WIGOR BULW MATECZNYCH
WIGOR BULW MATECZNYCH
24 O
24 O
DMIAN ZIEMNIAKA
MIAN ZIEMNIAKA
W ZALEŻNOŚCI OD SPOSOBU
W ZALEŻNOŚCI OD SPOSOBU
TRAK
TRAK
TOWANIA W OKRESIE
OD JESIENI DO SADZENIA
prof. dr hab. Krystyna RykaczewskaIHAR, Zakład Agronomii Ziemniaka w Jadwisinie, 05-140 Serock e-mail: k.rykaczewska@ihar.edu.pl
igor bulw matecznych ziemniaka jest sumą właściwości, które deter-minują ich fizjologiczny potencjał szybkiego i równomiernego kiełkowania, do-brych wschodów oraz właściwego rozwoju roślin. Z rolniczego punktu widzenia charak-teryzuje przyszłą wartość plonotwórczą ro-ślin, czyli ich produktywność. Jest złożoną i kompleksową cechą uwarunkowaną gene-tycznie, fizjologicznie i ekologicznie. Uwarun-kowania te nie dają się oddzielić i ostatecz-nie sprowadzają się do fizjologicznej realiza-cji programu genetycznego w zmieniających się warunkach środowiska.
W
Fizjologiczny wigor bulw matecznych ziemniaka jest zależny przede wszystkim od ich wielkości (Zarzyńska 2004) i wieku fizjo-logicznego (Roztropowicz 1985) modyfiko-wanego nie tylko przez upływający czas, ale również przez warunki zewnętrzne w okresie wegetacji i przechowywania (temperatura, światło, wilgotność). Oberwanie kiełków przed sadzeniem może mieć również wpływ na obniżenie fizjologicznego wigoru sadze-niaków (Rykaczewska 1999).
Najważniejszym czynnikiem wpływającym na proces fizjologicznego starzenia się bulw jest temperatura. W okresie wegetacji umiar-kowane ciepło i korzystny rozkład opadów sprzyjają ich wzrostowi i dojrzewaniu, ale temperatury zbyt wysokie powodują skróce-nie okresu spoczynku i wcześskróce-niejsze kiełko-wanie, niekiedy jeszcze w glebie. W okresie przechowywania bulw od jesieni do wiosny podwyższanie temperatury w zakresie 2-
-20oC powoduje proporcjonalne przyśpiesze-nie procesów starzenia.
Sadzeniaki są tym fizjologicznie starsze, im dłuższy czas upłynie od ich inicjacji na ro-ślinie matecznej i im wyższa jest temperatu-ra otoczenia. I odwrotnie, są one tym fizjolo-gicznie młodsze, im krótszy upłynie czas od ich inicjacji na roślinie matecznej i im niższa jest temperatura otoczenia w podanym wyżej zakresie. W miarę starzenia się bulw zmienia się ich potencjał plonotwórczy – najpierw zwiększa się, następnie osiąga optimum, po czym maleje. Bulwy sadzone w odpowied-nim wieku fizjologicznym charakteryzują się wysokim wigorem, zaś w nieodpowiednim, jeśli są zbyt stare lub zbyt młode – zmniej-szonym wigorem. W skrajnych przypadkach, gdy sadzeniaki osiągną zbyt zaawansowane stadium rozwoju, występuje zjawisko wytwa-rzania bulw potomnych bezpośrednio na bul-wie matecznej, z pominięciem fazy wzrostu i rozwoju roślin. Zdarza się to w przypadku zbiorów umieszczanych w kopcach, w czasie łagodnych zim, które coraz częściej zdarzają się w naszym klimacie.
W nowoczesnej praktyce rolniczej wiek fi-zjologiczny sadzeniaków powinien być regu-lowany przez odpowiedni sposób przecho-wywania, dostosowany do tempa fizjologicz-nego starzenia się odmiany. Ich reakcja nie jest ściśle związana z długością okresu we-getacji, co oznacza, że na przykład odmiany wczesne nie zawsze charakteryzują się szybkim tempem fizjologicznego starzenia się, a odmiany późne – wolnym tempem tego procesu (Rykaczewska 1993). Nie jest
też ściśle związana z długością okresu spo-czynku ani też z intensywnością kiełkowania. Przed przeprowadzeniem odpowiednich ba-dań nie wiadomo, czy nowa odmiana będzie charakteryzowała się szybkim, czy też wol-nym fizjologiczwol-nym starzeniem się bulw.
Celem prezentowanej pracy była ocena wpływu warunków stresowych w okresie od
jesieni do sadzenia na wigor bulw matecz-nych wybramatecz-nych 24 odmian ziemniaka. Ba-dania przeprowadzono w latach 2006–2007 w oddziale IHAR w Jadwisinie. Wykaz bada-nych odmian, rok wpisania do Krajowego Rejestru Odmian i miejsce ich wyhodowania przedstawiono w tabeli 1.
Tabela 1
Odmiany ziemniaka badane w latach 2006-2007
Lp. Odmiana Rok wpisudo KR Hodowca
1 Denar ba rd zo w cz es ne 1999 HZ Zamarte
2 Fresco 1997 Agrico BA, Holandia
3 Impala 2003 Agrico BA, Holandia
4 Karatop 2002 Norika, Niemcy
5 Krasa 2003 Sativa, Czechy
6 Velox 2002 Saka-Ragis, Niemcy
7 Augusta
w
cz
es
ne 2003 Europlant, Plfz. GmbH, Niemcy
8 Delikat* 2002 Norika, Niemcy
9 Kuklik* 2003 HZ Zamarte
10 Lady Florina 2004 A.Meijer B.V., Holandia
11 Rosalind 2001 Europlant, Plfz. GmbH, Niemcy
12 Vineta 1999 Europlant, Plfz. GmbH, Niemcy
13 Vitara 2002 Europlant, Plfz. GmbH, Niemcy
14 Adam śr ed ni o w cz es ne 2005 HR Szyldak 15 Bartek 2003 HZ Zamarte 16 Cekin 2004 HR Szyldak
17 Fribona* 2005 Europlant, Plfz. GmbH, Niemcy
18 Pirol 2003 Norika, Niemcy
19 Roxana 2005 Europlant, Plfz. GmbH, Niemcy
20 Satina 2000 Saka-Ragis, Niemcy
21 Tajfun 2004 PMHZ Strzekęcin 22 Triada* 1996 HZ Zamarte 23 Inwestor pó ź-ne 2005 PMHZ Strzekęcin 24 Wist* 2005 PMHZ Strzekęcin
* skreślona z krajowego rejestru 2009
Jesienią każdego roku sadzeniaki bada-nych odmian o wysokim stopniu zdrowotno-ści dzielono na dwie częzdrowotno-ści, a następnie jed-ną z nich (kombinacja A) umieszczano w ko-morze przechowalni w warunkach optymal-nych dla sadzeniaków (temperatura ok. 3oC), a drugą (kombinacja B) – w warunkach stre-sowych, przyspieszających fizjologiczne sta-rzenie się bulw (temperatura ok. 18oC). W obydwu pomieszczeniach utrzymywano wy-soką wilgotność powietrza (RH ok. 80-90%) oraz ciemność. Obydwie partie sadzeniaków przechowywano w ten sposób do wiosny. Na
cztery tygodnie przed planowanym terminem sadzenia poddawano je zabiegowi podkieł-kowywania, a sadzeniaki przechowywane w warunkach stresowych – po uprzednim obe-rwaniu kiełków (rys. 1). Bulwy wysadzano 20 kwietnia na polu doświadczalnym w Jadwisi-nie, na glebie psudobielicowej kompleksu żytniego dobrego, gdzie nie stosowano obor-nika, a nawóz naturalny stanowiła gorczyca przyorana jesienią po pierwszych przymroz-kach. Nawożenie mineralne wynosiło 90 kg N, 90 kg P2O5 i 135 kg K2O/ha. Doświadcze-nie zakładano metodą losowanych bloków w
układzie zależnym w czterech powtórze-niach.
W wyniku przeprowadzonych badań stwierdzono zróżnicowaną reakcję poszcze-gólnych odmian na identyczne warunki śro-dowiska w okresie od jesieni do sadzenia.
Uszeregowanie odmian według długości kiełków wyrosłych na bulwach w temperatu-rze 18oC wskazuje na brak zależności mię-dzy tą cechą morfologiczną ziemniaka a dłu-gością okresu wegetacji (tab. 2). Najdłuższy-mi kiełkaNajdłuższy-mi charakteryzowały się bowiem od-miany: Kuklik (wczesna), Cekin, Triada (średnio wczesne) i Wist (późna) oraz Kara-top (bardzo wczesna), Vineta (wczesna),
Bartek, Roxana (średnio wczesne) i Inwestor (późna).
Rys. 1. Kiełki wyrosłe na bulwach badanych odmian przechowywanych od jesieni do wiosny
w warunkach stresowych – tuż przed ich oberwaniem
Tabela 2
Uszeregowanie badanych odmian ziemniaka wg długości kiełków wyrosłych na bulwach przechowywanych od jesieni do wiosny w warunkach stresowych
Długość kiełków (mm) Odmiana
do 100 Fribona, Pirol 100-200 Denar, Rosalind
200-300 Fresco, Impala, Krasa, Velox, Augusta, Lady Florina, Satina 300-400 Delikat, Vitara, Adam, Tajfun
400-500 Karatop, Vineta, Bartek, Roxana, Inwestor 500-600 Kuklik, Cekin, Triada, Wist
Masa oberwanych kiełków była zależna nie tylko od ich długości, ale również od grubości i masy właściwej. Uszeregowanie odmian wskazuje na brak zależności między tą cechą mor-fologiczną ziemniaka a długością okresu wegetacji (tab. 3).
W efekcie zabiegu podkiełkowywania bulw poddanych warunkom stresowym nastąpił od-rost kiełków, których długość wynosiła zależnie od odmiany od 4 do 10 mm (rys. 2 i 3). Wschody roślin z bulw poddanych w okresie przechowywania warunkom osłabiającym wigor były u większości badanych odmian dobre lub dosyć dobre i wyrównane (rys. 4). Jednak u siedmiu z nich stwierdzono braki wschodów przekraczające 7,8%, a najwyższe były u odmia-ny Lady Florina (tab. 4, fot. 5).
Tabela 3
Uszeregowanie badanych odmian ziemniaka wg masy kiełków wyrosłych na bulwach przechowywanych od jesieni do wiosny w warunkach stresowych
Masa kiełków (g/bulwę) Odmiana
do 3,4 Rosalind, Pirol, Fribona
3,5-6,9 Denar, Fresco, Impala, Karatop, Krasa, Augusta, Vineta, Vitara, Satina, Tajfun 7,0-10,4 Velox, Kuklik, Lady Florina, Bartek, Cekin, Roxana, Triada, Wist, Inwestor 10,5-13,9 Delikat, Adam
Rys. 2. Podkiełkowane bulwy mateczne odmiany Impala – po przechowywaniu w warunkach
opty-malnych (A) i stresowych (B)
Rys. 3. Podkiełkowane bulwy mateczne odmiany Lady Florina – po przechowywaniu w warunkach
optymalnych (A) i stresowych (B)
Rys. 4. Rośliny ziemniaka odmiany Impala wyrosłe z bulw matecznych po przechowywaniu w warunkach optymalnych (A) i stresowych (B)
Rys. 5. Rośliny ziemniaka odmiany Lady Florina wyrosłe z bulw matecznych po przechowywaniu w warunkach optymalnych (A) i stresowych (B)
Tabela 4
Brak wschodów roślin ziemniaka spowodowany osłabionym wigorem bulw matecznych przechowywanych w warunkach stresowych
Brak wschodów
roślin (%) Odmiany
0 Impala, Karatop, Krasa, Augusta, Vineta, Bartek, Cekin
> 0-7,8 Denar, Velox, Rosalind, Vitara, Adam, Pirol, Roxana, Satina, Tajfun > 7,8-15,6 Fresco, Triada, Inwestor
>15,6-23,4 Kuklik, Wist > 24,4-31,2 Fribona > 31,2-39,0
-> 39,0-46,8 Lady Florina
Plon badanych odmian, jako cecha gene-tyczna, był zróżnicowany. Najwyższym śred-nim plonem w kombinacji kontrolnej wyróż-niały się odmiany: Bartek (48,72 t/ha), Triada (46,46 t/ha) i Inwestor (45,62 t/ha), najniż-szym zaś – Rosalind (24,34 t/ha), Pirol (28,16 t/ha) i Augusta (28,80 t/ha). Spadek plonu w wyniku przechowywania bulw ma-tecznych w warunkach stresowych (B) w sto-sunku do plonu z bulw przechowywanych w warunkach optymalnych (A) wynosił średnio powyżej 7 t/ha. Stwierdzono zróżnicowaną
reakcję poszczególnych odmian na iden-tyczne warunki środowiska w okresie od
jesieni do sadzenia. Miarą tej reakcji, czyli miarą wigoru bulw matecznych po prze-chowywaniu w warunkach stresowych, nie jest bezwzględny spadek plonu (B), lecz spadek względny w stosunku do plo-nu z kombinacji kontrolnej (A), wyrażony w procencie lub skali 9-stopniowej (tab. 5). Skala ta pozwala na ocenę odmian w jednakowy sposób, bez względu na lata badań i zestaw badanych odmian. Ocena 9 oznacza brak spadku plonu. W przyjętym
do badań zestawie 24 odmian 5 wyróżniało się bardzo wysokim wigorem (ocena 8), mimo poddania bulw matecznych warunkom
stresowym w okresie od jesieni do sadzenia (tab. 6). Są to: Denar, Impala, Bartek, Cekin i Tajfun. Najniższym wigorem charakteryzo-wała się odmiana Lady Florina (ocena 3). Nie stwierdzono zależności między wigorem sadzeniaków a długością okresu wegetacji odmian (tab. 6). Podobny brak zależności wykazano we wcześniejszych pracach nad wiekiem fizjologicznym bulw matecznych ziemniaka (Rykaczewska 1993, 1999, 2000, 2002ab, 2003, 2004).
Tabela 5
Skala oceny wigoru bulw matecznych ziemniaka (9 – ocena najwyższa)
Spadek plonu (komb. A – komb. B) (%) Skala 1-9 ≤ 0 9 > 0-10 8 > 10-20 7 > 20-30 6 > 30-40 5 > 40-50 4 > 50-60 3 > 60-70 2 > 70 1 Tabela 6
Ocena wigoru bulw matecznych ziemniaka po przechowywaniu od jesieni do wiosny w warunkach stresowych (B); skala 1-9 (9 – ocena najwyższa)
Odmiany
bardzo wczesne wczesne średnio wczesne późne
nazwa ocena nazwa ocena nazwa ocena nazwa ocena
Denar 8 Augusta 7 Adam 6 Inwestor 6
Fresco 4 Delikat 7 Bartek 8 Wist 6
Impala 8 Kuklik 6 Cekin 8
Karatop 7 Lady Florina 3 Fribona 5
Krasa 6 Rosalind 6 Pirol 7
Velox 5 Vineta 7 Roxana 7
Vitara 6 Satina 7
Tajfun 8
Triada 6
Szczegółowe wyniki prezentowanych w niniejszym artykule badań zostaną zamiesz-czone w czasopiśmie naukowym Fragmenta Agronomica.
Wnioski
1. Przedstawiona 9-stopniowa skala oceny wigoru bulw matecznych ziemniaka pozwala na charakteryzowanie odmian w jednakowy sposób, bez względu na lata badań i zestaw badanych odmian.
2. Najwyższą tolerancją na stresowe warunki w okresie przechowywania (temperatura 18oC i oberwanie kiełków), a zatem najwyż-szym wigorem, charakteryzowały się odmia-ny Denar, Impala, Bartek, Cekin i Tajfun (ocena 8).
3. Odmiany charakteryzujące się wysokim wigorem bulw matecznych mimo poddania ich warunkom stresowym mogą być z powo-dzeniem uprawiane w gospodarstwach
rol-nych nie posiadających nowoczesrol-nych prze-chowalni.
Literatura
1. Roztropowicz S. 1985. Znaczenie wieku
fizjologicz-nego bulwy w rozwoju rośliny i jej produktywności. [W:] Biologia ziemniaka. Red. W. Gabriel. PWN Warszawa: 104-119; 2. Rykaczewska K. 1993. Wiek fizjologiczny bulw matecznych ziemniaka jako czynnik modyfikujący produktywność roślin. – Frag. Agron. 2: 5-50; 3.
Ryka-czewska K. 1999. Wpływ wieku fizjologicznego bulw
matecznych i usuwania kiełków przed sadzeniem na rozwój roślin i plon wczesnych odmian ziemniaka. – Biul. IHAR 209: 97-110; 4. Rykaczewska K. 2000. Wpływ wieku fizjologicznego sadzeniaków na wielkość bulw w plonie wczesnych odmian ziemniaka. – Biul. IHAR 315: 265-276; 5. Rykaczewska K. 2002a. Rola wieku fizjologicznego bulw matecznych w kształtowa-niu architektury łanu i plonu ziemniaka. Część I. Wpływ na strukturę rośliny i architekturę łanu. – Biul. IHAR 223/224: 267-280; 6. Rykaczewska K. 2002b. Rola wieku fizjologicznego bulw matecznych w
kształtowa-niu architektury łanu i plonu ziemniaka. Część II. Wpływ na plon i jego strukturę. – Biul. IHAR 223/224: 281-299; 7. Rykaczewska K. 2003. Ocena tempa fi-zjologicznego starzenia się sadzeniaków ziemniaka metodą polową. – Frag. Agron. 3: 65-74; 8.
Ryka-czewska K. 2004. Reakcja wczesnych i bardzo
wcze-snych odmian ziemniaka na wiek fizjologiczny bulw matecznych – ocena metodą polową. – Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 497: 551-560; 9. Zarzyńska K. 2004. Analiza plonu potomnego bulw ziemniaka w zależności od wielkości bulwy matecznej i odmiany. – Biul. IHAR 232: 15-21
