BROMATOLOGIA
I CHEMIA TOKSYKOLOGICZNA
Czasopismo poświęcone zagadnieniom badań ochrony zdrowia i środowiska
Wersja internetowa wydawanego czasopisma jest wersją pierwotną
TOM LII 2019 Nr 1
TREŚĆ
H. Czeczot, Z. Wolarek-Cheli: Suplementy witaminy K2 w Polsce . . . 1 K. J. Gromkowska-Kępka, A. Puścion-Jakubik, S. K . Naliwajko, J. Moskwa, J.
Soroczyń-ska, P. Nowakowski, K. Mielcarek, R. Markiewicz-ŻukowSoroczyń-ska, M. H. Borawska: Spożycie witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E) a stopień nawilżenia skóry młodych kobiet . . . 10 A. Puścion-Jakubik, K. J. Gromkowska-Kępka, S. K. Naliwajko, J. Moskwa, P. Nowakowski,
K. Mielcarek, R. Markiewicz-Żukowska, K. Socha, M. H. Borawska: Spożycie tłuszczów pokarmowych ogółem i wybranych kwasów tłuszczowych a nawilżenie skóry młodych kobiet . . . 17 K. Stachurska, M. Zegan, E. Michota – Katulska: Sok z buraka i sok z kwaśnych wiśni
w żywieniu osób o zwiększonej aktywności fi zycznej . . . 24 B. Tatar, I. Zagrodnik, J. Dobrowolska-Iwanek, M. Fołta, M. Smardz, P. Zagrodzki: Analiza
chemiczna wybranych win polskich, wyprodukowanych z owoców winorośli właściwej 31 K. Kaźmierczak-Siedlecka, J. Ruszkowski, M. Folwarski, K. Obara, W. Makarewicz, A.
Lebiedzińska: Zastosowanie fi toterapii w leczeniu wrzodziejącego zapalenia jelita gru-bego . . . 41 K. Kaźmierczak-Siedlecka, J. Ruszkowski, J. Jędrzejczak, M. Folwarski W. Makarewicz,
A. Lebiedzińska: Żywienie dojelitowe osób z rozpoznaną chorobą nowotworową w wa-runkach domowych . . . 49 M. Majewski, K. Raczyńska, A. Pięta, M. Pugaczewska, I. Musiał: Spożycie kawy przez
pacjentów z chorobą nowotworową z terenów północno-wschodniej Polski . . . 57 R. Kusak, K. Buczyński, L. Fronckowiak, M. Duńska, A. Kilanowicz, M. Nasiadek: Ocena
wpływu suplementacji selenem na wybrane parametry diagnostyczne u pacjentów z prze-wlekłym autoimmunologicznym zapaleniem tarczycy (choroba Hashimoto) . . . 68 E. Malczyk, K. Fiszer, A. Malczyk: Ocena stanu odżywienia i składu ciała studentów
Pań-stwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Nysie . . . 77 M. Majewski, K. Ognik, J. Juśkiewicz : Zawartość miedzi we krwi szczurów
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. – LII, 2019, 1, str. 1 – 9
Hanna Czeczot, Zofi a Wolarek-Cheli
SUPLEMENTY WITAMINY K2 W POLSCE Katedra i Zakład Biochemii, I Wydział Lekarski
Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego Kierownik: dr hab. M. Struga
Celem pracy była charakterystyka suplementów witaminy K2 dostępnych w Polsce. Badaniem objęto łącznie 136 suplementów, w składzie, których była witamina K2 (MK-n). Przeanalizowano miejsce ich produkcji, postać występo-wania, wysokość dawki K2 i jej formę w suplemencie. Wykazano, że większość (62%) stanowiły produkowane (przede wszystkim w Polsce) suplementy wielo-składnikowe, które oprócz witaminy K2 zawierały także witaminę D. Najczę-ściej w suplementach dawka witaminy K2 wahała się od 75 do 100 μg dziennie, a stosowaną formą był MK-7.
Hasła kluczowe: witamina K2, dieta, suplementy. Key words: vitamin K2, diet, dietary supplements.
W świetle aktualnego stanu wiedzy witamina K2 obecna w diecie i/lub suple-mentach odpowiada za utrzymanie prawidłowego stanu kości, tętnic oraz tkanek miękkich i tym samym może być stosowana w prewencji chorób układu sercowo--naczyniowego, osteoporozy, a także innych chorób jak np. nowotwory czy choroby neurodegeneracyjne (1, 2, 3, 4).
Witamina K2, występująca głównie w produktach pochodzenia zwierzęcego i żywności fermentowanej, odgrywa kluczową rolę w grupie białek o właściwo-ściach wiążących wapń, znanych pod wspólną nazwą białka zależne od witaminy K (białka VKD: ang. Vitamin K-dependent) lub białka Gla. Witamina K2 posiada wyjątkowe właściwości w regulacji metabolizmu kostnego poprzez wspomaganie mineralizacji kości, może również wspomagać funkcje układu sercowo-naczynio-wego zapobiegając zwapnieniu tętnic (5–13). Zaobserwowano również, że witamina K2 wykazuje działanie antykancerogenne/antynowotworowe wobec różnych typów raka oraz może pełnić istotną rolę w funkcjonowaniu mózgu a także w chorobach otępiennych (3, 4).
W ostatnich latach, ze względu na prozdrowotne efekty działania witaminy K2 wzrosło zainteresowanie składnikami diety i/lub suplementami zawierającymi ją w swoim składzie. Na rynku polskim oferowanych jest coraz więcej suplementów witaminy K2 i poddaje się pod dyskusje zasadność ich stosowania.
Celem pracy była charakterystyka dostępnych w Polsce suplementów diety za-wierających w swoim składzie witaminę K2.
Nr 1
2 H. Czeczot, Z. Wolarek-Cheli
MATERIAŁ I METODY
Badania dotyczące charakterystyki dostępnych na rynku polskim suplementów diety zawierających w składzie witaminę K2 przeprowadzono w okresie kwiecień – czerwiec 2018 r. Dane zbierano na podstawie informacji dostępnych w ofercie aptek internetowych (m.in.: www.aptekagemini.pl, www.cefarm24.pl, www.mito--pharma.pl) i sklepów internetowych (https://sklepdietetyczny.pl, www.ekodlacie-bie.pl, https://polenatury.pl, www.topwitaminy.pl) oraz informacji zamieszczonych na ulotkach i opakowaniach produktów z aptek na terenie Warszawy.
Analizą objęto 136 celowo wybranych suplementów diety, w tym: 52 jedno-składnikowe, zawierające w składzie tylko witaminę K2 i 84 wielojedno-składnikowe, zawierające w swoim składzie m.in. witaminę K2. Do charakterystyki włączone zostały jedynie suplementy diety dostępne w bieżącej sprzedaży oraz zawierające pełną informacje o produkcie. Badania zostały przeprowadzone w oparciu o arku-sze obserwacyjne, w których zebrano informacje o dostępnych suplementach die-ty i utworzono katalog suplementów diedie-ty z witaminą K2 uwzględniający: nazwę handlową, formę w jakiej produkt występuje (np. tabletki, kapsułki, krople), zasto-sowanie, zalecane spożycie, dokładny skład, zawartość witaminy K2 w zalecanej dawce, przeciwwskazania i ważne wskazówki oraz nazwę producenta. Wskazania do stosowania suplementów zestawiono podając: zakres zawartości witaminy K2, średnią arytmetyczną z odchyleniem standardowym oraz wartość modalną (wartość najczęściej występującą). Do opracowania wyników użyto programu MS Offi ce Excel 2013.
WYNIKI I ICH OMÓWIENIE
W okresie prowadzenia badań (04/2018 – 06/2018) na rynku polskim stwierdzo-no obecstwierdzo-ność 138 suplementów diety zawierających w swoim składzie witaminę K2. Ostatecznie do analizy włączono 136 suplementów. Wykluczone z badań zostały 2 suplementy, które nie zawierały informacji m.in. o formie witaminy K2 użytej w suplemencie i jej ilości (1 suplement jednoskładnikowy i 1 suplement wieloskład-nikowy). Spośród 136 analizowanych preparatów suplementy jednoskładnikowe stanowiły 38% wszystkich suplementów, a suplementy wieloskładnikowe 62%.
Dostępne w ofercie suplementy były produkowane nie tylko przez producentów z Polski, ale też przez fi rmy pochodzące z innych krajów.
Odsetek preparatów jednoskładnikowych i wieloskładnikowych w zależności od kraju pochodzenia przedstawiono na ryc. 1 i 2.
Najwięcej w ofercie handlowej suplementów z witaminą K2 pochodzi z Pol-ski (jednoskładnikowe – 50% i wieloskładnikowe – 76%). Na drugim miejscu są suplementy produkowane w USA (jednoskładnikowe – 25% i wieloskładnikowe – 11%).
Najczęstszą postacią występowania suplementów zarówno jedno- i wieloskładni-kowych były kapsułki (56% i 45%), na drugim miejscu były tabletki (27% i 37%). W ofercie rynkowej były także produkty w postaci kropli (8% i 11%) oraz rzadziej spotykane formy jak: płyny, proszek czy spray (ryc. 3 i 4). Wśród suplementów
Nr 1 Suplementy witaminy K2 w Polsce 3 jednoskładnikowych znalazł się także produkt wyprodukowany z myślą o najmłod-szych dzieciach w postaci żelków (45 μg MK-7 w jednym żelku). Produkty zalecane dzieciom stanowiły zaledwie 4% łącznie dostępnych na rynku produktów z wita-miną K2. Ciekawą formą suplementu były spraye i krople podjęzykowe, zalecane osobom z problemami połykania.
Ryc. 1. Odsetek suplementów jednoskładnikowych z witaminą K2 w ofercie wg kraju pochodzenia. Fig. 1. Percentage of one-component supplements with vitamin K2 on offer by country of origin.
Ryc. 2. Odsetek suplementów wieloskładnikowych z witaminą K2 w ofercie wg kraju pochodzenia. Fig. 2. Percentage of multi-ingredient supplements with vitamin K2 on offer by country of origin.
Nr 1
4 H. Czeczot, Z. Wolarek-Cheli
Ryc. 3. Udział w ofercie rynkowej postaci suplementów jednoskładnikowych z witaminą K2(%). Fig. 3. Participation in the market offer of the form of single-ingredient supplements with vitamin K2 (%).
Ryc. 4. Udział w ofercie rynkowej postaci suplementów wieloskładnikowych z witaminą K2 (%). Fig. 4. Participation in the market offer of multicomponent supplements with vitamin K2 (%).
Ponad 60% suplementów jednoskładnikowych zawierało w jednej dawce 75–100 μg witaminy K2. Suplementy zarówno w najniższej (45 μg) i najwyższej dawce (500 μg MK-7 i 5 mg MK-4) stanowiły 6% produktów jednoskładnikowych (ryc. 5). Wśród suplementów wieloskładnikowych najbardziej popularna dawka wa-hała się także w zakresie 75–100 μg, jednak najniższa zalecana dawka witaminy K2 wynosiła 18,76 μg, a udział oferowanych produktów wieloskładnikowych z dawką poniżej 50 μg był większy o ponad 20% w stosunku do produktów jednoskładniko-wych. Produkty wieloskładnikowe zawierały także mniej preparatów z większymi dawkami witaminy K2 (ryc. 6).
Nr 1 Suplementy witaminy K2 w Polsce 5
Ryc. 5. Udział w ofercie rynkowej suplementów jednoskładnikowych zawierających określone ilości witaminy K2..
Fig. 5. Participation in the market offer of single-ingredient supplements containing certain amounts of vitamin K2.
Ryc. 6. Udział w ofercie rynkowej suplementów wieloskładnikowych zawierających określone ilości witaminy K2.
Fig. 6. Participation in the market offer of multicomponent supplements containing certain amounts of vitamin K2.
Stwierdzono, że prawie we wszystkich suplementach stosowano formę MK-7 wi-taminy K2, z wyjątkiem 4 produktów, które w swoim składzie zawierały także/lub MK-4. Odnotowano 2 suplementy zawierające jednocześnie trzy formy witaminy K (K1, MK-4 i MK-7) w skoncentrowanych dawkach. Jeden z nich zawierał łącznie 2600 μg witaminy K, w tym 1500 μg fi lochinonu (K1), 1000 μg MK-4 i 100 μg MK-7. W drugim produkcie prócz witaminy K w dawce 2180 μg (500 μg fi lochino-nu, 1500 MK-4, 180 μg MK-7) zastosowano witaminę D3 (2000 IU). Tylko jeden
Nr 1
6 H. Czeczot, Z. Wolarek-Cheli
z suplementów jednoskładnikowych był źródłem wyłącznie formy MK-4 w dawce 5000 μg i w jednym wieloskładnikowym produkcie zastosowano MK-4 w dawce 100 μg.
W obecnej chwili nie ma jednak wystarczającej wiedzy naukowej, pozwalającej na ustalenie niezależnych zaleceń dietetycznych dotyczących realizacji zapotrzebo-wania organizmu na K2 (MK-n). Aktualnie obowiązujące normy zostały określone tylko w odniesieniu do witaminy K1 (fi lochinonu) na poziomie wystarczającego spożycia AI (ang. Adequate Intake) (14). Istnieje zatem konieczność ustalenia RDA zarówno dla K1 jak i K2.
W tab. I przedstawiono charakterystykę suplementów jednoskładnikowych z uwzględnieniem wskazań producentów. Wskazania do stosowania tych suple-mentów zestawiono podając zakres zalecanej dawki witaminy MK-7, gdyż tylko ta forma była obecna praktycznie we wszystkich suplementach (poza 2 wyjątkami). Obliczono średnią arytmetyczną z odchyleniem standardowym oraz podano wartość najczęściej występującą. MK-7 pozyskiwano przede wszystkim z fermentowanej soi i w trzech produktach z ciecierzycy, bądź stosowano syntetyczny analog. Naj-częstszym wskazaniem do stosowania suplementu jednoskładnikowego było uzu-pełnienie codziennej diety o witaminę K2 (50 produktów), następnie utrzymanie zdrowych kości (35 produktów) oraz zapewnienie prawidłowego krzepnięcia krwi (23 produkty). Nieliczne suplementy zawierały wskazania „wspierania zdrowia” tętnic i tkanek miękkich. Większość omawianych produktów była przeznaczona dla dorosłych, ewentualnie zawierała informację, że stosowanie u kobiet w ciąży, karmiących i dzieci należy skonsultować z lekarzem. Suplementy z dużymi dawka-mi witadawka-miny K2 polecane były jako uzupełnienie kuracji witadawka-miną D. W badanym okresie dostępne na rynku polskim były tylko dwa preparaty jednoskładnikowe dedykowane dla dzieci.
Ta b e l a I. Wskazania do stosowania suplementów jednoskładnikowych z witaminą K2 Ta b l e I. Indications for the use of single-ingredient supplements with vitamin K2
Wskazania Liczba produktów jednoskład-nikowych Zawartość MK-7 (μg/dawka) X ± SD modalna min – max Dla dorosłych:
– utrzymanie zdrowych kości – w celu uzupełnienia diety – prawidłowe krzepnięcie krwi – prawidłowy metabolizm wapnia – profilaktyka osteoporozy – profilaktyka miażdżycy – wzmacnia zęby – wspiera zdrowie tętnic
– wspiera zdrowie tkanek miękkich Dla stosujących duże dawki witaminy D3 Dla dzieci 35 50 23 5 4 3 3 3 1 4 2 135 ± 80 126 ± 72 142 ± 89 140 ± 49 100 ± 61 133 ± 47 133 ± 47 166 ± 47 – 163 ± 225 42 ± 3 100 100 100 100 50 100 100 200 – 100 – 45 – 500 45 – 200 75 – 500 100 – 200 50 – 200 100 – 200 100 – 200 100 – 200 45 100 – 500 40 – 45
Nr 1 Suplementy witaminy K2 w Polsce 7 Produkty jednoskładnikowe zawierające wyłącznie witaminę K2 stanowiły 38% wszystkich suplementów, natomiast 62% produktów to suplementy, które oprócz witaminy K2 zawierały w składzie także witaminę D3 i pojawiały się w nich inne witaminy jak: A, E, C, B12 oraz składniki mineralne: wapń, bor, magnez, cynk, mangan, miedź, ponadto kwasy tłuszczowe omega-3, kolagen i kwas hialuronowy. Z uwagi na synergizm działania, prawie wszystkie suplementy wieloskładnikowe zawierały zarówno witaminę K2 i D3, poza 2 produktami, które obok witaminy K2 zawierały sam wapń. Polscy producenci coraz częściej suplementy z witaminą D3 łączą z witaminą K2. Charakterystykę suplementów wieloskładnikowych zestawio-no w tab. II. Najczęstszymi wskazaniami do stosowania suplementów wieloskład-nikowych było: utrzymanie zdrowych kości (54 produkty), uzupełnienie diety (29 produktów) i prawidłowe krzepnięcie krwi (24 produkty).
Suplementacja witaminą K2 wydaje się być bezpieczna, dotychczas nie udoku-mentowano toksyczności menachinonów, nie ustalono także górnego tolerowanego poziomu spożycia (UL) dla tej witaminy ani jej interakcji z lekami przeciwkrzepli-wymi. W dobie powszechnego dostępu i możliwości nieograniczonego stosowania suplementów witaminy K2 może to jednak stanowić problem (15).
Stwierdzono, że najczęściej zalecaną dzienną dawką w suplementach w ofercie rynkowej zarówno w celach profi laktycznych, jak i w postępowaniu w osteoporozie i miażdżycy było 100 μg MK-7.
Ta b e l a II. Wskazania do stosowania suplementów wieloskładnikowych zawierających m.in. witaminę K2 Ta b l e II. Indications for the use of multi-component supplements containing, among others vitamin K2
Wskazania Liczba produktów wieloskładni-kowych Zawartość MK-7 (μg/dawka) X ± SD modalna min-max Dla dorosłych:
– utrzymanie zdrowych kości – w celu uzupełnienia diety – do prawidłowego krzepnięcia krwi – do postępowania w osteoporozie,
oste-omalacji, osteopenii, złamaniach kości – zapobieganie chorobom układu
serco-wo-naczyniowego – dla skóry naczyniowej Dla osób starszych Dla kobiet 50 lat i więcej Dla osób otyłych
Dla dzieci i młodzieży w okresie intensyw-nego wzrostu 54 29 24 7 4 1 3 3 2 4 94 ± 44 84 ± 43 93 ± 41 91 ± 25 114 ± 40 – 46 ± 6 50 ± 18 88 ± 13 28 ± 9 100 100 100 100 100 50 37,5 – 37,5 25 – 200 18,76 – 200 40 – 200 25 – 200 75 – 180 75 37,5 – 50 37,5 – 75 75 – 100 18,75 – 37,5
Objaśnienie: Suplement mógł mieć więcej niż jedno wskazanie
Podsumowanie
Poza dietą, duża liczba suplementów na rynku polskim daje możliwość realizacji zapotrzebowania organizmu w witaminę K2. W okresie od 04/2018 do 06/2018 stwierdzono na rynku polskim obecność 136 suplementów (jedno- i
wieloskład-Nr 1
8 H. Czeczot, Z. Wolarek-Cheli
nikowych) zawierających w swoim składzie witaminę K2. Większość (62%) sta-nowiły produkowane (głównie w Polsce) suplementy wieloskładnikowe, które oprócz witaminy K2 zawierały także witaminę D. Suplementy zarówno jedno-, jak i wieloskładnikowe występowały przede wszystkim w formie kapsułek i tabletek. Najczęściej zawartość i zalecana dawka witaminy K2, w suplementach wahała się od 75 do 100 μg dziennie i była w formie MK-7. Najczęstszym wskazaniem do stosowania suplementów było uzupełnienie codziennej diety w witaminę K2, utrzy-manie zdrowych kości i zapewnienie właściwej krzepliwości krwi.
H. C z e c z o t, Z. W o l a r e k-C h e l i K2 VITAMINS SUPPLEMENTS IN POLAND
S u m m a r y
Introduction. Vitamin K2 together with vitamin D3 plays a key role in the deposition of calcium in
the bones and regulation of the process of calcifi cation of blood vessels. Thanks to its ability to modify calcium-binding proteins, it is possible to maintain the normal state of bones, arteries and soft tissues. The source of vitamin K2 in the body is diet (fermented dairy products: cheese, curd, curdled milk and eggs, meat) and dietary supplements.
Aim. The purpose of the work was to characterize the vitamin K2 supplements available in Poland. Material and methods. Studies on the characterization of dietary supplements available on the
Polish market containing vitamin K2 were carried out in the months of April – June 2018. Data was collected on the basis of information available in the offer of online pharmacies and online stores and information contained in leafl ets and packaging of products from pharmacies in Warsaw.
Results and Conclusions. In the period from 04/2018 to 06/2018 there were 136 supplements
on the Polish market (52 mono-constituent and 84 multi-component preparations). containing in its composition vitamin K2. It was shown that the majority (62%) were produced (mainly in Poland) of multi-ingredient supplements, which in addition to vitamin K2 also contained vitamin D. The most common form of supplements, both single- and multi-component, were capsules, followed by tablets. The most frequently used dose of vitamin K2, in supplements ranged from 75 to 100 μg daily and occurred in the form of MK-7.
The most common indication for the use of supplements was to supplement the daily diet with vitamin K2, maintain healthy bones and ensure proper blood clotting.
PIŚMIENNICTWO
1. Gröber U., Reichrath J., Holick M. F. i współpr.: Vitamin K: an old vitamin in a new perspective. Dermatoendocrinol., 2014; 6, 968490-1-968490-6. – 2. Vissers L.E.T., Dalmeijer G.W., Boer J.M.A., i współpr.: The relationship between vitamin K and peripheral arterial disease. Atherosclerosis, 2016; 252: 15-20. – 3. Xv F., Chen J., Duan L., Li S.: Research progress on the anticancer effects of vitamin K2. Oncol Lett., 2018; 15(6): 8926-8934. – 4. Ferland G.: Vitamin K and brain function. Semin Thromb Hemost., 2013; 39(8): 849-55. – 5. Villa J.K.D., Diaz M.A.N., Pizziolo V.R. i wsp.: Effect of vitamin K in bone metabolism and vascular calcifi cation: A review of mechanisms of action and evidences. Crit Rev Food Sci and Nutr., 2017; 57(18): 3959-3970. – 6. Knapen M.H., Drummen N.E., Smit E. i wsp.: Three-year low-dose menaquinone-7 supplementation helps decrease bone loss in healthy postmeno-pausal women. Osteoporos Int., 2013; 24(9): 2499-2507. – 7. Hamidi M.S., Cheunq A.M.: Vitamin K and musculoskeletal health in postmenopausal women. Mol Nutr Food Res., 2014; 58(8): 1647–1657. – 8. Yamaguchi M.: Osteoporosis treatment with functional food factor: vitamin K2. J Osteopor Phys Act, 2014; 2: e108. Doi:10.4172/2329-9509.1000e108. – 9. Koitaya N., Sekiquchi M., Tousen Y. i współpr.: Low-dose vitamin K2 (MK-4) supplementation for 12 months improves bone metabolizm and prevents forearm bone loss in postmenopausal Japanese women. J Bone Miner Metab., 2014; 32(2): 142-150. –
Nr 1 Suplementy witaminy K2 w Polsce 9
10. Huang Z.B., Wan S.L., Lu Y.J. i współpr.: Does vitamin K2 play a role in the prevention and treat-ment of osteoporosis for postmenopausal women: a meta-analysis of randomized controlled trials. Osteoporos Int., 2015; 26(3): 1175–86.
11. Hao G, Zhang B., Gu M. i współpr.: Vitamin K intake and the risk of fractures: A meta-analysis.
Medicine, 2017; 96(17): e6725. – 12. Krüger T., Oelenberg S., Kaesler N. i współpr.: Warfarin induces cardiovascular damage in mice. Arterioscler Thromb Vasc Biol., 2013; 33(11): 2618-24. – 13. Knapen M.H.J., Braam L.A., Drummen N.E. i współpr.: Menaquinone-7 supplementation improves arterial stiffness in healthy postmenopausal women: double-blind randomized clinical trial. Thromb Haemost., 2015; 113 (5): 1135-1144. – 14. Bresson J.L., Flynn A., Heinonen M. i współpr.: Vitamin K2 added for nutritional purpose in foods for particular nutritional uses, food supplements and foods intended for the general population and Vitamin K2 as a source of vitamin K added for nutritional purposes to foodstuffs, in the context of Regulation (EC) N° 258/97 – Scientifi c Opinion of the Panel on Dietetic Products, Nutrition and Allergies. EFSA J., 2008; 822: 1-31. – 15. Jarosz M. (red.): Normy żywienia dla populacji Polski, Instytut Żywności i Żywienia, 2017; 143-146.
Krystyna J. Gromkowska-Kępka, Anna Puścion-Jakubik, Sylwia K. Naliwajko, Justyna Moskwa, Jolanta Soroczyńska, Patryk Nowakowski, Konrad Mielcarek,
Renata Markiewicz-Żukowska, Maria H. Borawska
SPOŻYCIE WITAMIN
ROZPUSZCZALNYCH W TŁUSZCZACH (A, D, E) A STOPIEŃ NAWILŻENIA SKÓRY MŁODYCH KOBIET
Zakład Bromatologii
Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku Kierownik: prof. zw. dr hab. n. farm. M. H. Borawska
Sposób odżywiania istotnie wpływa na stan organizmu, w tym na prawidłowe funkcjonowanie skóry. Celem badań było sprawdzenie występowania zależności pomiędzy poziomem spożycia witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E) a nawilżeniem skóry studentek Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku. Prze-prowadzona analiza wykazała istotny związek pomiędzy spożyciem witaminy D a nawilżeniem skóry.
Hasła kluczowe: dieta, witaminy rozpuszczalne w tłuszczach, skóra, nawilżenie, studentki.
Key words: diet, fat-soluble vitamins, skin, moisturization, students.
Skóra jako największy organ, pełni szereg funkcji, w tym zapewnienie fi zyko-chemicznej bariery, ochronę organizmu przed utratą wody, działaniem czynników zewnętrznych, a także wpływa na utrzymanie homeostazy narządów wewnętrznych. Uwarunkowane jest to między innymi odpowiednim stopniem jej nawilżenia oraz stanem znajdującego się na jej powierzchni płaszcza hydrolipidowego (1).
Jednym z czynników zewnątrzpochodnych, wpływających na nawilżenie skóry jest dieta. Niedobory żywieniowe, w tym poziom spożycia witamin, istotnie wpływają na procesy zachodzące w skórze (2).
Witamina A i jej pochodne są niezbędne do zachowania prawidłowych funk-cji komórek skóry (3). Wpływają na proliferację żywych komórek naskór-ka oraz prawidłowe złuszczanie się warstwy rogowej, wskutek czego dochodzi do wzmocnienia jej funkcji ochronnej i zmniejszenia przez naskórkowej utra-ty wody (4). Retinoidy zwiększają produkcję kolagenu i elasutra-tyny powodując ujędrnienie uelastycznienie i zwiększenie poziomu nawilżenia skóry. Regu-lują one także pracę gruczołów łojowych (3). Karetonoidy (w szczególności β-karoten) wykazują działanie fotoochronne na skórę, zapobiegając powstawaniu oparzeń słonecznych. Wiąże się to ze zdolnością do neutralizacji wolnych rodników BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. – LII, 2019, 1, str. 10 – 16
Nr 1 Spożycie witamin A, D, E a stopień nawilżenia skóry młodych kobiet 11 i reaktywnych form tlenu, powstających w wyniku ekspozycji skóry na promienio-wanie UV (5).
Witamina D aktywuje sfi ngomielinazę keratynocytów, co powoduje wzrost za-wartości ceramidów w przestrzeniach międzykomórkowych. Ponadto, poprzez swoje działanie immunomodulujące, witamina ta może wspomagać mechanizmy obronne organizmu w przebiegu infekcji wirusowych, bakteryjnych czy grzybiczych oraz zmniejsza częstość występowania epizodów zaostrzeń chorób alergicznych, także w obrębie skóry (6).
Jednym z najskuteczniejszych przeciwutleniaczy, hamujących starzenie się komó-rek, jest witamina E. Bierze ona udział w tworzeniu cementu międzykomórkowego chroniącego naskórek, zmniejszając jego wrażliwość na działanie czynników ze-wnętrznych (7). Dodatkowo, witamina E posiada zdolność penetracji w głąb bariery lipidowej komórek skóry, dzięki czemu powoduje uszczelnienie i wzmocnienie błony komórkowej, co w konsekwencji przyczynia się do zatrzymania w niej wody (8).
Celem pracy była ocena zależności pomiędzy spożyciem witamin A, D i E a stop-niem nawilżenia skóry.
MATERIAŁ I METODY
Grupę badaną stanowiło 49 zdrowych kobiet, studentek Uniwersytetu Medycz-nego w Białymstoku w wieku 19–24 lat. Protokół badania uzyskał zgodę Komisji Bioetycznej Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku nr R-I-002/39/2015.
Wśród kobiet przeprowadzono badanie ankietowe dotyczące 24-godz. spożycia. Analiza wywiadów żywieniowych została wykonana za pomocą programu Dieta 5.0. Spożycie witamin A, D i E oceniono w porównaniu do polskich norm żywie-niowych (9).
Badanie stopnia nawilżenia zostało wykonane metodą korneometryczną za pomocą aparatu Corneometer CM® CM 825 (Courage+Khazaka electronic GmbH, Niemcy). Badanymi obszarami skóry były: przedramię, dekolt, czoło, powieki, nos/policzki oraz broda. Na podstawie otrzymanych wyników dokonano oceny stopnia nawil-żenia skóry, zgodnie ze skalą, stosowaną w korneometrze, mieści się w granicach: 0–130 arbitralnie przyjętych jednostek (j.). Wyniki pomiaru poniżej 30 j. świadczą o posiadaniu bardzo suchej skóry, pomiędzy 30 a 40 j. o skórze suchej, powyżej 40 j. o skórze wystarczająco nawilżonej.
Wyniki opracowano statystycznie z wykorzystaniem programu Statistica 12.0 StatSoft Polska. Analizę zmian stopnia nawilżenia skóry w zależności od badane-go obszaru ciała dokonano metodą jednoczynnikowej analizy wariancji Anova. Za różnice statystycznie znamienne przyjęto wyniki na poziomie istotności p<0,05.
WYNIKI I ICH OMÓWIENIE
Szczegółową charakterystykę badanej grupy zestawiono w tab. I.
Analizę spożycia witamin z dietą w odniesieniu do polskich norm żywieniowych przedstawiono w tab. II.
Nr 1
12 K. J. Gromkowska-Kępka i współpr.
Ta b e l a I. Ogólna charakterystyka grupy badanej Ta b l e I. Characteristics of the study group
Lp. Parametr Średnia ± SD Min – Max
1. Wiek (lata) 20,8 ± 1 19 – 24
2. Wzrost (cm) 167,3 ± 7 154 – 183
3. Masa ciała (kg) 59,7 ± 9 46,6 – 81,5
4. BMI (kg/m2) 21,2 ± 3 16,1 – 29,7
SD – odchylenie standardowe, Min – wartość minimalna, Max – wartość maksymalna
Ta b e l a II. Spożycie witamin A, D i E z dietą w grupie badanych studentek Ta b l e II. The intake of vitamin A, D and E with diet in group of studied students
Lp. Witamina Średnia ±SD min-max Norma Niedostateczne spożycie* Wystarczające spożycie** rodzaj wartość n % n % 1. A (μg) 753,9 ± 462 144 – 2880 EAR 500 14 28,6 – – – retinol 254,7 ± 118 65,7 – 627,6 – – – – – β-karoten 2946,2 ± 2655 384 – 15453 – – – – 2. D (μg) 1,9 ± 1 0,2 – 6,8 AI 15 – – 0 0 3. E (mg) 6,7 ± 3 2,3 – 14,9 AI 8 – – 14 28,6
n – liczba osób, SD – odchylenie standardowe, min – wartość minimalna, max – wartość maksymalna; * niedostateczne spożycie w odniesieniu do normy na poziomie EAR
** wystarczające spożycie w odniesieniu do normy na poziomie AI
Średnie spożycie witaminy A w badanej grupie (753,9 ± 462 μg) było wyższe niż średnie zapotrzebowanie grupy (500 μg) (9). Niedostateczne spożycie wykazano u 28,6% kobiet z badanej grupy (tab. II).
W badaniach innych autorów również stwierdzano nadmiar witaminy A w cało-dziennych racjach pokarmowych studentów. Ustymowicz-Farbiszewska i współpr. (10) stwierdzili, że zalecane dobowe spożycie (RDA) było przekroczone o 23,3%. Jeszcze większe przekroczenia (prawie dwukrotne w stosunku do RDA) wykazał
Przysławski i współpr. (11) analizując diety studentów z Poznania – średnie
spo-życie na poziomie 1231 μg u kobiet oraz 1376 μg u mężczyzn. Były to wartości znacznie wyższe niż w niniejszym badaniu.
Średnie spożycie witaminy D wśród studentek objętych badaniem wahało się od 0,2 do 6,8 μg (tab. II) przy dobowym zapotrzebowaniu ustalonym na poziomie 15 μg (9), z czego wynika, że żadna z badanych kobiet nie spożywała wystarczającej ilości tej witaminy. Podobne wyniki badań otrzymała Lebiedzińska i współpr. (12), która stwierdziła zbyt niską zawartość witaminy D w całodziennych racjach pokar-mowych kobiet i mężczyzn we wszystkich grupach wiekowych, ale najniższą jej zawartość (2,4 ± 1,27 μg) odnotowała w grupie kobiet w wieku od 19 do 30 lat.
Nr 1 Spożycie witamin A, D, E a stopień nawilżenia skóry młodych kobiet 13 Dla kobiet powyżej 19 roku życia, wystarczające dobowe spożycie (AI) witaminy E wynosi 8 mg (9). Wykazano, że średnie spożycie w badanej grupie wynosiło 6,7 ± 3 mg i tylko 28,6% kobiet spożyło tę witaminę w wystarczającej ilości (tab. II). Ocenia-jąc zawartość witaminy E w całodziennych racjach pokarmowych badanych grup,
Ustymowicz-Farbiszewska i współpr. (10) również stwierdzili jej niską zawartość
– procent realizacji normy nie przekraczał 71%. Większe spożycie witaminy E w stosunku do wyników naszej pracy otrzymał Gil i współpr. (13) wśród studentów Uniwersytetu Rzeszowskiego. Średnie spożycie u kobiet wynosiło 8,57 ± 4,33 mg.
Na ryc. 1. został przedstawiony procentowy udział studentek, wykazujących określony stopień nawilżenia skóry.
Ryc. 1. Stopień nawilżenia poszczególnych partii skóry w grupie badanych studentek. Fig. 1. The level of hydration of individual parts of the skin in the group of studied students.
Wyniki w grupie badanej, świadczące o posiadaniu bardzo suchej skóry (poniżej 30 j.), najczęściej obserwowano w okolicach przedramienia (33% badanych) oraz nosa i policzków (22% kobiet). Ten stopień nawilżenia najrzadziej występował w obsza-rze skóry powiek (2%), natomiast w obszaobsza-rze dekoltu nie stwierdzono występowa-nia bardzo suchej skóry.
Suchą skórę (wyniki pomiędzy 30 a 40 j.) najczęściej obserwowano w obszarze przedramienia (55%) oraz w okolicy nos/policzki (27%). Najmniej kobiet wyka-zywało ten rodzaj nawilżenie w okolicy powiek (2%), a dla obszaru brody nie odnotowano żadnego wyniku wskazującego na ten typ nawilżenia.
Prawidłowo nawilżoną skórę (wyniki powyżej 40 j.) zaobserwowano u 96% młodych kobiet na powierzchni dekoltu, powiek oraz brody. Pożądane nawilżenie skóry rzadziej występowało w obszarze nos/policzki (51% badanych) oraz skóry przedramienia – 12% studentek (ryc. 1).
Nr 1
14 K. J. Gromkowska-Kępka i współpr.
Statystyczna analiza danych wykazała, że stopień nawilżenia skóry zależy od badanego obszaru (ryc. 2).
Ryc. 2. Stopień nawilżenia skóry w zależności od badanego obszaru. Fig. 2. The level of skin hydration depending on the studied area.
Badania innych autorów również wskazują na tę zależność. Najwyższe wartości stopnia nawilżenia stwierdza się na powierzchni czoła i policzków oraz w obrębie zgięć stawowych, mniejsze zaś – na przedramionach i podudziach (14, 15). Podobne wyniki otrzymano w ramach realizacji niniejszej pracy. Wykazano, że przedramię było obszarem, który w największym stopniu występował jako bardzo suchy (33%), a u 55% studentek – jako suchy. Zaledwie 12% studentek odznaczało się wystar-czająco nawilżoną skórą na tym obszarze.
Studentki odznaczające się bardzo suchą i suchą skórą przedramienia spożywały istotnie mniej witaminy D niż z wystarczająco nawilżoną skórą. Ponadto, wykazano istotną statystycznie korelację (r=0,393; p<0,001) pomiędzy spożyciem witaminy D a stopniem nawilżenia skóry przedramienia, czego nie stwierdzono dla pozostałych analizowanych obszarów skóry.
WNIOSKI
1. Dieta badanych studentek wymaga modyfi kacji w zakresie zwiększenia po-daży badanych witamin, szczególnie witaminy D i witaminy E.
2. Stopień nawilżenia skóry jest zależny od obszaru ciała.
3. Prawidłowo zbilansowana dieta, dostarczająca odpowiednią ilość witamin, w szczególności D, może mieć istotny wpływ na nawilżenie skóry.
Nr 1 Spożycie witamin A, D, E a stopień nawilżenia skóry młodych kobiet 15
K. J. G r o m k o w s k a-K ę p k a, A. P u ś c i o n-J a k u b i k, S. K. N a l i w a j k o, J. M o s k w a, J. S o r o c z y ń s k a, P. N o w a k o w s k i, K. M i e l c a r e k,
R. M a r k i e w i c z-Ż u k o w s k a, M. H. B o r a w s k a THE INFLUENCE OF FAT-SOLUBLE VITAMINS (A, D, E) INTAKE
ON THE LEVEL OF SKIN HYDRATION OF YOUNG WOMEN S u m m a r y
Introduction. The proper functioning of the skin as an organ is conditioned, inter alia, by an
appropriate level of hydration. One of the factors that affects skin hydration is the diet, including the fat-soluble vitamin intake.
Aim. The aim of this study was to assess the effect of fat-soluble vitamins (A,D,E) consumption on
the level of skin hydration of young women.
Material and methods. The study involved 49 women – the students of the Medical University of
Bialystok – aged from 19 to 24 years. Among them the survey on 24-hour consumption was conducted. The consumption of the tested components was calculated using the computer program Diet 5.0 and then referred to the applicable standards. Skin hydration was examined using the corneometric method using the Corneometer CM 825 (Courage + Khazaka electronic GmbH, Germany). The test skin areas were a forearm, a neck, a forehead, eyelids, a nose, cheeks and chin.
Results. An insuffi cient vitamin A intake was found in 28.6% of the examined women. None of
the women showed suffi cient intake of vitamin D and only 28.6% of them covered consumption requ-irement for vitamin E. The examination of the level of skin hydration demonstrated that the forearm was the driest skin area – in 33% of the female students it was extremely dry and in 55% dry. Only 12% of the female students were characterized by moisturised skin in this area. In addition, students characterized by extremely dry and dry skin of the forearm consume signifi cantly less vitamin D than with moisturized skin.
Conclusions. In conclusion, dietary habits of young women require modifi cations in terms of
in-creasing the supply of tested vitamins, especially vitamin D and vitamin E. Properly balanced diet, providing an appropriate amount of vitamins, in particular vitamin D may have a signifi cant impact on the skin hydration.
PIŚMIENNICTWO
1. Baroni A., Buommino E., De Gregorio V., Ruocco E., Ruocco V., Wolf R.: Structure and function of the epidermis related to barrier properties. Clin. Dermatol. 2012; 30(3): 257-262. – 2. Pappas A., Liakou A., Zouboulis CC.: Nutrition and skin. Rev Endocr. Metab. Disord., 2016, 17: 443-448. – 3. Arct J., Strzałkowska J.: Retinoidy w kosmetyce. Polish Journal of Cosmetology, 2015; 18(4): 263-269. – 4. Bojarowicz H., Płowiec A.: Wpływ witaminy A na kondycję skóry. Probl. Hig. Epidemiol., 2010; 91(3): 352-356. – 5. Gryszczyńska A., Gryszczyńska B., Opala B.: Karotenoidy. Naturalne źródła, bio-synteza, wpływ na organizm ludzki. Postępy Fitoterapii 2011; 2: 127-143. – 6. Pawlak J., Doboszyńska A.: Witamina D w chorobach alergicznych. Postepy Hig. Med. Dośw. (online), 2014; 68: 1152-1170. – 7. Zielińska A., Nowak I.: Tokoferole i tokotrienole jako witamina E. CHEMIK, 2014; 68(7): 585-591. – 8. Thiele J.J., Ekanayake-Mudiyanselage S.: Vitamin E in human skin: Organ-specifi c physiology and considerati ons for its use in dermatology. Mol. Aspects Med. 2007; 28(5-6): 646-667. – 9. Jarosz M. (red.): Normy żywienia dla populacji Polski, Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa, 2017; 357-359. – 10. Ustymowicz-Farbiszewska J., Smorczewska-Czupryńska B., Broź K., Wierzbicka J., Karczewski J.: Analiza zawartości witamin rozpuszczalnych w tłuszczach w całodziennych racjach pokarmowych (CRP) studentek Wydziału Nauk o Zdrowiu UMB. Bromat. Chem. Toksykol., 2011; 44(3): 453-458.
11. Przysławski J., Bolesławska I., Kaźmierczak A.: Ocena poziomu spożycia wybranych witamin wśród młodzieży akademickiej miasta Poznania na tle wyników innych badań. Bromat. Chem. Tok-sykol., 2012; 45(4): 1183-1189. – 12. Lebiedzińska A., Rypina M., Czaja J., Petrykowska K., Szefer P.: Ocena zawartości witaminy D w całodziennych racjach pokarmowych dorosłych Polaków. Bromat. Chem. Toksykol., 2010; 43(3): 255-259. – 13. Gil M., Głodek E., Rudy M.: Ocena spożycia witamin i składników mineralnych w całodziennych racjach pokarmowych studentów uniwersytetu
rzeszowskie-Nr 1
16 K. J. Gromkowska-Kępka i współpr.
go. Roczn. PZH 2012; 63(4): 441-446. – 14. Mayrovitz H.N., Bernal M., Brlit F., Desfor R.: Biopysical measures of skin tissue water: variations within and among anatomical sites and cor-relations between measures. Skin Res. Technol. 2013; 19: 47-54. – 15. Tagami H. Location-related differences in structure and function of the stratum corneum with special emphasis on those of the facial skin. Int. J. Cosmet. Sci. 2008; 30: 413-434.
Anna Puścion-Jakubik, Krystyna J. Gromkowska-Kępka, Sylwia K. Naliwajko, Justyna Moskwa, Patryk Nowakowski, Konrad Mielcarek,
Renata Markiewicz-Żukowska, Katarzyna Socha, Maria H. Borawska
SPOŻYCIE TŁUSZCZÓW POKARMOWYCH OGÓŁEM I WYBRANYCH KWASÓW TŁUSZCZOWYCH
A NAWILŻENIE SKÓRY MŁODYCH KOBIET
Zakład Bromatologii Wydziału Farmaceutycznego z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku
Kierownik: prof. zw. dr hab. M.H. Borawska
Celem pracy była ocena wpływu spożycia tłuszczów pokarmowych ogółem i wybranych kwasów tłuszczowych na stopień nawilżenia skóry młodych ko-biet. Wykazano, że wśród studentek istnieje ryzyko niedostatecznego spożycia tłuszczów ogółem z dietą. Spożycie tłuszczów ogółem oraz jednonienasyconych kwasów tłuszczowych wpływa na stopień nawilżenia skóry młodych kobiet, w szczególności skóry przedramienia.
Słowa kluczowe: tłuszcze w diecie, młode kobiety, nawilżenie skóry, korneometr. Key words: dietary fats, young women, skin hydration, corneometer.
Skóra zbudowana jest z trzech głównych warstw: naskórka, skóry właściwej oraz tkanki podskórnej. Warstwa rogowa, mająca od 10 do 20 μm, pełni funkcje ochron-ne. Komórki tej warstwy – keratynocyty – połączone są spoiwem międzykomórko-wym, zbudowanym z mieszaniny ceramidów, cholesterolu oraz wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (1). Korneocyty, będące keratynocytami pozbawionymi ją-der, przylegają do siebie w warstwach dolnych, natomiast w górnych warstwach są luźno ułożone i ulegają złuszczaniu (2).
Na powierzchni warstwy rogowej znajduje się płaszcz wodno-lipidowy – jest to emulsja wodno-tłuszczowa, dla której źródłem wody jest wydzielina gruczołów potowych, natomiast tłuszcze pochodzą z wydzieliny gruczołów łojowych oraz z uwalnianych z keratynocytów frakcji lipidów naskórkowych (1). Funkcją łoju jest ochrona skóry przed czynnikami mechanicznymi, bakteryjnymi oraz chemicznymi. Zbudowany jest on z kwasów tłuszczowych, w tym ze skwalenu, triglicerydów, cholesterolu i wolnych kwasów tłuszczowych (2).
Skóra nadmiernie wysuszona staje się mniej odporna na działanie czynników zewnętrznych, pęka i traci elastyczność. Stopień nawilżenia warstwy rogowej uza-leżniony jest m.in. od wieku, stanu zdrowia, codziennej pielęgnacji, czynników środowiskowych, stanu odżywienia, a także podaży składników pokarmowych (1). BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. – LII, 2019, 1, str. 17 – 23
Nr 1
18 A. Puścion-Jakubik i współpr.
Szczególnie ważnymi w tym aspekcie składnikami odżywczymi są tłuszcze, w tym niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe. Muszą one być dostarczane z dietą, po-nieważ organizm człowieka nie posiada układów enzymatycznych, wprowadza-jących wiązania podwójne do łańcucha węglowego w pozycji n-3 i n-6. Warto podkreślić funkcję kwasów eikozapentaenowego (EPA) i dokozaheksaenowego (DHA) jako mediatorów w procesach przeciwzapalnych, jak również ich działanie antyoksydacyjne (3). Dane literaturowe wskazują, iż defi cyt kwasu linolowego (LA) oraz alfa-linolenowego (ALA) może objawiać się suchością skóry (4). Wykazano, że spożywanie tłuszczów roślinnych korzystnie wpływa na kondycję skóry osób starszych, w tym na nawilżenie warstwy rogowej (5).
Celem badań była ocena wpływu spożycia tłuszczu ogółem oraz wybranych kwa-sów tłuszczowych na stopień nawilżenia skóry młodych kobiet.
MATERIAŁ I METODY
Badaniem objęto 50 młodych kobiet, będących studentkami Uniwersytetu Me-dycznego w Białymstoku. Protokół badania uzyskał zgodę Komisji Bioetycznej Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku nr R-I-002/39/2015.
W grupie badanych studentek wykonano pomiary antropometryczne (wzrost, masa ciała, obliczono BMI) i trzydniowy wywiad żywieniowy, obejmujący dwa dni robocze oraz jeden dzień wolny. Spożycie tłuszczu ogółem oraz kwasów: LA, ALA oraz EPA i DHA wyliczono z wykorzystaniem programu komputerowego Dieta 5.0. Uzyskane wyniki porównano do obowiązujących norm (3).
Badanie stopnia nawilżenia skóry przeprowadzono z wykorzystaniem urządzenia Corneometer CM 825 (Courage + Khazaka electronic GmbH, Niemcy). Pomiar oparty jest na międzynarodowej metodzie pojemnościowej. Przed badaniem skóra została oczyszczona z preparatów kosmetycznych, umyta wodą, następnie odcze-kano 30 minut i wykonano analizę. Głowicę umieszczono na wybranym obsza-rze, kontrolując nacisk, trzymano ją nieruchomo i wykonywano odczyt. Badanie przeprowadzono na 6 obszarach: przedramię, dekolt, nos/policzki, czoło, broda, powieki. Dla każdego obszaru wykonano po 3 odczyty w sąsiednich miejscach (umieszczenie głowicy w tym samym miejscu mogłoby powodować okluzję) i wyliczono średnią. W celu określenia stopnia nawilżenia skóry, uzyskane wy-niki pomiędzy 0 a 130 jednostek, zaklasyfi kowano i określono typ skóry: 0–29 j.: skóra bardzo sucha, 30–40 j.: skóra sucha, powyżej 40 j.: skóra wystarczająco nawilżona (6).
Dane liczbowe poddano analizie statystycznej z wykorzystaniem programu Sta-tistica 12.0 fi rmy StatSoft.
WYNIKI I ICH OMÓWIENIE
Badaniem wpływu spożycia tłuszczu ogółem i wybranych kwasów tłuszczowych na stopień nawilżenia skóry objęto grupę 50 młodych kobiet, w wieku od 19 do 24 lat. Szczegółową charakterystykę badanej grupy przedstawia tab. I.
Nr 1 Spożycie tłuszczów pokarmowych a nawilżenie skóry młodych kobiet 19 Ta b e l a I. Charakterystyka grupy badanej
Ta b l e I. Characteristics of the study group
L.p. Parametr (jednostka) Średnia ± SD Min. – Max
1. Wiek (lata) 22,0 ± 1 19,0 – 24,0
2. Wzrost (cm) 167,8 ± 7 154,0 – 183,0
2. Masa ciała (kg) 59,9 ± 10 46,6 – 81,5
4. BMI (kg/m2) 21,2 ± 3 16,1 – 29,7
Max – wartość maksymalna, Min – wartość minimalna, SD – odchylenie standardowe
Analizowano trzydniowe wywiady żywieniowe badanych studentek. Na ich podstawie wyliczono procentowe pokrycie zapotrzebowania na energię pochodzą-cą z podstawowych składników pokarmowych – tłuszcze pokrywały średnio 28% dziennego zapotrzebowania energetycznego (ryc. 1), co jest zgodne z zaleceniami: spożycie tłuszczu ogółem powinno zawierać się w zakresie od 20 do 35% zapo-trzebowania na energię (3). Wcześniejsze badania Sochy i współpr. (7), oceniające jadłospisy studentek w wieku 19–21 lat, wykazały, że średni procent energii pocho-dzącej z tłuszczu w diecie był nieco wyższy (31,9 ± 6,8%).
Ryc. 1. Udział podstawowych składników pokarmowych w po-kryciu zapotrzebowania na energię w dietach badanych kobiet. Fig. 1. The share of basic nutrients in covering energy demands in diets of the studied women.
Udział kwasów tłuszczowych w ogólnej ilości tłuszczów przedstawiał się na-stępująco: kwasy tłuszczowe nasycone stanowiły 43%, jednonienasycone (JNKT) – 41%, natomiast wielonienasycone (WNKT) – 16%.
Badania przeprowadzone przez Gil i wsp. (8) wśród studentów II roku kierunku Technologia Żywności i Żywienie Człowieka Uniwersytetu Rzeszowskiego wy-kazały, iż najczęściej wybieranym przez studentki źródłem tłuszczu są: masło lub margaryna (55,56%), pączki, ciasta i ciastka (15,87%) oraz mleko pełne (14,29%).
W tab. II scharakteryzowano badaną grupę pod względem spożycia tłuszczu ogółem oraz wybranych kwasów tłuszczowych. Wykazano, że średnie spożycie tłuszczu ogółem wynosiło 52,4 ± 22 g – niedostateczne spożycie stwierdzono aż u 88% badanych kobiet. Podobny poziom spożycia tłuszczu wykazano w dietach studentek Wyższej Szkoły Kosmetologii i Ochrony Zdrowia w Białymstoku – 52,9 ± 23 g (7).
Nr 1
20 A. Puścion-Jakubik i współpr.
Ta b e l a II. Średnia zawartość tłuszczu ogółem i wybranych kwasów tłuszczowych w dietach badanych kobiet oraz odsetek osób o wystarczającym i niedostatecznym spożyciu tych tłuszczów
Ta b l e II. Average content of total fat and selected fatty acids in the diets of the studied women and percentage of people with sufficient and insufficient consumption of these fats
L.p. Składnik (jednostka) Średnia ± SD Min – Max Mediana normy Niedostateczne spożycie Wystarczające spożycie rodzaj normy war-tość n % n %
1. Tłuszcz ogółem (g) 52,4 ± 22 18,8 – 128,0 EAR 73 44 88 – –
2. LA (g) 6,0 ± 3 2,8 – 21 AI 9,8 – – 33 66 3. ALA (g) 1,1 ± 1 0,2 – 7,1 AI 1,2 – – 34 68 4. EPA + DHA (mg) 140 ± 250 3 – 1240 AI 250 – – 8 16 5. Nasycone kwasy tłuszczowe (g) 20,7 ± 10 7,6 – 54,8 – – – – – – 6. JNKT (g) 19,4 ± 8 5,5 – 47,8 – – – – – – 7. WNKT (g) 7,4 ± 4 3,3 – 28,8 – – – – – –
ALA – kwas alfa-linolenowy, AI – wystarczające spożycie, EAR – średnie zapotrzebowanie dla grupy, EPA+DHA – suma kwasów eikozapentaenowego i dokozaheksaenowego, JNKT – jednonienasycone kwasy tłuszczowe, LA – kwas linolowy, Max – wartość maksymalna, Min – wartość minimalna, SD – odchylenie standardowe, WNKT – wielonienasycone kwasy tłuszczowe
Spożycie kwasu LA powinno stanowić 4% energetyczności (3). Analiza wyka-zała, iż wystarczającym spożyciem charakteryzowało się 66% studentek (tab. II).
Hansen i Jensen (9) w badaniach przeprowadzonych na szczurach, wykazali
ko-rzystny wpływ suplementacji czystym estrem LA na utrzymanie przeznaskórkowej utraty wody na właściwym poziomie. Badania przeprowadzone w grupie 4025 ko-biet wykazały, że wyższe LA wiąże się z niższym prawdopodobieństwem wystę-powania suchości i atrofi i skórnej (10).
Kwas ALA powinien być dostarczany wraz z dietą na poziomie 0,5% energetycz-ności (3). Wystarczające spożycie odnotowano u 68% badanych studentek (tab. II). Na podstawie powyższych danych można stwierdzić, że do diety warto włączyć produkty dostarczające m.in. LA: olej z pestek dyni (53,40 g /100 g), olej z pestek winogron (68,49 g/100 g) czy olej krokoszowy (75,50 g/100 g). Duże ilości ALA dostarcza natomiast olej lniany (59,20 g/100 g) (11). Ponadto, oleje mogą być rów-nież stosowane zewnętrznie, pod warunkiem dobrania właściwego do typu skóry. Badania Vilijoen i wsp. (12) dowiodły, że największą penetracją w obrębie naskórka charakteryzuje się oliwa z oliwek, następnie olej kokosowy, olej z nasion winogron oraz olej z awokado.
Spożycie kwasów EPA i DHA powinno wynosić przynajmniej 250 mg/dobę (3). Wystarczające spożycie tych składników odnotowano zaledwie u 16% badanych kobiet (tab. II). Odpowiednia podaż tych kwasów jest niezwykle ważna w utrzy-maniu prawidłowych funkcji skóry. Rhodes i wsp. (13), poprzez stosowanie suple-mentacji kwasami omega-3 u pacjentów z indukowanym przez promieniowanie UV zapaleniem skóry, dowiedli, iż dochodzi do zmniejszenia stanu zapalnego. Może to być z wiązane z wpływem tych kwasów na obniżenie poziomu prostaglandyny E2.
Nr 1 Spożycie tłuszczów pokarmowych a nawilżenie skóry młodych kobiet 21
Ryc. 2. Stopień nawilżenia badanych obszarów skóry: (A) przedramię, (B) dekolt, (C) nos/policzki, (D) czoło, (E) broda, (F) powieki.
Fig. 2. The level of hydration of the studied skin areas: (A) forearm, (B) neckline, (C) nose / cheeks, (D) forehead, (E) beard, (F) eyelids.
Analizowano stopień nawilżenia poszczególnych obszarów skóry studentek. Wy-kazano, iż najlepiej nawilżonymi obszarami są: dekolt, broda i powieki (u 96% badanych jest to obszar o wystarczającym nawilżeniu) oraz czoło (u 88% kobiet – obszar o wystarczającym nawilżeniu). W przypadku skóry przedramienia ten sto-pień nawilżenia odnotowano zaledwie u 12% kobiet (ryc. 2).
Wykazano istotną statystycznie korelację pomiędzy stopniem nawilżenia skóry przedramienia a spożyciem tłuszczu ogółem (r=0,28; p<0,04) oraz JNKT (r=0,35; p<0,01). Dla pozostałych obszarów wykazano brak korelacji istotnych statystycznie (tab. III).
Nr 1
22 A. Puścion-Jakubik i współpr.
Ta b e l a III. Współczynnik korelacji pomiędzy nawilżeniem skóry przedramienia a spożyciem wybranych grup składników
Ta b l e III. Correlation coefficient between skin hydration of forearm and consumption of the selected nutrients
Składnik diety Nawilżenie skóry przedramienia
Tłuszcze ogółem r = 0,28 (p<0,04)
JNKT r = 0,35 (p<0,01)
Wśród licznych zalet metody korneometrycznej, zastosowanej w ramach reali-zacji niniejszej pracy, wymienić należy krótki czas wykonywania analizy (1 se-kunda), małą głębokość pomiaru (10–20 μm – czyli warstwa rogowa), dokładność i powtarzalność, która została potwierdzona w wieloośrodkowych badaniach (6). W badaniach Heinrich i wsp. (14) wykazano, iż zastosowany w naszych analizach korneometr pozwala również na ocenę skuteczności preparatów stosowanych ze-wnętrznie, w tym stosowania bazy, środka nawilżającego i lipidów, poprzez badanie stopnia nawilżenia skóry.
Skóra odpowiednio nawilżona tworzy barierę ochronną przed czynnikami mecha-nicznymi, chemicznymi czy biologicznymi (1). Wobec tego warto dbać o jej nawil-żenie poprzez prawidłowe odżywianie, w tym odpowiednią podaż tłuszczy z dietą.
WNIOSKI
1. Sposób żywienia młodych kobiet wymaga modyfi kacji pod względem spoży-cia tłuszczu ogółem oraz sumy kwasu eikozapentaenowego i dokozaheksaenowego. 2. Spożycie tłuszczu ogółem oraz jednonienasyconych kwasów tłuszczowych koreluje dodatnio ze stopniem nawilżenia skóry młodych kobiet.
A. P u ś c i o n-J a k u b i k, K.J. G r o m k o w s k a-K ę p k a, S.K. N a l i w a j k o, J. M o s k w a, P. N o w a k o w s k i, K. M i e l c a r e k, R. M a r k i e w i c z-Ż u k o w s k a,
K. S o c h a, M.H. B o r a w s k a
THE INFLUENCE OF TOTAL FAT AND SELECTED FATTY ACIDS CONSUMPTION ON THE LEVEL OF SKIN HYDRATION OF YOUNG WOMEN
S u m m a r y
Introduction. The skin consists of three main layers: epidermis, dermis and subcutaneous tissue.
Keratinocytes of the stratum corneum are connected by intercellular binder, built, among others, from polyunsaturated fatty acids.
Aim. The aim of the conducted research was to assess the effect of total fat and selected fatty acids
consumption on the level of skin hydration of young women.
Material and methods. The study involved 50 women – students of the Medical University of
Bialystok. A nutritional interview included three days was carried out with students. Consumption of the tested components was calculated using the computer program Diet 5.0 and then referred to the applicable standards. Skin hydration was examined using the Corneometer CM 825 (Courage + Khazaka electronic GmbH, Germany) in 6 areas: forearm, neckline, nose / cheeks, forehead, beard and eyelids.
Results. The fat consumed by the students covered 28% of the daily energy requirements, however,
moistu-Nr 1 Spożycie tłuszczów pokarmowych a nawilżenie skóry młodych kobiet 23
rized areas of the skin were: neckline, beard and eyelids (these areas were characterized by suffi cient hydration in as many as 96% of the women). In addition, the analysis of the consumption of the tested ingredients and the degree of skin hydration showed that there is a signifi cant correlation between the degree of hydration of the forearm skin and the consumption of monounsaturated fatty acids (r=0.35) and total fat (r=0.28).
Conclusions. In conclusion, the diet of young women requires modifi cations in total fat consumption
and the amount of eicosapentenoic acid and docosahexaenoic acid. It is worth noting that the consumption of total fat and selected fatty acids affects the moisture level of young women’s skin.
PIŚMIENNICTWO
1. Martini M.-C., red. wyd. pol.: Placek W.: Kosmetologia i farmakologia skóry., Wyd. Lek. PZWL, Warszawa, 2008; 37-52. – 2. Jabłońska S., Majewski S.: Choroby skóry i choroby przenoszone drogą płciową., Wyd. Lek. PZWL, Warszawa, 2010; 15-18. – 3. Jarosz M. (red.): Normy żywienia dla popu-lacji Polski., Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa, 2017; 56-91, 339 – 346. – 4. Bojnarowicz H., Woźniak B.: Wielonienasycone kwasy tłuszczowe oraz ich wpływ na skórę. Probl. Hig. Epidemiol., 2008; 89(4): 471-475. – 5. Iizaka S., Nagata S., Sanada H.: Nutritional status and habitual dietary intake are associated with frail skin conditions in community-dwelling older people. J. Nutr. Health Aging.. 2017; 21(2): 137-146. – 6. Instrukcja Corneometer CM 825, www.courage-kazaka.de [dostęp: 2019.01.21]. – 7. Socha K., Borawska M.H., Markiewicz R., Charkiewicz W.J.: Ocena sposobu odży-wiania studentek Wyższej Szkoły Kosmetologii i Ochrony Zdrowia w Białymstoku. Bromat. Chem. Toksykol., 2009; 42(3): 704-708. – 8. Gil M., Głodek E., Rudy M., Duma P.: Ocena spożycia źródeł tłuszczu wśród studentów Uniwersytetu Rzeszowskiego. Rocz. Panstw. Zakl. Hig., 2012; 63(1): 51-58. – 9. Hansen H.S., Jensen B.: Essential function of linoleic acid estrifi ed in acyloglucosylceramide and acylceramide in maintaining the epidermal water permeability barrier. Evidence from feeding studies with oleate, linoleate, arachidonate, columbinate and alpha-linolenate. Biochim. Biophys. Acta, 1985; 834(3): 357-363. – 10. Cosgrove M.C., Franco O.H., Granger S.P., Murray P.G., Mayes A.E.: Dietary nutrient intakes and skin-aging appearance among middle-aged American women. Am. J. Clin. Nutr., 2007; 86(4): 1225-1231.
11. Kunachowicz H., Przygoda B., Nadolna I., Iwanow K.: Tabele składu i wartości odżywczej żywności., Wyd. Lek. PZWL, Warszawa, 2017; 292-311. – 12. Viljoen J.M., Cowley A., du Preez J. Gerber M., du Plessis J.: Penetration enhancing effects of selected natural oils utilized in topical do-sage forms. Drug Dev. Ind. Pharm., 2015; 41(12): 2045-2054. – 13. Rhodes L.E., Durham B.H., Freser W.D., Friedmann P.S.: Dietary fi sh oil reduces basal and ultraviolet B-generated PGE2 levels in skin and increases the threshold to provocation of polymorphic light eruption. J. Invest. Dermatol., 1995; 105(4): 532-535. – 14. Heinrich U., Koop U., Leneveu-Duchemin M.C., Osterrieder K., Bielfeldt S., Chkarnat C., Degwert J., Häntschel D., Jaspers S., Nissen H.P., Rohr M., Schneider G., Tronnier H.: Multicentre comparision of skin hydration in terms of physical-, physiological- and product-dependent parameters by the capacitive method (Corneometer CM 825). Int. J. Cosmet. Sci., 2003; 25(1-2): 45-53.
Katarzyna Stachurska, Magdalena Zegan, Ewa Michota-Katulska
SOK Z BURAKA I SOK Z KWAŚNYCH WIŚNI W ŻYWIENIU OSÓB
O ZWIĘKSZONEJ AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ Zakład Żywienia Człowieka
Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego Kierownik: dr hab. I. Traczyk
Słowa kluczowe: sok z buraka, sok z kwaśnych wiśni, sport, suplementacja. Key words: beetroot juice, montmorency cherry, sport, supplementation.
Sok z buraka
Buraki to surowce znane ze swoich prozdrowotnych właściwości. W polskiej diecie są spożywane zarówno jako dodatek do posiłku, ale także jako główny skład-nik dania np. tradycyjnego barszczu (1). Buraki zawierają błonskład-nik pokarmowy, antyoksydanty, składniki mineralne (magnez, potas, sód) i azotany (>250 mg/100 g świeżej masy) (2, 3).
Ryc. 1 Krążenie i powstawa-nie tlenku azotu w przewodzie pokarmowym (4).
Fig. 1. Circulation and for-mation of nitric oxide in the gastrointestinal tract (4).
Nr 1 Sok z buraka i sok z kwaśnych wiśni w żywieniu osób o większej aktywności fi zycznej 25 W licznych badaniach (4, 5, 6, 7, 8, 9, 10) wykazano, że zwiększone spożycie azotanów nieorganicznych (pochodzących z diety), zwiększa ilość biologicznie aktywnego tlenku azotu (NO). NO3– dostarczany z pożywieniem jest wchłaniany w obrębie przewodu pokarmowego. Biodostępność na tym etapie wynosi 100%. Część z zaabsorbowanego NO3– jest wydalana z moczem. Pozostała ilość, czyli ok. 1/3 wchłoniętych, jest gromadzona przez ślinianki i ponownie wydzielane do jamy ustnej. Tu w wyniku działania bakterii, następuje redukcja NO3– do NO2–. Następnie NO2– są połykane i kumulowane w układzie krwionośnym. W żołądku, z NO2–, na skutek wzrastającego zakwaszania, dochodzi do powstania bioaktyw-nego tlenku azotu (NO). Konwersji NO2– do NO sprzyja kwaśne środowisko i hi-poksja (4).
Powstający endogennie NO ma korzystne działanie na układ sercowo-naczynio-wy przez regulację napięcia mięśniówki. Pozwala na poszerzenie światła naczyń, dzięki czemu zmniejsza opór obwodowy, co w konsekwencji skutkuje zwiększonym przepływem krwi (4). Wykazano, że spożywanie azotanów nieorganicznych: obniża ciśnienie krwi (skurczowe i rozkurczowe), poprawia funkcjonowanie endotelium, zmniejsza sztywność tętnic i agregację płytek krwi (4, 5, 6, 10, 11, 12, 13). Dzięki temu przyczynia się do zmniejszenia ryzyka chorób układu krążenia. U osób z cu-krzycą typu drugiego, spożywających buraki, obserwuje się niższą poposiłkową odpowiedź insulinową (do 60 min po spożyciu), a także niższe stężenie glukozy (3). Spożywanie soku z buraków wpływa także korzystnie na centralny układ ner-wowy poprzez poprawę krążenia mózgowego. Powoduje to zwiększenie wydolności funkcji wykonawczych, a także poprawę czasu reakcji (5, 6).
Spożywanie produktów bogatych w azotany jest korzystne także dla sportowców. Na skutek rozszerzenia naczyń, następuje zwiększenie ilości tlenu i składników odżywczych docierających do mięśni (5, 14, 15) i mózgu (5, 6). Waldron i współpr. (15) wykazali niższy poziom ciśnienia tętniczego po spożyciu soku z buraków, zarówno podczas odpoczynku, jak i w trakcie wysiłku fi zycznego. W tym badaniu, jak i w innych (5, 6) zauważono także niższy maksymalny pobór tlenu. W badaniu
Eggebeen i współpr. (13) stwierdzono, że tygodniowe spożywanie soku z buraka
o zawartości 6,1 mmol (0,38 g) azotanów (w porcji) umożliwiło zwiększenie sub-maksymalnej wytrzymałości aerobowej o 24%. W badaniu Thompsona i współpr. (8) stwierdzono, że czterotygodniowa suplementacja sokiem z buraków pozwoli-ła na obniżenie maksymalnego poboru tlenu, zmniejszoną kumulację mleczanów i zwiększenie wytrzymałości. W badaniu Domínguez i współpr. (16) wykazano, że suplementacja 70 cm3 koncentratu soku z buraków, podczas testu na ergonome-trze, wykonywanego z maksymalną intensywnością, pozwoliła na wzrost: mocy szczytowej (o 6%) i średniej mocy w pierwszej połowie wysiłku trwającego 30 s (o 6,7%).
Zgodnie z wynikami badań azotany podane pod postacią soku z buraków zwięk-szają wydolność sportowca, a także jego wytrzymałość (4, 5, 6, 7, 8, 13, 15). Dochodzi do obniżenia kosztu tlenowego ćwiczeń (5, 6, 7, 8, 15), dzięki czemu sportowcy są w stanie wykonywać wysiłek przez dłuższy czas (5, 6). Zauważo-no także, że spożywanie buraków pozwala na zmniejszone wykorzystanie gliko-genu (7).
Nr 1
26 K. Stachurska i współpr.
Korzyści wynikające ze spożywania buraków są widocznie nie tylko w aspekcie zwiększonej wydolności, ale także ze względu na ich wpływ w okresie regeneracji. Buraki przyspieszają ten proces poprzez zmniejszenie kumulacji mleczanów we krwi (8, 16).
Biorąc pod uwagę dostępną literaturę naukowcy z Australijskiego Instytutu Spor-tu zdecydowali się przenieść sok z buraka jako suplement diety, z kategorii „B” do kategorii „A”. Co oznacza, że ofi cjalnie jest to produkt polecany dla sportowców, a jego korzystne działanie zostało już udowodnione w wystarczającej liczbie badań. Sok z buraków został zakwalifi kowany do kategorii suplementów zwiększających wydajność („performance supplements”). Są one polecane do stosowania, aby bez-pośrednio zwiększyć wydajność wysiłku. Użytkowanie soku powinno być dostoso-wane indywidualnie pod kontrolą specjalisty zajmującego się wysiłkiem fi zycznym/ dietetyką sportową (17).
Pomimo tak licznych badań wskazujących na korzystny wpływ buraków na zdrowie i wydolność, nadal w literaturze pojawiają się prace (9, 10), w których autorzy zgłaszają brak wpływu ich konsumpcji na organizm. W badaniu Cumpstey i współpr. (9) zauważono, że pomimo wzrostu poziomu i dostępności tlenku azo-tu, nie nastąpiła poprawa parametrów hemodynamicznych, saturacji tlenem. Nie zauważono także wpływu na rozwój górskiej choroby wysokościowej. Również
Behnia i współpr. (10) wykazali, że u chorych na przewlekłą obturacyjną chorobę
płuc (stan stabliny) suplementacja sokiem z buraków powodowała minimalne ko-rzyści w zakresie wydolności wysiłkowej i wymiany gazowej.
Zwyczajowe dawki, wykorzystywane w badaniach dotyczą: 500 cm3 soku z bu-raków, 170/70 cm3 skoncentrowanego soku z buraków lub 200 g gotowanych bura-ków (równowartość 300 mg azotanów). Taka dawka jest rekomendowana wysiłkom trwającym od 4 do 30 min. Spożywanie buraków lub soku z nich zalecane jest codziennie przez tydzień lub na 1–2,5 h przed treningiem i zawodami (18).
Biorąc pod uwagę obecny stan wiedzy, nie są znane efekty uboczne spożywania nadmiernych ilości buraków i przygotowywanych z nich soków. Uważa się, że nawet ich częsta konsumpcja jest bezpieczna (11, 13).
Sok z kwaśnych wiśni
Kwaśne wiśnie, podobnie jak buraki, należą do produktów spożywczych boga-tych w składniki odżywcze. Stanowią one źródło antocyjanów (19, 20), które wy-stępują w warzywach i owocach nadając im różne zabarwienie (zależnie od budowy barwnika), od pomarańczowego poprzez czerwone i fi oletowe aż do niebieskiego. Oprócz antocyjanów w wiśniach znajdują się także związki o potencjalnie przeciw-utleniającym działaniu np. kw. chlorogenowy (20).
W literaturze (19) wskazuje się na szerokie prozdrowotne działanie antocyja-nów, do którego zalicza się: przeciwmiażdżycowe, przeciwnowotworowe, a także ochronne dla narządu wzroku. Korzystnie wpływają na funkcjonowanie nabłonka przez aktywację i uwalnianie tlenku azotu, co z kolei przekłada się na jego licz-ne korzystlicz-ne funkcje wymieniolicz-ne we wcześniejszej części pracy. Ze względu na skład chemiczny kwaśnych wiśni uważa się, że wykazują one cenny, prozdrowotny
Nr 1 Sok z buraka i sok z kwaśnych wiśni w żywieniu osób o większej aktywności fi zycznej 27 wpływ na organizm ludzki regulując stężenie glukozy, poprawiając funkcje poznaw-cze, chroniąc przed stresem oksydacyjnym, zmniejszając stan zapalny (20), a także obniżanie poziomu ciśnienia tętniczego (21, 22, 23). W badaniu Keane i współpr. (22) wykazano spadek ciśnienia tętniczego po spożyciu 60 cm3 koncentratu soku z kwaśnych wiśni. Zaobserwowano także wzrost poziomu hemoglobiny ogółem i jej frakcji natlenowanej już w 1 h po spożyciu. Spadek ciśnienia zauważono w 3 h po konsumpcji, ze szczytową wartością 6 ± 2 mmHg po 1 h od przyjęcia koncentra-tu (22). Również u osób z rozpoznanym nadciśnieniem tętniczym suplementacja kwaśnymi wiśniami mogłaby być korzystna. W badaniu (23) przeprowadzonym na grupie mężczyzn cierpiących na NT, spożycie 60 cm3 koncentratu soku z wi-śni pozwoliło na obniżenie skurczowego ciwi-śnienia tętniczego przez 3 h po kon-sumpcji, ze szczytowym spadkiem na poziomie 7 ± 3 mmHg (2 h po spożyciu koncentratu).
Zgodnie z listą Australijskiego Instytutu Sportu wiśnie Montmorency (kwaśne wiśnie) znajdują się w grupie B suplementów diety dla sportowców. Produkty znaj-dujące się w tej kategorii są obecnie badane i mają liczne wskazania do tego, żeby uznać je za korzystne podczas uprawiania aktywności fi zycznej. Aktualnie wyniki są jednak niejednoznaczne (24).
W wielu badaniach (19, 20, 21) potwierdzono, że kwaśne wiśnie, dzięki du-żej zwartości substancji czynnych, mają zdolność do zwiększania wytrzymałości podczas wykonywania ćwiczeń. Zgodnie z badaniami Keane i współpr. (21) spo-życie 30 cm3 soku z kwaśnych wiśni spowodowało wzrost szczytowej siły (przez pierwsze 20 s.), a także wzrost całkowitej pracy (wykonanej podczas 60 s wysiłku) o 10%. Skurczowe ciśnie było niższe o 5 ± 2 mmHg (mierzone w 1,5 h po spożyciu soku z wiśni).
Cenny wpływ na wyniki sportowe dotyczy także okresu regeneracji występu-jącej zaraz po zakończeniu wysiłku fi zycznego (19, 20, 25, 26) lub podczas snu (25, 26). Kwaśne wiśnie umożliwiają obniżenie bólu (28), a także stanu zapalnego występującego po wysiłku (20, 27, 28, 29). Zgodnie z wynikami Bell i współpr. (27) spożycie koncentratu soku z kwaśnych wiśni (30 cm3) wypijanego dwa razy dziennie przez 7 dni pozwoliło na obniżenie stanu zapalnego u rowerzystów trenu-jących kolarstwo szosowe. U zawodników zauważono niższy poziom produktów utleniania tłuszczu, interleukiny – 6, hs – CRP (high – sensitivity CRP). Zdaniem badaczy kwaśne wiśnie mogą być pomocne w zwalczaniu kaskady reakcji proza-palnych występującej po wysiłku. W kolejnym badaniu (28) tych samych autorów wykazano, że spożywanie koncentratu z tych owoców było korzystne także dla zawodników piłki nożnej. Przyjmowali oni koncentrat soku z kwaśnych wiśni przez 8 dni (30 cm3 dziennie). Wskaźniki wydajności takie jak np. ilość skoków (counter movement jump), maksymalny skurcz izometryczny (maximal voluntary isometric contraction), zwinność i bolesność mięśni (agility and muscle soreness) pokazały szybszą regenerację po wysiłku. Poziom IL – 6 był również niższy.
Inne obserwacje zostały opublikowane w badaniu Dimitriou i współpr. (29), gdzie zauważono zmniejszoną częstość występowania infekcji górnych dróg odde-chowych. Zastosowana interwencja polegała na wypijania soku wiśniowo-jabłko-wego dwa razy dziennie (po 236 cm3, równowartość 50–60 wiśni Montmorency) w grupie sportowców biegających na długie dystanse. W badaniach biochemicznych
Nr 1
28 K. Stachurska i współpr.
wykazano obniżenie wskaźnika stanu zapalnego (CRP), a także rzadsze symptomy przeziębienia takie, jak: łzawienie oczu, ból i/lub suchość gardła.
Zdaniem badaczy kwaśne wiśnie mogą być pomocne nie tylko w okresie re-generacji występującej bezpośrednio po wysiłku, ale także w dłuższym odstępnie czasu. Zgodnie z danymi literaturowymi (25, 26) wiśnie Montmorency są boga-te w związki polifenolowe, a jednym z nich jest właśnie melatonina. W badaniu
Howatsona (25) wykazano, że konsumpcja koncentratu z kwaśnych wiśni przez
siedem dni powodowała zwiększoną ilość melatoniny u uczestników badania, cze-go konsekwencją było wydłużenie czasu i poprawa jakości snu. Kolejne badanie, w którym wskazano na potencjał wiśni w aspekcie poprawy jakości snu zostało opublikowane przez Losso i współpr. (26). Grupa pacjentów po 50 roku życia wy-pijała 2 razy dziennie sok z wiśni po 240 cm3. Zgodnie z wynikami badań długość snu wzrosła o 84 min, a także poprawiła się jakość snu (oceniona w Pittsburgh Sle-ep Quality Index). Zauważono także zwiększoną dostępność tryptofanu i obniżony stan zapalny.
Biorąc pod uwagę wyniki z kilkudziesięciu dostępnych badań, za dawkę wyka-zującą korzystny efekt fi zjologiczny można przyjąć ilości stosowane w badaniach, czyli od 240 do 360 cm3 soku (lub ok. 30 cm3 koncentratu) przyjmowane jeden/dwa razy dziennie, na 4–5 dni przed np. zawodami, a także 2–3 dni po. Sok o objętości 240 cm3 powinien być przygotowany z ok. 50–60 wiśni (21, 22, 23, 26, 27, 29).
Tak, jak w przypadku buraków, tak w przypadku kwaśnych wiśni zdarzają się badania, w których naukowcy wykazują, że konsumpcja soku z kwaśnych wiśni lub ich koncentratu nie powoduje korzystnego działania. W badaniu McCormik i współpr. (30) dziewięciu zawodników Water Polo zostało poddanych sześciodnio-wej suplementacji sokiem z kwaśnych wiśni. Nie zauważono różnicy w markerach stanu zapalnego (IL – 6, CRP) czy stężeniu kwasu moczowego. Dawka wykorzy-stana w badaniu to 30 cm3 koncentratu, przygotowane z 90 sztuk kwaśnych wiśni. Również w badaniu Keane i współpr. (22) nie wykazano żadnych zmian po spoży-ciu koncentratu w zakresie funkcji kognitywnych i nastroju.
PODSUMOWANIE
Zastosowanie obu surowców roślinnych znajduje swoje uzasadnienie w bada-niach. Prozdrowotne działanie obniżające ryzyko chorób układu krążenia zosta-ło wielokrotnie potwierdzone dla buraków i ich przetworów. Wykazują one tak-że korzystne działanie w aspekcie wydolności i poprawy wyników sportowych. Odzwierciedleniem tego jest klasyfi kacja Australijskiego Instytutu Sportu, która zakwalifi kowała sok z buraka do kategorii „A” suplementów diety.
Kwaśne wiśnie są nowszym i mniej zbadanym surowcem. Jednak ze względu na dużą zawartość substancji o potencjale antyoksydacyjnym, wykazują cenny, prze-ciwzapalny i regeneracyjny wpływ na organizm. Ich potencjalne działanie może być korzystne nie tylko w aspekcie wysiłku fi zycznego, ale także w zaburzeniach snu i jednostkach chorobowych przebiegających z nasilonym stanem zapalnym. Oba omówione produkty mogą być wykorzystywane zarówno przed wysiłkiem fi zycz-nym w celu poprawy wydolności, jak i w okresie regeneracji.
