Mirosław Krajewski
Kierunki oceny zarządzania
wynikiem finansowym
przedsiębiorstw
Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio H, Oeconomia 46/1,
107-113
U N I V E R S I TA T IS M A R I A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A L U B L I N - P O L O N I A
V O L . X L V I, 1 S E C T IO H 2 0 1 2
K atedra Ekonomiki i Funkcjonowania Przedsiębiorstw Transportowych Uniwersytet Gdański
M IR O S Ł A W K R A JE W S K I
Kierunki oceny zarządzania
wynikiem finansowym przedsiębiorstw
D irections o f assessm ent o f the fin an cial resu lt m anagem ent in businesses
Wprowadzenie
W ynik finansow y przedsiębiorstwa jako kategoria ekonomiczna może mieć różne w ym iary finansowo-analityczne. Możemy do nich zaliczyć:
• w ym iar poziomu efektywności działalności gospodarczej, • w ym iar sprawności działania,
• wym iar efektywności w yboru kapitału finansującego działalność gospodarczą, • w ym iar rozwoju i wzrostu przedsiębiorstwa.
System zarządzania finansam i w przedsiębiorstwie dotyczy różnych obszarów działalności oraz określa metody i narzędzia ich oceny. W tak rozumianym syste m ie dokonuje się w yboru optym alnego w ariantu związanego z określoną decyzją gospodarczą.
Zagadnienie analizy wartości w przedsiębiorstwie urasta do niezwykle ważkiego problemu w ram ach funkcjonow ania przedsiębiorstw, a dobra znajomość narzędzi i reguł oceny w artości je st decydującym czynnikiem o ich pozycji w otoczeniu bliższym i dalszym. W ynika to z tego, że przedsiębiorstwa te działają w coraz dy nam iczniejszym i zarazem agresywniejszym otoczeniu, a to determinuje ich pozycję rynkową, sposób funkcjonowania, a także sytuację finansową.
W ieloaspektow ość efektyw nego za rządzan ia je s t w ażna z p u n k tu w idzenia członkostw a Polski w U nii Europejskiej. Europejskie standardy rachunkow ości, prawa gospodarczego i finansowego stanowią filar dla każdego kraju wchodzącego w skład Unii. W zw iązku z tym przedsiębiorstwa polskie m uszą działać n a podstawie
108 MIROSŁAW KRAJEW SKI
współczesnych narzędzi systemowych um ożliwiających prowadzenie działalności w gospodarce rynkowej.
Rola przedsiębiorstwa w gospodarce rynkowej jest więc znacząca w rozwoju społecznym i gospodarczym każdego kraju. Staje się ono miejscem realizacji potrzeb kapitału ludzkiego oraz powoduje powstanie takich wartości rzeczowych i finanso wych, które stanowią o taktyce i strategii rozwoju gospodarczego.
Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa zawsze związane jest z dużą niepewnością i ryzykiem, a równocześnie z dużymi szansami. Bardzo ważne dla zmniejszenia ryzyka są szybkie i wiarygodne informacje dotyczące kondycji finansowej przedsiębiorstwa oraz profesjonalizm menedżerów. Podejmowanie decyzji dotyczących zarządzania finansowego lokalizuje się w strukturze organizacyjnej przedsiębiorstwa na poziomie zarządu przedsiębiorstwa oraz - co jest istotne - uzależnione jest od decyzji właścicieli. W zw iązku z tym zarząd przedsiębiorstwa musi znać istotę procesów finansowych, aby mógł podejmować racjonalne bieżące, taktyczne i strategiczne decyzje finansowe.
1. Wynik finansowy w aspekcie poziomu efektywności działalności gospodarczej przedsiębiorstwa
Wszystkie przedsiębiorstwa powinny posługiwać się efektywnym zarządzaniem w działaniach operacyjnych, taktycznych i strategicznych. Generalnie ocena przed siębiorstw nie m oże tylko opierać się na w ynikach kwantytatywnych, lecz musi w ią zać się z badaniam i jakościow ym i nacechowanym i dążeniam i do wzrostu wartości przedsiębiorstwa. Dlatego też istotne jest ciągłe poszukiwanie metod, które w sposób jasny i precyzyjny określą poziom w ykorzystania oraz m iary oceny gospodarowania
zasobami trw ałym i i obrotowymi, a także kapitałami.
D ziałalność gospodarcza to nie tylko produkow anie i szukanie m ożliw ości zw iększania produkcji. Sztuką w przedsiębiorstwie jest sprzedaż wyprodukowanych produktów finalnych i skrócenie czasu zamiany należności na gotówkę, co wiąże się z problemem ich windykacji.
Z finansowego punktu w idzenia w yższym etapem po realizacji sprzedaży jest optym alne wykorzystanie uzyskanych środków finansow ych1 z działalności:
a) operacyjnej, b) inwestycyjnej,
c) z operacji finansowych.
Podejmowanie decyzji gospodarczych w przedsiębiorstwie powinno kierować się zasadą, iż największe efekty finansowe i niefinansowe uzyskuje się przy najwyższym stopniu ryzyka. W ynika z niej, że podejmując decyzje gospodarcze co do kierunku prowadzenia działalności gospodarczej lub kierunków inwestowania, należy mieć na
1 M. K rajew ski, P ro b lem y e fektyw n eg o za rzą d za n ia m ajątkiem obrotow ym w , U n i w ersy tet G dański, G dańsk 1998, s. 18-22.
uwadze zależność pom iędzy możliwościami uzyskania coraz wyższej rentowności z coraz w yższym ryzykiem.
W ynika z tego, iż każde przedsięwzięcie inwestycyjne wiąże się z powstaniem określonego ryzyka zw iązanego z prawdopodobieństwem w ystąpienia zysku lub straty. Zgodnie z prezentowaną zasadą finansow ą procent ryzyka w zrasta w raz ze wzrostem przewidywanej kwoty zysku (coraz większą oczekiwaną rentownością).
Inną zasadą jest stwierdzenie, iż w przedsiębiorstwie nie jest sztuką wyprodukować określoną ilość dóbr czy usług, ale sztuką jest ich sprzedaż oraz ponowne zainw e stowanie uzyskanych środków finansow ych w celu ciągłego pom nażania wartości. W arunkiem spełnienia tej zasady jest w ysoki poziom windykacji.
Tak więc zarządzanie finansam i powinno być zw iązane z tworzeniem portfeli inwestycyjnych w ram ach prowadzonej działalności gospodarczej. Portfele te mogą przyczynić się do zm niejszenia ryzyka poprzez różne kierunki aktywności gospo darczej od zróżnicowania działalności operacyjnej ( bieżącej ) do dywersyfikacji operacji finansow ych przedsiębiorstw a. Przykładow o w portfelu inwestycyjnym przedsiębiorstw o m oże zaw ierać zarówno działalność w ytw órczą, handlow ą czy usługową, jak i lokaty term inowe czy papiery wartościowe.
2. Wynik finansowy w aspekcie sprawności działania
Przedsiębiorstwo m ożemy określić jako zespół elementów o charakterze spo łecznym i produkcyjnym. Produkcja i rozdział dóbr rzeczowych, jak też oferowanie i świadczenie usług dokonuje się w przedsiębiorstwie w celu zaspokajania ludzkich potrzeb2. Społeczny charakter ujawnia się przez ludzi, którzy tworzą przedsiębiorstwo, i dzięki swojej pracy kontynuują aktywność przedsiębiorstwa. W ramach zarządzania aktywam i przedsiębiorstwa, których cechą szczególną jest wytwarzanie nowej w arto ści, wykorzystuje się czynniki aktyw ne (przyspieszające), np. skuteczna windykacja należności, oraz czynniki pasywne (zwalniające), np. m niejszy przyrost rzeczowych w stosunku do finansow ych składników m ajątku trwałego. Tak rozum iane zarządza nie kończy się porządkowaniem, system atyką poszczególnych aktywów. Czynniki zw iązane z w ykorzystaniem aktywów w przedsiębiorstwie m ożemy podzielić na dwie grupy, a mianowicie:
• czynniki jakościowe, świadczące o prowadzeniu gospodarowania o charakterze intensywnym,
• czynniki ilościowe, świadczące o prowadzeniu gospodarowania o charakterze ekstensyw nym.
Przemieszczanie wzajemne aktywów w ramach podejmowanych decyzji gospodar czych w przedsiębiorstwie powoduje ich zmianę w strukturze i wielkości w stosunku
2 Idem , Z a rzą d za n ie fin a n s o w e w p rze d się b io rstw a c h , O D D K , w y d an ie II zak tu alizo w an e , G d ań sk 2008, s. 15.
110 MIROSŁAW KRAJEW SKI
do punktu wyjściowego. M a to służyć optym alizacji finansow ych i niefinansowych w yników ekonomicznych.
Istotną rzeczą je s t ocena spraw ności w yk orzystania posiadanych aktyw ów w przedsiębiorstwie. Prowadzić to m oże do w ykorzystania systemu wskaźników w ocenie produktyw ności posiadanego m ajątku w zakresie zasobów rzeczowych i finansow ych z punktu widzenia:
• generowanych przychodów ze sprzedaży - w skaźniki sprawności aktywów, • generowanych zysków - w skaźniki rentowności,
• ponoszonych kosztów - w skaźniki kosztochłonności.
Zasoby rzeczowe to te, które w swojej postaci materialnej i niem aterialnej stano w ią w krótkim i długim okresie źródło tw orzenia nowej wartości. Należy je oceniać w taki sam sposób bez względu na to, czy decydują one o bezpośrednim procesie produkcyjnym wyrobów lub usług czy stanowią podstawę otoczenia procesu tech nologicznego. Jedne i drugie generują koszty, które m ają wyprodukować określone przychody ze sprzedaży w kierunku zysku netto.
Zasoby finansow e w yznaczają próg zw iązany z istnieniem przedsiębiorstwa, z jego rozwojem i wzrostem wartości. Próg ten jest m inim alną wielkością zasobów środków finansow ych niezbędnych do zakupu następnych zasobów rzeczow ych oraz finansow ych w celu m aksym alizacji posiadanego kapitału własnego właścicieli przedsiębiorstwa.
Wzajemne przechodzenie zasobów majątkowych w finansowe i odwrotnie uwarun kowane jest decyzjam i gospodarczym i podjętym i przez kapitał ludzki lub w w yniku przetw orzenia w procesie gospodarczym.
3. Wynik finansowy w aspekcie efektywności
wyboru kapitału finansującego działalność gospodarczą
W ybór kapitału (własnego, obcego czy mieszanego) finansującego działalność gospodarczą musi opierać się na analizie ich kosztu. W ynika z niej, że nie zawsze kapitał własny jest tańszy od kapitału obcego i na odwrót. Tak więc w ybór źródeł finansowania działalności gospodarczej musi opierać się na rachunku ekonomicznym.
Koszt kapitału własnego odzw ierciedla oczekiwany udział w zysku z ty tu łu określonej własności. Są to więc koszty zw iązane z w ypłacanym i dywidendami lub udziałam i w zysku przedsiębiorstwa. Koszty użycia kapitałów obcych zaś to koszty operacji finansow ych, np. prowizje i odsetki płacone przez przedsiębiorstwa.
Koszt kapitału w yraża koszt finansow ania przedsiębiorstwa i stanowi na ogół w ym aganą stopę zw rotu przy ocenie ekonomicznej efektywności projektów inwesty cyjnych.3 Chociaż przedsiębiorstwo jest finansow ane z różnych źródeł, to koszt jego
kapitału powinno się traktow ać w sposób kompleksowy - najbardziej syntetycznym m iernikiem jest średnioważony koszt kapitału.
W ycena kosztu kapitału poszczególnych jego składników dokonywana jest przy w ykorzystaniu modeli wyceny aktywów oraz szacowaniu oczekiwanej stopy zwrotu z aktywów. Średnioważony koszt kapitału zm ienia się w raz z ilością środków finan sowych pozyskiwanych przez przedsiębiorstwo. Użycie kapitału własnego i obcego prowadzi do określenia średnioważonego kosztu kapitału związanego z finansow a niem m ajątku przedsiębiorstwa. Poniżej przedstawiono ogólny wzór n a wyliczenie średnioważonego kosztu kapitału (WACC):
WACC = Wkwł * K kw ł + Wd * K d (1 - T)
gdzie:
Wkwł - udział (waga) procentowy kapitału własnego w finansow aniu m ajątku
przedsiębiorstwa,
K kw ł - koszt użycia kapitału własnego rozum iany jak o wielkość dywidendy
oczekiwanej przez akcjonariuszy,
Wd - udział (waga) długu w kapitałach finansujących działalność gospodarczą
przedsiębiorstwa,
K d - koszt użycia kapitału obcego,
(1 - T) - wskaźnik korygujący koszty kapitału obcego o efekt tarczy podatkowej.
Szczegółowiej średnioważony koszt m ożemy przedstawić w następujący sposób:
WACC = = Wp *K p + Ws *K s + Wka *K k a * (1-T) + WKkr *K K kr * (1 - T)
gdzie:
Wp, Ws - są odpowiednio udziałam i (wagami) zastosowanymi dla akcji uprzyw i
lejowanych i zwykłych,
K p,K s - koszty użycia akcji uprzywilejowanych i zwykłych,
Wka - udział procentowy kapitału obcego długoterm inowego w finansow aniu
m ajątku przedsiębiorstwa,
K ka - koszt użycia kapitału obcego długoterminowego,
WKkr - udział procentowy kapitału obcego krótkoterminowego w finansow aniu
m ajątku przedsiębiorstwa,
K K kr - koszt użycia kapitału obcego krótkoterminowego.
Użycie kapitału obcego powoduje powstanie efektu tarczy podatkowej, mającego bezpośredni w pływ na osiągane w yniki finansowe. Efekt tarczy podatkowej m ożna przedstawić w postaci następującego wzoru:
112 MIROSŁAW KRAJEW SKI
gdzie:
Etp - efekt tarczy podatkowej,
Pdt - podatek dochodowy, jak i zapłaciłoby przedsiębiorstwo, gdyby działalność
gospodarczą finansow ało tylko kapitałem własnym,
Pd2 - podatek dochodowy, jak i zapłaciłoby przedsiębiorstwo, gdyby działalność
gospodarczą finansow ało kapitałem własnym i kapitałem obcym.
Efekt tarczy podatkowej m ożemy również przedstawić w postaci innego wzoru, a mianowicie:
Etp = K k x T
gdzie:
K k - koszty kredytu,
T - stopa podatku dochodowego.
Ze w zoru tego w ynika, że koszty kredytu pomnożone przez aktualną stopę p o datkową stanowią kwotę, ja k ą przedsiębiorstwo nie odprowadzi do „Fiskusa”, oraz kwotę, która pom niejsza koszty kredytu. W zw iązku z tym rzeczyw isty (efektywny) koszt kredytu wynosi:
EKk = Ш ^x 100%
K w k
gdzie:
N k k - nom inalny koszt kredytu, K w k - kw ota kredytu.
Jak widać z powyższego w zoru, nom inalny koszt kredytu (koszt w ynikający z um owy kredytowej stanowiący sumę zapłaconych odsetek i prowizji) pomniejszony jest o efekt tarczy podatkowej, co w rzeczyw istości powoduje zmniejszenie obciążeń bankowych.
4. Wynik finansowy w aspekcie rozwoju i wzrostu przedsiębiorstwa
Uzyskiwany w przedsiębiorstwie w ynik finansow y m a bezpośredni w pływ na możliwości jego rozwoju rozumianego jako generowanie nowych wartości, takich jak nowe wyroby czy nowe rynki zbytu. Z kolei rozwój staje się motorem wzrostu gospodarczego przez zwiększenie przychodów ze sprzedaży bądź dodatkowego udzia łu n a rynku. Te dwa elementy są głównym i składnikam i strategii przedsiębiorstwa, która pow inna zawierać strategię biznesu dla osiągnięcia m aksym alnych korzyści finansow ych w przedsiębiorstwie. Realizacja przyjętej strategii w przedsiębiorstwie
oznacza ciągłe dążenie do wyznaczonej misji przedsiębiorstwa, co w arunkuje wzrost jego wartości. Tak hierarchicznie ustaw ione etapy działania w przedsiębiorstw ie tw orzą piramidę kierunków realizacji celu głównego, jakim jest wzrost jego wartości. Zostało to zaprezentowane na rysunku 1.
Rys 1. P ira m id a k ieru n k ó w realizacji celu głów nego, ja k im je s t w zro st w arto ści przed sięb io rstw a
Źródło: Opracowanie własne.
D irections o f assessm ent o f the financial result m anagem ent in businesses
T h e fin a n c ia l m a n a g e m e n t sy ste m in a c o m p a n y c o v e rs d iffe re n t a re a s o f a c tiv ity a n d th e m e th o d s an d to o ls fo r th e ir e v a lu a tio n . T h e sy ste m th u s u n d e rsto o d is b a s e d o n th e se le c tio n o f th e o p tim a l v a r ia n t a s s o c ia te d w ith th e g e n e ra tio n o f c e r ta in fin a n c ia l re s u lts . T h e h ie ra rc h ic a lly a rra n g e d sta g e s o f o p e ra tio n in th e c o m p a n y fo rm a p y ra m id o f th e d ire c tio n s o f th e m a in o b je c tiv e im p le m e n ta tio n , w h ic h is to in c re a se its v alu e.
