 140(1978), nr 2.
W i e r c i n´ s k i M.: O pojeciach mitu, bajki i legendy w refleksji antropologicznej, w: Le-gendy s´wietokrzyskie, red. K. Bracha, Kielce: Jednos´c´, Wydawnictwo UJK, WDK Kielce 2009.
W ó j c i k - a g a n H.: Wadza, pan´stwo, spoeczen´stwo. Przeszos´c´ – wspóczesnos´c´, Warszawa: Wydawnictwo JUKA 2002.
W r z e s i n´ s k i W.: Region i tozsamos´c´ regionalna w s´wietle badan´ historycznych, w: Badania nad tozsamos´ci a regionaln a. Stan i potrzeby. Materiay z konferencji naukowej, ódz´, 2 czerwca 1998 roku, red. A. Matczak, ódz´Ciechanów: KODRTK 1999. W y r o b i s z A.: O pojmowaniu regionów historycznych w nauce polskiej, „Kwartalnik
PRZESZOS´C´ I SPOSOBY JEJ DOS´WIADCZANIA W Z YCIU CODZIENNYM
PAMIE C´ NARODOWA, REGIONALNA (LOKALNA), RODZINNA S t r e s z c z e n i e
Z przeszos´ci a stykamy sie na kazdym kroku. Utozsamia j a literatura, sztuka, architektura, pomniki przyrody, ale tez nasza wiedza czy jezyk, którym sie posugujemy, a który nieustannie ewoluuje. To, co niedawno byo teraz´niejszos´ci a, jutro bedzie histori a. I tylko od nas zalezy, co przetrwa, a co odejdzie w niepamiec´. Pamiec´ zatem jest tym czynnikiem, który utrwala, a czasem „daje nies´miertelnos´c´”. Z tej tez przyczyny tak istotne stao sie okres´lenie rodzajów oraz typów pamieci. W inny sposób bedzie manifestowana pamiec´ narodowa, w inny regional-na (lokalregional-na), a jeszcze iregional-naczej – pamiec´ rodzinregional-na. Jedregional-nakze bez wzgledu regional-na jej zasieg i forme, kazdy z wymienionych rodzajów pamieci jest najtrwalszym pomnikiem – s´wiadectwem prze-szos´ci – narodu, regionu, rodziny. W pielegnowaniu jej olbrzymia rola przypada zatem rodzi-nie, szkole, instytucjom os´wiatowym i kulturotwórczym oraz mediom. To one bowiem, w duzym stopniu, ksztatuj a tozsamos´c´ kazdego czowieka.
Sowa kluczowe: przeszos´c´, pamiec´, tozsamos´c´, edukacja historyczna.
THE PAST AND THE WAYS IT MAY BE EXPERIENCED IN EVERYDAY LIFE THE NATIONAL, REGIONAL (LOCAL), FAMILY MEMORY
S u m m a r y
We encounter the past at every turn. It is seen in literature, art, architecture, natural monu-ments, but also in our knowledge or in the language that we use and that evolves all the time. What was the present not long ago, tomorrow will be history. And it is only up to us what will last and what will be forgotten. Hence, memory is the factor that records, and sometimes „gives immortality to” things. It is for this reason that defining kinds and types of memory has become so important. Memory of the nation will be manifested in a different way from memo-ry of the region (local memomemo-ry), and memomemo-ry of the family in a still different way. However, irrespective of its range and form, each of the mentioned kinds of memory is the most lasting monument – evidence of the past – of a nation, region, family… Hence the family, school, education and cultural institutions and the media have a great role in preserving the past. It is they that, to a large degree, form every man's identity…
Translated by Tadeusz Karowicz Key words: past, memory, identity, historical education.
