Pozycja dziecka z rodziny o wysokim statusie ekonomicznym w klasie szkolnej

Helena Marzec

Pozycja dziecka z rodziny o wysokim

statusie ekonomicznym w klasie

szkolnej

Nauczyciel i Szkoła 1-2 (22-23), 203-211

Helena M arzec

Pozycja dziecka z rodziny

0 wysokim statusie ekonomicznym

w klasie szkolnej

D o podstaw ow ych zadań szkoły należy czuw anie nad w szechstronnym rozw o­ je m młodego człowieka, w spieranie go w osiąganiu coraz większej sam odzielności

um ysłow ej, moralnej i życiow ej.1

Zycie szkolne dziecka przebiega w znacznej m ierze w obrębie takiego zespołu, jak im je s t klasa. K lasa szkolna jak o form a organizacyjna stanow i podstaw ow ą jednostkę w e współczesnej strukturze systemu szkolnego. Klasa szkolna, ja k twierdzi T. D ąbrow ska2, stanow i d obraną w edług pew nych kryteriów grupę dzieci i m ło­ dzieży, która je s t poddaw ana oddziaływ aniom dydaktycznym i w ychow aw czym nauczycieli.

K lasa szkolna m a określoną strukturę i organizację, w której sp latająsię elem en­ ty form alne z nieform alnym i. W ewnętrzna struktura tej grupy, jak o podstaw ow ego zespołu w ychow aw czego, stanow iącego organiczną część szerszego zespołu ogól- noszkolnego, kształtuje się stopniow o, gdyż pow iązania społeczne m iędzy ucznia­ mi, pozycja i ranga poszczególnych członków g ru p y ja k rów nież przepisy i norm y w spółżycia rozw ijają się w ciągu dłuższego czasu.3

W zw iązku z rozw ojem św iadom ości i silną potrzebą uczestnictw a w życiu róż­ nych grup społecznych - klasa krystalizuje się jak o zespół podstawow y, jak o grupa zw arta i zintegrow ana w ew nętrznie, zdolna nie tylko do sam odzielnego realizow a­ nia zadań w ytyczanych przez nauczyciela, lecz także do podejm ow ania rozm a­ itych akcji m ających w alory kształcące i w ychow aw cze, zarów no na terenie klasy 1 szkoły ja k też w środow isku lokalnym .4

R. W oźniak5 za Z. Zaborow skim w klasie szkolnej w ym ienia następujące typy stosunków społecznych:

- stosunki interpersonalne a w śród nich stosunki:

1 H. N ocoń, W poszukiw aniu ideału wychowawcy, [W]: Korzeniow ska W., (red.) Przem iany eduka­ cyjne w Polsce i na świecie, Kraków 2001

2 T. D ąbrow ska, S zko ła j a k o śro d o w isko w ych o w a w cze, w: T. D ąbrow ska, B. W ojciechow ska - Charlak, M iędzy pra ktyką a teorią w ychow ania, Wyd. UMCS, Lublin 1996

3 M. Przetacznik-Gicrow ska, Z. W łodarski, Psychologia wychowawcza, t. 11, PWN, Warszawa 1998, * T a m że

204

Nauczyciel i Szkota 1-2 20 04 • rzeczow e • koleżeńskie • przyjacielskie • dominacji • submisji • rów norzędności • pasożytnicze • w spierające - stosunki m iędzygrupow e -stosunki jednostki z grupą • stosunki m iędzy je d n o stk ą a grupą • stosunki m iędzy g ru p ą a je d n o stk ą

U kład stosunków i zależności m iędzy uczniam i w klasie je s t zw iązany także z rolam i społecznym i dzieci i ich pozycją, popularnością, ran g ą w hierarchii spo­ łecznej uczniów. Stosunki te i w iążące się z nim i pozycje uczniów w klasie są niezm iernie złożone. W ynika to m .in. z faktu, że klasa szkolna, ja k w spom niano w cześniej, je s t gru p ą form alną i nieform alną.

Podstaw ow ą rolą w ychow aw cy klasy je s t w ięc stw orzenie zw artego zespołu uczniów. Stąd też w ażne je s t poznanie sposobu zachow ania się uczniów , obserw a­ cja przyjm ow anych przez nich ról społecznych, rejestrow anie przejaw ów dom ina­ cji lub podporządkow ania. W ychow aw ca w łącza uczniów do pełnienia różnorod­ nych funkcji na terenie klasy lub szkoły, tw orzy też strukturę organizacyjną spo­ łeczności uczniowskiej.

W ażna je st struktura społeczna klasy, tw orząca układ stosunków m iędzyosobni- czych, które pow stają pod w pływ em czynników zew nętrznych i w ew nętrznych i w ew nętrznej potrzeby zrzeszania się dzieci i m łodzieży. M oże być ona zw arta, spoista, zintegrow ana częściow o lub całkow icie. Z. P utkiew icz6 tw ierdzi, że w skład klasy o strukturze m ało zwartej w chodzą trzy kategorie uczniów : • ci, którzy sąchętnie przyjmowani przez wszystkich, i których każda grupa chcia­

łaby m ieć u siebie,

• uczniow ie, którzy przez jednych są w ybierani, a przez innych odrzucani, • uczniowie albo odrzucani przez w szystkich członków grupy, albo nie w ybierani

przez nikogo, ani nie odrzucani.

O statnia kategoria uczniów m oże spraw iać duże trudności w ychow aw cze, dla­ tego też nauczyciel w inien na n ią zw racać szczególną uwagę. N ależy odkryć przy­ czyny izolacji, starać się je usunąć i w łączyć w ychow anka d o jed n ej z grup klaso­ wych. Istotne znaczenie m a też znajom ość pozycji społecznej poszczególnych

6 Z. Putkicwicz, O gólna charakterystyka środow iska ucznia. Klasa szko ln a ja k o g rupa w ychow aw ­ cza, [W]: j. Strelau, P odstaw y p sychologii dla nauczycieli, PW N, W arszawa 1981

Helena M arzec - Pozycja dziecka z rodziny o wysokim statusie .

₂₀₅

uczniów w klasie. Od tego zależy skuteczność oddziaływ ań w ychow aw czych. M iejsce ucznia w zespole, zdaniem A. Janow skiego7 w yznaczają następujące czyn­ niki:

• ogólna atrakcyjność dla innych członków zespołu,

role pełnione w zespole oraz znaczenie (status), ja k ie pozostali członkow ie rolom tym przypisują,

• m iejsce w strukturze porozum iew ania się, zgodność lub niezgodność z norm ami grupowym i, m iejsce w strukturze przyw ódczej,

stopień, w jak im w artościuje ona uczestnictw o w zespole, sam opoczucie jednostki w zespole.

N auczyciel, który chce skutecznie organizow ać w ychow anie i nauczanie, musi znać sw oich uczniów. O prócz informacji dotyczących cech psychicznych, w arun­ ków życia, sytuacji rodzinnej i środow iska, niezbędna je s t w iedza o w łaściw o­ ściach zespołu uczniow skiego, który oddano m u pod opiekę. W klasie szkolnej rozw ijają się różnorodne form y życia społecznego: zw yczaje klasow e, sposoby zachow ania się, specyficzne reakcje.

Jak tw ierdzi cytow any autor, w klasie uczniow ie podejm ują różnego rodzaju role społeczne: pozytyw ne, zw iązane z form ow aniem się zw artości klasy i z w ykony­ w aniem określonych zadań oraz negatyw ne, zw iązane z niepożądanym i form am i zachow ania, agresją, szantażem , przem ocą, itp. W ychow aw ca pow inien starać się poznać nurt destrukcyjny i aspołeczny, osłabiać jeg o działanie. W ażnajest w spół­ praca z klasą, a nie dyrygow anie nią, szukanie przyczyn niepow odzeń w ychow aw ­ czych i usuw anie ich.8

K ażda klasa m a sw oją atm osferę, w której u uczniów w ytw arza się odpow iedni stosunek em ocjonalny do tego, co się w niej dzieje. K oleżeński układ stosunków zapew nia uczniom tak ważne dla praw idłowego działania i rozw oju, poczucie bez­ pieczeństw a, więzi z kolegam i, identyfikow anie się z zespołem . W ten sposób po­ w staje zw arta, zintegrow ana grupa, w której realizacja celów i zadań w ykonaw ­ czych będzie przebiegała bez w iększych zakłóceń.

N a klim at grupow y klasy szkolnej m ają też w pływ norm y uznaw ane w klasie, a także cechy osobow ościowe członków grupy (zdolności, motywy, aspiracje, uzna­ w ane przez nich w artości).

T. D ąbrow ska9 stw ierdza, że w zajem ne oddziaływ ania w szystkich czynników kształtują określony klim at, który m oże sprzyjać osiąganiu efektów w nauce lub też utrudniać realizację procesu dydaktyczno - w ychow aw czego.

7 A. Janow ski, P oznaw anie uczniów, WSiP, W arszawa 1991

8 E. Kozioł, Rola wychowawcy klasy w świadomości nauczycieli szkól podstawowych^ Zielona Góra 1994 9 T. Dąbrow ską, Szkoła ja k o środow isko...

206

Nauczyciel i Szkoła 1-2 2004 O bserw ując klasę, m ożna łatw o zauw ażyć istniejące w niej różnice ze w zględu na pozycje społeczne jak ie zajm ująposzczególni uczniow ie. W każdej grupie, rów ­ nież w klasie szkolnej, istnieje co najm niej kilka struktur społecznych, które m ożna w yróżnić ze w zględu na pow iązania m iędzy pozycjam i, jak ie zajm ująjej członko­ wie. A. Jan o w sk i10 za R. F. B ales’em w yróżnia następujące kryteria różnicow ania pozycji społecznych w grupie:

dostęp członków grupy do różnych środków ułatw iających rozw iązyw anie problem ów w grupie,

zakres kontroli nad członkam i grupy,

znaczenie lub pow ażanie, jak ie m ają poszczególni członkow ie w grupie, stopień w jak im poszczególni uczniow ie solidaryzują się lub identyfikują z grupą.

W spółcześnie w yróżnia się cztery struktury grupow e, które m ogą się w zajem nie przenikać. S ą to:

1. struktura władzy, 2. struktura socjom etryczna, 3. struktura kom unikow ania się, 4. struktura aw an su .11

Jak tw ierdzi cytow any autor w każdej klasie m ożna w yróżnić strukturę grupow ą (lub więcej struktur) o charakterze form alnym i nieform alnym . P ierw szą określają przepisy i zarządzenia szkolne. N atom iast struktura o charakterze nieform alnym powstaje żywiołowo, niezależnie od formalnych przepisów i norm życia szkolnego. W ynika ze spontanicznych w zajem nych oddziaływań, niekontrolow anego porozu­ m iewania się, w spólnych zainteresowań, potrzeb, itd. Zbliżanie struktury formalnej i nieformalnej klasy zależy w dużej m ierze od celow ego i św iadom ego organizow a­ nia takich w arunków pracy i życia uczniów , które sprzyjałyby ich w zajem nej inte­ rakcji.

N ależy pam iętać, iż w każdej klasie szkolnej zn ajd u jąsię jednostki w yw ierające duży w pływ na pozostałych członków. S ą to najczęściej osoby pełniące określone role przyw ódcze. N ie m u szą one zajm ow ać wysokiej pozycji w form alnej struktu­ rze klasy (np. gospodarza, czy przew odniczącego sam orządu). Przyw ódcam i są najczęściej uczniow ie cieszący się w klasie najw yższym uznaniem , którzy potrafią w yw ierać znaczny wpływ, rozum iejący problem y członków grupy.

Ze w zględu na podjęty tem at istotnym je s t zagadnienie stosunków społecznych w klasie szkolnej, do której u częszczająuczniow ie pochodzący z rodzin, żyjących w obfitości m aterialnej i ja k ą pozycję zajm ują w zespole klasow ym .

10 Л. Janow ski, Poznaw anie uczniów ...

Helena M arzec - Pozycja dziecka z rodziny o wysokim statusie

₂₀₇

Jeżeli pieniądz w życiu człow ieka, rodziny je s t w artością uznaną za klucz do w szystkiego, to trudno w yelim inow ać go z rodzinnego w ychow ania dzieci.

J. D obson sądzi, „że nadm ierny materializm rodziców m oże pow odow ać w ielkie duchow e zniszczenie u dzieci. Jeśli dostrzegą, że obchodzą nas bardziej rzeczy niż ludzie, jeśli dostrzegą pustkę naszego chrześcijańskiego św iadectw a, stan ą się cyniczni. I jeszcze w ażniejsze: jeśli stwierdzą, że ich tato pracuje przez cały dzień, aby zdobyć coraz w ięcej dóbr tego św iata zrozum ieją, gdzie je s t jeg o serce” .12

W dzisiejszej rzeczyw istości dostrzega się coraz bardziej zjaw isko przyśpieszo­ nej zm iany postaw u w ychow aw ców , rodziców w zakresie kontaktu dzieci z pie­ niędzm i poprzez ich udostępnienie do osobistej dyspozycji w formie kieszonkow e­ go. Jak tw ierdzi cytow any autor obecnie u nas w kraju problem pieniędzy w w y­ chow aniu dzieci staje się w ręcz alarm ujący i nie dotyczy tylko młodzieży, która m a do nich łatw y dostęp.

D ostatek m aterialny w rodzinie m oże kreow ać różne wartości, np. sw obodę oby­ czajową, m aksym alną konsum pcyjność dóbr aż do granicy m arnotraw stw a. O bfi­ tość i dostępność dóbr rodzi nowe, w ciąż rosnące aspiracje, chęć ciągłego pom na­ żania stanu materialnego, posiadania, zaspokajania w ysoko standardow ych potrzeb rozryw kow ych, turystycznych itp. D ążność do ich zaspokajania m oże prow adzić do podejm ow ania różnego rodzaju działań aspołecznych, mających charakter prze­ stępczy, niegodziw ych zajęć dochodow ych, czy też pow odujących całkow itą de­ gradację jednostki ludzkiej.

Pieniądz m a też istotne znaczenie w kom unikacji społecznej, inform ując o stanie posiadania, m ożliw ościach zarobkow ych i innych walorach. Jak tw ierdzi J. Sztum ­ ski „pieniądz um ożliw ia nie tylko stym ulację m yślenia, opinii i postaw ludzi, ale także um ożliw ia ich reglam entację. Z a pom ocą pieniądza m ożna zatem spraw o­ wać nader skuteczną kontrolę nad m yśleniem i działaniem zarów no poszczegól­ nych jednostek, ja k i całych zbiorow ości” .13

D obrobyt m aterialny nie gw arantuje szczęścia rodzinnego, bow iem ja k tw ierdzi E. Klein „poza dosytem i niedosytem m aterialnym istnieją źródła radości i sm ut­ ków zdecydow anie zależne od indywidualnych predyspozycji członków rodziny, od ich dobrej w oli, a w ięc od zdolności do kochania i życzliw ości, od pogody ducha, w yrozum iałości, opanow ania, umiejętności cieszenia się życiem , zdrow iem , bliski­ mi osobam i, taki stosunek do życia i w artości z niego w ynikające m ogą w znacz­ nym stopniu rekom pensow ać braki m aterialne, m ogą stanowić o szczęściu rodzin­ nym , kiedy brakuje tych w artości - szczęście na dłuższą m etę nie będzie tow arzy­ szyć rodzinie żyjącej naw et w luksusow ych w arunkach” .14

12 J. D obson, R ozm ow y z rodzicam i. K raków 1990, s. 35.

11 za:S. Rogala, Pieniądze w procesie w ychow ywania dzieci, Opole 1996, s.33

u E. K lein, O radościach i sm utkach egzystencji rodziny, „Problem y O piekuńczo -W ychow aw cze". 1987, n r 7

208

Nauczyciel i Szkoła 1-2 2 0 04 E. From m 15 uważa, iż niepoham ow any w zrost konsum pcji tw orzy now y typ czło­ w ieka, n o w ą religię oraz n ow ą klasę, którą nazyw a k lasą próżniaczą. Istotą jej egzystencji je st bierność, pustka, uczucie bezsilności i nudy. Takie życie m oże rów ­ nież nieść groźbę pojaw ienia się uczucia niższości oraz niespełnienia prow adzące­ go do postaw chciw ości, zaw iści, a w końcu - agresji i niszczenia.

D zieci w ychow yw ane w rodzinach nastaw ionych za w szelk ą cenę na „m ieć” ja k najw ięcej, niejednokrotnie przejm ują zachow ania i poglądy sw oich rodziców, uw ażając jednocześnie, że pieniądz je st rozw iązaniem problem ów i kłopotów, przy­ nosi w olność i sw obodę działania, zaspokojenie szeregu potrzeb i dążeń, podnosi prestiż rodziny i jej członków w społeczeństw ie, w którym żyją.

D zieci i m łodzież z rodzin bogatych w yraźnie w yróżniająsię w śród rów ieśników w yglądem , sw obodą w dysponow aniu znacznym i sum ami pieniędzy, chęcią dom i­ now ania w ykorzystując ku tem u w artości m aterialne. Posiadanie pieniędzy przez dziecko um ożliw ia opłacanie usług koleżeńskich. W iąże się to rów nież z tym , iż we współczesnym życiu społecznym transform acja relacji międzyludzkich często prze­ chodzi od form bezinteresownych, emocjonalnych do relacji instrum entalnych, rze­ czow ych, w ym iernych finansow o. Stąd też zachow ania takie przejm ują rów nież dzieci uw ażając je za w łaściw e, pow szechnie aprobow ane.

Pośród w ielu czynników określających charakter w ychow ania rodzinnego szcze­ gólną pozycję zajm u ją w zględnie trw ałe em ocjonalne nastaw ienia rodzicielskie w obec dzieci, czyli te postaw y, które w dużym stopniu decydują o charakterze w zajem nych relacji zarów no w rodzinie, ja k i poza nią, tj. w szkole, w grupie, w klasie szkolnej.

N asuw a się tu pytanie. Jak ą pozycję w klasie szkolnej zajm ujądzieci pochodzą­ ce z rodzin o w ysokim statusie ekonom icznym ?

Z a ło ż e n ia b ad aw cze.

Celem niniejszych badań było ukazanie funkcjonow ania w grupie rów ieśniczej dzieci, pochodzących z rodzin o w ysokim statusie m aterialnym .

N a podstawie informacji udzielonych przez w ychow aw ców klasowych, pedagoga szkolnego i uczniów gim nazjum z ośm iu klas drugich i trzecich, objętych badaniem oraz rodziców tychże respondentów w yłoniono te dzieci, które pochodzą z rodzin zamożnych.

W badaniach zastosow ano m etodę sondażu diagnostycznego, która pozw oliła na zebranie inform acji o badanej populacji uczniów. Podstaw ow e czynności badaw ­ cze stanow iła ankieta kierow ana do rodziców, ankieta i techniki socjom etryczne skierow ane do uczniów, a także w yw iad przeprow adzony z w ychow aw cam i klas i pedagogiem szkoły.

Helena M arzec - Pozycja dziecka z rodziny o wysokim statusie

₂₀₉

Badania przeprowadzono w II połow ie 2003 roku. Objęto nimi grupę 112 uczniów, 8 w ychow aw ców klasow ych i pedagoga szkolnego.

Do badania stosunków społecznych w klasie szkolnej w ykorzystano techniki socjom etryczne, zadając uczniom pytania: z kim chcieliby (lub nie chcieliby) na­ w iązać kontakty w różnych sytuacjach w szkole i poza zajęciam i szkolnym i np. z kim chcieliby pojechać na w ycieczkę, obok kogo siedzieć w ław ce, kto w klasie je s t dobrym organizatorem , kłótliw ym chłopcem , dobrą koleżanką itp. D zięki tym pytaniom uzyskano inform acje, które w skazują na popularność, sym patię czy obo­ jętn o ść w odniesieniu do poszczególnych uczniów w klasie.

A n a liz a w y n ik ó w badań.

Z przeprow adzonych badań w śród 112 uczniów pochodzących z rodzin boga­ tych, w ynika, że 21% z nich cieszy się popularnością w śród kolegów i koleżanek z klasy. U czniow ie ci cechują się życzliw ością, interesują się problem am i klasy i d ążą do realizacji celów przyjętych przez klasę jak o zbiorow ość, potrafią nieść pom oc tym kolegom , którzy nie potrafią poradzić sobie z w łasnym i problem am i.

W stosunku do 26% badanych uczniów koledzy i koleżanki okazująuczucia sympatii. Jak tw ierd zą rów ieśnicy, uczniow ie z bogatych rodzin nie w yw yższają się, sta­ rają się nie w yróżniać w klasie ani strojem , ani zachow aniem , a w kontaktach z innymi są „norm alni” .

Znaczący odsetek badanych dzieci - 31 % w klasie szkolnej spotyka się z obojęt­ nością. W ynika to stąd, iż ta grupa badanych dzieci przejaw ia nie zaw sze w łaści­ w e zachow ania - dzieci ośm ieszają innych kolegów, próbują dom inow ać i narzu­ cać sw oje zdanie, nie są koleżeńscy, są m ało życzliw i.

22% uczniów z bogatych rodzin nie je s t łubianych przez kolegów i koleżanki z klasy. P rzyczyną tego stanu rzeczy je s t niew łaściw a postaw a tych uczniów w o­ bec rów ieśników , ja k i często w obec nauczycieli - w ychowaw ców. U czniow ie ci są zarozum iali, "obnoszą" się swoim bogactwem, są opryskliwi, „kupują” kolegów, w yróżniają się w zbiorow ości często „w yzyw ającym ” strojem i nagannym zacho­ waniem.

Szczególnie przydatna do określenia pozycji ucznia w klasie okazała się opraco­ wana przez M. Pilkiew icza16 Socjom etryczna Szkoła A kceptacji, która pozw ala na przypisanie każdem u uczniowi w zespole określonej pozycji:

osoby akceptow anej, akceptow anej przeciętnie, polaryzującej akceptację, izolowanej,

odrzucanej.

210

Nauczyciel i Szkoła 1-2 20 04 U czniow ie należący do dw óch pierw szych grup w yw ołują u sw oich kolegów postaw y pozytyw ne, co sprzyja ich identyfikacji z grupą i czynnem u w łączaniu się w życie klasy.

W śród badanych uczniów pochodzących z rodzin bogatych praw ie połow a z nich (48% ) to osoby należące do pierwszej i drugiej grupy, z tym iż 22% to osoby akceptow ane, łubiane, zaś 26% to uczniow ie przeciętnie akceptowani.

G rupę trzecią stanow ią uczniow ie (18% ), którzy znajdują się w pozycji konflik­ tow ej: c ie s z ą się sym patią części kolegów, pozostali jed n ak ustosunkow ują się do nich negatyw nie.

U czniów izolow anych (21% ) koledzy traktują obojętnie, odrzucani zaś (13% ) - to ci, którzy b udzą postaw y negatyw ne w otoczeniu, co utrudnia zdecydow anie proces ich socjalizacji i w spółdziałanie z kolegami.

Pozycja ucznia w klasie zależy od całego zespołu czynników , w śród których na pierw szy plan w y su w ająsię stosunki z rów ieśnikam i, a zw łaszcza zbiór cech okre­ ślonych m ianem koleżeńskości, następnie zaś aktyw ność, przejaw ianie inicjatywy w grupie, bezpośredni udział w organizow anych w spólnie poczynaniach, w pow ią­ zaniu z poczuciem więzi międzyosobniczej i grupow ej. Jeżeli naw et uczniow ie nie­ popularni w łączająsię do pew nych akcji, co czyniąrzadko i niechętnie, to nie czują się odpow iedzialni za jej przebieg i łatw o w ycofują się z działalności.

Dzieci - uczniow ie pochodzący z rodzin zam ożnych m ają często m ałe, w ąskie grono kolegów z którym i łą c z ą je bliższe kontakty. Jak w ykazały badania, koledzy badanych dzieci także w znaczącej w iększości, pochodzą z rodzin bogatych bądź średnio zam ożnych.

Dzieci te sp ędzają w olny czas razem : organizują w spólne spacery, podejm ują zabaw y i gry kom puterow e, odw iedzają się naw zajem , plan u ją w spólne w yjścia np. do kina, itp.

Dzieci te w e w łasnym gronie potrafią dzielić się zabaw kam i, przedm iotam i, po- m ag ająso b ie w odrabianiu lekcji, jeśli zajdzie taka potrzeba.

N ieco inny stosunek grupa dzieci z rodzin bogatych m a do tych rów ieśników , których w arunki m aterialne rodziny są na niższym poziom ie. Dzieci z rodzin boga­ tych „niby” akceptują sw oich kolegów z uboższych rodzin, ale w o lą przebyw ać w swoim gronie. Tu czują się bezpieczniejsi, pew niejsi siebie, i nie narażeni na krytykę innych. Ponadto, dzieci te są bardziej śm iałe, odw ażniejsze w w yrażaniu opinii, chcą dom inow ać w grupie, ale nie zaw sze im się to udaje.

W śród badanych dzieci z rodzin bogatych są i tacy uczniow ie, których zachow a­ nie budzi w iele obaw. S ą to uczniow ie aroganccy, opryskliw i, „w ynoszący” się ponad innych i „obnoszący” swoje pochodzenie i status m aterialny rodziny. U cznio­ wie ci, w ychodzą z założenia, że są lepsi od innych i należy im „usługiw ać” i traktow ać ich znacznie lepiej i w yżej, niż innych rów ieśników . Sw oim ubiorem i zachow aniem zw racają na siebie uw agę innych, traktują innych „z góry” i

lekce-Helena M arzec - Pozycja dziecka z rodziny o wysokim statusie .

ważąco. N orm y m oralne funkcjonujące w klasie respektują tylko dlatego, że muszą. U czniow ie z rodzin bogatych, niejednokrotnie w yw ołują konflikty w klasie. K on­ flikty te zyskują na sile, gdy opinie uczniów w różnych spraw ach są kształtow ane przez paczki lub kliki w ystępujące w grupie.

Interpretując w yniki badań należy stwierdzić, że zachow ania konfliktow e, agre­ syw ne dzieci p ozostają w zw iązku z depryw acją ich potrzeb em ocjonalnych. Jeśli rodzice dziecka są zajęci w ciąż pom nażaniem ju ż i tak w ysokich dochodów rodzi­ ny i nie m a ją d la dziecka czasu, w ów czas m ogą pojaw ić się trudności w ychow aw ­ cze u dziecka m ające niekorzystny w pływ na jego rozw ój.

M ożna zatem stwierdzić, że dobrobyt materialny rodziny może być niejednokrot­ nie przyczyną niskiej pozycji dziecka w klasie, może pow odow ać je g o izolację i osamotnienie.

W ażne je s t nie tylko to, ja k dzieci rodziców zam ożnych spostrzegają siebie, ja k funkcjonują w grupie - klasie szkolnej, ja k sąpostrzegane przez rówieśników. Wyniki badań w skazują, że w ygórow ane w ym agania wielu rodziców utrudniajądzieciom realizację postaw ionych sobie celów, w tym i społecznych; kształtują lęk przed niepow odzeniem i chęć ucieczki od zadania.

W ten sposób silne ograniczenia stosow ane przez rodziców prow adzą do rozw o­ ju egocentrycznej regulacji stosunków z otoczeniem . D ziecko uczy się spostrzega­ nia kontaktów społecznych w kategoriach ich stosunku do siebie. Przyjm uje ono takie zachow anie które optym alnie znosi zagrożenie.

W w yniku w łączania się w coraz szersze kręgi społecznych interakcji dziecko m oże zm ieniać ukształtow ane przez środow isko rodzinne formy reakcji społecz­ nych.

Stosunki interpersonalne w klasie szkolnej oraz sposób realizacji założeń w ycho­ w aw czych zale żą w dużym stopniu od nauczyciela, od tego ja k i styl kierow ania uczniam i przyjm uje, jak ie staw ia w ychow ankom zadania i wym agania.

Summary

W hile observing a class, it is not difficult to notice the differences am ong the pupils caused by their social positions.

The children and the young people from w eathly families are easily distinguished from their peers by their outward appearance, freedom in adm inistering bigger sums o f money and the willingness to dominate in the group by the use o f material goods.

In today's social life the transform ation o f interpersonal relations ranges from disinterested, emotional forms to instrum ental, m aterial and financially m easurable relations.

As the research depicted, the social position o f children from w eathly fam ilies in the class varies. It depends on the whole group o f factors, mainly the relations with colleagues, especially the features which are generally called friendliness, activity, initiative in a group, direct participation in organized activities, and the feeling o f interpersonal and group relations.