View of Marian Gietko (1898-1949) – Teacher, Educator, Social Activist. An outline of the issue

(1)

RENATA MAKAREWICZ

MARIAN GIETKO (1898-1949)

– NAUCZYCIEL, WYCHOWAWCA, SPOECZNIK

ZARYS PROBLEMATYKI

Odzyskanie niepodlegosći przez Polske w 1918 r. przynioso nie tylko upragnion a wolnosć´. By to bowiem czas, kiedy trzeba byo podj ac´ walke o ostateczny ksztat terytorialny Polski, na nowo zbudowac´ zreby pan´stwo-wosći, od pocz atku stworzyc´ struktury administracyjne, a takze zadbac´ o wy-chowanie i wyksztacenie modego pokolenia polskich obywateli.

Ogromn a role w przygotowaniu najmodszej czesći polskiego spoeczen´stwa do zycia w wolnym kraju i suzby na jego rzecz odegrali nauczyciele, którzy z ca a s´wiadomosći a podjeli sie tego trudnego, a zarazem istotnego dla przyszosći narodu, zadania. Ws´ród nich znajdowa sie Marian Gietko – czowiek, który po-waznie traktuj ac swoje nauczycielskie powoanie, cae swoje dorose zycie pos´wie-ci pracy dydaktycznej i wychowawczej w polskich szkoach powszechnych.

Marian Gietko urodzi sie w 1898 roku w Rudniku nad Sanem. Pochodzi z niezamoznej, wielodzietnej rodziny. Mia siedmioro rodzen´stwa1.

Swoje zycie zawodowe Gietko zwi aza z prac a os´wiatow a i wychowawcz a. Dlatego tez podj a nauke w Pan´stwowym Seminarium Nauczycielskim w Rud-niku, które ukon´czy z wyróznieniem. Nie zakon´czy jednak na tym swojego

Mgr RENATAMAKAREWICZ- doktorantka, Katedra Opieki Spoecznej i Wychowania, Instytut Pedagogiki Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawa II; adres do kores-pondencji: ul. Droga Meczenników Majdanka 70, 20-325 Lublin; e-mail: renata651@interia.pl

1_{M. G i e t k o, I. L e n a r t o w s k a, Wspomnienie o s´. p. Marianie Gietko w 50.}

rocznice s´mierci, „Gos Garbowa” 1999, nr 5, s. 9; S. J e d n a c z, Gietko Marian, w: Bio-grafie nauczycieli zasuzonych dla os´wiaty i s´rodowiska regionu puawskiego, t. II, red. S. Jed-nacz, D. Kaliszczuk, Puawy: Towarzystwo Przyjació Muzeum Os´wiatowego 2004, s. 62-69; Zasuzeni dla os´wiaty i s´rodowiska, „Gos Garbowa” 2005, nr 6, s. 4-7.

(2)

ksztacenia. Wiedziony poczuciem odpowiedzialnosći za poziom edukacji dzieci i modziezy oraz jakosć´ ksztacenia dorosych, postanowi podniesć´ swoje kwalifikacje. W zwi azku z tym ukonćzy najpierw Wyzszy Kurs Nau-czycielski w Lublinie, wybieraj ac kierunek humanistyczny. W kolejnym etapie natomiast postanowi zdobyc´ wyzsze wyksztacenie pedagogiczne na Kato-lickim Uniwersytecie Lubelskim. Absolutorium otrzyma w roku 1939. Nieste-ty, wybuch wojny uniemozliwi mu obrone pracy magisterskiej2.

1. DZIAALNOS´C´

W OKRESIE DWUDZIESTOLECIA MIE DZYWOJENNEGO

Prace nauczycielsk a Marian Gietko rozpocz a w roku 1918 w szkole po-wszechnej w Suchowoli w powiecie zamojskim. Pózńiej zatrudniony zosta w szkole powszechnej w Szczebrzeszynie, znajduj acej sie równiez na terenie Za-mojszczyzny. Przeom w zyciu zawodowym nast api w roku 1926, kiedy to decyzj a Kuratorium Okregu Szkolnego Lubelskiego obj a posade kierownika Publicznej Szkoy Powszechnej w Przybysawicach w gminie Garbów w powie-cie puawskim. Mody nauczypowie-ciel przyby do tej miejscowosći wraz z mazonk a – Stanisaw a z Janotów, i mieszka tu juz do konća swego zycia3.

Praca na stanowisku kierownika przybysawickiej siedmioklasowej szkoy powszechnej ujawnia wielki potencja tkwi acy w tym utalentowanym i opera-tywnym czowieku4. Przykada on ogromn a wage do przestrzegania ówczes-nych przepisów os´wiatowych, które zobowi azyway kierowników szkó po-wszechnych nie tylko do wypeniania szeregu obowi azków administracyjnych, organizacyjnych oraz dydaktyczno-wychowawczych, ale przede wszystkim do dbaos´ci o realizacje obowi azku szkolnego przez wszystkie dzieci zamieszkae na terenie danego obwodu szkolnego5. W tej ostatniej kwestii M. Gietko spotyka sie z oporem ze strony rodziców. Panowao bowiem powszechne

2_Tamze.

3_{J e d n a c z, Gietko Marian, s. 62-69; Zasuzeni dla os´wiaty, s. 4-7.}

4 _{Archiwum Zespou Szkó w Przybysawicach, Kronika Szkolna Publicznej Szkoy}

Po-wszechnej w Przybysawicach; J e d n a c z, Gietko Marian, s. 62-69; Zasuzeni dla os´wiaty, s. 4-7.

5_{S. K l e b a n o w s k i, Co ma dac´ dzieciom szkoa powszechna?, Warszawa: Instytut}

Wydawniczy „Bibljoteka Polska” 1934, s. 16-18, 53-54, 57-65; Statut Publicznych Szkó Po-wszechnych Siedmioletnich. Za acznik do Rozporz adzenia Ministerstwa Wyznan´ Religijnych i Os´wiecenia Publicznego z dnia 21 listopada 1933 roku, s. 7-8, 12-21.

(3)

przekonanie, zwaszcza ws´ród ludnos´ci chopskiej, ze nauka jest rzecz a niepo-trzebn a6. Wiele trudu kosztowao go zatem przekonywanie kazdego rodzica z osobna do posyania swojej pociechy do szkoy7.

Oczywis´cie, nie by to problem jedyny. Wielu rodzin nie stac´ byo bowiem na zakup podreczników i przyborów szkolnych dla swoich dzieci. Bywao tez tak, ze w domu byo tylko jedno ciepe palto i jedna para butów odpowied-nich na pore wiosenno-jesienn a i zimow a, w zwi azku z tym dzieci chodziy w nich na zmiane. Trudno byo zatem wyobrazic´ sobie ich jednoczesne uczestnictwo w zajeciach szkolnych. W takich sytuacjach M. Gietko niejedno-krotnie wspiera te rodziny, zaopatruj ac uczniów w niezbedne rzeczy lub ofiaruj ac pieni adze na ich zakup8.

Podobnie jak w wielu polskich szkoach powszechnych, w awkach szkoy w Przybysawicach zasiadali uczniowie pochodz acy z róznych s´rodowisk9. Wszyscy byli traktowani przez Gietke jednakowo. Z adnego z nich nie fawo-ryzowa. Z adnego nie dyskryminowa10. Ponadto interesowa sie warunkami bytowymi uczniów, które niejednokrotnie miay bezpos´rednie przeozenie na ich osi agniecia szkolne11.

Gietko by wspaniaym nauczycielem. Juz w pierwszych miesi acach wyko-nywania swoich obowi azków da sie poznac´ jako czowiek wymagaj acy prze-de wszystkim od siebie, a nie tylko od innych12. Caos´c´ jego pracy nauczy-cielskiej i wychowawczej ukierunkowana bya przede wszystkim na wzbudze-nie u uczniów woli samowychowania i samoksztacenia oraz checi do podej-mowania wszechstronnej pracy nad sob a samym13.

Po-wszechnej; J e d n a c z, Gietko Marian, s. 62-69; Zasuzeni dla os´wiaty, s. 4-7.

7 _{W. K u l a, Wspomnienia o s´. p. Marianie Gietko w 50. rocznice s´mierci,}

przypomnia-ne przez Aleksandra i Stanisawe Fijakowskich z Przybysawic, „Gos Garbowa” 1999, nr 6, s. 9-10; t e n z e, Wspomnienia o Marianie Gietce w 55. rocznice s´mierci, cz. I, „Gos Garbo-wa” 2004, nr 6, s. 11; t e n z e, Wspomnienie o Marianie Gietko, „Gos GarboGarbo-wa” 2009, nr 6, s. 6-7.

Po-wszechnej; K u l a, Wspomnienie o Marianie Gietko, s. 6-7; Zasuzeni dla os´wiaty, s. 4-7.

Po-wszechnej; J e d n a c z, Gietko Marian, s. 62-69; K u l a, Wspomnienie o Marianie Gietko, s. 6-7; Zasuzeni dla os´wiaty, s. 4-7.

10_{K u l a, Wspomnienie o Marianie Gietko, s. 6-7.}

11_{Archiwum Zespou Szkó w Przybysawicach, Kronika Szkolna Publicznej Szkoy}

Po-wszechnej.

12_{J e d n a c z, Gietko Marian, s. 62-69; Zasuzeni dla os´wiaty, s. 4-7.} 13_{J e d n a c z, Gietko Marian, s. 62-69; Zasuzeni dla os´wiaty, s. 4-7.}

(4)

W celu zapewnienia uczniom jak najlepszych warunków do nauki, przyj-mowa na posady nauczycielskie ludzi nie tylko wyksztaconych14, ale tez maj acych odpowiednie kwalifikacje do wykonywania tej funkcji15. Poczyni równiez starania o wyposazenie placówki w sprzet szkolny i pomoce nauko-we16. Uzywane podreczniki ofiarowywane przez uczniów z zamozniejszych rodzin natomiast starannie przechowywa i przekazywa ubozszym dzieciom17. Jako kierownik szkoy d azy do penej realizacji programu nauczania i wy-chowania obowi azuj acych w szkoach powszechnych. By to program wychowa-nia obywatelsko-pan´stwowego, który na kilka lat przed wybuchem drugiej wojny s´wiatowej zast apiony zosta programem wychowania obywatelsko-narodowego18. Marian Gietko potrafi nie tylko w interesuj acy sposób przekazywac´ wie-dze, ale tez zachecic´ uczniów do jej poszukiwania i dalszego zgebiania.

Z ca a pewnosći a trafn a decyzj a z jego strony byo powoanie kó samo-ksztaceniowych. Utworzone w 1926 r., miay na celu nadrobienie dwumie-siecznych zalegosći w nauce, bed acych skutkiem pózńiejszego rozpoczecia roku szkolnego. Nie zrezygnowano jednak z ich funkcjonowania równiez w kolejnych latach, gdyz stay sie one doskona a form a nie tylko uzupenia-nia, ale przede wszystkim pogebiania wiedzy uczniów z zakresu jezyka pol-skiego, historii i geografii. Suzyy rozwijaniu humanistycznych zainteresowan´ dzieci i modziezy oraz doskonaleniu ich umiejetnosći w zakresie opracowy-wania informacji pochodz acych z kilku pozycji ksi azkowych i czasopism, dzieki czemu uczniowie stawali sie osobami oczytanymi i utwierdzali swoj a wiare we wasne mozliwosći intelektualne19. Sprzyjay takze wyrabianiu u uczniów woli, samodzielnosći, zmysu spoecznego20.

15_{G i e t k o, L e n a r t o w s k a, Wspomnienie o s´.p. Marianie Gietko, s. 9; K u l a,}

Wspomnienie o Marianie Gietko, s. 6-7.

Po-wszechnej; K u l a, Wspomnienie o Marianie Gietko, s. 6-7.

18_{K. J a k u b i a k, Wychowanie pan´stwowe jako ideologia wychowawcza sanacji,}

Byd-goszcz: Wydawnictwo Uczelniane WSP 1994, s. 44-45; F. W. A r a s z k i e w i c z, Ideay wychowawcze Drugiej Rzeczypospolitej, Warszawa: Pan´stwowe Wydawnictwo Naukowe 1978, s. 21.

Powszech-nej; J e d n a c z, Gietko Marian, s. 62-69; W. K u l a, Wspomnienia o Marianie Gietce w 55. rocznice s´mierci, cz II, „Gos Garbowa” 2004, nr 7-8, s. 13; Zasuzeni dla os´wiaty, s. 4-7.

(5)

Nieod acznym elementem pracy kó samoksztaceniowych bya biblioteka szkolna21. Gietko zawsze zacheca dzieci i modziez do korzystania z jej ksiegozbioru22, realizuj ac tym samym wysuwany w dwudziestoleciu miedzy-wojennym postulat rozwoju czytelnictwa ws´ród dzieci i modziezy23.

Marian Gietko w swojej pracy nauczycielskiej korzysta tez z takich atrak-cyjnych sposobów nauczania, jakimi byy wycieczki krajoznawcze24. Suzyy one przede wszystkim poszerzeniu posiadanych przez uczniów wiadomos´ci z zakresu historii i geografii Polski. Podkres´lic´ przy tym nalezy, iz trasa i program kazdej wycieczki byy starannie opracowywane oraz dostosowywa-ne do wieku, zainteresowan´ i potrzeb edukacyjnych uczniów25.

Zaangazowanie Gietki w pracy dydaktycznej byo wiec ogromne. Praca na stanowisku kierownika szkoy nie zobowi azywaa go jednak wy acznie do zadbania o to, aby uczniowie ukonćzyli j a, dysponuj ac okres´lonym zasobem wiedzy z róznych przedmiotów. Równie istotna bya bowiem takze kwestia ich wychowania. Dlatego tez dokada wszelkich staran´, aby wpoic´ uczniom zasady obowi azuj ace w polskim spoeczen´stwie. Szczególnie zalezao mu na wyposazeniu wychowanków w odpowiednie kompetencje spoeczne, aby mogli w tym spoeczen´stwie zyc´, dziaac´ i odnosic´ sukcesy, bacz ac przy tym nie tylko na dobro wasne, ale tez na potrzeby innych osób26. Doskonale wiec wpisywa sie w nurt oczekiwan´, jakie stawiano ówczesnym nauczycie-lom odnosńie do ksztatowania postaw, jakie uczniowie, a pózńiej absolwenci szkoy, mieli prezentowac´ w swoim codziennym zyciu27.

W tej swojej pracy wychowawczej odnosi spore sukcesy. Wpyw na to miaa niew atpliwie jego wasna postawa wobec zycia i drugiego czowieka. A charakte-ryzoway go pogoda ducha, zyczliwosć´, uczciwosć´, otwartosć´, sprawiedliwosć´, a takze ogromny szacunek dla innych osób28. Jak wspominay po latach jego

21_Tamze.

22_{K u l a, Wspomnienia o Marianie Gietce, cz. I, s. 11.}

Po-wszechnej.

24_Tamze.

25_{Tamze; J e d n a c z, Gietko Marian, s. 62-69; Zasuzeni dla os´wiaty, s. 4-7.} 26_{Archiwum Zespou Szkó w Przybysawicach, Kronika Szkolna Publicznej Szkoy}

Po-wszechnej.

27 _{J a k u b i a k, Wychowanie pan´stwowe, s. 46, 50-51, 165-168; K. P o m o r s k i,}

Gars´c´ mys´li o nowym szkolnictwie, „Kultura Polska” 1939, nr 1, s. 19-25.

28_{G i e t k o, L e n a r t o w s k a, Wspomnienie o s´.p. Marianie Gietko, s. 9; J e}

d-n a c z, Gietko Mariad-n, s. 62-69; K u l a, Wspomd-nied-nia o Mariad-nie Gietce, cz. II, s. 13; t e n z e, Wspomnienie o Marianie Gietko, s. 6-7; Pamieci Mariana Gietki (1899-1948), „Gos Garbowa” 2013, nr 6, s. 9; Zasuzeni dla os´wiaty, s. 4-7.

(6)

wasne dzieci, nigdy niczego nie zazdrosći innym ludziom i nie d azy do zgro-madzenia duzego maj atku29. By za to czowiekiem niezwykle uczynnym. Stara sie udzielac´ pomocy wszystkim, którzy jej potrzebowali, o ile tylko byo to w jego mocy30. Na sercu lezao mu szczególnie dobro uczniów, których jak wspomniano bardzo czesto wspiera w formie rzeczowej, a nawet finanso-wej31, umozliwiaj ac im kontynuowanie nauki32. Ponadto w roku szkolnym 1927/1928 zapocz atkowa dziaalnosć´ tzw. kuchni dozywiania, obejmuj ac t a form a opieki ca a spoecznosć´ uczniowsk a. W praktyce oznaczao to, ze kazdy uczen´ spozywa w szkole darmowe sńiadanie33. Pomoc ta nabraa ogromnego znaczenia zwaszcza w latach wielkiego kryzysu gospodarczego, trwaj acego od 1929 do 1935 r.34 W tym okresie równiez bezrobotni nauczyciele mogli liczyc´ na wsparcie kierownika szkoy, znajduj ac gosćine w jego domu35.

Marian Gietko kad silny nacisk przede wszystkim na wychowanie patrio-tyczne dzieci szkolnych. Stara sie ksztatowac´ i doskonalic´ w swoich ucz-niach patriotycznego ducha36. By przy tym tzw. autentycznym wychowaw-c a, który kierowa sie w swoim zyciu tymi samymi normami i wartosćiami, jakie chcia wpoic´ dzieciom i modziezy37. Przykad wasny wspierany by poprzez wspomniane juz wycieczki, a takze organizowane przez spoecznosć´ szkoln a obchody waznych s´wi at narodowych oraz uroczystosći upamietniaj ace osoby zasuzone dla Polski38 i bohaterów polegych za Ojczyzne39.

Ogrom-29_{G i e t k o, L e n a r t o w s k a, Wspomnienie o s´.p. Marianie Gietko, s. 9.} 30_{Tamze; J e d n a c z, Gietko Marian, s. 62-69; Zasuzeni dla os´wiaty, s. 4-7.} 31_{G i e t k o, L e n a r t o w s k a, Wspomnienie o s´.p. Marianie Gietko, s. 9; K u l a,}

Wspomnienie o Marianie Gietko, s. 6-7.

Po-wszechnej.

d-n a c z, Gietko Mariad-n, s. 62-69; Zasuzed-ni dla os´wiaty, s. 4-7.

Po-wszechnej; J e d n a c z, Gietko Marian, s. 62-69; K u l a, Wspomnienie o Marianie Gietko, s. 6-7; Zasuzeni dla os´wiaty, s. 4-7.

Po-wszechnej.

38 _{Tamze; J e d n a c z,} _{Gietko Marian, s. 62-69; K u l a,} _{Wspomnienia o Marianie}

Gietce, cz. I, s. 11; Zasuzeni dla os´wiaty, s. 4-7.

39_{Archiwum Pan´stwowe w Lublinie, Zespó: Inspektorat Szkolny w Puawach, Akta Szkoy}

Podstawowej w Przybysawicach, sygn. 35/732/0/2/66; Archiwum Zespou Szkó w Przybysa-wicach, Kronika Szkolna Publicznej Szkoy Powszechnej.

(7)

ne znaczenie miaa oczywis´cie wiedza przekazywana uczniom na pogadankach prowadzonych przed przygotowaniem tych imprez oraz lekcjach historii40.

Celem wychowawczym realizowanym przez Gietke byo jednakze nie tylko uksztatowanie oddanego Ojczyzńie patrioty, ale tez s´wiadomego i odpowie-dzialnego obywatela Rzeczypospolitej Polskiej. Wyrabianiu u uczniów takich cech, jak inicjatywa i samodzielnosć´ w dziaaniu, zaradnosć´, porz adek, dys-cyplina, uczciwosć´, kultura osobista oraz samorz adnosć´ suzya Gmina Szkol-na, okres´lana tez mianem Samorz adu Szkolnego. Ta instytucja szkolna swoj a dziaalnosć´ opieraa na statucie, regulaminie uczniowskim i trójstopniowym podziale wadzy, który obejmowa wadze uchwaodawcz a, wadze wykonaw-cz a i wadze s adownicz a41. W pracy kierowano sie zasadami parlamentarny-mi, w mys´l których uczniowie wybierali spos´ród siebie przedstawicieli ogóu. Ci z kolei, poprzez odpowiednie uchway i przepisy, okres´lali normy dotycz a-ce zycia spoecznego na terenie szkoy42. Gmina Szkolna dzielia sie na podporz adkowane jej gminy klasowe, które funkcjonoway na podstawie podobnych zasad. Ich zadaniem byo natomiast utrzymanie porz adku w sali lekcyjnej i penienie dyzurów na korytarzach, a w starszych oddziaach pro-wadzenie biblioteki klasowej i nadzór nad powoanymi przez nie koami uczniowskimi. Uzupeniaj ac a funkcje wychowawcz a w stosunku do Gminy Szkolnej speniay s´wietlica szkolna oraz utworzone w 1932 r. meska i zen´ska druzyna harcerska43.

Wychowanie patriotyczno-obywatelskie szo w parze z formacj a religijn a. Kazdego dnia zajecia lekcyjne poprzedzaa wspólna modlitwa. Kazdy rok szkolny rozpoczyna sie i konćzy nabozen´stwem z kazaniem okolicznosćio-wym w kosćiele parafialnym w Garbowie. Podobnie wszystkie s´wieta narodo-we us´wiecane byy uczestnictnarodo-wem caej spoecznosći szkolnej narodo-we mszy s´w.44 Marian Gietko niezmiennie szed na te nabozen´stwa na czele uczniów i kadry nauczycielskiej45.

Zgodnie z postulatami wysuwanymi w okresie dwudziestolecia miedzywo-jennego odnos´nie do objecia oddziaywaniami wychowawczymi takze

rodzi-40_{Archiwum Zespou Szkó w Przybysawicach, Kronika Szkolna Publicznej Szkoy}

Po-wszechnej.

41_Tamze.

42_{Tamze; J e d n a c z, Gietko Marian, s. 62-69; Zasuzeni dla os´wiaty, s. 4-7.} 43_{Archiwum Zespou Szkó w Przybysawicach, Kronika Szkolna Publicznej Szkoy}

Po-wszechnej.

44_Tamze.

(8)

ców uczniów46, kierownik szkoy w Przybysawicach czyni równiez stara-nia, aby w aczyc´ ich w zycie szkoy, chociazby przez ich czonkostwo w Ko-le Rodzicielskim47, uczestnictwo w konferencjach rodzicielskich48, czy tez goszczenie ich na przedstawieniach i wystawach organizowanych przez uczniów49. W ten sposób zacies´niay sie wiezi pomiedzy szko a i domem, a tym samym proces wychowawczy modego pokolenia stawa sie bardziej skuteczny50.

Warto nadmienic´, ze przez ca a spoecznos´c´ lokaln a Gietko postrzegany by nie tylko jako znakomity nauczyciel, ale tez jako niestrudzony spoecznik. Swoj a niewyczerpan a wprost energie wkada on we wspódziaanie z ucznia-mi w organizacjach szkolnych oraz koach artystycznych i przeducznia-mioto- przedmioto-wych51. Przez wiele lat by rezyserem przedstawien´ wystawianych przez szkolny teatrzyk zywej sceny52. Dla modziezy kon´cz acej szkoe zapewnia doradztwo zawodowe53, aby uatwic´ zarówno uczniom, jak i ich rodzicom podjecie decyzji co do dalszego ksztacenia. Wystosowa równiez pros´be do miejscowego spoeczen´stwa o zapewnienie w okresie jesienno-zimowym pod-wód dla dzieci, które musiay codziennie przemierzac´ kilka kilometrów w drodze do szkoy, co spotkao sie z pozytywnym odbiorem. Do roku 1935 organizowa coroczne miesieczne kolonie letnie dla polskich dzieci i

modzie-46 _{K l e b a n o w s k i,} _{Co ma dac´ dzieciom, s. 36-37, 64; Statut Publicznych Szkó}

Powszechnych Siedmioletnich, s. 10, 20; S. W a l a s e k, „Powinnos´ci nauczyciela” wiejskie-go w XIX i na pocz atku XX wieku, w: W kregu dawnych i wspóczesnych teorii wychowania. Uczen´ – szkoa – nauczyciel, red. K. Dormus, R. S´leczka, Kraków: Wydzia Pedagogiczny Uniwersytetu Pedagogicznego im. Komisji Edukacji Narodowej 2012, s. 258-272.

Po-wszechnej.

49_{Tamze; J e d n a c z, Gietko Marian, s. 62-69; Zasuzeni dla os´wiaty, s. 4-7.} 50 _{Archiwum Zespou Szkó w Przybysawicach, Kronika Szkolna Publicznej Szkoy}

Powszechnej; J a k u b i a k, Wychowanie pan´stwowe jako ideologia, s. 187-188; J. S o b-c z a k, „Nowe Wyb-chowanie” w polskiej pedagogib-ce okresu Drugiej Rzeb-czypospolitej (1918-1939), Bydgoszcz: Wydawnictwo Uczelniane WSP 1998, s. 30-32.

51_{Tamze; J e d n a c z, Gietko Marian, s. 62-69; K u l a, Wspomnienia o s´.p. Marianie}

Gietko, s. 9-10; Zasuzeni dla os´wiaty, s. 4-7.

Po-wszechnej; J e d n a c z, Gietko Marian, s. 62-69; K u l a, Wspomnienia o Marianie Gietce, cz. I, s. 11; Zasuzeni dla os´wiaty, s. 4-7.

53_{G i e t k o, L e n a r t o w s k a, Wspomnienie o s´.p. Marianie Gietko, s. 9; K u l a,}

(9)

zy szkolnej z Gdan´ska, aby uksztatowac´ w nich poczucie tozsamosći narodo-wej i kulturonarodo-wej oraz zwiekszyc´ ich sprawnosć´ fizyczn a. Od roku 1936 nato-miast ich miejsce zajey dzieci mieszkaj ace na stae w Warszawie. Kazdego lata opiek a kolonijn a Gietko obejmowa piec´dziesiecioro uczestników kolonii, celem poprawienia ich zdrowia psychofizycznego, czemu niew atpliwie suzyy warunki wiejskie54. Ponadto by on organizatorem wieczorowych kursów doksztacaj acych w zakresie siedmiu klas szkoy powszechnej oraz Niedziel-nego Uniwersytetu Ludowego, adresowanych gównie do dorosej czesći lokalnej spoecznosći55. Powoa stowarzyszenie i koo przeznaczone dla modziezy pozaszkolnej. Prowadzi niedzieln a biblioteke i s´wietlice dla doro-sych mieszkanćów Przybysawic i okolicznych wsi56. By czonkiem miej-scowych organizacji spoecznych57. Zasiada w Komitecie Budowy Domu Ludowego w Zagrodach oraz w komitetach spoecznych organizuj acych uro-czystosći narodowe o zasiegu gminnym58. Podczas nabozen´stw kosćielnych natomiast mozna byo z przyjemnosći a suchac´ jego gry na skrzypcach oraz s´piewu w kosćielnym chórze59.

2. AKTYWNOS´C´ PEDAGOGICZNA W LATACH OKUPACJI NIEMIECKIEJ

Druga wojna s´wiatowa rozpoczea sie dla Mariana Gietki podobnie jak dla innych mezczyzn, których objea powszechna mobilizacja wojskowa. We wrzes´niu 1939 roku zosta powoany do wojska60. Cudem udao mu sie unik-n ac´ niewoli sowieckiej i wrócic´ do domu61.

Po-wszechnej.

55_{Tamze; Zasuzeni dla os´wiaty, s. 4-7.}

Po-wszechnej.

57_{Tamze; Zasuzeni dla os´wiaty, s. 4-7.}

Po-wszechnej.

Po-wszechnej; G i e t k o, L e n a r t o w s k a, Wspomnienie o s´.p. Marianie Gietko, s. 9.

(10)

Po powrocie do Przybysawic wznowi swoj a dziaalnosć´ dydaktyczn a i wychowawcz a jako kierownik szkoy powszechnej62. Warunki by trudne, gdyz Niemcy zajeli budynek szkolny na wasne potrzeby63. Gietko zatem, chc ac stan ac´ na wysokosći zadania i zapewnic´ dzieciom ci agosć´ nauczania, prowadzi lekcje we wasnym mieszkaniu. W pózńiejszym czasie sale lekcyj-ne byy na przemian odzyskiwalekcyj-ne i znów tracolekcyj-ne64. W róznych okresach na szkoe przeznaczano tez pomieszczenia Domu Ludowego w Zagrodach65.

W krótkim czasie, bo juz w lutym 1940 r. okazao sie, ze polityka nie-miecka wobec Polski zmierzaa do cakowitego us´pienia (a nawet likwidacji) s´wiadomos´ci narodowej najmodszego pokolenia. S´rodkiem do celu byo wprowadzenie zakazu nauczania ojczystej historii i geografii oraz ogranicze-nie programu jezyka polskiego jedyogranicze-nie do opanowania przez dzieci umiejet-nos´ci czytania i pisania66. Kolejnym krokiem wadz okupacyjnych bya kon-fiskata podreczników, pomocy szkolnych i ksi azek znajduj acych sie w biblio-tekach szkolnych, która zarz adzona zostaa w maju 1940 r.67

62_{Tamze; Archiwum Zespou Szkó w Przybysawicach, Kronika Szkolna Publicznej Szkoy}

Powszechnej; J e d n a c z, Gietko Marian, s. 62-69; Zasuzeni dla os´wiaty, s. 4-7.

Po-wszechnej; M. I w a n i a k, Nauczyciele, których wspominam, „Gos Garbowa” 1998, nr 10, s. 6; J e d n a c z, Gietko Marian, s. 62-69; H. S t e p n i a k, Szkoa w Przybysawicach. Lata okupacji, cz. II, „Gos Garbowa” 1994, nr 11, s. 3-4; Zasuzeni dla os´wiaty, s. 4-7.

Po-wszechnej; I w a n i a k, Nauczyciele, których wspominam, s. 6; J e d n a c z, Gietko Ma-rian, s. 62-69; H. S t e p n i a k, Szkoa w Przybysawicach. Lata okupacji, cz. II, s. 3-4; Zasuzeni dla os´wiaty, s. 4-7.

66_{150 lat Szkoy w Garbowie, Garbów 2010, s. 29; Archiwum Zespou Szkó w Garbowie,}

Kronika Szkolna Publicznej Szkoy Powszechnej w Garbowie; Archiwum Zespou Szkó w Przy-bysawicach, Kronika Szkolna Publicznej Szkoy Powszechnej; G i e t k o, L e n a r t o w s k a, Wspomnienie o s´.p. Marianie Gietko, s. 9; J e d n a c z, Gietko Marian, s. 62-69; K. K o w a-l i k, Opieka nad dzieckiem w Generaa-lnym Gubernatorstwie, Luba-lin 1986, s. 9; T. L a a-l a k, Tajne nauczanie w Garbowie, cz. I, „Gos Garbowa” 1999, nr 11, s. 7; B. S a e g a, Schola Publica Garboviensis, cz. VI, „Gos Garbowa” 1993, nr 3, s. 7-8; S t e pn i a k, Szkoa w Przybysawi-cach. Lata okupacji, cz. II, s. 3-4; J. W i e c z o r e k, Dzieci w latach drugiej wojny s´wiatowej, w: Dzieci i modziez w latach II wojny s´wiatowej, red. Cz. Pilichowski, Warszawa: Pan´stwowe Wydawnictwo Naukowe 1982, s. 11-12; Zasuzeni dla os´wiaty, s. 4-7.

67_{Archiwum Zespou Szkó w Garbowie, Kronika Szkolna Publicznej Szkoy Powszechnej;}

Archiwum Zespou Szkó w Przybysawicach, Kronika Szkolna Publicznej Szkoy Powszechnej; I w a n i a k, Nauczyciele, których wspominam, s. 6; J e d n a c z, Gietko Marian, s. 62-69; B. S a e g a, Schola Publica Garboviensis, cz. VI, „Gos Garbowa” 1993, nr 3, s. 7-8; S t e p n i a k, Szkoa w Przybysawicach, cz. II, s. 3-4; Zasuzeni dla os´wiaty, s. 4-7.

(11)

W tej niezwykle powaznej sytuacji na plan pierwszy wysunea sie troska o prawidowe wyksztacenie polskich dzieci. Marian Gietko postanowi przyst apic´ do dalszej realizacji przedwojennego programu edukacyjnego dla szkó powszech-nych, poprzez zorganizowanie w 1940 r. tajnego nauczania68. Pocz atkowo zaje-cia przeznaczone byy jedynie dla klas szóstych i siódmych, jednakze juz rok póz´niej objeto nimi takze pozostae klasy69. Szczególny nacisk poozono na przekazywanie wiedzy z zakresu przedmiotów wyrugowanych ze szkó przez niemieckie wadze okupacyjne70. Zakazany przez Niemców program nauczania realizowano, w miare mozliwos´ci, w trakcie oficjalnych zajec´ szkolnych, uzupe-niaj ac je lekcjami w prywatnych domach nauczycieli71.

Opiek a nauczycielsk a Mariana Gietki objeci byli jednakze nie tylko ucz-niowie szkó powszechnych. Spokoju nie dawa mu bowiem los modziezy gimnazjalnej. Dlatego tez 25 paz´dziernika 1939 r. zorganizowa, dla tej wa-sńie grupy, tajne komplety w zakresie pierwszej i trzeciej klasy gimnazjum, a w nastepnym roku realizowa juz peny program szkó gimnazjalnych. W 1941 r. w ramach tajnych kompletów wprowadzi lekcje z przedmiotów nauczanych w pierwszej, a rok pózńiej – we wszystkich klasach liceum ogól-noksztac acego72. Uczniowie na zajecia przychodzili do jego domu. Zawsze uczestniczyo w nich kilkanasćie osób73.

W tej konspiracyjnej pracy wspierali go inni nauczyciele, nie tylko pracu-j acy przed wojn a w przybysawickiej szkole, ale tez ci przybyli lub

przesie-68_{Archiwum Zespou Szkó w Przybysawicach, Kronika Szkolna Publicznej Szkoy}

Po-wszechnej; G i e t k o, L e n a r t o w s k a, Wspomnienie o s´.p. Marianie Gietko, s. 9; J e d n a c z, Gietko Marian, s. 62-69; Zasuzeni dla os´wiaty, s. 4-7.

Po-wszechnej.

70_{Tamze; Archiwum Regionalnego Muzeum Os´wiatowego w Puawach, Teczka: Skórska}

Julia, Dziaalnos´c´ kulturalno-os´wiatowa, sygn. MO/A/127; I w a n i a k, Nauczyciele, których wspominam, s. 6; L a l a k, Tajne nauczanie w Garbowie, cz. I, s. 7; T. L a l a k, Tajne nauczanie w Garbowie, cz. II, „Gos Garbowa” 1999, nr 12, s. 7; K. W o l s k a, Skórska Julia, w: Biografie nauczycieli zasuzonych dla os´wiaty i s´rodowiska regionu puawskiego, t. II, red. S. Jednacz, D. Kaliszczuk, Puawy: Towarzystwo Przyjació Muzeum Os´wiatowego 2004, s. 119-123; K. W o l s k a, Zasuzona dla os´wiaty i s´rodowiska, „Gos Garbowa” 2005, nr 4, s. 8-9.

Po-wszechnej; I w a n i a k, Nauczyciele, których wspominam, s. 6; L a l a k, Tajne nauczanie w Garbowie, cz. I, s. 7; t e n z e, Tajne nauczanie w Garbowie, cz. II, s. 7.

Po-wszechnej.

(12)

dleni z innych regionów Polski i przebywaj acy w okresie wojny na terenie Przybysawic i okolicznych miejscowos´ci74. Do tego grona nalezeli: Stani-sawa Gietko, Bolesaw Jarmin´ski, Urszula Wec, Antonina Filipowicz oraz Julia Skórska75.

Podkres´lic´ trzeba, ze Gietko juz na pocz atku wojny nawi aza wspóprace z kierownikiem szkoy powszechnej w Garbowie Wadysawem Wachem, dzieki któremu dziaalnosć´ nauczycieli znalaza uznanie w oczach wadz Tajnego Ins-pektoratu Szkolnego w Puawach, który postanowi zatwierdzic´ funkcjonowanie w Garbowie Tajnego Gimnazjum Ogólnoksztac acego, obejmuj acego swym zasiegiem gmine Garbów, gmine Jastków i gmine Markuszów76. Uczniowie pocz atkowo skadali egzaminy przed Tajn a Komisj a Egzaminacyjn a w Pua-wach77, przy tamtejszym tajnym gimnazjum i liceum78. Jednakze, z uwagi na trudnosći i niebezpieczen´stwo zwi azane z dojazdami79, uzgodniono, ze egza-miny odbywac´ sie bed a przy szkole w Garbowie80 i w Przybysawicach81, przy czym przystepowali do nich nie tylko gimnazjalisći, ale tez licealisći,

Po-wszechnej; J e d n a c z, Gietko Marian, s. 62-69; H. S t e p n i a k, Tajne nauczanie, „Gos Garbowa” 1998, nr 10, s. 6; Zasuzeni dla os´wiaty, s. 4-7.

75_{Regionalne Muzeum Os´wiatowe w Puawach, Teczka: Skórska Zofia, sygn. MO/A/127;}

Archiwum Zespou Szkó w Garbowie, Kronika Szkolna; S t e p n i a k, Tajne nauczanie, s. 6.

76_{Archiwum Regionalnego Muzeum Os´wiatowego w Puawach, Teczka: Szkoa}

Podstawo-wa w Garbowie. Rekopis wspomnien´ WadysaPodstawo-wa Wacha z okresu tajnego nauczania, s. 1, sygn. MO/A/120; Archiwum Zespou Szkó w Garbowie, Kronika Szkolna Publicznej Szkoy Powszechnej w Garbowie; G i e t k o, L e n a r t o w s k a, Wspomnienie o s´.p. Marianie Gietko, s. 9; T. L a l a k, Tajne nauczanie w Garbowie, cz. IV, „Gos Garbowa” 2000, nr 2, s. 11; t e n z e, Tajne nauczanie w Garbowie, cz. V, „Gos Garbowa” 2000, nr 3, s. 7; S t e p n i a k, Tajne nauczanie, s. 6.

Podstawo-wa w Garbowie, s. 2, sygn. MO/A/120; Archiwum Zespou Szkó w Przybysawicach, Kronika Szkolna Publicznej Szkoy Powszechnej; G i e t k o, L e n a r t o w s k a, Wspomnienie o s´.p. Marianie Gietko, s. 9; J e d n a c z, Gietko Marian, s. 62-69; T. L a l a k, Tajne nau-czanie w Garbowie, cz. III, „Gos Garbowa” 2000, nr 1, s. 8; S t e p n i a k, Szkoa w Przy-bysawicach, cz. II, s. 3-4; Wspomnienia z tajnego nauczania w Garbowie, „Gos Garbowa” 2009, nr 4-5, s. 8-9; Zasuzeni dla os´wiaty, s. 4-7.

78_{L a l a k, Tajne nauczanie w Garbowie, cz. III, s. 8; S t e p n i a k, Szkoa w}

Przy-bysawicach, cz. II, s. 3-4.

Podstawo-wa w Garbowie, s. 3, sygn. MO/A/120; G i e t k o, L e n a r t o w s k a, Wspomnienia o s´.p. Marianie Gietko, s. 9; L a l a k, Tajne nauczanie w Garbowie, cz. III, s. 8.

80_{L a l a k, Tajne nauczanie w Garbowie, cz. III, s. 8; Wspomnienia z tajnego nauczania}

w Garbowie, „Gos Garbowa” 2009, nr 4-5, s. 8-9; S t e p n i a k, Tajne nauczanie, s. 6.

(13)

a w roku 1944 czterech maturzystów zozyo w ten sposób egzamin dojrzao-s´ci82. Gietko peni funkcje przewodnicz acego komisji powoanej przy przyby-sawickiej szkole83.

W tym miejscu w sposób szczególny wyróznic´ nalezy postawe Mariana Gietki i jego mazonki, jak a oboje przyjeli w okresie okupacji hitlerowskiej. A mianowicie, jako nauczyciele z powoania, na pierwszym miejscu postawili edukacje dzieci i modziezy, rezygnuj ac jednoczesńie z biurowej pracy w miej-scowej cukrowni. Nigdy tez nie upominali sie o zapate za udzielanie lekcji. To rodzice uczniów nie pozostawali obojetni na trudn a sytuacje finansow a pan´stwa Gietków i w ramach wdziecznosći dzielili sie z t a nauczycielsk a rodzin a posiadan a zywnosći a84.

3. W POLSCE POWOJENNEJ

W lipcu 1944 r., po opuszczeniu Lubelszczyzny przez wojska niemieckie, rozpoczey sie nowe przes´ladowania i represje, tym razem ze strony NKWD (Ludowego Komisariatu Spraw Wewnetrznych Zwi azku Socjalistycznych Re-publik Radzieckich)85. Obejmoway one miedzy innymi osoby bed ace w cza-sie wojny czonkami organizacji wchodz acych w skad Polskiego Pan´stwa Podziemnego. Aresztowany zosta równiez Marian Gietko86. Zwolniono go jednak, gdyz w jego sprawie zainterweniowa jeden z rodziców, bed acy wów-czas prominentnym dziaaczem partyjnym na wysokim stanowisku. Tym sa-mym Gietko ponownie zdoa unikn ac´ pobytu w radzieckim wiezieniu lub obozie87.

Najwazniejsz a jednak kwesti a byo wówczas wydanie 30 sierpnia 1944 r. s´wiadectw ukon´czenia szkoy 222 uczniom uczeszczaj acym w czasie wojny

82_{Wspomnienia z tajnego nauczania w Garbowie, s. 8-9.} 83_{S t e p n i a k, Tajne nauczanie, s. 6.}

85_{J e d n a c z, Gietko Marian, s. 62-69; Zasuzeni dla os´wiaty, s. 4-7.}

Po-wszechnej; G i e t k o, L e n a r t o w s k a, Wspomnienie o s´.p. Marianie Gietko, s. 9; J e d n a c z, Gietko Marian, s. 62-69; H. S t e p n i a k, Szkoa w Przybysawicach. W Pol-sce Ludowej, cz. III, „Gos Garbowa” 1994, nr 12, s. 3-5; Zasuzeni dla os´wiaty, s. 4-7.

(14)

na tajne komplety, które prowadzono na terenie Garbowszczyzny. W ich gronie znalazo sie 49 suchaczy tajnego nauczania w Przybysawicach88.

Najwieksz a radosći a Mariana Gietki byo natomiast z pewnosći a wznowie-nie dziaalnosći przybysawickiej szkoy powszechnej, w której znów zagosći gwar uczniowskich gosów89. Podobnie jak przed wojn a, zaczey funkcjono-wac´ samorz ad szkolny i samorz ady klasowe, a takze inne organizacje ucz-niowskie90 i druzyny harcerskie91. Zainteresowano rodziców uczniów spra-wami szkolnymi92. Wznowiono tez akcje dozywiania, któr a tym razem adre-sowano wy acznie do dzieci z ubogich rodzin93.

Wspólnym sukcesem Mariana Gietki i pozostaych nauczycieli tajnego nauczania byo uzyskanie zgody od Kuratorium Okregu Szkolnego Lubelskie-go w Lublinie na powoanie Samorz adowego Koedukacyjnego Gimnazjum Ogólnoksztac acego w Garbowie z siedzib a przy Cukrowni Garbów94, które miao zapewnic´ ci agosć´ nauczania dla modziezy chc acej ksztacic´ sie da-lej95. Szkoa rozpoczea swoj a dziaalnosć´ we wrzesńiu 1944 r.96 Nauke w niej podjeli jednakze nie tylko uczniowie czterech klas gimnazjum, ale tez licealisći97. Dla uczniów z dalszych miejscowosći w roku 1945 utworzono

Po-wszechnej; S t e p n i a k, Tajne nauczanie, s. 6.

Po-wszechnej; S t e p n i a k, Szkoa w Przybysawicach, cz. III, s. 3-5.

91_{Tamze; Archiwum Regionalnego Muzeum Os´wiatowego w Puawach, Teczka: Skórska}

Julia, sygn. MO/A/127.

Po-wszechnej.

94_{Tamze; G i e t k o, L e n a r t o w s k a, Wspomnienie o s´.p. Marianie Gietko, s. 9;}

J e d r e j e k, Wspomnienia, s. 7; J e d n a c z, Gietko Marian, s. 62-69; S t e p n i a k, Szkoa w Przybysawicach, cz. III, s. 3-5; t e n z e, Tajne nauczanie, s. 6; Zasuzeni dla os´wiaty, s. 4-7.

Po-wszechnej; G i e t k o, L e n a r t o w s k a, Wspomnienie o s´.p. Marianie Gietko, s. 9; L a l a k, Tajne nauczanie w Garbowie, cz. V, s. 7.

(15)

internat98. W ten oto sposób inicjatorzy powstania placówki umozliwili mo-dziezy zakon´czenie nauki egzaminem dojrzaos´ci99. W skad kadry pedago-gicznej szkoy weszli, obok Mariana Gietki, peni pos´wiecenia dla modziezy, nauczyciele mieszkaj acy na terenie Garbowa i okolic100.

Gietko, zarówno w gimnazjum, jak i w liceum, obj a posade nauczycie-la101, jednoczes´nie peni ac funkcje kierownika Publicznej Szkoy Powszech-nej w Przybysawicach. Pracowa na tych stanowiskach az do dnia swojej s´mierci102.

Wspomniec´ tez trzeba o warunkach, w jakich przyszo Marianowi Gietce uczyc´ mode pokolenie Polaków w pierwszych latach po wojnie. Otóz, cha-rakteryzoway sie one nie tylko d azeniami do upowszechnienia os´wiaty na poziomie podstawowym i s´rednim, ale równiez przemianami ideologicznymi w polskich szkoach. Poczynaj ac od roku 1948 wyrugowano ze szkó wycho-wanie patriotyczne i religijne, zastepuj ac je ksztatowaniem charakterów i po-gl adów wychowanków w duchu marksistowsko-leninowskim103.

Trudna rzeczywistosć´ zahartowaa jednak kierownika przybysawickiej szkoy na tyle, aby nie tylko w sposób odpowiedzialny, ale i zgodny z was-nym sumieniem wychowywac´ dzieci i modziez. Kontynuowa równiez rozpo-czet a przed wojn a dziaalnosć´ spoeczn a. Nieoceniona bya tez jego rola w upowszechnianiu kultury ws´ród lokalnej spoecznosći104.

Marian Gietko zmar 14 czerwca 1949 r.105 w lubelskim szpitalu. Do

licealnego w Garbowie, 1944-1953, Ksiega Protokoów Rady Pedagogicznej za czas od 1 wrzes´nia 1944 do 15 lutego 1946, sygn. 35/793/0/-/3; Archiwum Zespou Szkó w Przybysa-wicach, Kronika Szkolna Publicznej Szkoy Powszechnej.

98_{Archiwum Pan´stwowe w Lublinie, Zespó: Pan´stwowa Szkoa Ogólnoksztac}_{aca stopnia}

licealnego w Garbowie, 1944-1953, Ksiega Protokoów, sygn. 35/793/0/-/3.

99 _{Tamze; Archiwum Zespou Szkó w Przybysawicach, Kronika Szkolna Publicznej}

Szkoy Powszechnej.

Powszechnej; J e d r e j e k, Wspomnienia, s. 7; S t e p n i a k, Tajne nauczanie, s. 6.

d-n a c z, Gietko Mariad-n, s. 62-69; Zasuzed-ni dla os´wiaty, s. 4-7; J e d r e j e k, Wspomd-nied-nia, s. 7.

102_{G i e t k o, L e n a r t o w s k a, Wspomnienie o s´.p. Marianie Gietko, s. 9.} 103_{Archiwum Pan´stwowe w Lublinie, Zespó: Inspektorat Szkolny w Puawach, Akta Szkoy}

Podstawowej w Przybysawicach, sygn. 35/732/0/2/66; Archiwum Zespou Szkó w Przybysa-wicach, Kronika Szkolna Publicznej Szkoy Powszechnej; M. K o s i o r e k, Pedagogika auto-rytarna. Geneza, modele, przemiany, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2007, s. 96-97.

104_{S t e p n i a k, Szkoa w Przybysawicach, cz. III, s. 3-5.}

(16)

ostatniej chwili podpisywa s´wiadectwa szkolne swoich wychowanków106. Jego grób znajduje sie na cmentarzu parafialnym w Garbowie107.

*

Przez cay okres zamieszkiwania Mariana Gietki w Przybysawicach miej-scowa spoecznosć´ obdarzaa go wielkim szacunkiem108. Nic w tym dziw-nego. Wszak w trakcie swojej wieloletniej pracy nauczycielskiej zdoa przy-gotowac´ do zycia w spoeczen´stwie wielu uczniów szkoy w Przybysawi-cach109, przy czym wkada w te misje cae swoje serce110. Nieustannie podnosz acy swoje kompetencje, skrupulatny w przygotowywaniu sie do zajec´, otwarty, obdarzaj acy wychowanków niemal ojcowskimi uczuciami oraz ceni a-cy sobie wspóprace z rodzicami i dziaalnosć´ na rzecz spoecznosći lokalnej, posiada wszelkie cechy, jakimi dobrego nauczyciela okres´lali ksi adz Grze-gorz Piramowicz111 czy tez Jan Wadysaw Dawid112. Charakteryzowa go wrodzony talent pedagogiczny, nieodzowny, zdaniem Zygmunta Mysa-kowskiego, w pracy wychowawczej113. Szanowa prace kazdego czowieka i to samo wpaja swoim wychowankom114. Uczy ich, w jaki sposób wy-znaczac´ sobie cele, a nastepnie konsekwentnie je realizowac´. Kocha zycie i stara sie t a miosći a zarazic´ tez dzieci i modziez.

Powszechnej; J e d n a c z, Gietko Marian, s. 62-69; J e d r e j e k, Wspomnienia, s. 7; S t e p n i a k, Szkoa w Przybysawicach, cz. III, s. 3-5; Zasuzeni dla os´wiaty, s. 4-7.

d-n a c z, Gietko Mariad-n, s. 62-69; Zasuzed-ni dla os´wiaty, s. 4-7.

107_Tamze.

108_{J e d n a c z, Gietko Marian, s. 62-69; Zasuzeni dla os´wiaty, s. 4-7.} 109_{Pamieci Mariana Gietki (1899-1948), s. 9.}

110_{K u l a, Wspomnienia o Marianie Gietce, cz. I, s. 11; t e n z e, Wspomnienie o}

Ma-rianie Gietko, s. 6-7.

111_{Grzegorza Piramowicza powinnos´ci nauczyciela, Lwów 1894, s. 32-36; W a l a s e k,}

„Powinnos´ci nauczyciela”, s. 258-272.

112 _{J. W. D a w i d,} _{O duszy nauczycielstwa, Warszawa 1946, s. 27; W a l a s e k,}

„Powinnos´ci nauczyciela”, s. 258-272.

113 _{Z. M y s a k o w s k i,} _{Co to jest talent pedagogiczny?, „Ruch Pedagogiczny”}

1925, nr 1-2, s. 13-21.

(17)

S´wiadectwem ogromnego uznania dla Mariana Gietki jest tablica wmuro-wana w s´ciane korytarza budynku Zespou Szkó w Przybysawicach, pos´wie-cona pamieci tego dobrego serca pedagoga, na której widnieje napis: MARIANOWI GIETCE, ZASUZ ONEMU KIEROWNIKOWI SZKOY PODSTA-WOWEJ, PROFESOROWI LICEUM I GIMNAZJUM W PRZYBYSAWICACH, BOJOWNIKOWI O PRAWA LUDU DO NAUKI, KOCHANEMU WYCHOWAWCY. ZMAR 14 CZERWCA 1949 R.115

Z ca a pewnosći a dzieki tego typu dowodom wdziecznosći oraz licznym artykuom wspomnieniowym zamieszczanym na amach lokalnego czasopisma regionalnego pamiec´ o Marianie Gietce jest i pozostanie zywa mimo upywu wielu lat od jego s´mierci. Tym bardziej ze obecnie tak brakuje osób, które mogyby byc´ autorytetami dla modych ludzi. Coraz mniej mamy tez nauczy-cieli, stanowi acych wzór do nas´ladowania dla swoich wychowanków. Dlatego tez warto czerpac´ przykady z tych, których juz nie ma ws´ród zywych, a któ-rzy zapisali sie w historii polskiej os´wiaty jako zasuzeni dla szkolnictwa pedagodzy i spoecznicy, i których dziaalnosć´ moze jeszcze dzis´ inspirowac´ wychowawców modego pokolenia.

BIBLIOGRAFIA

150 lat Szkoy w Garbowie, Garbów 2010, s. 29.

A r a s z k i e w i c z F. W.: Ideay wychowawcze Drugiej Rzeczypospolitej, Warszawa: Pan´stwowe Wydawnictwo Naukowe 1978.

Archiwum Akt Nowych w Warszawie, Zespó: Zwi azek Zawodowy Cukrowni, Cukrownia Garbów – Szkoa, sygn. 712.

Archiwum Pan´stwowe w Lublinie, Zespó: Inspektorat Szkolny w Puawach, Akta Szkoy Podstawowej w Przybysawicach, sygn. 35/732/0/2/66.

Archiwum Pan´stwowe w Lublinie, Zespó: Pan´stwowa Szkoa Ogólnoksztac aca stopnia liceal-nego w Garbowie, 1944-1953, Ksiega Protokoów Rady Pedagogicznej za czas od 1 wrzes´-nia 1944 do 15 lutego 1946, sygn. 35/793/0/-/3.

Archiwum Regionalnego Muzeum Os´wiatowego w Puawach, Teczka: Skórska Julia, Dziaal-nos´c´ kulturalno-os´wiatowa, sygn. MO/A/127.

Archiwum Regionalnego Muzeum Os´wiatowego w Puawach, Teczka: Szkoa Podstawowa w Garbowie, Rekopis wspomnien´ Wadysawa Wacha z okresu tajnego nauczania, s. 1, sygn. MO/A/120.

Archiwum Zespou Szkó w Garbowie, Kronika Szkolna Publicznej Szkoy Powszechnej w Garbowie.

Archiwum Zespou Szkó w Przybysawicach, Kronika Szkolna Publicznej Szkoy Powszechnej w Przybysawicach.

(18)

D a w i d J. W.: O duszy nauczycielstwa, Warszawa 1946.

G i e t k o M., L e n a r t o w s k a I.: Wspomnienie o s´.p. Marianie Gietko w 50. rocznice s´mierci, „Gos Garbowa” 1999, nr 5, s. 9.

Grzegorza Piramowicza powinnos´ci nauczyciela, Lwów 1894.

I w a n i a k M.: Nauczyciele, których wspominam, „Gos Garbowa” 1998, nr 10, s. 6. J a k u b i a k K.: Wychowanie pan´stwowe jako ideologia wychowawcza sanacji, Bydgoszcz:

Wydawnictwo Uczelniane WSP 1994.

J e d n a c z S.: Gietko Marian, w: Biografie nauczycieli zasuzonych dla os´wiaty i s´rodowi-ska regionu puawskiego, t. II, red. S. Jednacz, D. Kaliszczuk, Puawy: Towarzystwo Przy-jació Muzeum Os´wiatowego 2004, s. 62-69.

J e d r e j e k K.: Wspomnienia…, „Gos Garbowa” 2002, nr 10, s. 7.

K l e b a n o w s k i S.: Co ma dac´ dzieciom szkoa powszechna?, Warszawa: Instytut Wy-dawniczy „Bibljoteka Polska” 1934.

K o s i o r e k M.: Pedagogika autorytarna. Geneza, modele, przemiany, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2007.

K o w a l i k K.: Opieka nad dzieckiem w Generalnym Gubernatorstwie, Lublin 1986, s. 9. K u l a W.: Wspomnienia o Marianie Gietce w 55. rocznice s´mierci, cz. I, „Gos Garbowa”

2004, nr 6, s. 11.

K u l a W.: Wspomnienia o Marianie Gietce w 55. rocznice s´mierci, cz. II, „Gos Garbowa” 2004, nr 7-8, s. 13.

K u l a W.: Wspomnienia o s´.p. Marianie Gietko w 50. rocznice s´mierci, przypomniane przez Aleksandra i Stanisawe Fijakowskich z Przybysawic, „Gos Garbowa” 1999, nr 6, s. 9-10. K u l a W.: Wspomnienie o Marianie Gietko, „Gos Garbowa” 2009, nr 6, s. 6-7.

L a l a k T.: Tajne nauczanie w Garbowie, cz. I, „Gos Garbowa” 1999, nr 11, s. 7. L a l a k T.: Tajne nauczanie w Garbowie, cz. II, „Gos Garbowa” 1999, nr 12, s. 7. L a l a k T.: Tajne nauczanie w Garbowie, cz. III, „Gos Garbowa” 2000, nr 1, s. 8. L a l a k T.: Tajne nauczanie w Garbowie, cz. IV, „Gos Garbowa” 2000, nr 2, s. 11. L a l a k T.: Tajne nauczanie w Garbowie, cz. V, „Gos Garbowa” 2000, nr 3, s. 7. M y s a k o w s k i Z.: Co to jest talent pedagogiczny?, „Ruch Pedagogiczny” 1925, nr 1-2,

s. 13-21.

Pamieci Mariana Gietki (1899-1948), „Gos Garbowa” 2013, nr 6, s. 9.

P o m o r s k i K.: Gars´c´ mys´li o nowym szkolnictwie, „Kultura Polska” 1939, nr 1, s. 19-25. S a e g a B.: Schola Publica Garboviensis, cz. VI, „Gos Garbowa” 1993, nr 3, s. 7-8. S o b c z a k J.: „Nowe Wychowanie” w polskiej pedagogice okresu Drugiej Rzeczypospolitej

(1918-1939), Bydgoszcz: Wydawnictwo Uczelniane WSP 1998.

Statut Publicznych Szkó Powszechnych Siedmioletnich. Za acznik do Rozporz adzenia Minister-stwa Wyznan´ Religijnych i Os´wiecenia Publicznego z dnia 21 listopada 1933 roku. S t e p n i a k H.: Szkoa w Przybysawicach. Lata okupacji, cz. II, „Gos Garbowa” 1994,

nr 11, s. 3-4.

S t e p n i a k H.: Szkoa w Przybysawicach. W Polsce Ludowej, cz. III, „Gos Garbowa” 1994, nr 12, s. 3-5.

S t e p n i a k H.: Tajne nauczanie, „Gos Garbowa” 1998, nr 10, s. 6.

W a l a s e k S.: „Powinnos´ci nauczyciela” wiejskiego w XIX i na pocz atku XX wieku, w: W kregu dawnych i wspóczesnych teorii wychowania. Uczen´ – szkoa – nauczyciel, red. K. Dormus, R. S´leczka, Kraków: Wydzia Pedagogiczny Uniwersytetu Pedagogicznego im. Komisji Edukacji Narodowej 2012, s. 258-272.

W i e c z o r e k J.: Dzieci w latach drugiej wojny s´wiatowej, w: Dzieci i modziez w latach II wojny s´wiatowej, red. Cz. Pilichowski, Warszawa: Pan´stwowe Wydawnictwo Naukowe 1982, s. 11-12.

(19)

W o l s k a K.: Skórska Julia, w: Biografie nauczycieli zasuzonych dla os´wiaty i s´rodowiska regionu puawskiego, t. II, Puawy: Towarzystwo Przyjació Muzeum Os´wiatowego 2004, s. 119-123.

W o l s k a K.: Zasuzona dla os´wiaty i s´rodowiska, „Gos Garbowa” 2005, nr 4, s. 8-9. Wspomnienia z tajnego nauczania w Garbowie, „Gos Garbowa” 2009, nr 4-5, s. 8-9. Zasuzeni dla os´wiaty i s´rodowiska, „Gos Garbowa” 2005, nr 6, s. 4-7.

MARIAN GIETKO (1898-1949)

– NAUCZYCIEL, WYCHOWAWCA, SPOECZNIK ZARYS PROBLEMATYKI

S t r e s z c z e n i e

Artyku ma na celu przyblizenie sylwetki Mariana Gietki – jednego z wielu przedwojen-nych absolwentów Wydziau Pedagogicznego Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Nie mia on ani wysokiego tytuu naukowego, ani tez nie by autorem publikacji pedagogicznych. Poo-zy jednakze wielkie zasugi dla Polski. Przyczyni sie bowiem do wychowania osób, które w okresie miedzywojennym podjey trud pracy na rzecz Ojczyzny, w latach drugiej wojny s´wiato-wej walczyy o wolnosć´ kraju, a w rzeczywistosći powojennej przekazyway modszym pokole-niom wszystkie wpojone im w procesie wychowawczym wartosći uniwersalne, patriotyczne i duchowe. We wspomnieniach swoich wychowanków i na kartach prowadzonej przez siebie kroniki szkolnej jawi sie jako idealny nauczyciel, wspaniay wychowawca i oddany sprawom spoecznym obywatel.

Sowa kluczowe: nauczyciel, wychowawca, dziaalnos´c´ spoeczna, talent pedagogiczny.

MARIAN GIETKO (1898-1949)

TEACHER, EDUCATOR, SOCIAL ACTIVIST AN OUTLINE OF THE ISSUE

S u m m a r y

The article is to aim to presentation of the silhouette of Marian Gietko – one of the many pre-war graduates of the Faculty of Education at the Lublin Catholic University. He did not have neither high academic title, nor was the author of educational publications. He put howe-ver a great merits for Polish. He contributed to education for people who in the interwar period have taken effort to work towards the Homeland, during the Second World War they fighting for the freedom of the country, and in the reality of the post-war they communicate to younger generations all of inculcated them in the educational process of universal, patriotic and spiritual values. In memories of his students and in the pages of carrying on his school chronicles, he stands as an ideal teacher, great educator and citizen devoted to social issues.

View of Marian Gietko (1898-1949) – Teacher, Educator, Social Activist. An outline of the issue

MARIAN GIETKO (1898-1949)

– NAUCZYCIEL, WYCHOWAWCA, SPOECZNIK

– NAUCZYCIEL, WYCHOWAWCA, SPOECZNIK