Zbigniew Kobyliński,Dariusz
Krasnodębski
Haćki, gm. Bielsk Podlaski, woj.
białostockie, St. 1C, AZP 43-87/5
Informator Archeologiczny : badania 24, 76-77
76 Wczesne średniowiecze
go biegnącego zachodnim skrajem stanow iska n atknięto się n a obiekty archeologiczne, w związku z czym przeprow adzono w stępne b ad a n ia ratunkow e. Z adokum entow ano 80 ni profilu przy czym uchw ycono fragm enty 6 obiektów. Wydobyto duże ilości ceram iki, w tym jedno cale naczynie oraz kości zwierzęce.
Na podstaw ie w stępnej analizy m ateriałów ceram icznych m ożna ten zespól osadniczy datow ać n a X-XI w. Chronologia i ch a rak te r osadnictw a pradziejowego, którego ślady zostały bardzo zniszczone przez osadnictwo wczesnośredniowieczne są n a obecnym etapie b adań niejasne.
Badania na obu stanow iskach będą kontynuowane.
H a ć k i, gm . B ielsk P o d la sk i Polska A kadem ia N auk In sty tu t Hi-woj. b ia ło s to c k ie storii i K ultury M aterialnej Zakład
I s t. 1C AZP 4 3 - 8 7 /5 ________________ Epoki Metali w W arszawie_______ B adania prowadzili d r Zbigniew Kobyliński I m gr D ariusz K rasnodębski (autor sprawozdania). Finansowa! WKZ w Białym stoku i IHKM PAN. Drugi sezon b ad a ń piąty dla całego stanow iska. O sadnictw o w czesno średniowieczne i z okresu lateńskiego.
Postaw iono sobie za cel w stępne rozpoznanie osady oznaczonej num erem IC (wg. oznaczeń AZP nr. 5), zlokalizowanej n a południowy-wschód od grodziska w H aćkach, oddzielonej od niego podm okłą łąką, na północnym, stoku I kulum inacjl cypla wysoczyzny. Założono ogółem 7 wykopów o powierzchni łącznej ok. 90 m
B adania ratownicze w 1989 r. doprowadziły do odkiycia centralnej (?) partii stanow iska dość dobrze zachow anej w arstw y kulturowej o miąższości ok. 0.5 m. pozbawionej jednakże wyraźnych śladów obiektów osadniczych (o Ile nie liczyć kilku dołów poslupow ych, których in te rp re tac ja je s t dość trudna). Celem badań było więc ustalenie relacji pomiędzy w arstw am i kulturow ym i osady, a w arstw am i naturalnym i utworzonymi w znajdującym się u podnóża grodziska bagienku oraz ratownicze b ad an ia obiektów niszczonych orką.
W zw iązku z sygnałam i od miejscowych rolników o znajdywaniu n a polu przepalonych kam ieni oraz fragmentów ceram iki, zdecydowano się na otwarcie wykopu o pow. ok. 2 5 m 3, we w skazanym przez Jednego z gospodarzy miejscu, ok. 100m n a poi u dniowy-wschód od wykopu z 1989 r. W wykopie tym natrafiono n a pozostałości 4 obiektów. Dwa z nich były paleniskam i 0 w ym iarach ok. Im x Im l głębokości ok, 20 cm. Jeden byt Jam ą zasobową o średnicy ok. Im 1 głębokości lm . n a dnie której znaleziono liczne fragm enty ceram iki, je d e n zaś resztkam i obiektu m ieszkalnego o w ym iarach ok. 5m x 2m i głębokości ok. 0.5m . P aleniska pochodzą najpraw dopodobniej z wczesnego średniowiecza, podobnie w ydatowany może zostać obiekt m ieszkalny (wczesne fazy). Chronologia jam y zasobowej może zostać określona w stępnie n a późny okres lateński.
Na w schód od tego wykopu w odległości ok. 100-150m od niego, zaobserw ow ano n a powierzchni pozostałości Jeszcze 4 niszczonych obiektów. Przebadanie ich wykazało, że zostały one zniszczone całkowicie przez orkę tak, że w trakcie w ykopalisk możliwe było zarejestrow anie jedynie ich spągu w postaci przepalonej ziemi. Nie znaleziono w nich żadnego m ateriału zabytkowego, b rak więc Jakiejkolwiek możliwości ich datow ania. Być może zbliżone je s t do wczesnośredniowiecznych p alenisk opisanych wyżej (]ak się wydaje miały pierwotnie podobny kształt). Dzięki nim uzyskaliśm y je d n a k bardzo w ażną inform ację o zsięgu osady w Jednej z faz jej użytkow ania.
W kolejnym wykopie (o rozm iarach 2m x 40m. z czego przebadano ok. 40 m 2) założonym n a południow ym sto k u dolinki i ja k się wydaje wchodzącym n a północną kraw ędź osady przylega ją c ą do w spółczesnego cieku wodnego, zaobserwowano bardzo ciekawe układy stratygraficzne. W północnej jego części, sięgającej do d n a dolinki w ystępują warstwy, których m iąższość osiąga m iejscam i grubość 1.5-2.0m. przy czym naw arstw ienia najniższe z okresu lateńskiego (?) znalezione zostały in situ. W kieru n k u południowym, w części wyżej położonej, w arstw y te zanikają i po przerwie ok. lOm. gdy pod hum usem w ystępuje bezpośrednio piaszczysty calec, rozpoczyna się stosunkow o płytki (ok. 1.3-1,5m) układ z w arstwam i wczesnośredniowiecznymi oraz lateńskim i (?).
Bardzo niskie zaleganie w arstw w północnej części wykopu zm usza do szu k an ia odpowiedzi n a pytanie o sto su n k i wodne w dolince otaczającej grodzisko, podczas kolejnych faz użytkow a nia kom pleksu osadniczego w Haćkach.
O statni z wykopów, rów o w ym iarach 13m x lm , założony został u podnóża grodziska, od stro n y zachodniej n a odcinku, gdzie dystans pomiędzy nim a kraw ędzią wysoczyzny je s t najm niejszy. Celem jego wytyczenia było spraw dzenie czy. i w jakim stopniu niewielkie podnie sienie terenu u podnóża grodziska powstało w sposób n atu ra ln y w w yniku spływów ze stoku kem u, a w jakim w rezultacie odkładania się w arstw osadniczych. Obie te możliwości zostały zasugerow ane przez wyniki w ierceń przeprowadzonych przez doc. E. S tupnicką. J a k wykazały b ad a n ia archeologiczne, w odległości ok. 5-8m od początku stoku grodziska uchw ytnych Jest kilkanaście wartewek, których układ wskazuje, że powstały Jako spływy ze stoków. Pod nimi je d n a k , n a głębokości ok, 1.5-2.Om od obecnego poziomu g ru n tu w ystępuje bardzo dobrze
Informator Archeologiczny 1990 77 zachow ana, z du żą ilością ceram iki 1 kości w arstw a z m ateriałem z okresu lateńskiego (?). Miąższość tej w arstwy wynosi od 30cm do ok. 60cm. Podobnie datow any może być obiekt odsłonięty w profilu północnym rowu sondażowego. Stanowiło go kilkadziesiąt kam ieni pol nych tworzących kilka poziomów, pod którymi znaleziono kilka fragmentów pociętych k o l s d . Tak więc zarowno n a dnie kotliny, ja k i zapew ne n a jej południowym sto k u i n a kulum inacji wysoczyzny, m am y do czynienia z bardzo rozległą osadą z okresu lateńskiego, k tó ra swoim zasięgiem obejmuje obszar k ilk u n astu hektarów.
W arstw a k ulturow a i obiekty pochodzące z tego okresu przykryte są przez późniejsze naw arstw ienia z wczesnego średniowiecza, zarówno ze starszych faz tego okresu. Jak i z Ja w.
Wydaje się, źe w m iarę istn iejących środków celow ym byłoby przeprowadzenie je sz c z e jed nego sezon u badawczego celem dokładnego rozpoznania chronologii i charakteru osad nictwa onuc rozpoznania rozplanowania osady, jak również przebadanie kurhanu w Haćkach.
I Jegliniec, gm. Szypliszki woj. suw alskie St. 1 patrz okres rzymski
K alisz — Zawodzie Grodzie· Polska A kadem ia N auk In sty tu t
Hi-ko AZP 6 6 - 3 8 /? _______ _______ storii K ultury M aterialnej Kaliskie Stanow isko Archeologiczne
B adania prowadzili: d r T adeusz Baranow ski, mgr Leszek Gajewski, m gr B arb ara Henset-Moszczyńska, m gr Adam Kędzierski, m gr D ariusz Wy czółkowski, O pieka naukowa: prof, d r hab . Witold Henseł i prof, d r hab. S tanisław Tabaczyńskl. Uczestniczyli: historyk arch itek tu ry — dottore E nrico Pasetto (z Włoch) oraz młodzież Ochotniczych Hufców Pracy. F inansow ał WKZ w Kaliszu. Ósmy sezon b ad ań . Grodzisko w czesnośre dniowieczne.
Prace prowadzono n a dwóch odcinkach północno-wschodniej części grodziska. Odcinek północny, w sektorze VI obejmował przestrzeń pomiędzy ław ą fundam entow ą północnej i p o łu dniowej ściany obwodowej .kolegiaty p.w. św. Pawła", ława fundam entow a zachodniej ściany obwodowej „kościoła B” oraz fundam entem ścian obwodowych .wieży". Odcinek południowy (sektor V, ar 9, dz. C, D oraz a r 14, dz. A, B, C, D) odpowiadał szerokości „wału drew niano-ka mienno-ziemnego" oraz „rowu”, które zostały zlokalizowane poprzednio (1983-1986).
Oczyszczenie przestrzeni przed południowym licem wieży ujawniło niewielki fragm ent b ru k u kam iennego o około 1 m niższego od górnego poziomu partii fundam entow ej. Od strony wschodniej część nadziem na i fundam entow a wieży s ą znacznie uszkodzone głębokimi wkopa- mi. W ewnątrz wieży odsłonięto pozostałości fundam entu filaru. Przed w schodnią elewacją wieży natrafiono n a nienaruszone naw arstw ienia kulturow e. W ich górnej części zarysowały się cięcia kilku prostokątnych ja m grobowych, w regularnym układzie rzędowym, zw iązanych najpewniej z „kościołem A" i/lu b „kościołem В1'.
Oczyszczono również, częściowo odkryty w 1959 r„ przylegający do wieży od stro n y północ no-wschodniej, fundam ent, w przybliżeniu prostokątny, o w ym iarach 5,5 x 6,0 m, o nieznanej funkcji.
W drugim odcinku — w sektorze V wykop został pogłębiony do calca (ar 14, dz. А, В, С oraz a r 9. dz. C) lu b do poziomu najstarszego w alu (ar 9. dz. D).
Calec tworzyły ja sn o sza re piaski pylaste, przechodzące u góry w Jasnoszarożółty poziom wegetacyjny z m atą zaw artością próchnicy. Erozja doprowadziła do rozcięcia poziomu w egeta cyjnego łącznie z niżej leżącymi w arstw am i i do pow stania zagłębień i żlobin w k ie ru n k u nachylenia — ku wschodowi. Piaszczyste dno ukształtow anego w ten sposób łożyska cieku pokrywały okruchy granitu, skorupy potłuczonych naczyń (zapewne z końca VI i/tu b począt ków VII w.} oraz kości (w tym liczne ptasie). W arstwę tę przykrywały ciem noszare piaski pylaste. w których stropie występowały płytkie zagłębienia o powierzchni od 1 do 3 m 2. Zagłębienia te wypełnione były ciem nym i m ułam i w otoczeniu biaław ych utworów ilastych, z Ich w ypełnisk wydobyto znikom ą liczbę zabytków — najczęściej były to, zachow ane w 1 /2 lub 3 /4 , naczynia gliniane (o charakterze wyrobów V1I-V1II w,). W ystępowały także okruchy g ra n i tu (odlupki) oraz fragm enty kości.
Nad w spom nianym i zespołam i zalegały relikty ko n stru k cji wczesnośredniow iecznych, a mianowicie: od w schodu kam ienno-ziem ny nasyp, sięgający od m ułów bagnisk przybrzeż nych (około 102.01) do .górnego brzegu plaży" (103.00 m n.p.m .); w części środkowej były to resztki walu ochronnego; a od północy obniżenie (j-ów").
Nasyp kam ienno-ziem ny, tworzący dodatkowy obszar dla późniejszej zabudowy, wzniesio no z piasków pył as tych I Iłów z najbliższego sąsiedztw a Jachy". W nasypie w ystępowały plecio ne k onstrukcje drew niane (ściany-przegrody), ja k gdyby odcinki koszy, powiązane siatk ą pionowych kołków, k tó ra u góry m iała plecionkę przytrzym yw aną głazami narzutowym i.
Od stro n y północnej zbadano pozostałości „walu przeciwpowodziowego", zabezpieczającego przed wodami zarówno Prosny, ja k i oddziaływaniem Sw ędm i. W obrębie zbadanej części w alu przeciwpowodziowego wyróżniono trzy odcinki budowy, w tym Jeden kam ienno-ziem ny i dwa
