W
opinii wielu instytucji mi Ċdzynarodo-wych i pozarządowych rok 2015 charak-teryzowaá siĊ w wielu rejonach Ğwiata spad-kiem poziomu wolnoĞci sáowa. Na niepokoją-ce tendencje w tej dziedzinie zwróciáa uwagĊ m.in. organizacja Freedom House. W raporcie “Freedom of the Press 2015” wskazano, Īe w ostatnim czasie naruszanie wolnoĞci sáowa na Ğwiecie byáo najwyĪsze od ponad dziesiĊciu lat1. Powodów tego zjawiska Freedom House upatry-waáa w regulacjach ograniczających pluralizm w mediach, nadmiernym wpáywie wáaĞcicieli na zawartoĞü mediów, przemocy Þ zycznej wobec dziennikarzy oraz w nasilaniu propagandy.W podobnym tonie wypowiedziaáa siĊ na po-czątku 2015 r. organizacja Reporterzy Bez Gra-nic (Reporters Without Borders) w dorocznym raporcie na temat stanu wolnoĞci sáowa na Ğwie-cie. Problemy z wolnoĞcią sáowa zostaáy dostrze-Īone na wszystkich kontynentach, w tym takĪe w paĔstwach europejskich. Spadek w rankingach zanotowaáy np. Islandia (21 pozycja), Wáochy
(73 pozycja) oraz Buágaria (106 pozycja). Na niski poziom wolnoĞci mediów zwrócono uwa-gĊ, analizując sytuacjĊ w Federacji Rosyjskiej (152 pozycja) i AzerbejdĪanie (162 pozycja)2. Natomiast najwyĪszy poziom wolnoĞci sáowa na Ğwiecie odnotowano po raz kolejny w Finlandii3.
Problemy wolnoĞci i pluralizmu mediów staáy siĊ takĪe jednym z waĪniejszych obsza-rów aktywnoĞci Komisji Europejskiej. W tym celu powoáaáa ona w 2011 r. GrupĊ Wysokiego Szczebla (HLG) do spraw WolnoĞci Mediów i Pluralizmu, a w 2015 r. zakoĔczyá siĊ drugi etap monitoringu rynków medialnych krajów czáonkowskich pod kątem pluralizmu. Podczas sprawowanego nadzoru poddano obserwacji 19 krajów czáonkowskich. NarzĊdzie badawcze stanowiá Monitor Pluralizmu Mediów (Media Pluralism Monitor – MPM), który ma sáuĪyü nie tylko zbieraniu danych, ale takĪe staü siĊ systemem ostrzegającym o zagroĪeniach dla wolnoĞci i pluralizmu w toku realizowania po-lityki medialnej w krajach czáonkowskich.
Wolno
ĂÊ i pluralizm mediów w epoce
cyfrowej: dzia
ïalnoĂÊ Rady Europy
i Unii Europejskiej w 2015 roku
Alicja Jaskiernia, Micha
ï Gïowacki
1 Freedom House. Freedom of the Press 2015,
https://freedomhouse.org/report/freedom-press/freedom-press-2015#.VqJzhITIRX6 [dostĊp: 20.01.2016].
2 Szerzej o sytuacji w AzerbejdĪanie: A. Jaskiernia, M. Gáowacki, Nowe technologie oraz walka z
zagroĪenia-mi wolnoĞci mediów. Zmiany personalne w obszarze polityki medialnej oraz zapowiedzi nowych regulacji i dziaáaĔ w Radzie Europy i w Unii Europejskiej, „Studia Medioznawcze” 2015, nr 1 (60), s. 149í157.
3 World Press Freedom Index 2015: decline on all fronts,
Unijną agendĊ medialną i cyfrową w 2015 r. zdominowaáy jednak kwestie związane z no-wymi propozycjami legislacyjnymi w sprawie ewentualnej nowelizacji Dyrektywy o audiowi-zualnych usáugach medialnych. Problem wy-zwaĔ regulacyjnych związanych z rozwojem rynku cyfrowego dotyczy szczególnie nowych usáug i form konsumpcji treĞci audiowizual-nych oraz ich wpáywu na rynek mediów.
Rada Europy
PostĊpująca erozja europejskich modeli wolno-Ğci prasy4 wpáynĊáa w Radzie Europy na kon-tynuacjĊ dyskusji, dziaáaĔ i inicjatyw nakiero-wanych na szerzenie, wdraĪanie i promowanie wolnoĞci sáowa jako podstawowego prawa czáowieka. W związku z tym w paĨdzierniku 2015 r. zorganizowano w Strasburgu mi Ċdzy-narodową konferencjĊ poĞwiĊconą omówieniu problemu wolnoĞci sáowa w epoce internetu. Na koniecznoĞü promowania dziaáaĔ wspie-rających wolnoĞü mediów i tworzenia warun-ków dla bezpiecznej pracy dziennikarzy zwró-ciáo uwagĊ Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy w Rezolucji z dnia 29 stycznia 2015 r. Rada Europy w tym samym roku aktywnie zaangaĪowaáa siĊ w debatĊ na temat zarzą-dzania internetem oraz w dyskusje o sytuacji mediów na WĊgrzech, Ukrainie i w Turcji. Od-powiadając na styczniowe ataki terrorystyczne w ParyĪu, zarówno Komitet Ministrów, jak i Zgromadzenie Parlamentarne oddaáy hoád zamordowanym dziennikarzom „Charlie Heb-do”. W 2015 r. przewodnictwo w Komitecie Ministrów Rady Europy sprawowaáy kolejno Belgia (do maja 2015) oraz BoĞnia i
Herze-gowina (majílistopad 2015). Z kolei ochrona niezaleĪnoĞci mediów oraz zwalczanie mowy nienawiĞci znalazáy siĊ w centrum uwagi pod-czas przewodnictwa Buágarii w Komitecie Mi-nistrów (od listopada 2015)5.
Dziaáania CDMSI oraz konferencja o wolnoĞci sáowa w epoce internetu
W 2015 r. odbyáy siĊ w Strasburgu dwa spotka-nia czáonków Steering Committee on Media and Information Society – CDMSI. Pierwsze z nich, zorganizowane w dniach 16í19 czerwca, byáo poĞwiĊcone dyskusji na temat inicjatyw podjĊ-tych w 2014 r. ze szczególnym uwzglĊdnieniem dziaáalnoĞci grup eksperckich. Podczas czerw-cowego spotkania czáonkowie Committee of Experts on Protection of Journalism and Safety of Journalists (MSI-JO) wystąpili z propozycją przygotowania odpowiedniej formuáy zalece-nia w sprawie ochrony dziennikarstwa, bezpie-czeĔstwa dziennikarzy i innych aktorów me-dialnych. Ponadto poĞwiĊcono specjalną uwagĊ projektom zalecenia o ochronie i promowaniu prawa do wolnoĞci wypowiedzi, prawa do ochrony prywatnoĞci w kontekĞcie neutralnoĞci sieci oraz rekomendacji wolnoĞci w interne-cie. WaĪne byáo równieĪ podjĊcie rozmów nad przebiegiem prac w zakresie ochrony danych oraz strategii Rady Europy o zarządzaniu inter-netem w latach 2016í20196. Rozmowy na ten temat kontynuowano podczas dziewiątego spo-tkania czáonków CDMSI, które odbyáo siĊ 8í11 grudnia 2015 r. W czasie grudniowych sesji po-informowano równieĪ o decyzjach Zgromadze-nia Parlamentarnego Rady Europy. Te dziaáania koncentrowaáy siĊ wokóá ochrony sygnalistów
4 European models erosion, http://index.rsf.org/#!/themes/european-union-model-erosion [dostĊp: 20.01.2016]. 5 Priorities of the Bulgarian Chairmanship of the Committee of Ministers of the Council of Europe (November
2015–May 2016), https://wcd.coe.int/ViewDoc.jsp?id=2372795&Site=CM&BackColorInternet=C3C3C3&Back ColorIntranet=EDB021&BackColorLogged=F5D383 [dostĊp: 21.01.2016].
6 Steering Committee on Media and Information Society. 8th meeting, 16í19 June 2015. Meeting report,
http://www.coe.int/t/dghl/standardsetting/media/CDMSI/CDMSI(2015)012_en_8th_meeting_report_%20Þ nal. pdf [dostĊp: 22.01.2016].
(whistleblowers)7, priorytetów etycznych i od-powiedzialnoĞci dziennikarskiej w zmieniają-cym siĊ Ğrodowisku medialnym8 oraz prac na rzecz szerzenia idei przejrzystoĞci wáasnoĞci w mediach9. Spotkanie staáo siĊ okazją do pod-sumowania obrad i przebiegu konferencji Rady Europy poĞwiĊconej wolnoĞci sáowa w epoce internetu10.
MiĊdzynarodowa konferencja pt. “Freedom of Expression: still a precondition for demo-cracy?” zostaáa zorganizowana 13í14 paĨ-dziernika w Strasburgu. Celem spotkania byáo uĞwiadomienie, omówienie i zdeÞ niowanie korzyĞci związanych z ochroną i promowaniem swobody wypowiedzi w erze internetu. DąĪono do odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób trady-cje prawne paĔstw czáonkowskich i Artykuá 10 Europejskiej Konwencji Praw Czáowieka mogą sprostaü nowym wyzwaniom, które wiąĪą siĊ z rozwojem nowoczesnych mediów i techno-logii. W tym kontekĞcie podjĊto dyskusjĊ na wielu róĪnych páaszczyznach. UwzglĊdniono problemy mowy nienawiĞci, inwigilacji w sie-ci, a takĪe kwestiĊ przygotowania odpowied-nich warunków do rozwoju pluralistycznej de-baty publicznej i sposobów walczenia z aktami terroryzmu. W konferencji wziĊáo udziaá 400 uczestników. Podczas sesji otwierającej zjazd
wystąpili m.in. Nils Muižnieks – Komisarz Praw Czáowieka Rady Europy i Dunja Mijato-vic – Przedstawiciel OBWE ds. WolnoĞci Me-diów oraz przedstawiciele Europejskiego Try-bunaáu Praw Czáowieka11.
Thorbjørn Jagland, Sekretarz Generalny Rady Europy, podkreĞliá w mowie wprowadza-jącej, Īe wspóáczeĞnie wolnoĞü sáowa boryka siĊ z wieloma zagroĪeniami, które są związa-ne z dziaáaniami polityków, grup biznesowych i ekstremistów. Jagland zwróciá uwagĊ na czte-ry kluczowe problemy, które są uzaleĪnione od ochrony wolnoĞci i bezpieczeĔstwa, wytyczenia granicy miĊdzy swobodą wypowiedzi a przy-káadami podĪegania do nienawiĞci i przemocy, stosowania zapisów Europejskiej Konwencji Praw Czáowieka oraz obrony wolnoĞci sáowa w internecie12. Sekretarz Generalny w swoim przemówieniu odniósá siĊ zarazem do decyzji wáadz Turcji w sprawie blokowania dostĊpu do platform Twitter i YouTube przez krajo-we wáadze. W tego typu dziaáaniach dostrzegá bezpoĞrednie zagroĪenie dla wolnoĞci sáowa. W spotkaniu uczestniczyá Zühtü Arslan, Prze-wodniczący Trybunaáu Konstytucyjnego, który uznaá decyzje tureckich wáadz za naruszające swobodĊ wypowiedzi. Zühtü Arslan zdeÞ nio-waá nastĊpnie trzy gáówne problemy, stojące
7 PACE Recommendation 2073 (2015) Improving the protection of whistle-blowers, http://assembly.coe.int/
nw/xml/XRef/X2H-Xref-ViewPDF.asp?FileID=21936&lang=en [dostĊp: 22.01.2016].
8 Parliamentary Assembly Recommendation 2075 (2015) on media responsibility and ethics in a changing
media environment, http://assembly.coe.int/nw/xml/XRef/X2H-Xref-ViewPDF.asp?FileID=21961&lang=en [dostĊp: 22.01.2016].
9 Parliamentary Assembly Recommendation 2074(2015) “Increasing transparency of media ownership”,
http://assembly.coe.int/nw/xml/XRef/X2H-Xref-ViewPDF.asp?FileID=21959&lang=en [dostĊp: 22.01.2016].
10 Council of Europe. Steering Comittee on Media and Information Society (CDMSI), http://www.coe.int/t/
dghl/standardsetting/media/CDMSI/default_en.asp [dostĊp: 22.01.2016].
11 Freedom of Expression: still a precondition for democracy? Conference programme, http://www.coe.int/t/
dghl/standardsetting/media/Conf-FoE-2015/rev13_Programme_Conf_13-14oct2015_English(version%2001%20 10%2015).pdf [dostĊp: 22.01.2016].
12 Conference on “Freedom of Expression: still a precondition for democracy”. Address by Thorbjørn Jagland,
Secretary General of the Council of Europe, http://www.coe.int/en/web/secretary-general/speeches-2015/-/asset_pub-lisher/TQ9ylWpDFtLP/content/conference-on-freedom-of-expression-still-a-pre-condition-for-democracy-?inherit Redirect=false&redirect=http%3A%2F%2Fwww.coe.int%2Fen%2Fweb%2Fsecretary-general%2Fspeeches-2015-%3Fp_p_id%3D101_INSTANCE_TQ9ylWpDFtLP%26p_p_lifecycle%3D0%26p_p_state%3Dnormal%26p_p_ mode%3Dview%26p_p_col_id%3Dcolumn-4%26p_p_col_count%3D1 [dostĊp: 22.01.2016].
wspóáczeĞnie przed sĊdziami trybunaáów kon-stytucyjnych w związku z ochroną swobody wypowiedzi. Zaliczyá do nich ochronĊ prywat-noĞci i reputacji, walkĊ z terroryzmem oraz re-gulacjĊ internetu13.
BezpieczeĔstwo dziennikarzy i reakcja na styczniowe ataki w ParyĪu
W 2015 r. w pracach Rady Europy po ĞwiĊco-no specjalną uwagĊ kwestii bezpieczeĔstwa i ochrony dziennikarzy. Przykáady stosowania przemocy, na które w swoich raportach zwraca-áy uwagĊ takie organizacje, jak Komitet Ochro-ny Dziennikarzy (Committee to Protect Journa-lists) i MiĊdzynarodowa Federacja Dziennika-rzy (International Federation of Journalists)14, wymagaáy systematycznych dziaáaĔ w wielu kierunkach. W kwietniu 2015 r., we wspóápracy z piĊcioma organizacjami (Article 19, As-sociation of European Journalists, European Federation of Journalists, International Fede-ration of Journalists oraz Reporters Without Borders), uruchomiono w ramach Rady Europy internetową platformĊ. Do zakresu obowiązków administratorów platformy naleĪy zbieranie, przetwarzanie i rozpowszechnianie informacji o zagroĪeniach Þ zycznych wobec dziennikarzy i innych pracowników mediów, zagroĪeĔ dla
poufnoĞci Ĩródeá informacji oraz o przykáadach zastraszania15. W 2015 r. za poĞrednictwem platformy odnotowano 107 przypadków naru-szeĔ í 34 z nich dotyczyáo ataków Þ zycznych na dziennikarzy. W okresie objĊtym monitorin-giem straciáo Īycie 12 dziennikarzy16.
Kwestie bezpieczeĔstwa i ochrony dzien-nikarzy staáy siĊ na początku 2015 r. obiektem oĪywionych reakcji Rady Europy w odpowie-dzi na ataki terrorystyczne na redakcjĊ „Charlie Hebdo” w ParyĪu. W Deklaracji z dnia 14 stycz-nia 2015 dziaáania terrorystów zostaáy uznane przez Komitet Ministrów za bezpoĞredni atak na demokracjĊ. W tym dokumencie záoĪono hoád oÞ arom ataków i kondolencje dla rodzin, wyraĪając jednoczeĞnie solidarnoĞü z rządem i spoáeczeĔstwem francuskim17. Na wydarzenia w ParyĪu zareagowaáo w podobnym tonie Zgro-madzenie Parlamentarne Rady Europy, które 29 stycznia 2015 r. przyjĊáo RezolucjĊ 2035 (2015) o ochronie bezpieczeĔstwa dziennikarzy i wol-noĞci mediów w Europie. W tym dokumencie przywoáano przykáady áamania praw dzienni-karzy w innych krajach europejskich, uwzgl Ċd-niając ponadto AzerbejdĪan, GruzjĊ, FederacjĊ Rosyjską i WĊgry18. W ogáoszonej tego samego dnia Rekomendacji 2062 (2015), Zgromadzenie Parlamentarne zaleciáo Komitetowi Ministrów
13 Conference on “Freedom of Expression: still a precondition for democracy”. Intervention by Zühtü Arslan,
President of the Turkish Constitutional Law, http://www.coe.int/web/human-rights-rule-of-law/intervention-by-zuhtu-arslan [dostĊp: 22.01.2016].
14 Patrz np. Committee to Protect Journalists, 71 journalists killed in 2015, https://www.cpj.org/killed/2015/
[dostĊp: 22.01.2016]; Journalists & media staff killed list in 2015, http://ifj-safety.org/en/2015/killings [dostĊp: 22.01.2016].
15 News about protection of journalism and safety of journalists,
http://www.coe.int/en/web/media-free-dom/-/council-of-europe-launches-an-internet-platform-to-protect-journalism-and-promote-safety-of-journalists [dostĊp: 22.01.2016]. Na ten temat szerzej A. Jaskiernia, M. Gáowacki, Nowe technologie..., dz. cyt., s. 149í157.
16 Platform to promote the protection of journalism and safety of journalists,
http://www.coe.int/en/web/me-dia-freedom/home [dostĊp: 22.01.2016].
17 Declaration by the Committee of Ministers on the recent attacks in Paris Adopted by the Committee of
Ministers on 14 January 2015 at the 1216th meeting of the Ministers’ Deputies, https://wcd.coe.int/ViewDoc.jsp ?id=2277109&Site=CM&BackColorInternet=C3C3C3&BackColorIntranet=EDB021&BackColorLogged=F5D38 3 [dostĊp: 22.01.2016].
18 Resolution 2035 (2015). Protection of the safety of journalists and of media freedom in Europe, http://
kontynuowanie m.in. dziaáaĔ w zakresie wspóá-pracy z ONZ, organizacjami pozarządowymi, a takĪe aranĪowanie debat i szkoleĔ związa-nych z kwestią bezpieczeĔstwa19.
Dziaáania wobec WĊgier, Ukrainy i Turcji
Rada Europy w 2015 r. byáa aktywnie zaangaĪo-wana w debatĊ na temat zaáoĪeĔ prawa medial-nego na WĊgrzech. Nawiązując do opinii Komi-sarza Praw Czáowieka Rady Europy z 2011 r.20 oraz dziaáaĔ Rady Europy w kolejnych latach21, wezwano 29 stycznia 2015 r. w cytowanej juĪ Rezolucji 2035 (2015) wĊgierski parlament do kontynuowania podjĊtych reform. Ta decyzja powinna posáuĪyü zwiĊkszeniu niezaleĪnoĞci organów regulacyjnych, agencji informacyjnej oraz nadawców publicznych, a takĪe przyczyniü siĊ do „zwiĊkszenia przejrzystoĞci i pluralizmu w mediach prywatnych i zwalczania przejawów rasizmu wzglĊdem mniejszoĞci etnicznych”22. W tym samym dokumencie Zgromadzenie Par-lamentarne Rady Europy zwróciáo siĊ do Komi-sji na rzecz Demokracji przez Prawo (Komisja Wenecka) o przygotowanie opinii w sprawie trzech aktów prawnych. Polecenie dotyczyáo trzech spraw. ObjĊáo ustawĊ o usáugach medial-nych i mass mediach (Hungarian Act CLXXXV of 2010 on Media Services and Mass Media), ustawĊ o wolnoĞci sáowa i podstawowych za-sadach treĞci medialnych (Hungarian Act CIV of 2010 on the Freedom of the Press and the Fundamental Rules of Media Content) oraz wĊgierskie przepisy podatkowe o naáoĪeniu podatku progresywnego na wpáywy z reklam w mediach23. Opinia Komisji Weneckiej na
temat tzw. pakietu wĊgierskich ustaw zosta-áa ogáoszona podczas sesji plenarnej (19í20 czerwca 2015). Komisja, odnosząc siĊ do zaáo-ĪeĔ badanych ustaw, zidentyÞ kowaáa elementy, które wymagaáy rewizji i na tej podstawie sfor-muáowaáa kilka zaleceĔ. W odniesieniu np. do zapisów stosujących siĊ do regulacji zawartoĞci i sankcji, Komisja uznaáa za „niebezpiecznie szerokie” zapisy o zakazie wypowiedzi „ob-raĪających uczucia religijne lub polityczne”. W raporcie zwrócono takĪe uwagĊ na koniecz-noĞü zmiany procedur powoáywania czáonków organu regulacyjnego (rady medialnej) i zreda-gowanie takich, które gwarantowaáyby bardziej sprawiedliwą reprezentacjĊ grup spoáecznych i politycznych. Ponadto Komisja, aby uzyskaü „mniejszy poziom koncentracji wáadzy i za-pewniü neutralnoĞü polityczną” organu zaleciáa ulepszenie metod powoáywania Przewodniczą-cego rady. PodkreĞliáa równieĪ koniecznoĞü uchylenia zapisu, zgodnie z którym krajowa agencja informacyjna miaáa byü jedynym auto-ryzowanym podmiotem dostarczającym infor-macje dla mediów publicznych. W tym kon-tekĞcie zalecono przyjĊcie takich rozwiązaĔ, które umoĪliwiáyby mediom publicznym swo-bodne dokonywanie wyboru Ĩródeá informacji lub zaáoĪenie wáasnej agencji. W dokumencie wyraĪono teĪ opiniĊ na temat przepisów podat-kowych. Doceniono tu rolĊ Unii Europejskiej, która zajĊáa siĊ przebadaniem wĊgierskich przepisów w kontekĞcie pomocy publicznej. W opinii odniesiono siĊ pozytywnie do reakcji wĊgierskich wáadz na zalecenia i komentarze ekspertów, takĪe tych z Rady Europy.
Pozy-19 Recommendation 2062 (2015). Protection of the safety of journalists and of media freedom in Europe, http://
assembly.coe.int/nw/xml/XRef/Xref-XML2HTML-en.asp?Þ leid=21547&lang=en [dostĊp: 22.01.2016].
20 Opinion of the Commissioner for Human Rights on Hungary’s media legislation in light of Council of
Eu-rope standards on freedom of the media, https://wcd.coe.int/ViewDoc.jsp?id=1751289 [dostĊp: 22.01.206].
21 Na ten temat szerzej A. Jaskiernia, M. Gáowacki, Wzmacnianie wolnoĞci i róĪnorodnoĞci mediów jako
fun-damentu demokracji w Europie – nowe wyzwania. AktywnoĞü Rady Europy i Unii Europejskiej w obszarze mediów i komunikowania w pierwszym póároczu 2013 roku, „Studia Medioznawcze” 2013, nr 4 (55), s. 133í140.
22 Resolution 2035 (2015)…, dz. cyt. 23 TamĪe.
tywnie oceniono dąĪenie wĊgierskich wáadz do kontynowania dialogu w sprawie rewizji oma-wianego pakietu ustaw24.
W 2015 r. przedstawiciele Rady Europy dy-namicznie uczestniczyli w dziaáaniach wspie-rających rozwój mediów i spoáeczeĔstwa in-formacyjnego na Ukrainie. W kwietniu 2015 r. zakoĔczyá siĊ dwuletni projekt pt. “Integration of European standards in the Ukrainian Media Environment” realizowany przy Þ nansowym wsparciu rządu Kanady. Jego celem byáo pro-mowanie dziaáaĔ zmierzających do zwiĊksze-nia poziomu wolnoĞci sáowa. DąĪono do tego przez wspieranie organów polityki medialnej oraz stymulowanie debat o standardach i dy-lematach etycznych wspóáczesnego dzienni-karstwa25. Podsumowując funkcjonowanie projektu, podkreĞlono owocną wspóápracĊ ukraiĔskich mediów z przedstawicielami Rady Europy w Strasburgu i Kijowie26. Obecnie Rada Europy, we wspóápracy z Unią Europejską, re-alizuje projekt pt. “Strengthening information society in Ukraine”. To kolejna inicjatywa skie-rowana ku wzmocnieniu ochrony praw cz áo-wieka i podstawowych wolnoĞci na Ukrainie. Projekt ma propagowaü róĪnorodnoĞci i plura-lizm w mediach, a takĪe otwarte, zrównowaĪo-ne i skoncentrowazrównowaĪo-ne na obywatelach nastawie-nie do internetu. “Strengthening information society in Ukraine” powinien sáuĪyü wdraĪaniu skutecznego systemu ochrony osób Þ zycznych w zakresie ich prawa do prywatnoĞci i kontroli
danych osobowych27. W ramach omawianej ini-cjatywy, 7 kwietnia 2015 r. odbyáa siĊ prezenta-cja nowego nadawcy publicznego na Ukrainie. Prezydent Ukrainy Petro Poroshenko w obec-noĞci przedstawicieli Rady Europy i Unii Eu-ropejskiej podpisaá ustawĊ o telewizji i radiu publicznym. Zgodnie z ustawą powoáano do Īy-cia formalnie niezaleĪne od rządu i prezydenta media publiczne28.
W odpowiedzi na páynące z Turcji niepoko-jące informacje, w grudniu 2015 r. w Ankarze doszáo do spotkania przedstawicieli Rady Eu-ropy, Ministerstwa SprawiedliwoĞci Turcji oraz tureckiego organu regulacyjnego do spraw te-lekomunikacji. W obradach uczestniczyá Sekre-tarz Generalny Rady Europy Thorbjørn Jagland. Wprawdzie zauwaĪono, zdaniem Jaglanda, postĊp w dziaáaniach wáadz tureckich, jednak nadal oczekiwane są konkretne zmiany. Nie-formalna platforma wspóápracy powstaáa jako element strategii w celu zapobiegania w tym kraju naruszeniom Europejskiej Konwencji Praw Czáowieka. Podczas spotkania zgodzono siĊ na podjĊcie szeregu dziaáaĔ, którymi Rada Europy i przedstawiciele Turcji bĊdą zajmo-waü siĊ w 2016 r. Do katalogu planowanych dziaáaĔ zaliczono m.in. organizacjĊ konferencji w Ankarze z udziaáem przedstawicieli tureckich wáadz, sądów oraz spoáeczeĔstwa obywatel-skiego. Tematem tego spotkania mają siĊ staü zapisy dotyczące prawa antyterrorystycznego, prawa internetu oraz odpowiednie zapisy prawa
24 Opinion on Media Legislation (ACT CLXXXV on Media Services and on the Mass Media, Act CIV on the
Freedom of the Press, and the Legislation on Taxation of Advertisment Revenues of Mass Media) of Hungary, adopted by the Venice Commission at its 103rd Plenary Session (Venice, 19í20 June 2015), http://www.venice. coe.int/webforms/documents/?pdf=CDL-AD(2015)015-e [dostĊp: 23.01.2016].
25 Integration of European standards in the Ukrainian Media Environment 2013/DG L/VC/2922, http://www.
coe.int/t/dghl/cooperation/media/projects/project_JP_Ukraine_Canada_en.asp [dostĊp: 23.01.2016].
26 The end of the project “Integration of European standards in the Ukrainian Media Environment”, http://www.
coe.int/t/dghl/cooperation/media/Meetings/Ukraine/End%20of%20the%20Project_en.asp [dostĊp: 23.01.2016].
27 Strengthening information society in Ukraine,
http://www.coe.int/t/dghl/cooperation/media/projects/proj-ect_JP_Ukraine_EU_en.asp [dostĊp: 23.01.2016].
28 The presentation of the Ukrainian national Public Broadcasting Service,
karnego w kontekĞcie Europejskiej Konwencji Praw Czáowieka oraz orzecznictwa Europej-skiego Trybunaáu Praw Czáowieka29.
Unia Europejska
Wyzwania regulacyjne. Prace nad nowelizacją Dyrektywy o audiowizualnych usáugach medialnych
Zgodnie z zapowiedziami Komisarza Günthe-ra OettingeGünthe-ra, odpowiedzialnego za realizacjĊ Europejskiej Agendy Cyfrowej (dalej: EAC), w pierwszej poáowie 2016 r. Komisja Europej-ska planuje przedstawienie propozycji legisla-cyjnych dotyczących ewentualnej nowelizacji Dyrektywy o audiowizualnych usáugach me-dialnych (dalej: DAUM). Obecnie trwają prace nad przeglądem efektywnoĞci dotychczasowych regulacji oraz przeprowadzonymi równolegle konsultacjami spoáecznymi.
W związku z przeglądem szczegóáowych przepisów DAUM w marcu 2015 r. w siedzibie Dyrekcji Generalnej CONNECT (Communica-tions Networks, Content and Technology) odby-áo siĊ spotkanie Podgrupy ds. jurysdykcji tery-torialnej ERGA (Europejskiej Grupy Regulato-rów ds. Audiowizualnych Usáug Medialnych). Rozmowy dotyczyáy dostosowania unijnych ram prawnych do rzeczywistej sytuacji w związku z postĊpującą konwergencją rynku medialne-go. W dokumencie, który zostaá przedstawiony w kwietniu w trakcie plenarnego posiedzenia ERGA w ParyĪu30, poddano analizie dwie kwe-stie. Pierwsza wiązaáa siĊ z funkcjonowaniem przepisów DAUM zastosowanych do jurysdykcji terytorialnej w Ğwietle doĞwiadczeĔ zebranych
przez organy regulacyjne. Druga wyraĪaáa swoją opiniĊ na temat konsekwencji proponowanych zmian wraz z identyÞ kacją wyzwaĔ z tym zwią-zanych w odniesieniu do konkurencji, ochrony odbiorców, promocji produkcji europejskiej oraz róĪnorodnoĞci treĞci. CzĊĞü analizy opisu-jąca przepisy gwarantujące swobodny przepáyw audiowizualnych usáug medialnych w ramach rynku unijnego pozwoli oceniü dziaáanie zasady kraju pochodzenia (jedna z fundamentalnych za-sad DAUM) oraz problemy związane z jej wdro-Īeniem. DziĊki temu bĊdzie moĪna dokonaü przeglądu aktualnej sytuacji.
W celu lepszej ewaluacji Dyrektywy audio-wizualnej31 od lipca do wrzeĞnia 2015 r. przepro-wadzono publiczne konsultacje w ramach REFIT (Regulatory Fitness and Performance Program-me). Ocenie poddano efektywnoĞü jej przepi-sów, a w dalszej kolejnoĞci lepsze dostosowanie do strategii EAC w 2016 r. Odzew na ogáoszone konsultacje byá bardzo szeroki í wpáynĊáy 434 opinie, z czego 62 od osób indywidualnych. Naj-wiĊcej odpowiedzi nadesáano z róĪnych organi-zacji paneuropejskich oraz z Wielkiej Brytanii, Niemiec, Wáoch, Francji, Belgii, Hiszpanii i Pol-ski (powyĪej dwudziestu). Komisja zamierza wykorzystaü rezultaty konsultacji w pracach nad rewizją DAUM w 2016 r.
Ponadto byáy prowadzone konsultacje w sprawie uzyskanie opinii odnoĞnie funk-cjonowania przepisów dyrektywy w Ğwiecie mediów cyfrowych oraz wyzwaĔ związanych z nowymi nawykami odbiorców treĞci audio-wizualnych. Postawiono m.in. pytania o to, jak obecne regulacje sprawdzają siĊ w coraz
bar-29 Turkey: Freedom of expression working group agrees 2016 actions, http://www.coe.int/en/web/portal/
full-news/-/asset_publisher/rfs6RdVHzAWb/content/working-group-meeting-of-the-council-of-europe-and-the-turkish-ministry-of-justice?inheritRedirect=false&redirect=http://www.coe.int/en/web/portal/full-news%3Fp_p_ id%3D101_INSTANCE_rfs6RdVHzAWb%26p_p_lifecycle%3D0%26p_p_state%3Dnormal%26p_p_ mode%3Dview%26p_p_col_id%3Dcolumn-4%26p_p_col_count%3D1 [dostĊp: 23.01.2016].
30 ERGA scoping paper on territorial jurisdiction in a convergent audiovisual world, ERGA (2015)08, https://
ec.europa.eu/digital-agenda/en/audiovisual-regulators [dostĊp: 26.01.2016].
31 Commission seeks views on Europe’s audiovisual media rules, 6.07.2015,
dziej konwergentnym ekosystemie? Jak je mo Ī-na zweryÞ kowaü teraz, gdy odbiorcy korzystają równolegle z tradycyjnej telewizji i usáug on-line takich serwisów, jak Netß ix, YouTube czy HBO GO? Czy obecny system obejmujący usáugi na Īądanie (Netß ix), ale nie internetowe z tzw. user generated content32 (YouTube, Vi-meo), powinien byü regulowany czy wspóáre-gulowany? Z tymi problemami są powiązane dalsze pytania o rolĊ i odpowiedzialnoĞü róĪ-nych nadawców w Ğrodowisku neosieciowym: tradycyjnych nadawców telewizyjnych, do-stawców usáug na Īądanie (VoD), dostawców usáug internetowych, telekomów itp. Poza tym w najbliĪszej przyszáoĞci Unia Europejska, paĔ-stwa czáonkowskie i organy regulacyjne rynku muszą jeszcze rozstrzygnąü kwestie najwaĪ-niejszych rozwiązaĔ prawnych dotyczących ochrony odbiorców (w szczególnoĞci dzieci), promocji produkcji europejskiej czy regulacji reklamy w Ğwiecie cyfrowych mediów.
Doskonaleniu regulacji unijnych w obsza-rze wspóáczesnych mediów elektronicznych sáuĪy równieĪ dokument w sprawie funkcjono-wania regulatorów krajowych (raport Audiovi-sual Media Services – Regulatory Authorities’ Independence and EfÞ ciency Review)33 sporz ą-dzony przez Uniwersytet w Luksemburgu oraz Instytut Prawa Europejskiego (Institute of Eu-ropean Media Law í EMR). Zostaá on wyko-nany na polecenie Komisji i Dyrekcji General-nej odpowiedzialGeneral-nej za politykĊ audiowizualną i nowe technologie (DG CONNECT). Studium zawiera obszerną prezentacjĊ
instytucjonalno--prawnych ram regulatorów mediów elektro-nicznych w paĔstwach czáonkowskich Unii Eu-ropejskiej i innych krajach (Albania, FYROM, Islandia, Czarnogóra, Serbia i Turcja). Analiza obejmuje zagadnienia statusu prawnego i pozy-cji regulatora w systemie prawnym; zakres jego kompetencji, roli i celów dziaáania; struktury, sposobów powoáywania oraz autonomii wáadz; niezaleĪnoĞci (takĪe Þ nansowej). Opracowanie potwierdza wczeĞniejsze obserwacje, Īe regula-torzy w krajach czáonkowskich Unii funkcjonują na ogóá w sposób profesjonalny, autonomiczny i efektywny. PodkreĞlono teĪ, Īe w niektórych krajach zostaáy ustanowione nowe instytucje, które zajmują siĊ regulacją rynku medialnego (Hiszpania, Estonia, Luksemburg, Szwecja, S áo-wenia).
Monitoring pluralizmu mediów w Unii Europejskiej
Pluralizm mediów w Unii Europejskiej jest od kilku lat przedmiotem szczegóáowych badaĔ i analiz, zwáaszcza od powoáania w 2011 r. Grupy Wysokiego Szczebla do spraw Wolno-Ğci Mediów i Pluralizmu34. Wypracowanie uni-wersalnego narzĊdzia oceny poziomu wolnoĞci i pluralizmu mediów jest niezwykle potrzebne, dlatego teĪ inicjatywy Komisji Europejskiej w tym zakresie wydają siĊ bardzo cenne. Do tej pory przeprowadzone zostaáy dwa pilotaĪowe monitoringi za pomocą narzĊdzia, jakim jest Monitor Pluralizmu Mediów (MPM). W pierw-szej turze (MPM 2014), której rezultaty ukazaáy siĊ w styczniu 2015 r.35, poddano badaniu
dzie-32 UGC oznacza treĞci tworzone przez uĪytkowników i udostĊpniane w sieci.
33 A study on Audiovisual Media Services – Review of Regulatory Bodies Independence. AVMS-RADAR.
Fi-nal report, 8.12.2015, https://ec.europa.eu/digital-agenda/en/news/study-audiovisual-media-services [dostĊp: 26.01.2016].
34 High Level Group on Media Freedom and Pluralism,
https://ec.europa.eu/digital-agenda/en/high-level-group-media-freedom-and-pluralism [dostĊp: 26.01.2016].
35 Monitornig Media Pluralism in Europe – Testing and implementing of the Media Pluralism Monitor 2014
(Policy Report – December 2014), CMPF, supervisor: P.L. Parcu, authors: E. Brogi, A. Dobreva, A. Calderaro, http://cmpf.eui.eu/Documents/MPM2014-PolicyReport.pdf [dostĊp: 26.01.2016].
wiĊü krajów (BelgiĊ, BuágariĊ, DaniĊ, EstoniĊ, FrancjĊ, GrecjĊ, WĊgry, Wáochy, Wielką Bryta-niĊ). W drugiej turze pilotaĪowe badanie (MPM 2015) dotyczyáo Austrii, Cypru, Chorwacji, Czech, Finlandii, Holandii, Hiszpanii, Niemiec, Irlandii, àotwy, Litwy, Luksemburga, Malty, Polski, Portugalii, Rumunii, Sáowacji, Szwecji. Badanie MPM 2015 pomogáo w doskona-leniu instrumentów i kryteriów badawczych, które zostaáy przedyskutowane w trakcie konfe-rencji pt. „Implementacja Monitora Pluralizmu Mediów (MPM 2015): konkluzje i rekomenda-cje” w listopadzie 2015 r. we Florencji. W jej trakcie przedstawiciele Centrum Pluralizmu i WolnoĞci Mediów (CMPF), organizacji wy-branej przez KomisjĊ Europejską do realizacji projektu, sformuáowali wnioski z dwóch faz ba-dania (I faza í ustalenie systemu wskaĨników, II faza í monitoring konkretnych krajów pod kątem zagroĪeĔ i wyzwaĔ). Podczas konferen-cji z udziaáem unijnych i krajowych ekspertów poddano analizie zwáaszcza kwestie związane z dopracowywaniem systemu wskaĨników oraz metod gromadzenia danych (I faza). Celem tej fazy byáo okreĞlenie kryteriów zastosowanych w czasie pierwszego badania, zwiĊkszenie ich potencjaáu oraz poziomu porównywalnoĞci da-nych w badada-nych krajach. Przedstawione zosta-áy zarówno przykáady dobrych praktyk (Irlandia, Finlandia, Holandia), jak i zagroĪeĔ (Rumunia) oraz nowych wyzwaĔ. W podsumowaniu prof. Pier Luigi Parcu, kierujący caáym projektem ze strony Komisji Europejskiej oraz European University Institute we Florencji, stwierdziá, Īe choü obecny ksztaát Monitora jest bardziej niĪ satysfakcjonujący, to jednak konieczne bĊdzie nieustanne obserwowanie sposobów wdraĪania przyjĊtych wskaĨników. Monitor Pluralizmu Mediów – jego zdaniem – ma szanse staü siĊ nie tylko narzĊdziem zbierania informacji o
po-ziomie pluralizmu mediów w krajach cz áon-kowskich. Przede wszystkim jednak powinien dziaáaü jako „system ostrzegawczy” wobec zagroĪeĔ w krajach czáonkowskich w trakcie realizowania polityki medialnej, a tym samym przyczyniü siĊ do podnoszenia poziomu wolno-Ğci i demokratycznej debaty w mediach.
Bezpieczny internet dla dzieci w Europie
Dziaáania na rzecz bezpieczeĔstwa dzieci i máo-dzieĪy w sieci stanowią jeden z priorytetów unijnego programu Europejska Agenda Cyfro-wa. Program Komisji Europejskiej „Safer In-ternet” ma promowaü wĞród dzieci i máodzieĪy bezpieczne korzystanie z nowych technologii i internetu oraz budowanie ĞwiadomoĞci zagro-ĪeĔ, z jakimi mogą zetknąü siĊ w sieci najmáod-si uĪytkownicy. Obecnie Program obejmuje 30 europejskich krajów.
W paĨdzierniku, z ramienia Komisji Euro-pejskiej i funduszu Connecting Europe Facility (CEF), zostaáo zorganizowane przez European Schoolnet doroczne spotkanie „Safer Internet Forum 2015”36. W czasie rozmów poruszano najwaĪniejsze kwestie związane z bezpieczeĔ-stwem dzieci w sieci: z cyberprzemocą, zwáasz-cza w kontekĞcie mowy nienawiĞci na forach dyskusyjnych oraz portalach spo áecznoĞcio-wych, uwodzeniem nieletnich w sieci oraz sex-tingiem (rozsyáaniem „rozbieranych” zdjĊü). W centrum dyskusji znalazáo siĊ takĪe coraz powszechniejsze uzaleĪnienie internautów od wirtualnego Ğwiata. Przedstawicielka Google zaprezentowaáa nowe narzĊdzia kontroli w ko-munikacji internetowej. Z kolei przedstawiciel platformy Facebook poinformowaá o dziaáa-niach w zakresie ochrony danych osobowych i prywatnoĞci. To zostaáo jednak przyjĊte z duĪą nieufnoĞcią przez Ambasadorów MáodzieĪy, których argumenty sprowadzaáy siĊ w dyskusji
36 „Safer Internet Forum 2015”, Luxembourg, 28í29 October 2015, https://www.betterinternetforkids.eu/web/
do wniosku, Īe Facebook komercjalizuje do-stĊp do danych swoich uĪytkowników, áamiąc ich prawa.
Trwaáym osiągniĊciem tej konferencji jest stworzenie tzw. karty praw dzieci w interne-cie, na którą skáadają siĊ: 1) prawo do edukacji dla kaĪdego; 2) prawo do prywatnoĞci w sie-ci; 3) prawo do bycia zapomnianym; 4) prawo do wolnego, darmowego dostĊpu do internetu oraz do informacji; 5) prawo do bezpiecze Ĕ-stwa i wolnoĞci od cyberprzemocy; 6) prawo do równego traktowania; 7) prawo do wolnej wypowiedzi; 8) prawo do posiadania osob-nych stref internetu dla dzieci w róĪnych prze-dziaáach wiekowych; 9) prawo do wolnoĞci od spamu37.
Problemy regulacji i wspóáregulacji w europejskiej agendzie cyfrowej
W Komisji Europejskiej na posiedzeniu ple-narnym DG CONNECT pt. „Ku lepszej samo- i wspóáregulacji” 12 czerwca 2015 r. omawiano kwestie wypracowania zasad funkcjonowania samo- i wspóáregulacji w odniesieniu do stra-tegii jednolitego rynku cyfrowego38. PrzyjĊta strategia obejmuje trzy gáówne Þ lary jednoli-tego rynku cyfrowego: 1) dostĊp konsumentów i przedsiĊbiorstw do towarów i usáug
interne-towych w caáej Europie w obszarach (lepszy dostĊp do cyfrowych treĞci); 2) zwiĊkszenie zaufania do transgranicznego handlu inter-netowego); 3) stworzenie odpowiednich wa-runków i równych szans dla zaawansowa-nych sieci cyfrowych i usáug innowacyjnych w usáugach telekomunikacyjnych. Temat za-stosowania samo- i wspóáregulacji w audio-wizualnych usáugach medialnych byá analizo-wany m.in. w kontekĞcie ochrony maáoletnich w usáugach nielinearnych. Dotyczyá teĪ zwiĊk-szania dostĊpu do treĞci audiowizualnych osób z dysfunkcją wzroku i sáuchu oraz przekazów audiowizualnych o charakterze handlowym propagujących produkty niezalecane w diecie, czyli tzw. Ğmieciowe poĪywienie (zawierające m.in. nadmierną iloĞü cukru, soli, táuszczów itp.)39.
Wspóápraca regulatorów rynku
W 2015 r. Europejska Platforma Organów Regulacyjnych (EPRA)40 – mi Ċdzynarodo-wa organizacja zrzeszająca 52 organy regula-cyjne dziaáające w sektorze audiowizualnym w 46 paĔstwach – skoncentrowaáa szczególną uwagĊ na nowych formach konsumpcji i dys-trybucji treĞci audiowizualnych oraz oceniáa ich wpáyw na rynek mediów41. Nowe usáugi
37 P. Staszczak, M. WiĞniewski, Sprawozdanie z MiĊdzynarodowego Forum organizowanego w ramach“EC
Better Internet for Kids strategy”, Luksemburg, 27í29 paĨdziernika 2015, KRRiT, http://www.krrit.gov.pl/krrit/ dzialalnosc-miedzynarodowa/sprawozdania-z-konferencji-i-wyjazdow-zagranicznych/ [dostĊp: 26.01.2016].
38 L. ĩebrowska, Sprawozdanie z piątego spotkania w Dyrekcji Generalnej ds. technologii informacyjnych i
ko-munikacyjnych pt. „Ku lepszej samo- i wspóáregulacji”, Bruksela, 12 czerwca 2015; Warszawa, 6 lipca 2015, KRRiT, http://www.krrit.gov.pl/krrit/dzialalnosc-miedzynarodowa/sprawozdania-z-konferencji-i-wyjazdow-zagranicznych/ [dostĊp: 26.01.2016].
39 TamĪe.
40 H. Rostek, B. Stachowiak, K. Szyguáa et al., Sprawozdanie z 41. Spotkania Europejskiej Platformy
Orga-nów Regulacyjnych (EPRA), Berno, 13í15 maja 2015; J. Cieplak, H. Rostek, B. Stachowiak, Sprawozdanie z 42. Spotkania Europejskiej Platformy Organów Regulacyjnych, Norymberga, 29í30 paĨdziernika 2015, http://www. krrit.gov.pl/krrit/dzialalnosc-miedzynarodowa/sprawozdania-z-konferencji-i-wyjazdow-zagranicznych/ [dostĊp: 26.01.2016].
41 http://epra3production.s3.amazonaws.com/attachments/Þ les/2625/original/Analysys%20Mason%20debate%20
on%20TV%20policy%20and%20regulation%20(print)%2013%2005%202015.pdf?1431577307 oraz http://epra3-production.s3.amazonaws.com/attachments/Þ les/2634/original/TVbeat%20@EPRA%20meeting%20Berne%20 May%202015.pdf?1432627639 [dostĊp: 26.01.2016].
medialne, zwáaszcza o charakterze audiowizu-alnym, bĊdące rezultatem technologii cyfrowej umoĪliwiają dostĊp do wielu zróĪnicowanych usáug. Tym samym powodują powolny spadek zainteresowania tradycyjną telewizją na ko-rzyĞü usáug nielinearnych (serwisy na Īądanie). Wywoáuje to rosnącą fragmentacjĊ widowni, zwiĊksza dostĊp odbiorców do wielu platform (w tym mobilnych) oraz treĞci, co zmienia ob-raz rynku, na którym pojawiają siĊ silne pod-mioty spoza Europy (np. Netß ix, Amazon).
Zdaniem EPRA, najwaĪniejsze wyzwania są związane z koniecznoĞcią ustawicznego nadąĪania regulacji za zmianami technolo-gicznymi oraz badaniami i wdroĪeniem odpo-wiednich narzĊdzi telemetrycznych. Rozwój technologii wymaga teĪ pilnej modernizacji przepisów DAUM dotyczących przekazów o charakterze reklamowym oraz lokowaniem (produktów i tematów), poniewaĪ Unia w tym zakresie nie dysponuje szczegóáowymi wy-tycznymi.
