Artur Litwiniuk, Wojciech J.
Cynarski
Test "Spirit Versus Endurance" w
ocenie predyspozycji wysiłkowych
osób trenujących karate
Idō - Ruch dla Kultury : rocznik naukowy : [filozofia, nauka, tradycje wschodu,
kultura, zdrowie, edukacja] 5, 53-57
Ar t u r Li t w i n i u k1, Wo j c i e c h J . Cy n a r s k i2 lA W F W arszaw a, Z W W F B iała P o d lask a, 2U n iw ersy tet R zeszow ski
Test „Sprint Versus Endurance” w ocenie predyspozycji w ysiłkow ych osób
trenujących karate1
Słow a kluczow e: kontrola, test sprint versus endurance, karate
W prow adzenie
Spraw ność fizyczna człow ieka, będąc w skaźnikiem jeg o rozw oju i zdrow ia, je s t tem atem podejm ow anym chętnie przez w ielu autorów . Poziom jej m ożna podnosić upraw iając różne form y rekreacyjne i sportow e. W śród ogrom nej liczby tych form s ą także sztuki w alki upraw iane na całym św iecie, które sw ym i początkam i sięg ają początków ludzkości. Przesłanki historyczne pokazują, iż nasi przodkow ie byli zm uszani rozw ijać sw ą zręczność i siłę, aby zdobyć pożyw ienie lub obronić się przed n apaścią bez użycia broni [Tokarski 1989; C ynarski 2000; C ynarski, L itw iniuk, W archoł, B uchhold 2002].
Dzisiaj sztuki walki straciły znaczenie m ilitarne, jed n ak tajem niczość, m ożliw ości utylitarne, niezaprzeczalne efekty korekcyjne i w spom agające naturalny rozw ój organizm u spraw iły, że są je d n ą z bardziej popularnych form aktyw ności ruchow ej. Z naczna jed n a k liczba form walki przetrw ała do dzisiaj jak o sztuki w alki, zaś niektóre przekształciły się w sporty, w alki rów nież te 0 statusie olim pijskim ja k ju d o czy zapasy [K alina 1997; 2000; 2001; L itw iniuk, C ynarski 2003].
Szczególnie tam , gdzie dzisiaj obserw ujem y ryw alizację sportow ą, kontrola procesu treningu 1 stanu organizm u zaw odnika stanow i niezbędny elem ent pracy trenera. W trakcie trw ania szkolenia zakres działań kontrolnych je s t bardzo szeroki, począw szy od takich czynników ja k stan zdrow ia, warunki som atyczne i m orfofunkcjonalne, poziom spraw ności fizycznej, uzdolnień ruchow ych, czy dyspozycji psychicznych, a skończyw szy na osiąganych w ynikach sportow ych [U latow ski 1992],
Bez w zględu na w iek, płeć, poziom zaaw ansow ania sportow ego i m iejsce w strukturze czasow ej, kontrola nie m oże stanow ić działań intuicyjnych, lecz procedury oparte na m ierzalnych faktach, identyfikujących stany rzeczyw iste i ich praw dopodobne przyczyny. Przy użyciu w ym iernych kryteriów m ożem y poszukiw ać osobników , którzy b ęd ą mieli szansę osiągnąć jak najw yższe w yniki w danej dyscyplinie [Sozański 1999].
Karate je s t tą fo rm ą aktyw ności psychofizycznej, k tó rą cechuje w szechstronne przygotow anie spraw nościow e, w tym szczególnie gibkość, szybkość w pow iązaniu z siłą, w ytrzym ałość szybkościow a i ogólna oraz w ysoki poziom koordynacyjnych zdolności m otorycznych. Poza o cen ą techniki (kata) w karate, w alka sportow a stanow i najlepszy spraw dzian poziom u m ożliw ości i um iejętności zaw odnika oraz je s t sy n te zą je g o przygotow ania.
W czesne rozpoznanie indyw idualnych predyspozycji w oparciu o w skaźniki m odelow e m istrzostw a sportow ego w danej dyscyplinie sportu pozw ala na racjonalizację procesu docho dzenia do m istrzostw a sportow ego. Cały czas trw a ją rozw ażania, czy w łaściw y, system atyczny trening uw zględniający okresy krytyczne w przebiegu ontogenezy m oże oddziaływ ać na strukturę w łókien w m ięśniach szkieletow ych [Sozański, Starzyński, W itczak 1999].
Jak przedstaw iają K ozłow ski i N azar [1995] skład w łókien w różnych m ięśniach człow ieka je s t praw dopodobnie je d n ą z przyczyn różnic w zdolności do w ysiłków fizycznych typu w ytrzym ałościow ego przy przew adze w łókien w olnokurczliw ych (slow tw ich) lub szybkościow o - siłow ego, przy przew adze w łókien szybkokurczliw ych (fast twich). Całkiem podobne opinie p rezentują G ollnick i wsp. [1972] co do składu w łókien w m ięśniach sportow ców trenujących odm ienne dyscypliny sportu. Jednak badania nad strukturą m ięśni szkieletow ych bliźniaków m onozygotycznych w ykazały, iż aż 99.5% dziedziczone są w łókna w olnokurczliw e, św iadczy to o tym , iż skład jed n o stek m otorycznych je s t ustalony genetycznie i genetycznie uw arunkow ane są predyspozycje do pracy o określonym charakterze [Klissouras 1981].
Poznanie składu w łókien m ięśniow ych m oże być c en n ą w sk az ó w k ą zarów no podczas selekcji w stępnej ja k i na n ajw yższym poziom ie zaaw an so w an ia sportow ego. W zględy e ty cz ne, zdrow otne o raz asp e k t finansow y u n iem o żliw iają stoso w an ie biopsji m ięśni, dlatego niezw ykle p rz y d atn ą staje się „S p rin t V ersus E nd u ran ce” , niein w azy jn a m eto d a do oceny procentow ego udziału szy b k o k u rczliw y ch w łókien m ięśniow ych, p o zw alająca ok reślić w ro dzone p redyspozycje do w y k o n an ia w y siłk ó w o charakterze sp rinterskim lub w y trz y m ało ścio w ym [Szyszka, Sobańska 1996].
W yniki badań M atuszkiew icza [1995], Szyszki i Sobańskiej [1995] i Stuły (1998), w ykazują brak w yraźnego zróżnicow ania składu w łókien w m ięśniach szkieletow ych u przedstaw icieli obojga płci w w ieku 12-15 lat. Z bliżone w yniki uzyskali rów nież B ujak i B uchta [2001] na grupie osób trenujących taekw on-do, legitym ujących się zróżnicow anym stażem treningow ym . N atom iast nieco bardziej rozbieżne Sterkow icz [1997], który w ykazał, iż w badanej p rzez niego grupie osób upraw iających karate pow ierzchnia w łókien szybkokurczliw ych była w iększa niż w olnokurczliw ych, co przypuszczalnie było efektem długoletniego specjalistycznego treningu.
Celem naszych badań była próba określenia przydatności testu „Sprint V ersus E ndurance” do oceny w rodzonych predyspozycji szybkościow ych lub w ytrzym ałościow ych u osób trenujących karate. Szczegółow o ujm ując starano dow iedzieć się, jak im i predyspozycjam i - w ytrzym a łościow ym i czy szybkościow ym i cech u ją się osoby trenujące i czy staż treningow y m oże m ieć na to jak iś w pływ .
M a te ria ł i m eto d a b a d a ń
Badaniam i objęto 25 osób trenujących karate w w ieku 14-22 lat. Staż treningow y badanych zaw ierał się granicach od 2 - 9 lat, zaś poziom w yszkolenia technicznego 9 - 2 kyu. Jako m etodę badań zastosow ano test „Sprint V ersus E ndurance" w skład, którego w ch o d zą dw ie próby biegow e: sprinterska (bieg n a dystansie 60 m), oraz w ytrzym ałościow a (test C oopera, tj. bieg ciągły przez 12 m inut) oddzielone od siebie ty g o d n io w ą przerw ą. Próby przeprow adzono na stadionie sportow ym , poprzedzone krótką, 15-m inutow ą rozgrzew ką.
N a podstaw ie uzyskanych w yników oblicza się średnie prędkości w obydw u biegach, a ich jednokrotne i dw ukrotne odchylenia standardow e, stanow ią podstaw ę do skonstruow ania tabeli „Sprint V ersus E ndurance” . W tabeli tej w yniki znajdujące się w polach a A , aB , bA , bB charakteryzują osobników o predyspozycjach szybkościow ych, natom iast w polach eE , eF , fE, fF o predyspozycjach w ytrzym ałościow ych.
W y n ik i b a d a ń i w n io sk i
W celu oceny w rodzonych predyspozycji szybkościow ych i w ytrzym ałościow ych badaniom poddano 25 osób trenujących karate. U zyskane w yniki przedstaw ia tabela 1.
T abela 1. Rozkład w yników w teście „Sprint V ersus E ndurance” osób trenujących karate / Table 1. T he results o f “ Spirit V ersus E ndurance” test on persons training karate
p o n iż e j p o w y ż e j 2 ,3 8 2 ,3 8 - 2 ,8 6 2 ,8 6 - 3 ,3 4 3 ,3 4 - 3 ,8 2 3 ,8 2 - 4 ,3 0 4 ,3 0 0 0 0 0 0 p o w y ż e j 7 ,3 8 0 0 1 2 3 0 7 ,3 8 - 7 ,0 5 0 0 0 2 1 0 7 ,0 5 - 6 ,7 1 0 6 4 2 0 0 6 ,7 1 - 6 ,3 8 0 0 2 2 0 0 6 ,3 8 - 6 ,0 4 0 0 0 0 0 0 p o n iż e j 6 ,0 4 0 6 7 8 4 0 2 5
S zczegółow a analiza w yniki prób biegow ych pokazuje, iż żadna z osób poddanych badaniom nie przejaw iała predyspozycji do w ysiłków szybkościow ych (pola w tabeli aA , aB, bA, bB) ani do w ytrzym ałościow ych (pola eE, eF, fE, fF).
Jak m ożem y zaobserw ow ać, w yniki w obu próbach biegow ych s ą dość zróżnicow ane, o czym św iadczą param etry statystyki podstaw ow ej (tabela 2).
T abela 2. W skaźniki statystyczne testu „Sprint V ersus E ndurance” osób trenujących karate / T able 2. T he statistical indicators “ Sprint V ersus E ndurance” test on persons training karate
P aram etry statystyki podstawowej Bieg na dystansie 60 m (s) V 60 m (m/s) Test Coopera (m) V Cooper (m/s) X 8,96 2406 6,71 3,34 SD 0,44 345,92 0,34 0,49 Min. 8,20 1800 6,08 2,5 Max. 9,87 3000 7,32 4,17 V 4,9 14,3 5 14,6
W próbie biegu sprinterskiego na 60m rozpiętość w yników w ahała się od 8,20 s do 9,62 s., natom iast w teście C oopera od 1800m do 3000m . W yniki z przeprow adzonych badań s ą zbieżne w ynikam i innych badaczy [Szyszka, S obańska 1996, Stuła 1998 B ujak, B uchta 2000], zaś nieznacznie ró żn ią się od badań S terkow icza [1997], który rów nież przeprow adzał badania na zaw odnikach karate, lecz o znacznie dłuższym stażu treningow ym .
T abela 3. Staż zaw odniczy a wartości param etrów statystycznych badanych osób / T able 3. An experience and indicators value on exam ined persons
Staż treningowy Elementy statystyki ■ 60 m (s) Cooper (m) V 60 m (m/s) V Cooper (m/s) % krótki X 9,19 2416,67 6,54 3,36 36 SD 0,44 280,87 0,32 0,39 średni X 8,82* 2436,36* 6,82 3,38 48 SD 0,44 429,11 0,34 0,60 długi X 8,85 2320 6,78 3,22 16 SD 0,24 203,96 0,18 0,28
* ró żn ice istotne staty sty czn ie n a p oziom ie 0.05
Pogrupow anie badanych w edług kategorii długości stażu treningow ego w ykazało, iż uzyskane w yniki testów biegow ych ujaw niły różnicę istotną statystycznie na poziom ie (p<0.05) tylko u osób o średnim stażu treningow ym , natom iast nie zauw ażono u osób o krótkim i długim .
Poddając analizie prędkości w obu próbach biegowych również m ożna zauważyć zróżnicowanie wyników w obrębie badanej grupy, biorąc pod uwagę podział badanych ze względu na staż (rye. 1).
V 60m (nVs) ■ V Cooper (rrVs)
m /s
p r ę d k o ś ć
Rye. 1. Z estaw ienie w yników prób b iegow ych z uwzględnieniem prędkości poruszania się badanych / The results o f running-trial including speed value
W przypadku osób o krótkim i średnim stażu treningow ym (tabela 3, rye. 1), w próbie sprinterskiej zanotow ano identyczne w artości odchyleń standardow ych, zaś różniące się u osób zakw alifikow anych do grupy o długim stażu treningow ym . Z kolei w próbie w ytrzym ałościow ej w każdej grupie odchylnia standardow e się różniły. Porów nanie uzyskanych w yników w pręd kości biegu sprinterskiego, ja k i biegu w ytrzym ałościow ego nie w ykazało różnic istotnych statystycznie, praw dopodobnie dlatego, że bieg nie je s t specyficznym rodzajem ruchu w ystę pującym w karate.
N iniejsza praca jes t w stępem do badań longitudinalnych n a osobach trenujących sporty i sztuki w alki. N ależy podkreślić, iż niezbyt liczny m ateriał badaw czy oraz brak w yników porów naw czych nie p o zw alają na uogólnienia. N iezw ykle cenne byłoby, co je s t naszym zam iarem badaw czym , przeprow adzenie tego typu badań w e w szystkich sportach i sztukach walki na próbach reprezentatyw nych, uw zględniając takie zm ienne ja k staż treningow y, wiek, płeć, czy poziom zaaw ansow ania technicznego.
U zyskane w yniki niniejszych badań p o zw alają n a sform ułow anie następujących stw ierdzeń końcow ych:
- O soby trenujące karate, w przypadku naszych badań, nie w ykazały w yraźnych predyspozycji szybkościow ych ani w ytrzym ałościow ych, naw et biorąc pod uw agę tak ą zm ien n ą ja k staż treningow y. O znacza to, iż trening karate nie w płynął znacznie na zm ianę struktury w łókien w m ięśniach badanych osób, co je s t rozbieżne z badaniam i Sterkow icza [1997],
- T est „Sprint V ersus E ndurance” je s t bardzo d o b rą m eto d ą do oceny predyspozycji w ysiłkow ych, szczególnie na w stępnym etapie szkolenia i stanow i j e d n ą z w ielu ciekaw szych propozycji z zakresu m etrologii, rów nież d la innych dyscyplin sportu, p ozw alającą na w ybór osób o w yraźnych predyspozycjach szybkościow ych lub w ytrzym ałościow ych, w ynikających z przesłanek m odelow ych danej dyscypliny, czy konkurencji. N iew ątp liw ą je g o z a le tą jes t prostota i łatw ość przeprow adzenia.
B IB L IO G R A F IA
1. Bujak Z., Buchta K. (2 0 0 0 ), Próba oceny predyspozycji wysiłkowych zawodników taekwon-do przy wykorzystaniu testu „Sprint Versus Endurance" [w:] Sozański H. i in. [red.], Efektywność systemów szkolenia w różnych dyscyplinach sportu, AW F, Warszawa., s, 1 14—118
2. Cynarski W, (2000), Sztuki walki budo w kulturze Zachodu, W SP, Rzeszów .
3. Cynarski W. J., Litwiniuk A ., W archoi K., Buchhold M. (2002), Uczestnictwo w dalekowschodnich sportach i sztukach walki w kilku wybranych krajach, „Rocznik N aukow y Z W W F ’ Biaia Podlaska, t. IX, s. 2 7 1 -2 8 7 .
4. G o lln ick P.D. i w sp. (1972), E n zym e a ctyvity a n d fi b e r co m p o sitio n in sk e le ta l m u sc le o f u n tra in e d a n d tra in e d m an, “Jo u rn al o f A pp lied P h y sio lo g y ” , n r 33:
5. K alin a R.M . (1997), S p o rty w a lk i i tren in g sa m o o b ro n y w e d u k a cji o b ro n n ej m ło d zieży, P T N K F S ek cja K F w W ojsku, W arszaw a, t. II.
6. K alin a R.M . (2 0 0 0 ), T eo ria sp o rtó w w a lki, B ib lio tek a tren era, C O S, W arszaw a.
7. K alin a R.M . (2 0 0 1 ), U tylitarny w ym ia r w sp ó łza w o d n ictw a w sp o rta ch w a lki, „T ren in g ”, nr 3.
8. K lissouras V. (1981), W pływ czynników dziedzicznych na p o zio m osiągnięć w sporcie, „S port W y czynow y”, n r 8 -9 : 9. K ozłow ski S., N az ar K. (1995), W prow adzenie d o fiz jo lo g ii klinicznej, PZW L , W arszaw a.
10. L itw iniuk A ., C ynarski W. J. (2003), W ychow aw cze i utylitarne w artości upraw iania sportów i sztu k w alki [w:] Cynarski, J.W ., O bodyński K, [red.], Humanistyczna teoria sztuk i sportów walki, U niw ersytet Rzeszow ski, s. 123-128. 11. M a tu szk iew icz A. (1995), M ię d zy n a ro d o w y test „ sp rin t versu s e n d u ra n c e ” i p r ó b a je g o za sto so w a n ia do oceny p r ed y sp o zy cji w ysiłko w ych d ziec i [w:] A k tu a ln e p ro b le m y sp o rtu d ziec i i m łodzieży, In sty tu t S p o rtu , W arszaw a. 12. Sozański H. (1999), P o d sta w y te o rii tren in g u , C O S, W arszaw a.
13. S ozański H., W itczak T., S tarzyński T. (1999), P o d sta w y tren in g u szy b ko ści, C O S, W arszaw a.
14. Sterkow icz S. (1997), W poszu kiw a n iu w skaźników spraw ności m otorycznej karateków , „A ntropom otoryka” , nr 16. 15. S tuła A. (1998), O cen a p r ed ysp o zyc ji szyb ko ścio w ych i w ytrzym a ło ścio w ych u m ło d ych p iłk a r zy n o żn ych za
p o m o c ą testu „S p r in t Versus E n d u r a n c e ” [w:] A ktyw n o ść ru ch o w a lu d zi w ró żn ym w ieku , U n iw ersy tet S zczeciński P T N K F , Szczecin.
16. S zy szk a K ., S o b ań sk a B. (1996), P rzyd a tn o ść testu „S p r in t Versus E n d u ra n c e ” w e w stę p n e j se le k c ji sp o rto w ej [w:] P ro zd ro w o tn e w ych o w a n ie fizy c z n e i sp o rt d ziec i i m łodzieży, U K F iT , W arszaw a.
17. T o k arsk i S. (1989), S ztu k i walki. R u ch o w e fo r m y e k sp resji filo z o fii W schodu, S zczecin. 18. U lato w sk i T. (1992), T eoria sportu. Trening, W arszaw a.
T he "Sprint V ersus E ndurance" test in estim ating effort predispositions o f people training karate
K ey words: control, sp rint versus endurance test, karate
The appearance o f m artial arts in Europe has create a need for som e transform ation. K arate belongs to the group o f form s physical activity w hich has not long tradition and com es from the distant circle o f A siatic culture called also Far East. Japanese karate and ju jitsu have found it necessary to change. The m artial arts are departing from the original m odel in order to face a new reality. M artial arts have entered the w orld o f sports. The search for the optim al preparation o f com petitors for effective sport rivalry in karate has paid attention to evaluation o f effort preparation.
The purpose o f this research w as to evaluate the effort preparation o f a person training karate w ho is characterised by a different level o f technical advance. O btained results show that there are not significant differences in specific speed or endurance preparation. K arate belongs to a group o f endurance-speed effort sports.
