"Preliminary Inventory of Yiddish Dailies and Periodicals Published in Poland between the Two World Wars = Reszime fun cajtungen un cajtszriftn arojgegeben ojf jidisz in Pojln cwiszn bajde welt-milchomes", oprac. Yechiel Szeintuch, Jerusalem 1986 : [recen

Fuks, Marian

"Preliminary Inventory of Yiddish

Dailies and Periodicals Published in

Poland between the Two World Wars

= Reszime fun cajtungen un

cajtszriftn arojgegeben ojf jidisz in

Pojln cwiszn bajde welt-milchomes",

oprac. Yechiel Szeintuch, Jerusalem

1986 : [recenzja]

Kwartalnik Historii Prasy Polskiej 26/4, 141-142

R E C E N Z J E

I

O

M

Ó

W

I

E

N

I

A

K w a rta ln ik H istorii P rasy P o lsk iej X X V I 4 PL IS S N 0137-2998

P r e l i m i n a r y I n v e n t o r y of Y i d d i s h D ailies a n d P er io d i c a ls P u b li s h e d in P o la n d b e t w e e n th e T w o W o r ld W a r s (w jidisz: R e s z i m e fu n c a jt u n g e n un c a j t s z r i f t n a r o j - g e g e b e n o jf ji d i s z in P o jl n c w i s z n b a jd e w e l t - m i l c h o m e s ) , oprac. Y ech iel S zein tu ch

(Chico, C alifornia), J eru sa lem 1986, ss. X X II + 1 9 0 + 3 6 (w stęp w jęz. a n g ielsk im , h eb rajsk im i żyd ow sk im ).

O środek B ad aw czy H isto rii i K u ltu ry Ż yd ów w P o lsce, d zia ła ją cy pod k ie r u n ­ k iem prof. C hone S h m eru k a z In sty tu tu H isto rii U n iw e r sy te tu H eb rajsk iego w J e ­ rozolim ie (The H eb rew U n iv e r sity o f Jeru salem , In stitu te o f J e w ish S tu d ies ■—■ C en ter for R esearch on th e H istory and C ulture of P o lish J ew s), p rzyk ład a w ie lk ą w a g ę do badań nad historią p rasy ży d o w sk iej w P o lsce. J est to p rob lem atyk a bar­ dzo w ażn a, szczeg ó ln ie w zw iązk u z ogrom n ym i, n iera z ca łk o w ity m i stra ta m i w a r ­ ch iw a lia ch ży d o w sk ich in sty tu cji, gm in,, p artii p o lity czn y ch , o rgan izacji sp ołeczn ych , k u ltu ra ln y ch itp. D la w ie lu prob lem ów , ja k im i p arają się b adacze d ziejów ży d o stw a p olsk iego, prasa pozostała bardzo c z ę sto jed y n y m źródłem . D o ty czy to przede w sz y stk im okresu m ięd zy w o jen n eg o , la t 1918— 1939.

B ad an ia w tej d zied zin ie są z a a w a n so w a n e i k o n ty n u o w a n e ró w n ież w Ż y­ d o w sk im In sty tu c ie H isto ry czn y m w P olsce, a O środek na U n iw e r sy te c ie w J ero zo ­ lim ie (w sp ó łp ra cu ją cy zresztą w tej d zied zin ie z ŻIH) k o n cen tru je się o b ecn ie n a pracach b ib lio g ra ficzn y ch , co ró w n ież jest zad an iem tru d n ym i p racochłonnym , z w a ży w szy — jak już w sp o m n ia n o — n a brak a rch iw a lió w , lu k i w zasobach prasy, czasam i n a w e t n a jw a żn iejszy ch pozycji.

O siąganie in fo rm a cji i dostęp do p ełn y ch zb iorów w y m a g a ją p o szu k iw a ń n ie ty lk o w w ie lk ic h b ib lio tek a ch p o lsk ich , bardzo zasob n ej B ib lio tece N arod ow ej przy U n iw e r sy te c ie w Jerozolim ie i p osiad ającej duże zbiory p rasy ży d o w sk iej B ib lio tece Y iv o In stitu te for J e w ish R esearch w N o w y m Jorku (Jidiszer W issen sza ftlech er In stitu t), ale tak że w różnych b ib lio tek a ch Europy.

Spora liczba ty tu łó w p rasy ży d o w sk iej jest znana ty lk o z in fo rm a cji p ośrednich, k a ta lo g ó w , ogłoszeń , w zm ia n ek w p rzed w ojen n ej p ra sie ży d o w sk iej, op racow ań d o ­ ty czą cy ch h istorii ży d o w sk ich in sty tu c ji, org a n iza cji sp ołeczn ych , p artii p o lity c z ­ n y ch itp., a ta k że ze w sp o m n ień i rela c ji b y ły c h d ziałaczy i p ra co w n ik ó w z w ią z a ­ n y ch z prasą. D la p ro w in cjo n a ln ej p rasy ży d o w sk iej cen n y m źródłem są ró w n ież

P i n k a s y 1. za w iera ją ce in fo rm a cje i b liższe dane o w y d a w a n e j na teren ie m ię d z y ­

w o jen n ej P o lsk i p rasie ży d o w sk iej. P o szu k iw a n ia w sz e lk ie j in form acji, jak ró w n ież i zasobów , ch ociażb y czą stk o w y ch , prasy w c ią ż trw a ją i dają p ew n e rezu lta ty .

O środek w Jerozolim ie w y d a ł przed czterem a la ty p ierw szy zeszy t z cyk lu ,.Żydzi polscy: S erie b ib lio g ra ficzn e” (P olish Jew ry: B ib lio g ra p h ica l S eries ■— 1), op racow an y przez zm arłego w 1983 r. P a u la G lik son a (rodem z W arszaw y, ranny

1 K s i ę g i p a m i ą t k o w e ziom k ostw Ż ydów P olsk ich , b y ły ch m ieszk a ń có w ro zsia ­

n y ch w kraju m ia st i m iasteczek . T akich z io m k o stw jest ponad 400 w różn ych k ra­ jach Europy, A m ery k i i w Izraelu. Zob. K s i ę g i p a m i ą t k o w e Ż y d ó w p ols kich , opr. L. H ochberg, w stę p M. F uks, „ B iu letyn ŻIH '’, 1974, nr 2(90), s. 103— 129.

142

w b itw ie pod M onte C assino), o czym in form ację na ła m a ch n aszego K w a r ta ln ik a ” ju ż w sw o im czasie za m ieściliśm y 2.

O statnio (1986) u k a za ł się drugi zeszy t z tej serii, p o św ięco n y ty m razem w y ­ d aw an ej w P o lsce prasie w języ k u ż y d o w sk im (jidisz). P rzyp om n ijm y, że praca G lik son a d o ty czy ła ty lk o p rasy w y d a w a n e j w język u polsk im . P raca S zein tu ch a p o w sta w a ła w ie le la t (przy w sp ó łp ra cy V ery S olom on) i jest rezu lta tem jego p o­ szu k iw a ń w b ib lio tek a ch p olsk ich i w sp o m n ia n y ch w y żej zagran icznych, w sp ó łp ra cy z Ż yd ow sk im In sty tu tem H istorycznym w P o lsce, do którego k ilk a k ro tn ie p rzyb yw ał d zięk i pom ocy m a teria ln e j m .in. Ś w ia to w e j F ed era cji Ż yd ów P olsk ich , Ośrodka prof. S h m eru k a i in n y ch in sty tu cji.

Y e c h ie l S zein tu ch p od aje ogółem 1715 not b ib lio g ra ficzn y ch w ży d o w sk im p o­ rządku a lfa b ety czn y m . N oty za w iera ją w sz y stk ie d o stęp n e i o sią g a ln e dla autora dane. N ie ste ty , jest w n ich sporo luk, k tóre m oże w toku d alszych badań dadzą się zap ełn ić. Z n ajd u je się w n ich ty tu ł (czasam i, w zależn ości od b rzm ien ia n a zw y czasop ism a — ta k że w jęz. p olsk im ), p o d ty tu ł (ok reślający ch arak ter czasop ism a lu b dziennika), m iejsco w o ść, data u k azan ia się n u m eru p ierw szeg o i o sta tn ieg o , jeżeli jest ona znana, n a zw isk o red ak tora n a czeln eg o lu b sk ład u red ak cji, n a zw isk o w y ­ d aw cy — przy n iek tó ry ch p ozycjach n a zw a in sty tu cji, p artii lu b o rgan izacji fir ­ m u jącej pism o, a tak że in n e o sią g a ln e in form acje. P rasa żyd ow sk a w jęz. jid isz u k a ­ z y w a ła się w P o lsc e m ięd zy w o jen n ej w 88 m ie js c o w o ś c ia c h 3. (Indeks m iejsco w o ści z n u m era m i p o zy cji b ib liograficzn ej u ła tw ia o d n a lezien ie czasop ism i g azet w ich g eo g ra ficzn y m porządku.) N a czoło o c z y w iśc ie w y b ija się W arszaw a, w której S z e in ­ tu ch n a lic z y ł 627 ty tu łó w . M iejsco w o ści, w k tó ry ch u k a zy w a ło się ty lk o jed n o czaso­ p ism o (niek tóre p rzez k rótk i czas) b yło 29. W B ib l io g r a f ii obok p erio d y k ó w uk azan e są tak że jed n o d n ió w k i i ok azjon aln e zbiory.

Jak pod aje w p rzed m ow ie autor o m a w ia n ej Bibliografii, w du żym stopniu k o rzy sta ł on z m a teria łó w ŻIH, m .in. z prac n iżej p od p isan ego 4, jed n ak że znaczn ie je u zu p ełn ił, w zb ogacił, a n iek tóre in fo rm a cje sp rostow ał. D o ty czy to w w ięk szo ści prasy p ro w in cjo n a ln ej, a częścio w o tak że w a rsza w sk iej.

W su m ie w y d a w n ic tw o , o k tórym m ow a, jest w ażn ym w k ła d em do badań nad prasą żyd ow sk ą w y d a w a n ą w P o lsce la t m ięd zy w o jen n y ch .

M a ri a n F u k s

2 „ K w artaln ik H isto rii P rasy P o lsk ie j”, 1985, nr 4, s. 105— 108.

3 P rasa w jid isz u k a zy w a ła się w n a stęp u ją cy ch m iejsco w o ścia ch : B aran ow icze, B ełch a tó w , B ęd zin , B iała P o d la sk a , B ia ły sto k , B ie lsk P od lask i, B ielsk o , B rody, B rześć L itew sk i, C hełm , C hm ieln ik , C zęstochow a, D elatyn , D rohobycz, D ubno, G dańsk, G łu b czyce, G rajew o, Grodno, H orodenko, H ru b ieszów , K alisz, K atow ice, K ielce, K obryń, K olno, K oło, K ołom yja, K onin, K ońskie, K osów . K o w el, K raków , K rze­ m ien iec, K utno, L ach ow icze, L ida, L u b lin , L w ów , Ł om ża, Łódź, Ł uck, Ł uków , M a­ k ów M azow ieck i, M iędzyrzecz, N adw orna, N ow ogród ek , O patów , O strow iec, O strów M azow iecki, O tw ock, P ab ian ice, P a rczew , P iń sk , P iotrk ów , P łock, P różany, P rze­ m yśl, P u łtu sk , R adom , R adom sko, R adość, R aw a R uska, R ów n e, R óżany, R zeszów , S arch ów , S ied lce, Słon im , S o sn o w iec, S ta n isła w ó w , S u w a łk i, Szczucin, S n iatyń , T arnopol, T arnów , T om aszów , T om aszów M azow ieck i, W arszaw a, W ilno, W łodzi­ m ierz W ołyński, W ołk ow ysk , W ysoka L itew sk a , Zam ość, Z duńska W ola, Z gierz. Z łoczów , Ż elech ów .

4 M .in. M. F u k s , P r a s a ż y d o w s k a w W a r s z a w i e 1823— 1939, W arszaw a 1979 oraz szereg p u b lik a cji za m ieszczon ych na łam ach „ B iu lety n u Ż IH ”.