Elbląg. Stare Miasto

Grażyna Nawrolska,Andrzej

Gołębiewski,Jarosław

Strobin,Tadeusz Nawrolski

Elbląg. Stare Miasto

Informator Archeologiczny : badania 18, 162-163

■ t e s

-π-ητ-Łn P o l i t e c h n i k a G dańska

Rejon u l . S ta ż e w s k ie j H y d f le ł A r c h i t e k t u r y

K a te d r · H i s t o r i i i T e o r i i A r c h i t e k t u ­ ry

B a d a n ie p r o w a d z i l i d r S o f ia H ołow irisk* i d o c . d r R y szard M a s s a l s k i . F in a n so w a ła P o l i t e c h n i k a G d ad sk a. S ió ó r y s e ­ zon b a d a d . P ó łn o c n o -w sc h o d n ia c z e ś ć k r z y ł ą c k i e g o z e s p o ­ ł u ■ zamkowego (X III-X V v . ) .

Kontynuowano p o sz u k iw a n ia murów, n a le ż ą c y c h do ś r e d n io w ie c z n e j b u d o w li, k t ó r e j fra g m e n ty o d s ł o n i ę t o w p o p rz e d n ic h s e z o n a c h .

Wykop IX -d z a ło ś o n o n a m ie js c u n i e i s t n i e j ą c e g o budynku o fic y n o w e g o p o s e s j i Zamkowa 5 , w l i n i i ś r e d n io w ie c z n e g o w ir u , o d s ł o n i ę t e g o w c z e ś n ie j n a d z i a ł c e la sk o w a G. O czekiw anego mgru n i e z n a l e z i o n o , p o n i« v a i z o z t a ł on p raw d o p o d o b n ie r o z e b r a n y a i d o fu n d a m e n tu . M ato m laet n a t r a f i o n o we w sc h o d n ie j c z ę ś c i wykopu, w n a j n i ż s z e j w a rs tw ie o s a d n i c z e j (sp ą g n a p o z io m ie m o r z a ), n a r z ą d w b ity c h w z ie m ie dębowych p a l l r ó ż n e j w i e l k o ś c i , sta n o w ią c y c h p r z y p u s z c z a l n i e u m o c n ie n ie n a b r z e ­ ż a . Warstwa t a s k ł a d a ł a s i e z p ra w ie c z a r n e j , z b i t e j 1 t ł u s t e j m ierzw y , z a w i e r a j ą c e j d o b r z e z a ­ chowane s z c z ą t k i o r g a n ic z n e 1 d u ż ą i l o ś ć zab y tk ó w . Be p o d s ta w ie a n a l i z y c e r a m i k i n a c z y n io w e j

(w tym im p o rto w a n ej) o r a z g r z e b i e n i możne p r z y j ą d , i e d o ln a c z e ś ć t e j w a rstw y p o w s ta łe v d r u g i e j p o ło w ie X III w ., e g ó rn a w XIV w.

Wykop X -f usytuow any z o s t a ł p r z y t y l n e j e l e w a c j i k a m ie n ic z k i żarnikowa 5 , S tw ie rd z o n o w n im , że e le w a c ja t a p o sa d o w io n a z o e t a ł a n a a u r z e Ś re d n io w ie c z n y » , zachowanym d o W ysokości i , 40 в n . p . a . Do z a c h o d n ie j s t r o n y te g o n u ru d o s ta w io n y b y ł in n y mur ś r e d n io w ie c z n y , b ie g n ą c y w l i n i i g r a n i c y m iedzy p a r c e la m i Zamkowa 5 1 G, a zachow any d o w y so k o śc i 1 ,3 0 m a .p .m . Oba t e Bury m ogły n a l e ż e ć do ro zp o zn aw an ej b u d o w li zam kow ej. U le n a r u s z o n e w arstw y o s a d n ic z e o u k ł a d z i e h o ry z o n ta ln y m wys­ t ą p i ł y je d y n ie p r z y północnym p r o f i l u , t a w i e r a ł y one d u ż ą i l o ś ć sp ra s o w a n e j m ierzw y 1 typow y in w e n ta rz ,z d r u g i e j połow y X I I I i z XIV w.

P o z o s t a łe t r z y n i e w i e l k i e wykopy z lo k a liz o w a n o w zdłuż u l i c y żarnikowej, w r e j o n i e d o ty c h ­ c z a s n i e rozpoznaw anym . Wykop X I l -Ь ttm la jo c o w io c o p r z y e ty k u f a s a d k a m ie n ic z e k Zankova g i 6- a , po s t r o n i e w e w n ę trz n e j. S tw ie rd z o n o w n im , ż e znany j u ż z w c z e ś n ie js z y c h wykopów Ś re d n io w ie c z n y n u r , w y z n a c z a ją c y g r a n i c e m iedzy ty m i k a m ie n ic z k a m i, d o c h o d z ił a ż d o u l . Eamkowaj. ł t l e u d a ło s i e Jednak u s t a l i ć , c z y mur t e n k o ń c z y ł s i ą p r z y f a s a d a c h , c z y t e ż może b i e g ł d a l e j n a w schód pod u l . Zamkową. Aby t ą k w e s tią w y ja ś n ić wykonano po z e w n ą tr z o e j s t r o n i e s ty k u f a s a d wykop X II-C . Himo, ż s d o t a r t o w nim do g łę b o k o ś c i 1 ,1 5 в n . p . m . , p ro b le m u t e g o n i e r o z s t r z y g n i ę t o , p o n iew aż p iw n ic z n e p a r t i e f a z a d przebudow ane z o s t a ł y w O k r e s ie now ożytnym , 14 w ykopie X l l - d , zało żo n y m po z e w n ę tr z n e j s t r o n i e p ó łn o c n o -w e c h o d n ie j n a r o ż n ik a k a m ie n ic z k i Zamkowa 4 n a t r a f i o n o tu ż pod c h o d ­ n ik ie m w y łą c z n ie n* Kairy n o w o ż y tn e . K ie p o z w o liły o n e n a d o t a r c i e g ł ą b i e j 1 p o t w i e r d z e n i e p r z y ­ p u s z c z e n ia , że b oczny p ó łn o c n y mur t e j k a m ie n ic z k i p r z e c h o d z i ł pod u l . Garnkową n a j e j d r u g ą z t r o - n e . P rz e w id u je z i ą k o n ty n u o w a n ie b a d a d . I ' ; ELBLĄG PP P ra co w n i* K o n s e rw a c ji Zabytków S t a r e M ia sto P ra c o w n ia a r c h e o l o g i i M ia st o d d z i a ł w G dańsku B a d a n ia p r o w a d z i l i mrgr G raży n a K a w ro ls k a , mgr A n d rz e j G o łę b ie w s k i, stgr J a r o s ł a w f itr o b i n pod k ie ro w n ic tw e m mgr. T a d e u sz a B a w ro ls k ie g o ( a u t o r s p r a w o z d a n ia ) . P i n a o - ' so w a ł WKG w E lb lą g u , P i ą t y se so n b a d a ń .- M ia s to ś r e d n i o ­ w ie c z n a i no w o ży tn e 1XII1-XX w. t .

B a d a n ia kontynuow ano w p o łu d n io w o -w sc h o d n ie j c z ę ś c i k w a r ta łu · K ow alska - S t a r y Rynek - Murna - S tu d z ie n n a · w p ó łn o c n e j c z ę ś c i k w a r t a ł u i L in k i - S ta r y Rynek - S t u d z i e n n a - H u m a o r a z w p o łu d n io w e j p a r t i i k w a r ta łu ) W i g i l i j n a - Wodna Mostowa - ś c i e ż k a k o ś c i ą I n a . Ogółem b a d a n ia ­ mi a r c h e o l o g i e m o - a r e h i t e k t o n i c z n y m i o b j ę t o O b sz a r o p o w ie r z c h n i GOG-mf ( ś r e d n i o n a g łę b o k o ś ć 4 m) p o n a d to p rz y g o to w an o d o d a ls z y c h , b a d a ń t e r e n o p o w ie r z c h n i BI ta .

P ra w ie we w s z y s tk ic h b ad a n y c h p u n k ta c h m la e ta n a t r a f i o n o ne r e l i k t y zabudowy d r e w n ia n e j, b ą d f t o w p o s t d c i domów, b ą d f u l i c lu b u l i c z e k w e w n ę trz n y c h , n a j b a r d z i e j b o g a to pod tym w z g lą ­ dem p r z e d s ta w ia z i e d o ty c h c z a s r e j o n u l i c y K o w a ls k ie j, g d z ie n a t y ł a c h d z i a ł e k o d k r y to 5 p o z i o ­ mów zabudowy d r e w n ia n e j d a to w a n e j ro b o c z o n a p ołow ę X I I I w ie k u . Obok zabudowy m ie s z k a ln e j (kon­ s t r u k c j e ram ow o-słupow e) w y stę p o w a ła zabudow a g o s p o d a rc z a o n i e j s t a r a n n e j t e c h n i c e w y k o n a n ia . I s to tn y m elem entem b y ł o ■l o k a l i t o w a n i e d r u g i e j U lic y d r e w n ia n e j w r e j o n i e u l . L in k i u sy tu o w a n e j p o p r z e c z n ie do o b e c n e j s i a t k i u l i c . D z ię k i tem a o d k r y c iu t e z a o odmiennym ro z p la n o w a n iu E lb lą g a w X III w ieku s t a j e a l e b a r d z i e j w ia ry g o d n a . Jednym z n a J o a n n ie js z y c h o s i ą g n l ą ć s e z o n u b y ło wy­ r ó ż n i e n i * k a m ie n n o -c e g la n e g o budynku o w ym iarach 5 ,3 5 z 5 , GO n (w Ś w i e t l e ) ', p i e r w o t n i e s t o j ą c e g o wolno w Ś rodkow ej p a r t i i d z i a ł k i p rz y u l . K o w a ls k ie j 1 3. D o p ie ro w p o ło w ie XIV w ieku z o s t a ł on w łą c z o n y , ja k o o f ic y n a d o m urow anej k a m ie n ic y f r o n t o w e j . T

Budynek te n b ą d ź i e można d a to w a ć n a o k r e s p r z e d 12BS т . , w k tó ry m t o r e k u m ia ł m ie js c e p o ż a r tr a w ią c y c a ł ą zabudową S ta r e g o M ia s ta , J e ż e l i z o s t a n i a p o tw ie rd z o n a ro b o c z a a n a l i z a s t r a t y ­ g r a f i i 1 m a te r ia łó w a r c h e o lo g ic z n y c h .

Po p o la r z e ^ m ia ło m ie js c e ponowne r o z m i a r · e n i * m i a s t a m .i n . zm iana s i a t k i u l i c o r a z d z i a ­ łe k w o b r ą b ie k w a rta łó w zabudow y. D oskonałym św iadectw em t e j a k c j i j e s t r e l i k t p ł o t u d rew n ia n e g o r o z g r a n ic z a ją c e g o dw ie d z i a ł k i , k t ó r y zach o w ał e i ą n a o d c in k u d ł u g o ś c i 4 , TO m n a t y ł a c h zabudowy p r z y u l i c y K o w a ls k ie j. o t r w a ł o ś c i p o d z ia łó w w ła s n o ś c io w y c h , p r z y n a jm n ie j w badanym p u n k c ie Św iad­ c z y zbudow anie w XVII w. arkadow ego muru g r a n ic z n e g o , u sy tu o w a n eg o I d e a l n i * n a o s i p ł o t u .

t e a

-P ie rw sz e s t u l e c i e E lb lą g a I n t e r e e u J a c o o ś w i e t l a j ą n i e k t ó r e k a t e g o r i e n a t e r U łó w a rc h e o l o ­ g ic z n y c h . Obok w y ra ź n e j g ru p y Biwaków b a r d z o c z y t e l n i e w idoczny J e s t z e s p ó l c e r a n i k i o n o r t o l o g i i

1 t e c h n i c e w c z e s n o ś r e d n io w ie c z n e j, b a d t o to m a c h Ś re d n io w ie c z n y c h , le c z wykonanych w tr a d y c y jn e ! t e c h n i c e 1p o n ad 37 t ) . W re sz c ie t r z e c i a g ru p ę (ponad 9 1) s ta n o w ią im p o rty c e ra m ic z n e r e p r e z e n to ­ wane p r z e z n a c z y n ia kamionkowe o r a z p o le w a n e ; t e o s t a t n i e p o ch o d zą p ra w ie ze w s z y s tk ic h znanych

1 czy n n y c h w tym o k r e s i e w a r s s ts tó w w p ó łn o c n o - z a c h o d n ie j E u ro p ie . Na uwagę z a s ł u g u j e t e ł fragm en­ t y z a p in k i p r u s k i e j , o s t r ó g , wyrobów m e ta lo w y c h , s k ó rz a n y c h , s z k la n y c h 1 d re w n ia n y c h .

Budowa k a m ie n ic murowanych r a d y k a l n i e z m ie n ia o b ra z a r c h i t e k t o n i c z n y m i a s t a . J e d n a k ie , ja k t o w y k aza ły b a d a n ia w r e j o n i e u l i c y L in k i, n ie k ie d y to w a r z y s z y ły im d re w n ia n e o f ic y n y o kon­ s t r u k c j i s z k i e l e t o w e j , w j e d n a j z n i c h o d k r y to p iw n ic z k ę o g łę b o k o ś c i 1 ,3 0 m, w k t ó r e j z n a l e z i o ­ no d re w n ia n a d r a b in g o r a z k o l e k c j e 170 to c z o n y c h t a l e r z y d re w n ia n y c h .

P odozaz badali n a t y ł a c h d z i a ł e k lu b w t y ln y c h t r a k t a c h zabudowy m urowanej z lo k a liz o w a n o 6

l a t r y n i 1 S tu d n ie . M lą k sz o ść z n io b fu n k c jo n o w a ła w o k r e s i e od 2 połowy XV z . do p o c z ą tk u XIX w. Wydobyty z n i c h m a t e r i a ł a r c h e o lo g ic z n y r e p r e z e n t u j e z ró in ic o w a n y a z o rty m e n t wyrobów g lin ia n y c h

1 s z k la n y c h o b a r d z o wysokim p o z io m ie te c h n ic z n y m i a r ty s ty c z n y m .

S z c z e g ó ln ie cen n a j e s t k o l e k c j a n aczy ii s z k la n y c h tz w . Rómerów, f le tó w l t d , o r s z k o le k c ja f a ja n s ó w h o l e n d e r s k i c h , k a m io n k i n a d r e ń a k l e j , naczyii z p o lew a 1 p o r c e la n y . O prócz badali -a rc h e o lo g ic z n y c h p rzep ro w ad zo n o a n a l i z ę o d s ł o n i ę t y c h r e l i k tó w a r c h i t e k t u r y , u z y s k u ją c O braz ro z w o ju k a m ie n ic y i j e j p rz e m ia n p r z e s tr z e n n o - f u n k c jo n a ln y e h . B a d a n ia b e d a k o n ty n u o w an e. FROHBOHX p a t r z . Ż u raw ia Góra n e o l i t S ta n o w la k o 1

GAÛ2QWICE - K w iato n ió w , gm. G łu b czy ce p a t r z

S ta n o w is k o P |o k r e s h a l a z t a c k i

GALINOWO, gm, K i s i e l i c e U n iw e r s y te t W arszaw ski

w o j. e l b l ą s k i e . I n s t y t u t A r c h e o lo g ii

S ta n o w isk o 1

B a d a n ia p r o w a d z ił d r J a n M ic h a ls k i. F in a n so w a ł WKl w E lb lą g u . P ie rw sz y se z o n b a d a li. S ia d y o sa d n ic tw a w czes­ n o ś re d n io w ie c z n e g o 171, śre d n io w ie c z n e g o 1 n o w o ty tn eg o .

O biektem badanym j e s t n ie w ie lk a wysepka l e i а с а w p o b l i l u w sch o d n ieg o b rz e g u J e z i o r a Ło­ dyg owak l e g o . Ma o n a k s z t a ł t d łu g ie g o n a s y p u -w y p ię trz o n e g o k i l k a m etrów ponad o becny poziom j e ­ z i o r a , o w y m iarach i d ł u g o ś c i o k o ło 30 m, s z e r o k o ś c i m aksym alnej o k o ło 6 m, m in im a ln e j 5-4 m. Od s t r o n y ła d u j e s t n ie c o z n i s z c z o n a , p raw d o p o d o b n ie b ra n o s t ą d z ie m ie na s y p a n ie wałów w z d łu i

o b e c n e g o k o r y t a G a rd e j i . — ’

N ie w ie lk i wykop eondaiow y 12 ж 4 m> z a ł o t o n o w n a j s z e r s z e j c z ę ś c i w yspy, od s t r o n y j e ­ z i o r a . O d k ry to tam n i k ł e Ś la d y k ilk u c e n ty m e tr o w e j w arstw y k u l t u r o w e j . Je d n a n ie w ie lk a jamke o r a z z n a j d u j ą c e a l g w n i c h n i e l i c z n e fra g m e n ty c e r a m ik i r o c z n ie l e p i o n e j o r a z to c z o n e j na k o l e . Te o s t a t n i e m aja m e tr y k . Ś re d n io w ie c z n a i n o w o ly tn a , n a to m ia s t fra g m e n ty n aczy ń r e c z n l e le p io n y c h s a m ało c h a r a k t e r y s t y c z n e . Byó m ole n a l e t y j e w iazaó ze z ta r s z y m l fa z a m i|w c z e sn e g o Ś re d n io w ie c z a .

P rz e w id u je s i e k o n ty n u a c je b a d a ń .

ОПЕК Muzeum A rc h e o lo g ic z n e

w o j. g d a ń a k le w Gdańzku

P I , G ru n w ald zk i 16 S ta n o w la k o 2

B a d a n ia p r o w a d z ił mgr H enryk F a n e r. P tn a n so w a ł Urząd M ia sta i C hiny w G n ie w ie . S z ó sty se z o n b a d a ń . M iasto

(XIV - XV w .) .

Celem b ad ań b y ło ro z p o z n a n ie i zadokum entow anie przypadkow o o d k ry ty c h k o n s t r u k c j i drew ­ n ia n y c h . O d k ry c ia d o k o n an o w t r a k c i e p r a c rem ontow o budow lanych prow adzonych n a z a p le c z u z a b y t­ kow ej k a m ie n ic z k i p r z e z p racow ników PP PKl G d ań sk . O d k ry to 1 zin w e n ta ry z o w a n o r e l i k t y p ó ź n o ś re d ­ n io w ie c z n e j u l i c y o d r e w n ia n e j n a w ie r z c h n i.

Wykop n r X I I Î o w ym iarach 4 ,6 5 z 7 ,0 m obejm ow ał 16 zachow anych w c a ł o ś c i lu b fragm en­ t a r y c z n i e d r a n i c u ło to n y c h n a l e g a r a c h . L ąg ary z o rie n to w a n e b y ły n a o s i M-S, z a ś d r a n ic e n a o s i łt-E , z n ie z n a c z n y m o d c h y le n ie m w k ie r u n k u południow ym . D łu g o ść o d k ry te g o o d c in k a d r o g i w y n o si­ ł a 6 ,4 z , z a ś s z e r o k o ś ć 2 ,1 do 2 ,4 m, p r z y czym n i g j e z t t o s z e r o k o ś ć c a łk o w ita u l i c y , ja k o i e c z e ś ć k o n s t r u k c j i g i n ę ł a w p r o f i l u zach o d n im wykopu ( t j . pod n a w ie r z c h n ia u l . B rz o z o w sk ie g o ), zapew ne w ynosi one o k o ło 3 ,5 - 1 s . Od s t r o n y p o łu d n io w e j k o n s t r u k c j a l o a t a ł a mocno z n is z c z o n a «kopam i o c h a r a k t e r z e now otytnym , n a t o m i a s t od p ó łn o c n e j zach o w ała s i e v doskonałym s t a n i e i m olna p r z y p u s z c z a ć , i l b i e g n i e d a l e j w k ie r u n k u murów o b ro n n y ch - w g ó re u l i c y B rz o z o w sk ie g o .