Medycyna Weterynaryjna - Summary Medycyna Wet. 62 (7), 788-791, 2006

Medycyna Wet. 2006, 62 (7) 788

Praca oryginalna Original paper

Pomimo coraz lepszych warunków chowu, intensyfi-kacja produkcji zwierzêcej wci¹¿ powoduje wiele pro-blemów zdrowotnych. Zale¿y to nie tylko od warunków œrodowiska zewnêtrznego, ale te¿ od niedostatków od-pornoœci samych zwierz¹t. Obecnie d¹¿y siê do ograni-czenia u¿ycia antybiotyków w metafilaktyce chorób, st¹d te¿ poszukiwane s¹ inne œrodki, które pozwalaj¹ zabez-pieczyæ krytyczne momenty w ¿yciu zwierz¹t. Wykorzys-tanie antybiotyków w ochronie ich zdrowia mo¿e byæ zredukowane dziêki u¿yciu biopreparatów. Do tej pory by³y one odsuwane na plan dalszy, ze wzglêdu na czêsto powolniejsze (w porównaniu do antybiotyków) i mniej spektakularne efekty ich dzia³ania (6, 7, 13).

W przypadku stosowania autosurowic (surowic uzys-kanych od zwierz¹t z danego stada) lekarzy weterynarii zniechêca koniecznoœæ podawania znacznych objêtoœci, st¹d wiêkszym zainteresowaniem ciesz¹ siê surowice odpornoœciowe oraz skoncentrowane preparaty immuno-globulinowe. Zasadnicza ró¿nica miêdzy surowic¹ nor-maln¹ a odpornoœciow¹ polega na zdecydowanie wiêk-szej skutecznoœci tej ostatniej. Mechanizm dzia³ania su-rowicy odpornoœciowej jest powszechnie znany: zawar-te w niej swoiszawar-te przeciwcia³a wi¹¿¹ swoiœcie antygeny drobnoustrojów, indukuj¹ w³¹czenie siê innych mecha-nizmów obronnych, co doprowadza do zahamowania infekcji i jej rozprzestrzeniania. Proces ten jest immuno-logicznie swoisty, ale mog¹ zachodziæ reakcje krzy¿owe.

Wieloletnie badania by³ej Katedry Prewencji i Immu-nologii Weterynaryjnej AR we Wroc³awiu wykaza³y, ¿e przeciwcia³a anty-Haemophilus somnus (Histophilus somnus (9), Histophilus somni (8)) reaguj¹ krzy¿owo

z in-nymi bakteriami Gram-ujemz in-nymi. Dotychczas wykona-no terewykona-nowe badania kliniczne surowic odporwykona-noœciowych przeciw H. somnus u byd³a, koni i psów (5, 11, 12). W im-munoblottingu wykazano silne reakcje uzyskanych su-rowic odpornoœciowych wobec Escherichia coli, Salmo-nella typhimurium, S. enteritidis, S. dublin, S. gallina-rum-pullorum, Pasteurella multocida, Mannheimia haemolytica, Klebsiella pneumoniae (11, 15). Warto pod-kreœliæ, ¿e surowice odpornoœciowe przeciw H. somnus – patogenowi byd³a, wykaza³y wysok¹ skutecznoœæ w za-ka¿eniach innymi bakteriami Gram-ujemnymi u szcze-ni¹t, Ÿrebi¹t, prosi¹t i królików. Na tej podstawie zrodzi³ siê pomys³ przygotowania œwiñskiej surowicy odpornoœ-ciowej anty-H. somnus i profilaktycznego jej stosowania w odchowie prosi¹t (7).

Celem badañ by³a ocena aktywnoœci surowicy odpor-noœciowej pozyskanej przy uboju tuczników immunizo-wanych przygotowan¹ we w³asnym zakresie szczepion-k¹ Haemophilus somnus.

Materia³ i metody

W celu przygotowania szczepionki zakupiono referencyjny szczep H. somnus CAMP 6280 z Czech Collection of Micro-organism w Brnie. Zawiesinê namno¿onych bakterii doprowa-dzono do koncentracji 109_{/ml PBS i nastêpnie dodawano 15%}

adjuwantu Emulsigen (MPV Laboratories, USA). Otrzyman¹ szczepionk¹ przeprowadzono cykl immunizacji tuczników, po-daj¹c im piêæ domiêœniowych iniekcji (1 ml) w odstêpach dwu-tygodniowych.

Immunizacjê przeprowadzono w warunkach fermy przemy-s³owej, na mieszañcach trzyrasowych wbp × pbz × du i wbp × pbz × pi. W doœwiadczeniu u¿yto 28 tuczników z dwóch s¹sia-duj¹cych kojców, z których po³owa w ka¿dym kojcu jako pro-siêta na tydzieñ przed odsadzeniem otrzyma³a profilaktycznie

Uzyskanie i ocena œwiñskiej surowicy

odpornoœciowej anty-Haemophilus somnus*

)

ANNA RZ¥SA, TADEUSZ STEFANIAK, MARIA NIKO£AJCZUK

Zak³ad Prewencji i Immunologii Weterynaryjnej Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej AR, ul. Norwida 31, 50-376 Wroc³aw

Rz¹sa A., Stefaniak T., Niko³ajczuk M.

Production and characterization of swine Haemophilus somnus immune serum

Summary

The aim of the study was the estimation of swine immune serum administered to porkers immunized with a self-prepared H.somnus vaccine. A common facultative pathogen in cattle, Haemophilus somnus, was utilized for the production of swine immune serum. This was inspired by the formerly detected wide cross-reactivity of H. somnus antibodies with other Gram-negative bacteria and additionally by the high clinical ability of H. somnus antisera used in calves, foals and puppies in Gram-negative infections. It is noteworthy that a higher humoral immune response was indicated by porkers protected as piglets with H. somnus immune serum. Moreover, they demonstrated rapid IgG antibody increase from the start of immunization. Porkers given the H. somnus vaccine showed an anamnestic-type immune response. No negative influence of the fatteners’ immunization on production results was confirmed.

Keywords: Haemophilus somnus, pigs

*) _{Badania wykonano w ramach projektu badawczego nr 3 PO6Z 014 24}

Medycyna Wet. 2006, 62 (7) 789 surowicê anty-H. somnus. Jeden kojec stanowi³ grupê

doœwiad-czaln¹, drugi zaœ kontroln¹. Zwierzêta zwa¿ono przy rozpo-czêciu immunizacji i w dniu jej zakoñczenia. Ka¿dorazowo przed iniekcj¹ pobierano krew od wybranych sztuk (po 6) z koj-ca doœwiadczalnego i kontrolnego, w celu oznaczenia aktyw-noœci przeciwcia³ i wybranych parametrów oceny zdrowia zwie-rz¹t. We krwi oznaczono: stê¿enie hemoglobiny (Hb) metod¹ Drabkina i fibrynogenu (Fb) wg Millar i wsp. (4), wartoœæ he-matokrytu (Ht), koncentracjê erytrocytów, leukocytów i obraz bia³okrwinkowy. W surowicy oznaczono stê¿enie haptoglobi-ny (Hp) wg Jones i Mould (2), bia³ko ca³kowite metod¹ biure-tow¹ oraz proteinogram na podstawie elektroforezy bibu³owej. Pobieranie krwi przy uboju tuczników i uzyskanie surowicy odpornoœciowej wykona³o Przedsiêbiorstwo Pro Animali Sp. z o.o. Surowicê uzyskan¹ od wszystkich immunizowanych tucz-ników zmieszano, zabezpieczono fenolem w koñcowej kon-centracji 0,5% i przechowywano w 4°C przez 6 miesiêcy, na-stêpnie filtrowano, kontrolowano ja³owoœæ i rozlewano do bu-telek szklanych o pojemnoœci 250 lub 500 ml.

Procedura testu ELISA w celu wykrywania przeciwcia³ anty-Haemophilus somnus – by³a wzorowana na metodzie opraco-wanej przez Stefaniaka (10) dla surowic bydlêcych. Antygen fazy sta³ej stanowi³ supernatant sonikatu H. somnus polskiego szczepu nr 223, uzyskany wg Williams i wsp. (17). Jako drugie przeciwcia³o zastosowano koniugat peroksydazowy przeciw-cia³ króliczych anty-œwiñskiej IgG oraz przeciwprzeciw-cia³a monoklo-nalne anty-IgM i anty-IgA œwini (Serotec), wykrywane nastêp-nie koniugatem peroksydazowym przeciwcia³ kozich anty-IgG myszy (Sigma).

Zebrany materia³ liczbowy poddano analizie statystycznej metod¹ jednoczynnikowej analizy wariancji z wykorzystaniem pakietu statystycznego Statistica 6.0, a istotnoœæ ró¿nic osza-cowano testem t-Studenta.

Wyniki i omówienie

Na ryc. 1-3 przedstawiono narastanie przeciwcia³ anty-H. somnus w poszczególnych klasach immunoglobulin. W pocz¹tkowej fazie immunizacji obserwowano sto-sunkowo nisk¹ reakcjê w klasie IgM, zbli¿on¹ we wszyst-kich grupach tuczników (ryc. 1). U tuczników otrzymu-j¹cych surowicê w okresie oko³oodsadzeniowym, wyraŸ-ny wzrost reakcji przeciwcia³ klasy IgM wyst¹pi³ w 6. tygodniu immunizacji. U tuczników, które jako prosiêta nie otrzyma³y surowicy, wzrost intensywnoœci reakcji nast¹pi³ ju¿ po pierwszej dawce szczepionki, po czym obserwowano ³agodniejszy ni¿ w poprzedniej podgru-pie wzrost reakcji w kolejnych tygodniach. U tucz-ników kontrolnych przez ca³y okres obserwacji notowa-no niewielkie wahania intensywnotowa-noœci reakcji anty-H. som-nus.

W obu grupach tuczników szczepionych stwierdzono w rozcieñczeniu surowic 1 : 100 wzrost intensywnoœci reakcji przeciwcia³ swoistych klasy IgG przez ca³y okres immunizacji (ryc. 2). Wzrost by³ wy¿szy u tuczników, które jako prosiêta otrzyma³y surowicê anty-H. somnus. Jednak w surowicach badanych w rozcieñczeniu 1 : 1000 stwierdzono, ¿e tuczniki, które otrzymywa³y surowicê jako prosiêta, zareagowa³y na szczepienie wzrostem in-tensywnoœci reakcji ju¿ po pierwszej dawce szczepion-ki, co mo¿e wskazywaæ na reakcjê anamnestyczn¹. Wzrost intensywnoœci reakcji surowicy pozyskanej od tuczników nie zabezpieczonych surowic¹ w okresie oko-³oodsadzeniowym obserwowano w klasie IgG dopiero

po drugiej dawce szczepionki. W obu grupach tuczni-ków immunizowanych do koñca okresu immunizacji narasta³a intensywnoœæ reakcji przeciwcia³ anty-H. som-nus. U tuczników kontrolnych wystêpowa³ ni¿szy poziom przeciwcia³ reaguj¹cych krzy¿owo z antygenami H. som-nus ni¿ u zwierz¹t immunizowanych, ponadto w trakcie doœwiadczenia obserwowano u nich tylko niewielkie wahania intensywnoœci reakcji.

Tuczniki otrzymuj¹ce surowicê jako prosiêta wykaza-³y nieco wy¿sz¹ intensywnoœæ reakcji przeciwcia³ anty-H. somnus w klasie IgA ni¿ pozosta³e grupy zwierz¹t

„0” 2 tyg. 4 tyg. 6 tyg. 8 tyg. 9 tyg.\ubój

terminy kontroli serologicznej

0 0,5 1 1,5 2 2,5 sur+ (1:100) sur+ (1:1000) sur– (1:100) sur– (1:1000) kontrolne (1:100) kontrolne (1:1000)

Ryc. 2. Narastanie reakcji przeciwcia³ klasy IgG w toku im-munizacji tuczników przeciw H. somnus

Objaœnienia: jak na ryc. 1.

0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1

„0” 2 tyg. 4 tyg. 6 tyg. 8 tyg. 9 tyg.\ubój

terminy kontroli serologicznej

sur+ (1:100) sur+ (1:1000) sur– (1:100) sur– (1:1000) kontrolne (1:100) kontrolne (1:1000)

Ryc. 1. Narastanie reakcji przeciwcia³ klasy IgM w toku im-munizacji tuczników przeciw H. somnus

Objaœnienia: sur+(1 : 100) i sur+(1 : 1000) – reakcja rozcieñczo-nej odpowiednio 1 : 100 lub 1 : 1000 surowicy tuczników, które otrzyma³y surowicê odpornoœciow¹ anty-H. somnus jako prosiê-ta; sur-(1 : 100) i sur-(1 : 1000) – reakcja rozcieñczonej odpo-wiednio 1 : 100 lub 1 : 1000 surowicy tuczników, które nie otrzy-ma³y surowicy odpornoœciowej anty-H. somnus jako prosiêta; kontrolne 1 : 100 i 1 : 1000 – reakcja rozcieñczonej odpowiednio 1 : 100 lub 1 : 1000 surowicy tuczników kontrolnych

Medycyna Wet. 2006, 62 (7) 790

(ryc. 3). W wyniku immunizacji intensywnoœæ reakcji su-rowic w rozcieñczeniu 1 : 100 wzrasta³a do koñca okre-su obserwacji. U tuczników, które nie by³y zabezpiecza-ne surowic¹ odpornoœciow¹ w okresie oko³oodsadzenio-wym, obserwowano tak¿e sta³y wzrost intensywnoœci, ale na ni¿szym poziomie ni¿ w poprzedniej grupie. Tuczni-ki kontrolne wykazywa³y bardzo nisk¹ reakcjê anty--H. somnus, bez wahañ w intensywnoœci. W rozcieñcze-niu 1 : 1000 pocz¹tkowo odnotowano œladow¹ reakcjê w klasie IgA, choæ u tuczników immunizowanych by³a ona nieco wy¿sza ni¿ u kontrolnych. Od 6. tygodnia im-munizacji odnotowano nieznaczny wzrost intensywnoœ-ci w grupach tuczników immunizowanych i podobnie jak w rozcieñczeniu 1 : 100 silniej reagowa³y zwierzêta otrzy-muj¹ce surowicê anty-H. somnus w okresie oko³oodsa-dzeniowym.

W toku immunizacji obserwowano narastanie frakcji g-globulinowej (9,2; 10,2; 15,8; 18 g × l–1 _przy

kolej-nych szczepieniach), w grupie kontrolnej poziomy te by³y nieco ni¿sze (odpowiednio: 8,9; 11,4; 12,9 i 16,2 g × l–1_).

Stwierdzone ró¿nice miêdzy grupami nie by³y jednak sta-tystycznie istotne. Narastanie tej frakcji u wszystkich zwierz¹t mo¿na interpretowaæ jako wynik stymulacji przez antygeny œrodowiska, a silniejszy wzrost g-globu-lin u tuczników doœwiadczalnych by³ spowodowany zwiêkszeniem przez podanie szczepionki spektrum an-tygenów, wobec których wytwarzane by³y przeciwcia³a. Na istniej¹c¹ w stadzie infekcjê subkliniczn¹ mog¹ wska-zywaæ tak¿e stosunkowo wysokie poziomy bia³ek ostrej fazy (Hp i Fb), wahaj¹ce siê na pograniczu górnej grani-cy normy i powy¿ej. W toku immunizacji stwierdzono obni¿enie siê poziomu Hp (z pocz¹tkowej wartoœci 1,11 g × l–1 _{do 0,74 g × l}–1 _{przyuboju), co mimo ¿e nadal}

wartoœci tego bia³ka przekracza³y górn¹ granicê referen-cyjn¹ (0,6 g × l–1_{), wskazuje na powrót do normy. Z kolei}

poziomy Fb by³y nieco wy¿sze u tuczników szczepio-nych ni¿ u kontrolszczepio-nych przez ca³y okres obserwacji. Podobn¹ sytuacjê stwierdzono u ciel¹t szczepionych H. somnus w cielêtniku, w którym w trakcie immuniza-cji wystêpowa³y stany zapalne narz¹du oddechowego

(14). Znaczenie diagnostyczne Fb jako bia³ka ostrej fazy u œwiñ jest zdaniem niektórych badaczy ograniczone, co zdaniem autorów mo¿e mieæ zwi¹zek z szybk¹ aktywa-cj¹ krzepniêcia, powoduj¹c¹ zani¿anie wyników w czêœ-ci pobieranych próbek krwi.

Nie stwierdzono znacz¹cych ró¿nic miêdzy tucznika-mi immunizowanytucznika-mi a kontrolnytucznika-mi w zakresie pozosta-³ych ocenianych parametrów krwi. Pocz¹tkowo koncen-tracja leukocytów wyraŸnie przekracza³a górn¹ granicê normy (œrednio 32 tys./mm3 _{u szczepionych i 30 tys./mm}3

u kontrolnych), co mog³o byæ spowodowane okresem adaptacyjnym do nowych kojców, w których by³y one umieszczone na 2 tygodnie przed rozpoczêciem immu-nizacji. W dalszym okresie obserwacji stwierdzono po-wrót liczby leukocytów do wartoœci prawid³owych.

Œrednie tempo przyrostu masy cia³a (5.-6. miesi¹c ¿y-cia) tuczników w obiekcie, gdzie przeprowadzono im-munizacjê w œwietle danych piœmiennictwa (3, 16) nie by³o zbyt wysokie: 0,597 kg (ryc. 4). Niespodziewanie odnotowano wy¿szy przyrost masy cia³a wœród zwierz¹t immunizowanych (0,679 kg) w porównaniu do kontroli (0,455 kg) i ró¿nica ta by³a statystycznie istotna przy p £ 0,05. Wynik ten mo¿na próbowaæ t³umaczyæ tym, ¿e w trakcie okresu obserwacji u tuczników kontrol-nych odnotowano wzrost reakcji przeciwcia³ w klasie IgM i jednoczesny wzrost stê¿enia frakcji g-globulin, co mo¿e wskazywaæ na przebycie przez nie subklinicz-nej infekcji drobnoustrojem reaguj¹cym krzy¿owo z H. somnus. Szczepienie tuczników doœwiadczalnych uchroni³o je przed t¹ infekcj¹ i zapobieg³o zahamowaniu tempa wzrostu. Poczyniono te¿ ciekawe obserwacje w podgrupach (zwierzêta, które jako prosiêta otrzyma³y surowicê anty-H. somnus i nie) w obu kojcach. Otó¿ w kojcu doœwiadczalnym tuczniki, które jako prosiêta otrzyma³y surowicê odpornoœciow¹, przyrasta³y nieco

„0” 2 tyg. 4 tyg. 6 tyg. 8 tyg. 9 tyg.\ubój

terminy kontroli serologicznej

0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 sur+ (1:100) sur+ (1:1000) sur– (1:100) sur– (1:1000) kontrolne (1:100) kontrolne (1:1000)

Ryc. 3. Narastanie reakcji przeciwcia³ klasy IgA w toku im-munizacji tuczników przeciw H. somnus

Objaœnienia: jak na ryc. 1.

669 687 679 a 482 444 455 b 597 0 100 200 300 400 500 600 700 g Dd Dk D Kd Kk K œrednia Grupa

Ryc. 4. Œrednie tempo wzrostu tuczników w trakcie trwania immunizacji (5.-6. miesi¹c ¿ycia)

Objaœnienia: D – tuczniki immunizowane ogó³em, Dd – tuczniki, które dosta³y surowicê odpornoœciow¹ jako prosiêta, Dk – tucz-niki, które nie dosta³y surowicy odpornoœciowej jako prosiêta; K – tuczniki kontrolne ogó³em, Kd – tuczniki, które dosta³y suro-wicê odpornoœciow¹ jako prosiêta, Kk – tuczniki, które nie do-sta³y surowicy odpornoœciowej jako prosiêta. Dane oznaczone ma³ymi ró¿nymi literami ró¿ni¹ siê statystycznie istotnie przy p £ 0,05

Medycyna Wet. 2006, 62 (7) 791 wolniej (0,669 kg) ni¿ te, które z

anty-genem zetknê³y siê po raz pierwszy (0,687 kg). To wolniejsze tempo przy-rostu masy cia³a mo¿na próbowaæ t³u-maczyæ skutkami silniejszego pobudze-nia odpowiedzi immunologicznej, co mog³o byæ zwi¹zane z wy¿szymi stê¿e-niami niektórych cytokin, mog¹cych negatywnie wp³ywaæ na apetyt (1). Odwrotn¹ tendencjê zaobserwowano w kojcu kontrolnym. Tam lepiej przy-rasta³y tuczniki, które jako prosiêta otrzyma³y surowicê (0,482 kg). Te osobniki, które nie by³y dodatkowo za-bezpieczone w czasie odchowu przy matkach, przyrasta³y wolniej (0,444 kg), co mo¿e byæ skutkiem wiêkszego ob-ci¹¿enia uk³adu immunologicznego

w pierwszych tygodniach ¿ycia, co spowodowa³o, jak siê wydaje, obni¿enie tempa przyrostów masy cia³a w póŸ-niejszym okresie.

W tab. 1 porównano œredni¹ intensywnoœæ reakcji su-rowic tuczników immunizowanych H. somnus z inten-sywnoœci¹ zbiorczej surowicy odpornoœciowej uzyska-nej z krwi pobrauzyska-nej przy uboju i surowicy prosi¹t zabez-pieczanych t¹ surowic¹. Konserwacja surowicy fenolem spowodowa³a niewielki spadek jej aktywnoœci wobec sonikatu H. somnus w teœcie ELISA we wszystkich ana-lizowanych klasach przeciwcia³. U prosi¹t przed poda-niem surowicy wystêpowa³a niewielka reakcja, wynika-j¹ca, jak siê wydaje, z krzy¿owej aktywnoœci przeciw-cia³ siarowych wch³oniêtych z przewodu pokarmowego w okresie wch³aniania immunoglobulin, a pochodz¹cych z reakcji loch na antygeny bakterii Gram-ujemnych obec-nych w œrodowisku fermy. Po trzech dniach po podskór-nym podaniu prosiêtom surowicy odpornoœciowej dosz³o do oko³o trzykrotnego wzrostu intensywnoœci reakcji swoistej w klasie IgG, oko³o dwukrotnego wzrostu w kla-sie IgM i nie zaobserwowano istotnej zmiany aktywnoœ-ci przeaktywnoœ-ciwaktywnoœ-cia³ klasy IgA. Mo¿na przypuszczaæ, ¿e wyni-ka³o to z szybkiego transportu IgA na b³ony œluzowe pro-siêcia.

Podsumowanie

Wykazano, ¿e w wyniku immunizacji wy¿sz¹ inten-sywnoœæ reakcji swoistej uzyskuj¹ tuczniki, które jako prosiêta otrzymywa³y surowicê odpornoœciow¹ anty--H. somnus. Ponadto w odpowiedzi humoralnej tej gru-py obserwowano bardzo wczesny wzrost przeciwcia³ kla-sy IgG, (w przeciwieñstwie do tuczników nie zabezpie-czanych wczeœniej surowic¹ anty-H. somnus) co sugeru-je anamnestyczny charakter odpowiedzi immunologicz-nej. To zjawisko pozwala domniemywaæ, ¿e u prosi¹t za-bezpieczanych surowic¹ anty-H. somnus dochodzi³o do rozpoznawania idiotypów swoistych wobec antygenów H. somnus, pobudzenia reakcji „sieci antyidiotypowej” i stymulacji klonów limfocytów B posiadaj¹cych idioty-py swoiste dla antygenów H. somnus. W podsumowaniu mo¿na stwierdziæ, ¿e produkcja œwiñskiej surowicy od-pornoœciowej anty-H. somnus nie odbija siê niekorzyst-nie na wynikach tuczu. Uzyskiwana surowica osi¹ga wy-sokie miana i mo¿e byæ stosowana u prosi¹t, co

potwier-dzaj¹ wyniki wstêpnych badañ pilota¿owych (7). Swo-ista immunoprofilaktyka przeciwko patogenowi nieswo-istemu dla gatunku nie przeszkadza ponadto w serolo-gicznym kontrolowaniu szlaków rozprzestrzeniania siê naturalnych infekcji.

Piœmiennictwo

1.Dantzer R.: Cytokine-induced sickness behaviour: a neuroimmune response to activation of innate immunity. Eur. J. Pharmacol. 2004, 500, 399-411. 2.Jones G. E., Mould D. L.: Adaptation of the guaiacol (peroxidase) test for

hapto-globins to a microtitration plate system. Res. Vet. Sci. 1984, 37, 87-92. 3.Kluczek S.: Magnesium metabolism in pigs during the fattening period, Ann. Anim.

Sci. 2003 Suppl., 2, 315-318.

4.Millar H. R., Simpson J. G., Stalker A. L.: An evaluation of the heat precipitation method for plasma fibrinogen estimation. J. Clin. Pathol. 1971, 24, 827-830. 5.Niko³ajczuk M., Nowacki W., Tokarska-Rojowska D., Stefaniak T., Molenda J.,

Grzeszkowiak M.: Krzy¿owa reaktywnoœæ z bakteriami gram (–) psiej surowicy anty-Haemophilus somnus. Mat. X Kongresu PTNW, Wroc³aw 1996, 366. 6.Nowacki W., Stefaniak T., Che³moñska-Soyta A., Rz¹sa A., Niko³ajczuk M.:

Sero-profilaktyka i seroterapia – dzisiejsze spojrzenie. Problemy zdrowia narz¹du od-dechowego m³odych zwierz¹t gospodarskich, ELMA, Wroc³aw 2002, 87-97. 7.Rz¹sa A., Niko³ajczuk M.: A mo¿e jednak seroprofilaktyka? Trzoda Chlewna 2003,

nr 8-9, 158-162.

8.Siddaramppa S., Inzana T. J.: Haemophilus somnus virulence factors and resi-stance to host immunity. Anim. Health Res. Rev. 2004, 5, 79-93.

9.Silva S. V., Little P. B., Kaushnik A.: An immunodominant epitope on 40 kilodal-ton outer membrane protein is conserved among different strains of Haemophilus (Histophilus) somnus. Zntbl. Bakteriol. 1995, 282, 449-456.

10.Stefaniak T.: Detection of the Haemophilus somnus antibodies in the bulls’ repro-ductive tract fluids using the ELISA. I. Elaboration of the ELISA for the detection of the specific antibodies in the IgG, IgM and IgA classes. Arch. Vet. Pol. 1993, 33, 79-88.

11.Stefaniak T., Che³moñska-Soyta A., Molenda J., Nowacki W., Wieliczko A., Niko-³ajczuk M.: Sources and consequences of Haemophilus somnus interspecies cross-reactivity; laboratory and clinical results in cattle, horse, pig, dog and poultry. XXX Tagung der Gesellschaft für Immunologie, Hannover, Immunobiology 1999, 200, nr 3-5, s. 747.

12.Stefaniak T., Che³moñska-Soyta A., Molenda J., Nowacki W., Pop³awski M., Niko³ajczuk M.: Krzy¿owa reaktywnoœæ Somnubovinu jako podstawa wysokiej skutecznoœci klinicznej. Mat. Symp. Aktualne problemy w patologii byd³a. Wroc-³aw 1995, s. 32-33.

13.Stefaniak T., Kopeæ W., G¹sowska A., Borkowski J., Gierzyñska E., Pop³awski M.: Zastosowanie immunoglobuliny ¿ó³tka jaja w profilaktyce biegunek u prosi¹t ss¹-cych. Medycyna Wet. 2003, 59, 539-542.

14.Stefaniak T., Nowacki W., Molenda J., Sobiech E., Niko³ajczuk M.: Monitorowa-nie wybranych parametrów krwi ciel¹t immunizowanych szczepionk¹ Somnu-vacR _{w warunkach terenowych. Medycyna Wet. 1997, 53, 668-673.}

15.Stefaniak T., Wieliczko A., Mazurkiewicz M., Niko³ajczuk M.: Krzy¿owa reaktyw-noœæ przeciwcia³ anty-Haemophilus somnus z antygenami szczepów Salmonella sp. izolowanych od drobiu. Medycyna Wet. 1998, 54, 601-606.

16.Szulc K., Kaczmarek P., Buczyñski J. T., Rz¹sa A., Luciñski P.: The impact of fish meal on production results of pig fattening. Ann. Anim. Sci. 2004 Suppl. 2, 205--209.

17.Williams J. M., Smith G. L., Murdock F. M.: Immunogenicity of Haemophilus somnus bacterin in cattle. Am. J. Vet. Res. 1978, 39, 1756-1762.

Adres autora: dr Anna Rz¹sa, ul. Norwida 31, 50-375 Wroc³aw; e-mail: rzasa@ozi.ar.wroc.pl e c i w o r u s e n a d a B Rozcieñczenie IgG IgM IgA % w ó k i n z c u t y c i w o r u s a j c k a e r a i n d e r Œ ) 4 1 = n ( u j o b u y z r p j e n a r b o p 0 0 1 : 1 ) a j c n a b r o s b a ( 0 0 0 1 : 1 ) a j c n a b r o s b a ( ) 1 7 , 1 ( 0 0 1 ) 1 1 , 1 ( 0 0 1 ) 3 8 , 0 ( 0 0 1 ) 7 3 , 0 ( 0 0 1 ) 6 3 , 0 ( 0 0 1 ) 6 1 , 0 ( 0 0 1 a n a w o w r e s n o k a c i w o r u s a z c r o i b Z m e l o n e f 11::1100000 111775,,9396 4826,,7201 115134,,1131 l m 3 u i n a d o p o p i n d 3 a t ê i s o r P ) 2 = n ( j e w o i c œ o n r o p d o y c i w o r u s 1:100 37,13 20,73 25,09 y c i w o r u s m e i n a d o p d e z r p a t ê i s o r P ) 3 = n ( 1:100 12,28 10,00 25,83

Tab. 1. Aktywnoœæ przeciwcia³ anty-Haemophilus somnus w surowicy zbiorczej oraz w surowicy prosi¹t przed i po podaniu surowicy odpornoœciowej, w porów-naniu do œredniej intensywnoœci reakcji surowic tuczników immunizowanych, przy-jêtej za 100%