Europejski nakaz aresztowania jako instrument walki z przestępczością w zjednoczonej Europie

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr 787. Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. 2008. Czesław Paweł Kłak Katedra Europejskiej Integracji Gospodarczej. Europejski nakaz aresztowania jako instrument walki z przestępczością w zjednoczonej Europie* 1. Uwagi wstępne Początkowo państwo interesowało się tylko przestępstwami popełnianymi na swoim terytorium (zasada terytorialności). Wyjątek stanowiły działania godzące w jego interes, które podejmowane były za granicą. W takim wypadku podejmowano działania pozaprawne, mające na celu unicestwienie sprawców (wysyłanie morderców) lub pociągnięcie ich do odpowiedzialności (porywanie domniemanych spiskowców). W celu sprowadzenia do kraju spiskowców posługiwano się niejednokrotnie podstępem. Porwania osób podejrzewanych o działalność spiskową były następstwem niewydawania osób ściganych przez inne państwo. Wyjątki w tym zakresie podyktowane były względami politycznymi. Jeżeli zatem państwo zainteresowane było wyciągnięciem konsekwencji prawnych wobec osób prowadzących w stosunku do niego działalność wrogą, musiało podjąć działania pozaprawne, aby sprowadzić i osądzić daną osobę, albo przez zabiegi dyplomatyczne doprowadzić do jej wydania. W doktrynie procesu karnego powyższy okres nosi miano pełnego państwowego egoizmu ścigania karnego. Stopniowo pojawia się jednak ograniczony państwowy egoizm ścigania, związany z kształtowaniem się innych zasad międzynarodowego prawa karnego – zasady podmiotowości (obywatelstwa), zasady ochronnej ograniczonej i ochronnej nieogra* Implementacja decyzji ramowej z dnia 13 czerwca 2002 r. w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób między państwami członkowskimi Unii Europejskiej w Polsce..

(2) 216. Czesław Paweł Kłak. niczonej, zasady represji wszechświatowej. Mimo że dominującą zasadą pozostaje zasada terytorialności, państwa w swych kodyfikacjach karnych odnoszą się do czynów własnych obywateli, które popełniane są za granicą, a także obejmują ochroną dobra swych obywateli oraz dobra państwa przed atakami mającymi miejsce za granicą. W konsekwencji poszczególne kodyfikacje karne rozciągają moc obowiązującą swych przepisów na czyny zabronione popełnione za granicą. To z kolei wymaga dwustronnego lub wielostronnego uregulowania kwestii międzynarodowej współpracy w sprawach karnych. Podkreślić należy, że rozwój międzynarodowej współpracy w sprawach karnych związany jest nie tylko z ochroną własnych obywateli przed atakami na dobra chronione prawem za granicami danego państwa, ale również z faktem, że sprawcy przestępstw opuszczają niejednokrotnie terytorium państwa, na którym popełnili przestępstwo, licząc, że uda im się uniknąć odpowiedzialności karnej. Instytucjami służącymi sprowadzeniu danej osoby do państwa, w którym popełniła ona przestępstwo lub z którego uciekła, nie odbywając zasądzonej kary, są ekstradycja1 i europejski nakaz aresztowania. 2. Istota europejskiego nakazu aresztowania Instytucja europejskiego nakazu aresztowania została wprowadzona do kodeksu postępowania karnego (dalej k.p.k.) z 1997 r. ustawą nowelizującą z dnia 18 marca 2004 r. (Dz.U. 2004, nr 69, poz. 626). Wprowadzone przepisy, obowiązujące od 1 maja 2004 r., stanowią implementację decyzji ramowej Rady Unii Europejskiej z 13 czerwca 2002 r. w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób między państwami członkowskimi Unii Europejskiej. Zgodnie z brzmieniem art. 1 wskazanej decyzji ramowej europejski nakaz aresztowania to decyzja sądowa wydana przez państwo członkowskie Unii Europejskiej w celu aresztowania i przekazania przez inne państwo członkowskie osoby, której dotyczy wniosek, w celu przeprowadzenia postępowania karnego lub wykonania kary bądź środka zabezpieczającego. Art. 55 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. w pierwotnym brzmieniu przewidywał, że zakazana jest ekstradycja obywatela polskiego. Trybunał Konstytucyjny uznał, że przepis ten odnosi się zarówno do tradycyjnego rozumienia pojęcia ekstradycji, jak również skierowany jest pro futuro i stanowi zakaz wprowadzania do systemu prawnego takich nowych instytucji, które wyczerpując istotę ekstradycji, mogłyby być stosowane wobec polskich 1 Z. Knypl, Ekstradycja jako instrument prawa międzynarodowego, PWN, Warszawa 1975; B. Wierzbicki, O azylach i ekstradycji przestępców, PWN, Warszawa 1982; L. Gardocki, Zarys prawa karnego międzynarodowego, PWN, Warszawa 1985..

(3) Europejski nakaz aresztowania.... 217. obywateli. Trybunał uznał również, że przekazywanie osób ściganych między organami wymiaru sprawiedliwości państw członkowskich Unii Europejskiej na podstawie europejskiego nakazu aresztowania jest odmianą procedury ekstradycyjnej, a tym samym art. 607t § 1 k.p.k. w zakresie, w jakim zezwala na przekazanie obywatela polskiego do państwa członkowskiego Unii Europejskiej na podstawie europejskiego nakazu aresztowania, jest niezgodny z art. 55 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej2. Trybunał rozstrzygnął, że wskazany przepis utraci moc po upływie 18 miesięcy od dnia ogłoszenia, tj. 5 listopada 2006 r. Od tego dnia nie jest możliwe wydanie obywatela polskiego w ramach procedury europejskiego nakazu aresztowania. Sąd Najwyższy stanął na stanowisku, że odroczenie wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego utraty mocy obowiązującej art. 607t § 1 k.p.k. (art. 190 ust. 3 Konstytucji RP i art. 71 ust. 2 Ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym) oznacza, że w tym czasie nie można na podstawie art. 55 ust. 1 Konstytucji RP odmówić wykonania europejskiego nakazu aresztowania, wydanego przez inne państwo wobec obywatela polskiego3. Pogląd o zachowaniu w mocy obowiązującej przepisów, określanych jako względnie niekonstytucyjne, przez czas wskazany w orzeczeniu Trybunału Konstytucyjnego wyrażony został już wcześniej w orzecznictwie Sądu Najwyższego4. W związku z orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego zmieniono treść art. 55 Konstytucji. W Ustawie z dnia 8 września 2006 r. o zmianie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. nr 200, poz. 1471), ogłoszonej 7 listopada 2006 r., art. 55 otrzymał brzmienie: „Ekstradycja obywatela polskiego jest zakazana, z wyjątkiem przypadków określonych w ust. 2 i 3 (ust. 1). Ekstradycja obywatela polskiego może być dokonana na wniosek innego państwa lub sądowego organu międzynarodowego, jeżeli możliwość taka wynika z ratyfikowanej przez Rzeczypospolitą Polską umowy międzynarodowej lub ustawy wykonującej akt prawa stanowionego przez organizację międzynarodową, której Rzeczypospolita Polska jest członkiem, pod warunkiem że czyn objęty wnioskiem o ekstradycję został popełniony poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz stanowił przestępstwo według prawa Rzeczypospolitej Polskiej lub stanowiłby przestępstwo według prawa Rzeczypospolitej Polskiej w razie popełnienia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, zarówno w czasie jego popełnienia, jak i w chwili złożenia wniosku (ust. 2). Nie wymaga spełnienia warunków, określonych w ust. 2 pkt. 1 i 2, ekstradycja mająca 2 3. Wyrok TK z 27 kwietnia 2005 r., P 1/05, OTK A 2005, nr 4, poz. 42.. Postanowienie SN z 13 grudnia 2005 r., III KK 318/05, OSNKW 2006, nr 4, poz. 37.. Uchwała SN z 3 lipca 2003 r., III CZP 45/03, OSNC 2004, nr 9, poz. 136; wyrok SN z 29 marca 2000 r., III RN 96/98, OSNP 2000, nr 13, poz. 500; postanowienie SN z 12 marca 2003 r., I PZ 157/02, OSNP 2004, nr 14, poz. 244. 4.

(4) 218. Czesław Paweł Kłak. nastąpić na wniosek sądowego organu międzynarodowego powołanego na podstawie ratyfikowanej przez Rzeczypospolitą Polską umowy międzynarodowej, w związku z objętą jurysdykcją tego organu zbrodnią ludobójstwa, zbrodnią przeciwko ludzkości, zbrodnią wojenną lub zbrodnią agresji (ust. 3). Ekstradycja jest zakazana, jeżeli dotyczy osoby podejrzanej o popełnienie bez użycia przemocy przestępstwa z przyczyn politycznych lub jej dokonanie będzie naruszać wolności i prawa człowieka i obywatela (ust. 4). W sprawie dopuszczalności ekstradycji orzeka sąd (ust. 5)”. Ustawa weszła w życie z dniem ogłoszenia, tj. 7 listopada 2006 r. Wydawać by się mogło, że usunięto niezgodność z prawem unijnym. W tym miejscu wypada jedynie zasygnalizować, że wymóg podwójnej karalności czynu, o którym mowa w art. 55 ust. 2 Konstytucji, jest niezgodny z prawem unijnym, albowiem decyzja ramowa dotycząca europejskiego nakazu aresztowania nie zawiera takiego warunku. 3. Wystawienie europejskiego nakazu aresztowania w Polsce W razie podejrzenia, że osoba ścigana za przestępstwo popełnione na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przebywa na terytorium państwa członkowskiego Unii Europejskiej, właściwy miejscowo sąd okręgowy na wniosek prokuratora może wydać europejski nakaz aresztowania (art. 607a k.p.k.). Za każdym razem decyzję o wydaniu europejskiego nakazu aresztowania podejmuje sąd okręgowy na wniosek prokuratora – sąd okręgowy bez wniosku prokuratora decyzji takiej podjąć nie może nawet po wniesieniu aktu oskarżenia do sądu. Kodeks postępowania karnego nie precyzuje wymogów formalnych wniosku prokuratora o wydanie europejskiego nakazu aresztowania. W doktrynie ustalono, że taki wniosek powinien odpowiadać wymogom formalnym pisma procesowego (art. 119 k.p.k.), jak również powinien zawierać informacje, o których mowa w art. 607c § 1 k.p.k.5 Skoro wystarczające jest podejrzenie, że osoba ścigana znajduje się na terenie państwa członkowskiego Unii Europejskiej, to nie jest konieczne wykazanie, że dana osoba przebywa w danym państwie w konkretnej miejscowości pod danym adresem. Informacje dotyczące przebywania osoby ściganej na terytorium państwa członkowskiego Unii Europejskiej wynikać mogą zarówno z czynności przeprowadzonych procesowo (np. z przesłuchań świadków), jak i pozaprocesowo (np. z rozpytań). Nie jest również niezbędne wykazanie, że dana osoba przebywa na K.T. Boratyńska i in., Kodeks postępowania karnego. Komentarz, CH Beck, Warszawa 2005, s. 1095. 5.

(5) Europejski nakaz aresztowania.... 219. terenie konkretnego kraju. W obliczu swobodnego przepływu osób, w szczególności pomiędzy państwami związanymi tzw. układem z Schengen, byłoby to w niejednym przypadku bardzo utrudnione lub wręcz niemożliwe6. Trafnie podkreśla się w doktrynie i orzecznictwie, że w razie podejrzenia, że dana osoba przebywa na terytorium państwa członkowskiego Unii Europejskiej, ale wskazanie konkretnego kraju nie jest możliwe w związku z jej przemieszczaniem się, możliwe jest rozesłanie europejskiego nakazu aresztowania po danych krajach7. Nakaz wydaje w formie postanowienia sąd okręgowy, w którego okręgu toczy się postępowanie przygotowawcze lub sądowe albo w którego okręgu zapadł wyrok podlegający wykonaniu8. Sąd proceduje na posiedzeniu w składzie trzech sędziów (art. 30 § 1 k.p.k.). Zdaniem Sądu Najwyższego, postanowienie sądu jest niezaskarżalne9. Sąd Apelacyjny w Warszawie przyjmuje jednak, że przedmiotowe postanowienie podlega zaskarżeniu10. Należy podzielić pogląd Sądu Najwyższego, ponieważ w obecnym stanie prawnym instytucja zażalenia na postanowienie w przedmiocie europejskiego nakazu aresztowania nie została przewidziana (arg. ex art. 459 § 1 i 2 k.p.k.). De lege ferenda taka możliwość powinna być jednak wprowadzona11. Nakaz powinien być przetłumaczony na język urzędowy państwa wydania nakazu (art. 607c § 2 k.p.k.). Wydanie nakazu jest niedopuszczalne (art. 607b k.p.k.): – w związku z prowadzonym przeciwko osobie ściganej postępowaniem karnym o przestępstwo zagrożone karą pozbawienia wolności do roku (a maiori ad minus niedopuszczalne jest wydanie nakazu, jeżeli za dane przestępstwo grozi kara łagodniejszego rodzaju niż pozbawienie wolności do roku); – w celu wykonania kary pozbawienia wolności orzeczonej w wymiarze do 4 miesięcy albo innego środka polegającego na pozbawieniu wolności na czas nieprzekraczający 4 miesięcy Nakaz powinien zawierać (art. 607c § 1 k.p.k.) – oznaczenie sądu występującego, ze wskazaniem jego adresu, numeru telefonu, telefaksu i adresu poczty elektronicznej, 6 Postanowienie SA w Warszawie z 19 listopada 2004 r., II AKz 677/04, „Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych. Sąd Apelacyjny w Warszawie” 2005, nr 1, poz. 4.. 7 T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Kraków, Zakamycze 2005, s. 1420; Postanowienie SA w Warszawie z 19 listopada 2006 r., II AKz 677/04, Apel., Warszawa 2005, nr 1, poz. 4.. T. Grzegorczyk, op. cit., s. 1420.. 8. Uchwała SN z 20 stycznia 2005 r., I KZP 29/04, OSNKW 2005, nr 1, poz. 3.. 9. 10 Tak m.in. w postanowieniu z dnia 6 sierpnia 2004 r., II AKz 391/04, OSA 2005, nr 4, poz. 27.. S. Steinborn, Glosa do uchwały SN z 20 stycznia 2005 r., I KZP 29/04, „Gdańskie Studia Prawnicze. Przegląd Orzecznictwa” 2005, nr 1–2, s. 18 i nast. 11.

(6) 220. Czesław Paweł Kłak. – datę oraz miejsce wydania nakazu, – dane określające tożsamość i obywatelstwo osoby ściganej, – sygnaturę, rodzaj i treść prawomocnego albo podlegającego wykonaniu orzeczenia sądu, w związku z którym nakaz został wydany, – przytoczenie opisu oraz kwalifikacji prawnej czynu, – górną granicę ustawowego zagrożenia karą pozbawienia wolności przestępstwa, o które toczy się postępowanie, lub wysokość orzeczonej kary pozbawienia wolności albo innego środka polegającego na pozbawieniu wolności, – zwięzły opis stanu faktycznego sprawy, – wskazanie następstw czynu nieobjętych ustawowymi znamionami przestępstwa. Jeżeli miejsce pobytu osoby ściganej jest znane, sąd okręgowy, który wydał nakaz, przekazuje go bezpośrednio właściwemu organowi sądowemu państwa wykonania nakazu; odpis nakazu przekazuje się ministrowi sprawiedliwości (art. 607d § 1 k.p.k.). Jeżeli został wydany europejski nakaz aresztowania, sąd lub prokurator może wystąpić do organu wymiaru sprawiedliwości państwa wykonania nakazu o zajęcie i przekazanie przedmiotów pochodzących bezpośrednio z przestępstwa, które służyły lub były przeznaczone do popełnienia przestępstwa, także wtedy gdy wykonanie nakazu nie jest możliwe ze względu na śmierć lub ucieczkę osoby ściganej (art. 607h § 1 k.p.k.). Przekazane przedmioty, o których mowa powyżej, zwraca się państwu wykonania nakazu, jeżeli przy ich przekazaniu zastrzeżono zwrot lub gdy podlegają one zwrotowi pokrzywdzonemu lub innemu uprawnionemu podmiotowi, przebywającemu na terytorium państwa wykonania nakazu (art. 607h § 2 k.p.k.). Osoby przekazanej w wyniku wykonania nakazu nie można ścigać za przestępstwa inne niż te, które stanowiły podstawę przekazania, ani wykonać orzeczonych wobec niej za te przestępstwa kar pozbawienia wolności albo innych środków polegających na pozbawieniu wolności (art. 607e § 1 k.p.k.). Wyjątki od powyższej regulacji przewidziano w art. 607e § 3 k.p.k. W zakresie wykonania kary sąd, który prawomocnie orzekł w sprawie, może zarządzić wykonanie kary tylko za przestępstwa stanowiące podstawę przekazania osoby ściganej. W posiedzeniu sądu mają prawo wziąć udział prokurator i osoba ścigana. Przepis art. 451 k.p.k. stosuje się odpowiednio (art. 607e § 2 k.p.k.). Osoba ścigana, która w wyniku przekazania znalazła się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, podlega dalszemu przekazaniu bez zgody państwa wykonania nakazu w związku z przestępstwami popełnionymi przed przekazaniem tylko wtedy, gdy:.

(7) Europejski nakaz aresztowania.... 221. – pomimo takiej możliwości nie opuściła terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w ciągu 45 dni od dnia prawomocnego zakończenia postępowania albo po opuszczeniu terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na nie powróciła, – wyraziła zgodę na przekazanie do państwa innego niż państwo wykonania nakazu, – stosuje się do niej przepis art. 607e § 3 pkt 2, 6, 7 albo 8 k.p.k. Jeżeli państwo wykonania nakazu przekazało osobę ściganą pod warunkiem, że wykonanie kary pozbawienia wolności albo innego środka polegającego na pozbawieniu wolności nastąpi w tym państwie, postępowania wykonawczego nie wszczyna się (art. 607j § 1 k.p.k.). W takim wypadku sąd właściwy do rozpoznania sprawy, niezwłocznie po uprawomocnieniu się orzeczenia, wydaje postanowienie o przekazaniu skazanego do właściwego państwa członkowskiego Unii Europejskiej w celu wykonania orzeczonej kary albo innego środka polegającego na pozbawieniu wolności. Odpis postanowienia wraz z odpisem orzeczenia podlegającego wykonaniu przekazuje się właściwemu organowi sądowemu państwa wykonania nakazu (art. 607j § 2 k.p.k.). 4. Wykonywanie europejskiego nakazu aresztowania w Polsce Przekazanie z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej osoby ściganej europejskim nakazem aresztowania następuje w celu przeprowadzenia przeciwko niej, na terytorium innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej, postępowania karnego lub wykonania orzeczonej kary pozbawienia wolności albo innego środka polegającego na pozbawieniu wolności (art. 607k § 1 k.p.k.). Nie można odmówić wykonania europejskiego nakazu aresztowania, o ile spełnia on wymogi formalne, a nie zachodzą negatywne przesłanki z art. 607p k.p.k.12 Jeżeli przekazanie osoby ściganej następuje w celu przeprowadzenia postępowania karnego, osoba, której dotyczył europejski nakaz aresztowania, powinna być z powrotem przekazana do państwa jego wykonania, jeżeli w państwie wydania nakazu nie dojdzie do wszczęcia takiego postępowania13. W razie otrzymania europejskiego nakazu aresztowania prokurator przesłuchuje osobę, której nakaz dotyczy, informując ją o treści nakazu oraz możliwości wyrażenia zgody na przekazanie lub zgody na niestosowanie przepisu art. 607e § 1 k.p.k., po czym wnosi sprawę do właściwego pod względem miejsca sądu okręgowego (art. 607k § 2 k.p.k.). Postanowienie SA w Krakowie z 15 lipca 2004 r., II AKz 257/04, KZS 2004, nr 9, poz. 41.. 12. Uchwała SN z 20 lipca 2006 r., 1 KZP 21/06, „Biuletyn Sądu Najwyższego” 2006, nr 7, poz. 13. 13.

(8) Czesław Paweł Kłak. 222. Nakaz europejski może być połączony z wnioskiem o zastosowanie tymczasowego aresztowania lub innego środka zapobiegawczego (art. 607k § 3 k.p.k.). Zastosowany środek zapobiegawczy służyć ma zabezpieczeniu prawidłowego toku postępowania w przedmiocie europejskiego nakazu aresztowania, jak również wykonaniu postanowienia o przekazaniu ściganego państwu występującemu o przekazanie osoby ściganej14. W orzecznictwie15 wyrażono trafny pogląd, że wniosek o zastosowanie środków zapobiegawczych połączony z nakazem europejskim może złożyć nie tylko organ sądowy państwa występującego (art. 607k § 3 k.p.k.), ale i prokurator. Choć nie jest to przewidziane expressis verbis, a czynności prokuratora w tych sprawach są ściśle reglamentowane (art. 607k § 2, 4 i 5 k.p.k.), uprawnienie do takiego wnioskowania wynika z wykładni funkcjonalnej. Organ państwa wnioskującego nie zawsze będzie orientował się w realiach wykonywania nakazu, w tym konieczności stosowania aresztowania, by nakaz wykonać, a bez uprawnienia do wnioskowania o aresztowanie prokurator nie mógłby wykonać swego zadania, wymagającego kontaktu ze ściganym (art. 607k § 2 i 5 k.p.k.). Jeżeli przepisy prawa polskiego stanowią, że ściganie osoby, wobec której wydano nakaz europejski, jest uzależnione od zezwolenia właściwej władzy, przed skierowaniem sprawy do sądu stosuje się art. 13 k.p.k. (art. 607k § 4 k.p.k.), tj. prokurator powinien wystąpić o takie zezwolenie (uchylenie immunitetu). Bez dysponowania takim zezwoleniem prokurator nie może wystąpić o rozstrzygnięcie w kwestii przekazania16. W przedmiocie przekazania i tymczasowego aresztowania sąd orzeka na posiedzeniu, w którym mają prawo wziąć udział prokurator i obrońca (art. 607l § 1 k.p.k.). Jeżeli osoba ścigana wyrazi taką wolę, sąd przyjmuje od niej do protokołu oświadczenie o zgodzie na przekazanie lub o zgodzie na niestosowanie przepisu art. 607e § 1 k.p.k. Oświadczenie nie może być przez osobę ściganą cofnięte, o czym należy ją pouczyć (art. 607l § 2 k.p.k.), podlega także ocenie z punktu widzenia swobody wypowiedzi osoby ściganej17. Na postanowienie sądu w przedmiocie przekazania przysługuje zażalenie, składane na zasadach ogólnych18. W wypadku, o którym mowa w art. 607l § 2 k.p.k. zażalenie wnosi się w terminie 3 dni od dnia ogłoszenia postanowienia. Przepisy art. 252 k.p.k. stosuje się odpowiednio (art. 607l § 3 k.p.k.). Prawomocne. 14. Postanowienie SA w Lublinie z 8 marca 2006 r., II AKz 50/06, LEX nr 179028. Postanowienie SA w Krakowie z 15 lipca 2004 r.. 15. T. Grzegorczyk, op. cit., s. 1437.. 16. Postanowienie SA w Katowicach z dnia 30 listopada 2005 r., II AKz 734/05, LEX nr 164605. 17. T. Grzegorczyk, op. cit., s. 1440.. 18.

(9) Europejski nakaz aresztowania.... 223. postanowienie sądu w przedmiocie przekazania, jako orzeczenie sądowe kończące postępowanie, może być zaskarżone kasacją nadzwyczajną19. Postanowienie w przedmiocie przekazania sąd zobowiązany jest wydać w terminie 60 dni od dnia zatrzymania osoby ściganej. Jeżeli osoba ścigana złożyła oświadczenie, o którym mowa w art. 607l § 2 k.p.k., termin ten wynosi 10 dni i jest liczony od dnia złożenia oświadczenia (art. 607m § 1 k.p.k.). W szczególnie uzasadnionych wypadkach, gdy terminy określone powyżej nie mogą być dotrzymane, postanowienie w przedmiocie przekazania można wydać w terminie kolejnych 30 dni od dnia upływu tych terminów. O opóźnieniu należy powiadomić organ sądowy, który wydał nakaz europejski, podając przyczynę opóźnienia (art. 607m § 2 k.p.k.). W wypadku określonym w art. 607k § 4 k.p.k., terminy, o których mowa w art. 607m § 1 i 2 k.p.k., biegną od uzyskania zezwolenia na ściganie. Jeżeli bieg tych terminów już się rozpoczął, ulega on zawieszeniu do czasu uzyskania zezwolenia (art. 607m § 3 k.p.k.). Osobę ściganą, wobec której zapadło prawomocne postanowienie o przekazaniu, przekazuje się właściwemu organowi sądowemu państwa wydania nakazu europejskiego najpóźniej w terminie 10 dni od dnia uprawomocnienia się postanowienia (art. 607n § 1 k.p.k.). Jeżeli przekazanie osoby ściganej w terminie określonym powyżej nie jest możliwe na skutek siły wyższej albo zagrożenia dla życia lub zdrowia tej osoby, osobę ściganą przekazuje się właściwemu organowi sądowemu państwa wydania nakazu europejskiego w ciągu 10 dni od dnia upływu nowo ustalonego terminu przekazania (art. 607n § 2 k.p.k.). Jeżeli państwo wydania nakazu europejskiego nie przejmie osoby podlegającej wydaniu we wskazanych powyżej terminach, zarządza się niezwłoczne zwolnienie tej osoby, jeżeli nie jest ona pozbawiona wolności w innej sprawie (art. 607n § 3 k.p.k.). Jeżeli przeciwko osobie ściganej jest prowadzone w kraju (tj. w Rzeczypospolitej Polskiej) postępowanie karne o inny czyn niż wskazany w nakazie europejskim lub osoba ta ma odbyć w kraju za taki czyn karę pozbawienia wolności, sąd, wydając postanowienie o przekazaniu, odracza (obligatoryjnie) jego wykonanie do czasu zakończenia w kraju postępowania karnego lub do czasu wykonania w kraju kary pozbawienia wolności (art. 607o k.p.k.). Obligatoryjnie odmawia się (art. 607p § 1 k.p.k.) wykonania europejskiego nakazu aresztowania, jeżeli: – przestępstwo, którego dotyczy nakaz europejski, w wypadku jurysdykcji polskich sądów karnych, podlega darowaniu na mocy amnestii; – w stosunku do osoby ściganej zapadło w innym państwie prawomocne orzeczenie co do tych samych czynów oraz, w wypadku skazania za te same czyny,. 19. Ibidem..

(10) 224. Czesław Paweł Kłak. osoba ścigana odbywa karę lub ją odbyła albo kara nie może być wykonana według prawa państwa, w którym zapadł wyrok skazujący; – w stosunku do osoby ściganej zapadło prawomocne orzeczenie o przekazaniu do innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej; – osoba, której dotyczy nakaz europejski, z powodu wieku nie ponosi według prawa polskiego odpowiedzialności karnej za czyny będące podstawą wydania nakazu europejskiego; – naruszałoby to wolności i prawa człowieka i obywatela (dodano ustawą z dnia 27 października 2006 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego); – nakaz wydany został w związku z przestępstwem popełnionym bez użycia przemocy z przyczyn politycznych (dodano ustawą z dnia 27 października 2006 r.). Można odmówić (art. 607r § 1 k.p.k.) wykonania europejskiego nakazu aresztowania, jeżeli: – przestępstwo będące podstawą wydania nakazu europejskiego, inne niż wymienione w art. 607w, nie stanowi przestępstwa według prawa polskiego; – przeciwko osobie ściganej, której dotyczy nakaz europejski, toczy się w Rzeczypospolitej Polskiej postępowanie karne o przestępstwo stanowiące podstawę nakazu europejskiego; – wobec osoby ściganej, w związku z czynem będącym podstawą wydania nakazu europejskiego, zapadło prawomocne orzeczenie o odmowie wszczęcia postępowania, o umorzeniu postępowania albo inne orzeczenie kończące postępowanie w sprawie; – według prawa polskiego nastąpiło przedawnienie ścigania lub wykonania kary, a przestępstwa, których to dotyczy, podlegały jurysdykcji sądów polskich; – nakaz europejski dotyczy przestępstw, które według prawa polskiego zostały popełnione w całości lub w części na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jak również na polskim statku wodnym lub powietrznym; – za czyn zabroniony, którego dotyczy nakaz europejski, w państwie wydania nakazu europejskiego można orzec karę dożywotniego pozbawienia wolności albo inny środek polegający na pozbawieniu wolności bez możliwości ubiegania się o jego skrócenie. Jeżeli nakaz europejski został wydany wobec osoby ściganej, która jest obywatelem polskim, wykonanie nakazu może nastąpić pod warunkiem, że czyn, którego nakaz europejski dotyczy, nie został popełniony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej ani na polskim statku wodnym lub powietrznym oraz stanowił przestępstwo według prawa Rzeczypospolitej Polskiej lub stanowiłby przestępstwo według prawa Rzeczypospolitej Polskiej w razie popełnienia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, zarówno w czasie jego popełnienia, jak i w chwili wpłynięcia.

(11) Europejski nakaz aresztowania.... 225. nakazu europejskiego (art. 607p § 2 k.p.k.). Przepis ten dodany został Ustawą z dnia 27 października 2006 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego. Jeżeli nakaz europejski wydany został w celu ścigania osoby, która jest obywatelem polskim albo korzysta w Rzeczypospolitej Polskiej z prawa azylu, przekazanie może nastąpić pod warunkiem, że osoba ta będzie odesłana na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej po prawomocnym zakończeniu postępowania w państwie wydania nakazu europejskiego (art. 607t § 1 k.p.k. w brzmieniu nadanym Ustawą z dnia 27 października 2006 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego). Nie podlega wykonaniu nakaz europejski wydany w celu wykonania kary pozbawienia wolności lub środka polegającego na pozbawieniu wolności wobec osoby ściganej, będącej obywatelem polskim albo korzystającej w Rzeczypospolitej Polskiej z prawa azylu, jeżeli nie wyrazi ona zgody na przekazanie (art. 607s § 1 k.p.k.). Można także odmówić wykonania nakazu europejskiego, jeżeli został on wydany w celu, o którym mowa powyżej, a osoba ścigana ma miejsce zamieszkania lub na stałe przebywa w Rzeczypospolitej Polskiej (art. 607s § 2 k.p.k.). Odmawiając przekazania, z przyczyn, o których mowa w art. 607s § 1 i 2 k.p.k., sąd orzeka o wykonaniu kary albo środka, orzeczonych przez organ sądowy państwa wydania nakazu europejskiego (art. 607s § 3 k.p.k.). W przedmiotowym postanowieniu sąd określa kwalifikację prawną czynu według prawa polskiego. Sąd związany jest wymiarem orzeczonej kary. Jeżeli do nakazu europejskiego nie dołączono dokumentów lub informacji niezbędnych do wykonania kary na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, sąd odracza posiedzenie i zwraca się do właściwego organu państwa wydania nakazu europejskiego o nadesłanie takich dokumentów lub informacji (art. 607s § 4 k.p.k.). Wykonanie kary odbywa się według przepisów prawa polskiego (art. 607s § 5 k.p.k.). Jeżeli nakaz europejski został wydany w celu wykonania kary albo środka zabezpieczającego, orzeczonych zaocznie, a osoba ścigana nie była wezwana do udziału w postępowaniu albo w inny sposób zawiadomiona o terminie i miejscu rozprawy albo posiedzenia, przekazanie tej osoby może się odbyć tylko wtedy, gdy organ, który wydał nakaz europejski, zapewni ją o możliwości wystąpienia w państwie wydania nakazu europejskiego z wnioskiem o przeprowadzenie z jej udziałem nowego postępowania sądowego w tej samej sprawie (art. 607u k.p.k.). Brak zapewnienia możliwości wystąpienia z wnioskiem o ponowne rozpoznanie danej sprawy powoduje konieczność negatywnego rozpoznania danego wniosku o przekazanie. Jeżeli dana osoba nie brała udziału w postępowaniu sądowym, ale została powiadomiona o terminie i miejscu rozprawy, art. 607u k.p.k. nie ma zastosowania..

(12) 226. Czesław Paweł Kłak. 5. Zezwolenie na przewóz osoby ściganej europejskim nakazem aresztowania przez terytorium Rzeczypospolitej Polskiej Na wniosek państwa wykonania nakazu europejskiego minister sprawiedliwości udziela zezwolenia na przewóz osoby ściganej na podstawie nakazu europejskiego przez terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (art. 607zb § 1 k.p.k.). Wniosek o zezwolenie na przewóz powinien zawierać (art. 607zb § 2 k.p.k.): – oznaczenie organu wnioskującego, – datę oraz miejsce wydania nakazu europejskiego, – dane określające tożsamość i obywatelstwo osoby ściganej, – przytoczenie opisu i kwalifikacji prawnej czynu, – zwięzły opis stanu faktycznego sprawy. Jeżeli osoba ścigana jest obywatelem polskim albo korzysta w Rzeczypospolitej Polskiej z prawa azylu, zezwolenie, o którym mowa w art. 607zb § 1 k.p.k., można wydać pod warunkiem, że osoba ta po skończeniu postępowania zostanie przekazana do wykonania kary pozbawienia wolności albo środka polegającego na pozbawieniu wolności na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (art. 607zb § 3 k.p.k.). Jest to tzw. przekazanie warunkowe. W wypadku korzystania z drogi powietrznej bez planowanego lądowania można poprzestać na powiadomieniu ministra sprawiedliwości o przewożeniu osoby ściganej nad terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Jeżeli jednak nastąpi nieprzewidziane lądowanie, państwo wykonania nakazu europejskiego dostarcza niezwłocznie dane, o których mowa w art. 607zb § 2 k.p.k. Przepis art. 607zb § 3 k.p.k. stosuje się odpowiednio (art. 607zb § 4 k.p.k.). 6. Podsumowanie Polska, implementując decyzję ramową z dnia 13 czerwca 2002 r. w sprawie europejskiego nakazu aresztowania, wypełniła swoje zobowiązanie wynikające z członkostwa w Unii Europejskiej, którego następstwem jest m.in. konieczność wprowadzenia do swojego porządku prawnego rozwiązań realizujących unijne decyzje ramowe. Nie ulega wątpliwości, że implementując prawo unijne, państwo nie może wprowadzać rozwiązań, które podważałyby jego regulacje, ani też utrzymywać w swym systemie takich rozwiązań. W wypadku Polski od początku istniała niezgodność w zakresie podmiotowym – istniał zakaz wydania własnego obywatela (art. 55 Konstytucji w pierwotnym brzmieniu). Rozwiązanie to, istniejące jeszcze przed przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej, powinno być zmienione w pierwszej kolejności, ponieważ dostosowując polski porządek prawny do porządku prawnego Unii Europejskiej, należało tę kwestię rozwiązać..

(13) Europejski nakaz aresztowania.... 227. Brak działania ustawodawcy w tym zakresie spowodował, że przyjęte w k.p.k. rozwiązanie, zezwalające na wydanie obywatela polskiego w ramach procedury europejskiego nakazu aresztowania, zostało zakwestionowane ze względu na Konstytucję, w konsekwencji uznane za niekonstytucyjne. To z kolei spowodowało, że niezbędna była ingerencja ustawodawcy zmieniająca Konstytucję, aby nie pozostawać w sprzeczności z prawem unijnym. Brak takiej ingerencji spowodowałby, że Polska w zakresie współpracy w ramach europejskiego nakazu aresztowania, nie wydając własnych obywateli, czyniłaby to w sposób sprzeczny z założeniami wskazanej decyzji ramowej. Usunięcie tej niezgodności nie jest jednak do końca prawidłowe, albowiem wprawdzie Konstytucja po zmianie zezwala już na wydanie w ramach europejskiego nakazu aresztowania obywatela polskiego, wymaga jednak przy tym podwójnej przestępczości czynu, co sprzeczne jest ze wskazaną decyzją ramową. Tym samym usuwając jedną niezgodność, ustawodawca popadł w drugą. Taki sposób legislacji musi budzić zdecydowany sprzeciw i zaniepokojenie, ponieważ w wyniku przyjęcia takiego rozwiązania Polska narusza zobowiązanie do przestrzegania wiążącego ją prawa międzynarodowego, jak również powoduje, że konieczna staje się kolejna ingerencja w materię konstytucyjną, której można było uniknąć. W pozostałej części polska implementacja nie narusza decyzji ramowej. Literatura Boratyńska K.T., Górski A., Sakowicz A., Ważny A., Kodeks postępowania karnego. Komentarz, CH Beck, Warszawa 2005. Gardocki L., Zarys prawa karnego międzynarodowego, PWN, Warszawa 1985. Grzegorczyk T., Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Zakamycze, Kraków 2005. Knypl Z., Ekstradycja jako instrument prawa międzynarodowego, PWN, Warszawa 1975. Postanowienie SA w Katowicach z dnia 30 listopada 2005 r., II AKz 734/05, LEX nr 164605. Postanowienie SA w Krakowie z 15 lipca 2004 r., II AKz 257/04, KZS 2004, nr 9, poz. 41. Postanowienie SA w Lublinie z 8 marca 2006 r., II AKz 50/06, LEX nr 179028. Postanowienie SA w Warszawie z dnia 6 sierpnia 2004 r., II AKz 391/04, OSA 2005, nr 4, poz. 27. Postanowienie SA w Warszawie z 19 listopada 2004 r., II AKz 677/04, „Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych. Sąd Apelacyjny w Warszawie” 2005, nr 1, poz. 4. Postanowienie SA w Warszawie z 19 listopada 2006 r., II AKz 677/04, „Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych. Sąd Apelacyjny w Warszawie” 2005, nr 1, poz. 4. Postanowienie SN z 12 marca 2003 r., I PZ 157/02, OSNP 2004, nr 14, poz. 244. Postanowienie SN z 13 grudnia 2005 r., III KK 318/05, OSNKW 2006, nr 4, poz. 37. Steinborn S., Glosa do uchwały SN z 20 stycznia 2005 r., I KZP 29/04, „Gdańskie Studia Prawnicze. Przegląd Orzecznictwa” 2005, nr 1–2..

(14) 228. Czesław Paweł Kłak. Uchwała SN z 3 lipca 2003 r., III CZP 45/03, OSNC 2004, nr 9, poz. 136. Uchwała SN z 20 stycznia 2005 r., I KZP 29/04, OSNKW 2005, nr 1, poz. 3. Uchwała SN z 20 lipca 2006 r., I KZP 21/06, „Biuletyn Sądu Najwyższego” 2006, nr 7, poz. 13. Wierzbicki B., O azylach i ekstradycji przestępców, PWN, Warszawa 1982. Wyrok SN z 29 marca 2000 r., III RN 96/98, OSNP 2000, nr 13, poz. 500. Wyrok TK z 27 kwietnia 2005 r., P 1/05, OTK A 2005, nr 4, poz. 42. The European Arrest Warrant as an Instrument in the Fight against Crime in the United Europe This article concerns the implementation into the Polish legal system of the framework decision of 13 June 2002 in regard to the European arrest warrant and extradition procedures between European Union Member States; it presents the provisions of the Criminal Procedures Code that implement this decision into the Polish legal system. The problem lies in the fact that, when implementing this framework decision, legislators were aware that article 55 of the Constitution of the Republic of Poland of 2 April 1997 absolutely prohibits the extradition of Polish citizens. For this reason, article 602 § 1 of the Criminal Procedures Code makes a distinction between extradition and the European Arrest Warrant. In this way, the legislators wanted to avoid an unconstitutional arrangement allowing a Polish citizen to be extradited under European Arrest Warrant procedures. However, the constitutional tribunal took the view that the extradition procedure based on the European Arrest Warrant was simply a version of the extradition procedure and, consequently, that no linguistic attempt to disassociate these two institutions could change that fact. Although this inconsistency was removed by a change in the Constitution designed to enable Poland to fulfil its international commitments (article 9 of the Constitution) – in its new wording, the Constitution allows for the extradition of Polish citizens (article 55(2)(3)) – the requirement of double criminality was introduced (article 55(2)). Thus, by removing one inconsistency with EU law, the legislators introduced a solution that violates EU law – the above-mentioned framework decision does not contain a double criminality requirement and, consequently, the introduction of this solution violates its purpose. Polish legislators are now facing the prospect of yet another change to the Constitution, this time in a manner that does not violate Polandʼs international obligations. In this article, the author presents the solutions adopted in the Polish Criminal Procedures Code that reflect the implementation of the above-mentioned framework decision: request to a European Union Member State for extradition of a person sought under a European Arrest Warrant, in particular, the formal requirements of the warrant and the negative reasons for issuing it, the rights of a person extradited under a warrant (the scope of the warrant, where punishment is to be served), issues related to the further extradition of a person without the consent of the country executing the warrant, the conditional extradition of a person by the country executing the warrant, and problems concerning the request by a European Union Member State for extradition of a person sought under a European Arrest Warrant. The author also discusses the issue of permission to transport a person sought under a European Arrest Warrant through the territory of the Republic of Poland..

(15)