Medycyna Weterynaryjna - Summary Medycyna Wet. 63 (10), 1196-1199, 2007

Medycyna Wet. 2007, 63 (10) 1196

Praca oryginalna Original paper

Wystêpowanie wybranych nowotworów jamy ustnej u psów by³o niedawno poruszane w piœmiennictwie kra-jowym (14), jednak¿e brak jest nadal informacji dotycz¹-cych czêstoœci rozpoznawania poszczególnych zmian roz-rostowych w jamie ustnej tak u psów, jak i kotów. Jama ustna to ta czêœæ przewodu pokarmowego, gdzie zmiany patologiczne, w tym zmiany rozrostowe u zwierz¹t wystê-puj¹ bardzo czêsto. W obrêbie jamy ustnej znajduj¹ siê ró¿ne struktury ró¿ni¹ce siê budow¹ i funkcj¹, jednak œciœ-le ze sob¹ powi¹zane, co powoduje, ¿e zarówno w aspek-cie klinicznym, jak i poznawczym zmiany patologiczne, w tym rozrostowe, omawiane s¹ ³¹cznie (19). Procesy roz-rostowe w obrêbie jamy ustnej mog¹ mieæ charakter no-wotworowy lub nienono-wotworowy. Zmiany zlokalizowane na dzi¹s³ach czêsto s¹ nazywane nadzi¹œlakami (epulides). Jest to okreœlenie opisowe i nic nie mówi o istocie tocz¹ce-go siê procesu, a jetocz¹ce-go precyzyjne ustalenie wymaga bada-nia histopatologicznego usuniêtych w czasie zabiegu mas tkankowych.

Jak wynika z danych z piœmiennictwa, nowotwory jamy ustnej stanowi¹ u psów oko³o 6% i u kotów 3-10% wszyst-kich nowotworów z³oœliwych (5, 14, 15, 19). Do najczêœ-ciej wystêpuj¹cych z³oœliwych nowotworów jamy ustnej u psów nale¿¹: czerniaki, raki p³askonab³onkowe (poza-migda³kowe) i w³ókniakomiêsaki, u kotów – raki

p³asko-nab³onkowe, rzadziej w³ókniakomiêsaki i guzy wywodz¹-ce siê z tkanek zêbowych (7, 15, 18).

W praktyce weterynaryjnej guzowate zmiany rozros-towe jamy ustnej s¹ najczêœciej usuwane chirurgiczne. Z punktu widzenia lekarza klinicysty istotne jest stwier-dzenie, czy usuniêta w ten sposób zmiana ma charakter nowotworowy, czy rozrostu nienowotworowego. W przy-padku stwierdzenia obecnoœci zmian nowotworowych wa¿-ne jest okreœlenie jej rodzaju, bowiem dla ró¿nych typów nowotworów istniej¹ ró¿ne mo¿liwoœci leczenia, a tak¿e ró¿ne mo¿e byæ rokowanie dla pacjenta. Mo¿liwoœci po-stawienia precyzyjnego rozpoznania charakteru wyciêtego z jamy ustnej guza daj¹ badania histopatologiczne.

Us³ugowe badania histopatologiczne wykonywane w Za-k³adzie Patologii Katedry Nauk Klinicznych SGGW w War-szawie wykonywane s¹ ju¿ od kilkudziesiêciu lat, a w ostat-nim czasie ich liczba siê zwiêksza. W zwi¹zku z tym coraz czêœciej udaje siê ustaliæ dok³adn¹ istotê procesów rozros-towych maj¹cych miejsce w jamie ustnej, okreœliæ rodzaj wystêpuj¹cych nowotworów, a w zwi¹zku z tym szacunko-wo okreœliæ ich wystêpowanie w populacji psów i kotów oraz porównaæ uzyskane dane z danymi piœmiennictwa.

Celem badañ by³o okreœlenie czêstoœci wystêpowania i umiejscowienia nowotworów jamy ustnej u psów i ko-tów, okreœlenie p³ci, wieku i rasy zwierz¹t.

Nowotwory jamy ustnej u psów i kotów,

retrospektywny przegl¹d 143 przypadków

RAFA£ SAPIERZYÑSKI, EL¯BIETA MALICKA, WOJCIECH BIELECKI, MARIA KRAWIEC, BARBARA OSIÑSKA, HANNA SENDECKA, MA£GORZATA SOBCZAK-FILIPIAK Katedra Nauk Klinicznych Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej SGGW, ul. Nowoursynowska 159c, 02-766 Warszawa

Sapierzyñski R., Malicka E., Bielecki W., Krawiec M., Osiñska B., Sendecka H., Sobczak-Filipiak M.

Oral tumors in dogs and cats: retrospective review of 143 cases

The aim of the study was to estimate the prevalence and localization of different types of oral tumors in dogs and cats, in relation to sex, age and breed of animals. The study was performed on tissue specimens of oral tumors obtained during surgery from dogs and cats submitted to the Division of Pathological Anatomy, Depart-ment of Clinical Sciences at the Agricultural University of Warsaw from 1998 to 2005. During this period 122 canine oral tumors and 21 feline oral neoplasms were identified. In cats most of the tumors (76.2% of the cases) were malignant, the most common were carcinomas, rarely sarcomas and melanomas. The median age of affected cats was 9 years, most of the animals were female. In 3 cases oral tumors (two malignant) were noted in young main coon cats (average 10 months). Oral tumors in dogs were recorded in animals from 4-months to 16-years-of-age (average 9 years), more commonly in males. Malignant neoplasms were noted in 68% of the cases: melanomas, fibrosarcomas, and squamous cell carcinomas dominated. There were no marked breed predilections to the occurrence of different types of oral malignancies; however, melanomas were recognized as more common in breeds thought to be predisposed to the development of these lesions. Fibrosarcomas were more commonly observed in Dachshunds and Schnauzers than in most popular mixed breed dogs. Tumors were located on different sites of the oral cavity, especially on the gums, less commonly on the pharynegeal, tonsilar, buccal, and lingual mucosa. The least common were nonmalignant tumors: dental tumors, papillomas, and mesenchymal tumors.

Medycyna Wet. 2007, 63 (10) 1197

Materia³ i metody

Materia³ do badañ stanowi³y guzy nowotworowe usuniête w czasie zabiegów chirurgicznych lub ich wycinki przes³ane do badania histopatologicznego do Zak³adu Patologii Katedry Nauk Klinicznych SGGW w Warszawie w latach 1998-2005. Mate-ria³ by³ utrwalony w 4% zbuforowanej formalinie, nastêpnie odwodniony i zatopiony w parafinie. Skrawki parafinowe gru-boœci 4 µm barwiono metod¹ przegl¹dow¹ hematoksylina–eozy-na, a w razie potrzeby innymi metodami histochemicznymi oraz immunohistochemicznymi. Z dostarczonego do materia³u skie-rowania odnotowywano p³eæ, wiek i rasê zwierz¹t, a ponadto, o ile by³a podana, dok³adn¹ lokalizacjê zmiany.

Wyniki i omówienie

W okresie 8 lat (od stycznia 1998 do grudnia 2005) ba-daniem objêto wycinki 143 guzowatych rozrostów pocho-dz¹cych z jamy ustnej psów i kotów. Analizowany w bada-niach w³asnych materia³ pochodzi³ czêœciej od psów – 122 guzy (85,3% przypadków) ni¿ od kotów – 21 nowotworów (15,4% przypadków). Tak du¿a ró¿nica w liczbie nades³a-nych guzów wynika prawdopodobnie z faktu, ¿e psy stano-wi¹ wiêkszoœæ pacjentów lecznic weterynaryjnych. Uwa¿a siê te¿, ¿e u tego gatunku zwierz¹t nowotwory jamy ustnej zdarzaj¹ siê czêœciej ni¿ u kotów (7).

U kotów czêœciej stwierdzano nowotwory z³oœliwe. Sta-nowi³y one 76% wszystkich zmian nowotworowych jamy ustnej u tego gatunku zwierz¹t. Dok³adne wystêpowanie poszczególnych zmian nowotworowych ilustruje ryc. 1.

Wœród nowotworów z³oœliwych jamy ustnej kotów, prze-wa¿a³y raki (carcinoma), zlokalizowane najczêœciej na jê-zyku, w tym raki p³askonab³onkowe rogowaciej¹ce (carci-noma planoepitheliale keratodes) i raki kolczystokomór-kowe (carcinoma spinocellulare). W badaniach w³asnych zmiany te obserwowano w 37% przypadków. Wed³ug da-nych piœmiennictwa, nawet 70% nowotworów z³oœliwych jamy ustnej kotów stanowi¹ raki p³askonab³onkowe (6, 7, 19). Uwa¿a siê, ¿e przyczyn¹ czêstego wystêpowania raków p³askonab³onkowych na jêzyku kotów mog¹ byæ typowe dla tego gatunku zwierz¹t nawyki higieniczne – wylizywanie, podczas którego z sierœci zlizywane s¹ licz-ne potencjallicz-ne karcinogeny, miêdzy innymi pochodz¹ce z dymu tytoniowego (13). Rzadsze stwierdzanie w baniach w³asnych raków jamy ustnej w porównaniu do da-nych z piœmiennictwa mo¿e byæ zwi¹zane z faktem, ¿e u kotów raki bardzo czêsto naciekaj¹ koœæ szczêki lub ¿uchwy, a sam rozrost nowotworowy mo¿e przez d³ugi czas nie byæ widoczny w jamie ustnej (6). W takich przypad-kach rozpoznanie stawia siê bardzo póŸno, a chore zwie-rzêta s¹ poddawane eutanazji, bez potwierdzenia diagnozy badaniem histologicznym (6, 7).

W dalszej kolejnoœci, w badaniach w³asnych, stwierdzo-no wystêpowanie miêsaków (sarcoma) – 29% wszystkich nowotworów zdiagnozowanych u kotów. Najczêœciej by³y to w³ókniakomiêsaki (fibrosarcoma) – 4 przypadki, nieco rzadziej naczyniaki krwionoœne miêsakowe (haemangio-sarcoma) – 2 przypadki oraz 1 przypadek szkliwiakomiê-saka. Guzy te doœæ ³atwo mo¿na wykryæ, gdy¿ zazwyczaj rosn¹ na dzi¹s³ach i wczeœnie staj¹ siê widoczne. Ponadto charakter wzrostu sprawia, ¿e ³atwiej mo¿na je usun¹æ ni¿ rosn¹ce bardziej naciekowo raki, a rokowanie w takich przy-padkach wydaje siê bardziej korzystne. Prawdopodobnie dlatego zmiany te czêœciej trafiaj¹ do pracowni histopato-logicznej w celu ostatecznego rozpoznania i ich rozpo-wszechnienie w niniejszych badaniach jest wy¿sze ni¿ wynika to z danych piœmiennictwa (19). W 10% przypad-ków (2 przypadki) stwierdzono obecnoœæ z³oœliwych czer-niaków (melanoma), u kota w wieku 11 lat i 6-letniej kotki. Czerniaki jamy ustnej kotów s¹ guzami doœæ rzadkimi, czêœ-ciej stwierdzano je u samic ni¿ samców. Guzy lokalizuj¹ siê w ró¿nych miejscach jamy ustnej, z regu³y rosn¹ bar-dzo szybko, niszcz¹ i naciekaj¹ okoliczne tkanki, szybko prowadz¹c do zgonu zwierzêcia (9).

Œrednia wieku kotów z nowotworami jamy ustnej w ba-daniach w³asnych wynosi³a 9 lat (od 6 miesiêcy do 16 lat) i by³a nieco ni¿sza ni¿ podawana w piœmiennictwie. Zde-cydowanie czêœciej – w 66% analizowanych przypadków – badany materia³ pochodzi³ od samic. Z regu³y brak by³o danych odnoœnie do rasy kotów. Interesuj¹cy jednak¿e jest fakt, ¿e u 3 kotów rasy main coon nowotwory dotyczy³y osobników m³odych (6-miesiêczny i dwa jednoroczne) i u dwóch z nich by³y to nowotwory z³oœliwe (rak p³askona-b³onkowy i naczyniak krwionoœny miêsakowy). Brak jest danych odnoœnie do predylekcji rasowej oraz na temat szczególnej predyspozycji m³odych kotów rasy main coon do wystêpowania nowotworów jamy ustnej. Wyj¹tkiem mo¿e byæ tu fibroameloblastoma, nowotwór rzadki, ale pojawiaj¹cy siê najczêœciej u kotów m³odszych ni¿ dwu-letnie (19). W analizowanym materiale tego typu guzów nie obserwowano.

U psów w badaniach w³asnych stwierdzono nowotwory z³oœliwe w 68% (82 przypadki) przypadków, z kolei 32% (40 przypadków) stanowi³y guzy niez³oœliwe. Zmiany te dotyczy³y zwierz¹t w wieku od 4 miesiêcy do 16 lat, a œred-nia wieku psów z nowotworami jamy ustnej wynios³a nie-co powy¿ej 9 lat. U zwierz¹t starszych czêœciej wystêpo-wa³y nowotwory z³oœliwe (œrednio 9,8 lat), a œrednia wie-ku psów z guzami niez³oœliwymi wynosi³a 7,8 lat. Zdecy-dowanie czêœciej stwierdzano je u samców (68,5%) ni¿ samic. Czêstoœæ wystêpowania poszczególnych rodzajów zmian w jamie ustnej u psów przedstawia ryc. 2.

czerniaki raki miêsaki zmiany niez³oœliwe 37% 29% 10% 24%

Ryc. 1. Wystêpowanie poszczególnych nowotworów jamy

ust-nej u kotów Ryc. 2. Wystêpowanie poszczególnych nowotworów jamy ust-nej u psów

25% 15% 14% 14% 32% czerniaki w³ókniakomiêsaki raki (w tym gruczolakoraki) inne miêsaki

Medycyna Wet. 2007, 63 (10) 1198

Obserwowane w badaniach w³asnych niez³oœliwe nowo-twory jamy ustnej psów by³y najczêœciej guzami zêbo-pochodnymi, wywodz¹cymi siê z aparatu wiêzad³owego zêbów oraz brodawczakami z nab³onka pokrywowego jamy ustnej. Rzadziej stwierdzano obecnoœæ guzów pochodze-nia mezenchymalnego (w³ókpochodze-niaki i naczypochodze-niaki).

Nowotwory wywodz¹ce siê z zawi¹zków zêba, tkanek zêba dojrza³ego oraz aparatu wiêzad³owego zêba stanowi-³y 20,2% (29 przypadków) wszystkich nowotworów jamy ustnej psów i w wiêkszoœci by³y to zmiany niez³oœliwe. Œrednia wieku zwierz¹t oraz czêstoœæ wystêpowania zmian u poszczególnych p³ci nie odbiega³a od danych stwierdzo-nych dla ca³ej populacji, a tak¿e od dastwierdzo-nych podawastwierdzo-nych przez innych autorów (2, 3, 10). Omawiane w badaniach w³asnych nowotwory wywodz¹ce siê z tkanek zêbopochod-nych rozpoznawano u psów ró¿zêbopochod-nych ras, czêœciej jamni-ków i bokserów, jednak najwiêcej guzów pochodzi³o od mieszañców. Nie mo¿na jednak mówiæ o predylekcji raso-wej, albowiem zwierzêta tych ras oraz mieszañce s¹ bar-dzo popularne. Nale¿y jednak zaznaczyæ, ¿e boksery s¹ podatne na rozwój rozrostu dzi¹se³ t³a nienowotworowe-go. Do najczêœciej opisywanych zmian nale¿a³y niez³oœ-liwe szkliwiaki, w³ókniaki szkliwiakowe, zêbiaki, ale w dwóch przypadkach by³y to szkliwiaki z³oœliwe. Po-nadto stwierdzono obecnoœæ nadzi¹œlaków w³óknistych (epulis fibromatosus) – 7 przypadków, nadzi¹œlaków kol-czystokomórkowych (epulis acanthomatosus) – 2 przypad-ki i 1 przypadek nadzi¹œlaka kostniej¹cego (epulis ossi-ficans). Wszystkie wymienione nadzi¹œlaki wywodz¹ siê z aparatu wiêzad³owego zêbów, ozêbnej – struktur, które maj¹ zdolnoœæ do ró¿nicowania siê w kierunku tkanki w³ók-nistej, kostnej, cementu czy nab³onka dzi¹se³ (4). Obser-wowane w badaniach w³asnych guzy zêbopochodne lo-kalizowa³y siê wy³¹cznie na dzi¹s³ach w pobli¿u zêbów, szczególnie czêsto w okolicy k³ów zarówno ¿uchwy, jak i szczêki. W zwi¹zku z mo¿liwoœci¹ naciekowego wzrostu, powstawaniem wznowy w przypadku nadzi¹œlaków kol-czystokomórkowych istniej¹ kontrowersje co do ich po-chodzenia. Wed³ug niektórych autorów (10), mog¹ to byæ dobrze zró¿nicowane raki p³askonab³onkowe, kolczysto-komórkowe lub raki podstawnokolczysto-komórkowe. Z kolei ich lo-kalizacja (wy³¹cznie w okolicy zêbów) oraz wygl¹d histo-logiczny przemawiaj¹ jednak za pochodzeniem z tkanek zêba (3).

Brodawczaki (papilloma) jamy ustnej stwierdzono w 7 przypadkach. Œrednia wieku zwierz¹t by³a najni¿sza spo-œród wszystkich grup nowotworów, wynosi³a nieznacznie ponad 6 lat. Jednoczeœnie nie obserwowano tych zmian u zwierz¹t m³odych, które s¹ predysponowane do rozwoju brodawczaków/brodawczycy. Mo¿e siê to wydaæ zaskaku-j¹ce, ale lekarz klinicysta zazwyczaj nie wykonuje badania histopatologicznego, je¿eli stwierdza typowe brodawkowate rozrosty w jamie ustnej u m³odego psa. Badanie histopato-logiczne wykonuje siê wtedy, gdy zmiany przybieraj¹ nie-typowy wygl¹d makroskopowy, s¹ pojedyncze lub wystê-puj¹ u doros³ych psów, tak jak mia³o to miejsce w bada-niach w³asnych (nie stwierdzono brodawczaków u psów m³odszych ni¿ 2-letnie). Badanie histopatologiczne na pod-stawie specyficznych zmian w obrêbie komórek guza, oprócz potwierdzenia charakteru zmiany pozwala tak¿e odró¿niæ rozrosty idiopatyczne od procesów zakaŸnych. Stwierdzenie brodawczaka/brodawczycy wirusowego po-chodzenia u doros³ego psa i kota mo¿e sugerowaæ

wystê-powanie u danego osobnika stanów os³abienia odpornoœci na ró¿nym tle (8, 17).

Do najczêœciej stwierdzanych w badaniach w³asnych nowotworów jamy ustnej psów nale¿a³y czerniaki (30 przy-padków), co stanowi 25% wszystkich guzów i jednoczeœ-nie 36,6% zmian z³oœliwych. W wielu opracowaniach czer-niaki uwa¿ane s¹ tak¿e za najczêstsze nowotwory, przy czym w zdecydowanej wiêkszoœci przypadków s¹ to zmia-ny z³oœliwe (1, 7). W niektórych badaniach czerniaki zaj-muj¹ drugie miejsce po rakach p³askonab³onkowych wœród nowotworów jamy ustnej (11, 18). Ka¿dego czerniaka zlo-kalizowanego w obrêbie jamy ustnej i warg nale¿y trakto-waæ jako guz o potencjalnej z³oœliwoœci, gdy¿, jak stwier-dzono w badaniach Bolona i wsp. (1) dotycz¹cych 4 nie-z³oœliwych w ocenie histopatologicznej czerniaków, wszyst-kie one wykazywa³y agresywny charakter kliniczny.

Czerniaki jamy ustnej stwierdzano w badaniach w³asnych zazwyczaj u zwierz¹t starszych. Œrednia wieku wynosi³a 11 lat (jedynie u 3 psów poni¿ej 10 lat), podobnie jak po-daj¹ inni autorzy (1, 11, 14, 18). W wiêkszoœci przypad-ków (80%) stwierdzano je u samców, co zgodne jest z da-nymi piœmiennictwa (19), chocia¿ w kilku pracach prze-gl¹dowych nie stwierdzono czêstszego wystêpowania czer-niaków u którejkolwiek z p³ci (1, 7, 11). Zbyt ma³a liczba analizowanych przypadków w badaniach w³asnych unie-mo¿liwia dok³adn¹ ocenê czêstoœci wystêpowania czernia-ków jamy ustnej u poszczególnych ras psów. Nale¿y jed-nak zaznaczyæ, ¿e szczególnie czêsto czerniaki rozpozna-wano u osobników ras uznawanych za predysponowane do rozwoju tego typu nowotworów jamy ustnej, takich jak: jamniki (4 przypadki), teriery (3 przypadki), pudle i dober-many (po 1 przypadku), a tak¿e u mieszañców (9 przypad-ków) (1, 11). Czerniaki mog¹ byæ zlokalizowane w ró¿-nych miejscach jamy ustnej. W niniejszych badaniach by³y to najczêœciej dzi¹s³a (66% przypadków), zdecydowanie czêœciej szczêki ni¿ ¿uchwy, nastêpnie wargi. Guzy pocho-dzi³y rzadziej z okolicy gard³a i migda³ków, najrzadziej z b³ony œluzowej policzka, podniebienia i jêzyka. Podobn¹ lokalizacjê czerniaków w jamie ustnej opisuj¹ inni autorzy (1, 7, 11, 18, 19).

Kolejn¹ pod wzglêdem liczebnoœci grupê nowotworów z³oœliwych jamy ustnej psów stanowi³y w³ókniakomiêsa-ki, które stwierdzono w 18 przypadkach (15% wszystkich nowotworów i 21,9% guzów z³oœliwych). Obserwowano je zazwyczaj u zwierz¹t starszych (œrednia wieku ok. 10 lat), ale wystêpowa³y tak¿e u osobników m³odych, jak np. 4-miesiêcznego szczeniêcia. Wed³ug danych piœmiennic-twa, w³ókniakomiêsaki stwierdza siê u zwierz¹t m³odszych (œrednia wieku 7,6 roku), ale podobnie jak w materiale w³as-nym guzy te obserwuje siê u zwierz¹t w ró¿w³as-nym wieku, zarówno u starych psów, jak i u m³odych szczeni¹t (3, 7, 18). Podobnie jak podaj¹ inni autorzy, tak¿e w badaniach w³asnych w³ókniakomiêsaki stwierdzano czêœciej u sam-ców, ale nie by³a to ju¿ ró¿nica tak istotna, jak w przypad-ku innych guzów z³oœliwych (61%) (3, 7, 18). Œrednia wie-ku suk z w³ókniakomiêsakiem wynosi³a 8,6 lat, a u psów samców 10,7 lat. Wprawdzie nie stwierdzono wyraŸnej pre-dylekcji rasowej do wystêpowania w³ókniakomiêsaków ani w badaniach innych autorów, ani w³asnych, ale obserwo-wano je doœæ czêsto u sznaucerów i jamników (po 4 przy-padki). Trudno mówiæ jednoznacznie o wystêpowaniu pre-dylekcji rasowej u tych dwóch ras, jednak¿e nawet u osob-ników ras powszechniej wystêpuj¹cych i u mieszañców nie

Medycyna Wet. 2007, 63 (10) 1199 by³y to nowotwory tak czêste. W badaniach w³asnych

w³ók-niakomiêsaki zdecydowanie najczêœciej stwierdzane by³y na dzi¹s³ach (73% przypadków), ale zdarza³a siê te¿ inna lokalizacja, np. podniebienie czy b³ona œluzowa policzka, co jest zgodne z danymi piœmiennictwa (3, 7, 14, 18).

Trzecie miejsce pod wzglêdem czêstoœci wystêpowania w badaniach w³asnych zajmowa³y raki p³askonab³onkowe (carcinoma planoepitheliale). Stanowi³y one 7,8% wszyst-kich nowotworów jamy ustnej, a ³¹cznie z rakami kolczys-tokomórkowymi i rakami litymi nieznacznie ponad 14%. Nie jest to zgodne z danymi uzyskanymi przez innych au-torów. Wed³ug niektórych badañ, z³oœliwe guzy pochodze-nia nab³onkowego stwierdzane s¹ najczêœciej i stanowi¹ nawet do 30% wszystkich guzów jamy ustnej u psów (18, 19). Zarówno raki kolczystokomórkowe, jak i raki lite wy-wodz¹ siê z nab³onka pokrywaj¹cego b³onê œluzow¹ jamy ustnej, ró¿ni¹ siê jedynie wygl¹dem mikroskopowym. Brak jest danych, czy ró¿ne postacie raków w jamie ustnej ró¿-ni¹ siê zachowaniem biologicznym, reakcj¹ na leczenie, czy rokowaniem, dlatego te¿ wszystkie ich formy w niniej-szych badaniach zaliczono do raków p³askonab³onkowych. Bardziej istotna ni¿ typ histologiczny w przypadku raków p³askonab³onkowych jamy ustnej psów jest lokalizacja nowotworu, wiadomo bowiem, ¿e rokowanie jest zdecy-dowanie gorsze u psów z rakiem zlokalizowanym na mig-da³kach i w gardle ni¿ w przypadku guzów znajduj¹cych siê na dzi¹s³ach (3, 7, 19). W badaniach w³asnych zdecy-dowanie czêœciej stwierdzano obecnoœæ guzów o korzyst-niejszej lokalizacji – raka p³askonab³onkowego gard³a stwierdzono tylko w 1 przypadku. Œrednia wieku psów z rakiem p³askonab³onkowym wynosi³a nieco poni¿ej 10 lat (9,9 roku) i jest zgodna z danymi piœmiennictwa (7, 12, 18, 19). Podobne tak¿e by³y wyniki uzyskane w badaniach w³asnych i dane pochodz¹ce z piœmiennictwa odnoœnie do wystêpowania guzów u poszczególnych p³ci i ras. Miano-wicie z podobn¹ czêstoœci¹ guzy stwierdzano u samców i samic, u ró¿nych ras i u 4 mieszañców.

Do rzadziej stwierdzanych nowotworów jamy ustnej psów nale¿¹, stwierdzone tak¿e w badaniach w³asnych, ob³oniaki (3 przypadki), nowotwory wywodz¹ce siê z koœ-ci i chrz¹stki (2 przypadki), z³oœliwe i niez³oœliwe guzy naczyniopochodne (5 przypadków) oraz nowotwory uk³a-du krwiotwórczego (7 przypadków). Z tych ostatnich nale-¿y wymieniæ zlokalizowane na dzi¹s³ach plazmocytomy (4 przypadki), które stwierdzono jedynie u samców oraz nisko zró¿nicowanego guza z komórek tucznych (III sto-pieñ z³oœliwoœci), miêsaka histiocytarnego i ch³oniaka lim-focytarnego (19).

Niewielka liczba guzów wywodz¹cych siê z tkanki kost-nej (stwierdzono jedynie 2 takie guzy – kostniaka i chrzêst-niakomiêsaka) stwierdzona w badaniach w³asnych jest naj-prawdopodobniej wynikiem zaniechania jakiegokolwiek postêpowania (dalsza diagnostyka, ewentualne leczenie) w przypadku stwierdzenia w badaniu klinicznym czy rent-genologicznym masywnego, niszcz¹cego koœci twarzo-czaszki rozrostu nowotworowego. Ponadto kostniakomiê-saki szczêki i ¿uchwy zdarzaj¹ siê doœæ rzadko u psów, a ich histologiczne potwierdzenie i leczenie wi¹¿e siê ze skomplikowanym zabiegiem chirurgicznym (16).

Podsumowuj¹c wyniki badañ w³asnych odnoœnie do wystêpowania nowotworów jamy ustnej psów nale¿y stwierdziæ ich zgodnoœæ z danymi innych autorów. Nowo-twory jamy ustnej wystêpuj¹ czêœciej u zwierz¹t w

œred-nim wieku lub starszych, czêœciej u kotek i psów samców. Nie obserwowano wyraŸnych predylekcji rasowych odnoœ-nie do wystêpowania poszczególnych typów nowotworów jamy ustnej, jednak¿e w przypadku czerniaków rozpozna-wano je czêœciej u osobników ras uznawanych za predys-ponowane do rozwoju tego typu nowotworów jamy ustnej, takich jak: jamniki, teriery, pudle i dobermany, a tak¿e u mieszañców. Z kolei w³ókniakomiêsaki obserwowano czêœciej u jamników i sznaucerów ni¿ zdecydowanie bar-dziej popularnych mieszañców. Stwierdzone nieznaczne ró¿nice odnoœnie do czêstoœci wystêpowanie poszczegól-nych typów nowotworów jamy ustnej, wieku i rasy zwie-rz¹t, pomiêdzy wynikami w³asnych obserwacji a danymi piœmiennictwa wynikaj¹ prawdopodobnie z ró¿nej liczeb-noœci badanych zwierz¹t oraz z uwarunkowañ klinicznych. Zwierzêta ze zmianami silnie naciekaj¹cymi koœci twarzo-czaszki (np. kostniakomiêsaki, raki p³askonab³onkowe u kotów) zostaj¹ wykluczone z dalszej diagnostyki i nie s¹ leczone, jak to ma miejsce zagranic¹, dlatego te¿ prawdo-podobnie zdecydowanie mniej takich przypadków trafia do badania histopatologicznego. Interesuj¹cym, lecz nie po-twierdzonym przez innych autorów spostrze¿eniem jest pre-dyspozycja m³odych kotów rasy main coon do wystêpowa-nia nowotworów jamy ustnej.

Piœmienictwo

1.Bolon B., Calderwood Mays M. B., Hall B. J.: Characteristic of canine melano-mas and comparison of histology and DNA ploidy to their biologic behavior. Vet. Pathol. 1990, 27, 96-102.

2.Colgin L. M. A., Schulman F. Y., Dubielzig R. R.: Multiple epulides in 13 cats. Vet. Pathol. 2001, 38, 227-229.

3.Head K. W.: Tumors of the alimentary tract, [w:] Moulton J. E. (wyd.): Tumors in Domestic Animals. University of California Press, Los Angeles 1992, 347-434. 4.Houszka M., Rouibah K.: Nowotwory przewodu pokarmowego psów i kotów.

Ma-gazyn Wet. 2002, 67, 20-23.

5.Hoyt R. F., Withrow S. J.: Oral malignancy in the dog. J. Am. Vet. Med. Assoc. 1984, 20, 83-92.

6.Huston C. A., Willauer V. M. D., Walder E. J., Stone J. L., Klein M. K.: Treatment of mandibular squamous cell carcinoma in cats by use of mandibulectomy and radiotherapy: seven cases (1987-1989). J. Am. Vet. Med. Assoc. 1992, 201, 777--781.

7.Leibman N. F., Larson V. S., Ogilvie G. K.: Oncologic diseases of the digestive system, [w:] Tams T. R. (wyd.): Handbook of Small Animal Gastroenterology. Saunders, St. Louis 2003, 370-416.

8.Net J. L., Orth G., Sundberg J. P., Cassonnet P., Poisson L., Masson M. T., George C., Longeart L.: Multiple pigmented cutaneous papules associated with a novel cani-ne Papillomavirus in an immunosupressed dog. Vet. Pathol. 1997, 34, 8-14. 9.Patnaik A. K., Mooney S.: Feline melanoma: a comparative study of ocular, oral,

and dermal neoplasms. Vet. Pathol. 1988, 25, 105-112.

10.Poulet F. M., Valentine B. A., Summers B. A.: A survey of epithelial odontogenic tumors and cysts in dogs and cats. Vet. Pathol. 1992, 29, 369-380.

11.Ramos-Varta J. A., Beissenhertz M. E., Miller M. A., Johnson G. A., Pace L. W., Fard A., Kottler S. J.: Retrospective study of 338 canine oral malanomas with clinical, histologic, and immunohistochemical review of 129 cases. Vet. Pathol. 2000, 37, 597-608.

12.Schmidt B. R., Glickman N. W., DeNicola D. B., de Gortari A. E., Knapp D. W.: Evaluation of piroxicam for ther treatment of oral squamous cell carcinoma in dogs. J. Am. Vet. Med. Assoc. 2001, 218, 1783-1786.

13.Snyder L. A., Bertone E. R., Jakowski R. M., Dooner M. S., Jennings-Ritchie J., Moore A. S.: p53 expression and enviromental tabacco smoke exposure in feline oral squamous cell carcinoma. Vet. Pathol. 2004, 41, 209-214.

14.Sobczyñska-Rak A., Silmanowicz P., Piórkowski J., Polkowska I., Dêbiak P.: Se-lected oral cavity tumors in dogs. Medycyna Wet. 2005, 61, 66-69.

15.Stebbins K. E., Morse C. C., Goldschmidt M. H.: Feline oral neoplasia: A ten year survey. Vet. Pathol. 1989, 26, 121-128.

16.Straw R. C., Powers B. E., Klausner J., Henderson R. A., Morrison W. B., McCaw D. L., Harvey H. J., Jacobs R. M., Berg R. J.: Canine mandibular osteo-sarcoma: 51 cases (1980-1992). J. Am. Anim. Hosp. Assoc. 1996, 32, 257-262. 17.Sunberg J. P., Van Ranst M., Montali R., Homer B. L., Miller W. H., Rowland P. H., Scott D. W., England J. J., Dunstan R. W., Mikaelian J., Jenson A. B.: Feline papillomas and papillomaviruses. Vet. Pathol. 2000, 37, 1-10.

18.Todoroff R. J., Brodey R. S.: Oral and pharyngeal neoplasia in the dog: a retrospec-tive survey of 361 cases. J. Am. Vet. Med. Assoc. 1979, 175, 567-571. 19.Withrow S. J.: Cancer of the gastrtointestinal tract, [w:] Withrow S. J., MacEwen

E. G. (wyd.): Small Animal Clinical Oncology. Saunders W. B. Company, Phila-delphia 2001, 305-318.

Adres autora: dr Rafa³ Sapierzyñski, ul. Nowoursynowska 159c, 02-766 Warszawa; e-mail: [email protected]