Waldemar Niewalda,Janusz
Bogdanowski,Jacek Koj
Częstochowa-Jasna Góra, st.
79-Bastion Św. Rocha, AZP 86-48/30
Informator Archeologiczny : badania 26, 116-117
n e Okres nowożytny
C ie s z y n , s t . 8 M uzeum w Cieszynie gm . lo c o , w o j. b ie ls k ie
A Z P 1 0 9-44/—
B adania prowadzili m gr m gr M. Płazak (nadzór) i W Kuś (au to r spraw ozdania). K am ienna stu d n ia z 2 poł. XIX w.
18 m aja 1992 r. rozpoczęto prace ziemne w rejonie fontanny miejskiej, położonej w cen tralnym punkcie Rynku. W odległości 4 m od fontanny wytyczono wykop o wym. 3,7 x 3,4 m, w którym na gi. 0,8 m od powierzchni bruku odsłonięto okrągłą studnię z cem browiną w ykonaną z ciosanych kam ieni wapiennych o zróżnicowanej wielkości (średnio 0,26 x 0,28 x 0,15 m). Średnica w ew nętrzna stu d n i wynosiła 1,15 m. Ponadto odkryto 2 nieduże konstrukcje betonowe, prawdopodobnie związane z funkcjonowaniem studni. W ypełnisko wykopu, ja k i w nętrza studni, stanow ił żużel przem ieszany z gliną. Eksplorację zakończo no na gł. 2 m. W profilu północnym odkryta została drewniana ru ra wodociągowa o śr. 0,3 m.
S tudnia nie je s t lyęta na XVIII-wiecznym planie m iasta, a także n a fotografii Rynku pochodzącej z r. 1860, pojawia się zaś na fotografii z roku 1870. Pozwala to na wyznaczenie czasu jej budowy n a 1. 1860-1870.
Nie odkryto żadnych zabytków ruchomych.
D okum entacja znąjduje się w M uzeum w Cieszynie.
C ie s z y n , s t. 9 M uzeum w Cieszynie g m . lo c o , w o j. b ie ls k ie
A Z P 1 0 9-44/—
B adania prowadzili m gr m gr M. Płazak (nadzór) i W Kuś (au to r sprawozdania). Pozostałości XVIl-wiecznej piwnicy.
W trakcie prac ziemnych związanych z odbudową zabytkow ego budynku p rzy ul. Sreb rnej 7 natrafiono na pozostałości kolebkowo sklepionej piwnicy, pochodzącej prawdopodob nie z XVII w, Wypełnisko zniszczonej w 70 % konstrukcji stanow ił gruz kam ienno-cegłany przem ieszany z b ru n a tn ą ziemią.
W północno-zachodnim narożniku natrafiono n a skupisko luźno zsypanej ceram iki, reprezentow anej przez bogato zdobione reliefową ornam entyką heraldyczną kafle piecowe pokryte zieloną polewą oraz fragm. różnych typów naczyń stołowych ornam entow anych, w części polewanych bezbarw ną glazurą. N a szczególną uw agę zasługuje fragm . kafla z przedstaw ieniem orla piastowskiego oraz pozostałością daty wskazującej n a w. XVII. Znalezisko to nawiązuje do wcześniejszych odkryć o tym charakterze, pochodzących z ul. Srebrnej.
C z ę s to c h o w a - J a e n a G ó r a P olitechnika K rakow ska
s t. 7 9 - B a s tio n Św. R o c h a P aństw ow a S łużba O chrony Zabytków A Z P 8 6 -4 8 /3 0 O ddział w Częstochowie
Badania prowadził m gr inż. W aldemar Niewalda, przy współudziale i konsultacji prof. Ja n u sz a Bogdanowskiego, N adzór archeologiczny — m gr Jacek Koj (autor sprawozdania). Finansow ane przez klasztor oo. Paulinów na Jasnej Górze. Pierw szy sezon badań. Tw ierdza nowożytna bastionowa.
W stępne prace w ram ach kompleksowego rem ontu i adaptacji tzw. wałów jasnogór skich i k azam at ujaw niły w obrębie istniejącego Bastionu Św. Rocha relikty pierw otnych obiektów tw ierdzy jasnogórskiej. W zw iązku z tym podjęto badania architektoniczne ze
IrtformaŁor Archeologiczny 117
stałym udziałem archeologa, które trw ały od maja do grudnia 1992 r. We wstępnej fazie badań Biuro Badań i Pomiarów Nieniszczących Krakowskiego Przedsiębiorstw a Geodezyj nego wykonało rozpoznanie m etodą radarow ą (rad ar SÏR-8).
Spod nasypów odkryto pierw otny bastion, zajmujący cen traln ą część obecnego i dokła dnie nanizany na jego główną oś. Trzon obiektu stanow i nasyp gruzow o-ziem ny obm uro wany ścianam i, k tóre do wysokości gzymsu kordonowego, biegnącego wokół bastionu, przetrw ały w całości. Powyżej gzymsu ściany znajdują się w stanie szczątkowym, jednakże zachowały się Fragm. ścian przedpiersia z obu stro n dziane cegłą. B astion wybudowano na planie regularnego pięcioboku, powiązanego integralnie z dochodzącymi do niego k u rty n a mi północnego i zachodniego frontu twierdzy. Wszystkie ściany od zew nątrz uform ow ane są skarpo wo, od wew nętrznej strony pionowo. W pobliżu kątów barkow ych w przedpier- siach barków i k u rty n zachowały się częściowo lub w całości rozglifione strzelnice n a broń ręczną. Cegła stanow iąca licówkę ścian, regularnie formowana, tworzy w licu układ głów- ka-w ozów ka-głów ka. M ateriał ruchom y z w arstw gruzow o-ziem nych je s t niezbyt liczny, o ch arak terze śm letniskowym (ceram ika z naczyń, fragm. kafli, naczynia szklane, kości zwierzęce).
Wyodrębniono dwie główne fazy budowy pierwotnego bastionu:
Fa2a I — budowa wysokiego, niedużego bastionu o konstrukcji kam ienno-ceglanej, na planie regularnego pięcioboku, z czołami o kierunkach m inim alnie zbieżnych z linią k u r tyn (1,5°), wysokimi barkam i prostopadłym i do k urtyn; przedpiersie m urow ane, ze strzel nicami na broń ręczną, zamykąjące ta ra s połączony z chodnikam i strzeleckim i kurtyn; przy barkach sklepione kazam aty z działobitniam i; w szyi bastionu m urow any nadszaniec na planie wydłużonego czworoboku. Datowanie: XVI/XVII lub pocz. XVII w.
Faza II — m odernizacja bastionu: podwyższenie o ok. 3 m ta ra su przez jego nad sypanie, uform owanie ziemnych p r2edpiersi ze strzelnicam i wrębowymi na broń ciężką; wzmocnie nie czoła bastionu m urem kam iennym , podparcie narożników skarpam i, postaw ienie wieżyczek (kawalier), przebudow a nadszańca. Datowanie: okoto pol. XVII w.
M aterial ruchom y i szczegółowa dokum entacja znajdują się w Państwowej Służbie O chrony Zabytków w Częstochowie.
B adania bastionu zakończono, prowadzone są prace projektowe: zabezpieczenia odkry tego bastionu, adaptacji i ekspozycji.
C z ę s t o c h o w a - J a s n a G ó r a Biuro B adań i Pom iarów N ieniszczą-s t. 7 9 - B a ieniszczą-s tio n Św. T r ó jc y cych K rakow skiego Przedsiębiorstw a A Z P 8 6 -4 8 /3 0 Geodezyjnego
Badania wykonali mgr m gr H alina Ginter, Ja n Kleszcz, D ariusz Kozera Î Wiesław Nawrocki. Spraw ozdanie na podstawie dokum en tacji — m gr Jacek Koj.
B adania rozpoznawcze s tru k tu r podpo w ierzchnio wy ch radarem SIR -8 w obrębie Ba stionu Św. Trójcy wykonano dla potrzeb przyszłych prac rem ontow ych (opracowania harm onogram u i zakresu badań architektonicznych) tego fragm entu tw ierdzy jasnogór skiej. Analiza zapisów falowych pozwoliła ustalić podpowierzchniowy zasięg m urów k u r tyn i fa k t ich częściowego uszkodzenia, w ystępow anie reliktów zabudowy (pierwotny bastion?), istnienie fragm . sklepień (na gł. ok. 2 m), istnienie pojedynczych elem entów zabudowy (filary?).
D okum entacja znajduje się w Państwowej Służbie Ochrony Zabytków w Częstochowie. Term in przystąpienia do prac na Bastionie Św. Trójcy nieokreślony.
