oraz kilka razy dziennie (grupa 4), chorowali również na cukrzycę i depresję

Nr 1

64 M. Majewski i współpr.

Ta b e l a III. Dzienne spożycie kawy a rodzaj zdiagnozowanej choroby nowotworowej wśród palący i niepalących kobiet i mężczyzn

Ta b l e III. The coffee intake versus type of diagnosed cancer in smoking and never smoking coffee drinking women and men

Miejsce lokalizacji nowotworu Kobiety Mężczyźni palenie tytoniu (–) (n=81%) palenie tytoniu (+) (n=19%) palenie tytoniu (–) (n=41%) palenie tytoniu (+) (n=59%) Przewód pokarmowy 1,5±0,707 2,0±0,0 1,286±0,756 2,0±1,414 Mózg 1,0±0,0 <1 1,0±0,0 1,0±0,00 Płuca 1,0±0,0 1,0±0,0 1,0±0,0 1,4±0,699 Jama ustna <1 1,0±0,0 3,0±0,0 1,333±0,816 Prostata nd nd 1,0±0,0 1,133±0,577 Jądra nd nd 2,0±0,0 2,0±0,0

Nerki i pęcherz moczowy <1 <1 <1 2,0±1,414

Dróg moczowych 1,15±0,462 <1 nd nd

Piersi 1,0±0,0 <1 nd nd

Jajniki 1,0±0,0 <1 nd nd

Szyjka macicy 1,0±0,0 <1 <1 <1

Skóra 1,0±0,0 <1 <1 <1

(–) niepalący, (+) palący; n – % ankietowanych; średnia±SD, P>0,05 (ANOVA, Tukey)

Ta b e l a IV. Choroby współtowarzyszące a częstość i ilość spożywanej kawy Ta b l e IV. Coexisting diseases vs. coffee consumption

Choroby współtowarzyszące ^{n (%)} ogółu pacjentów Liczba pacjentów w grupach 1–4 Średnia ilość spożywanych dziennie filiżanek kawy grupa 1 i 2 – – grupa 3 i 4 Średnia±SD Brak 47 21,4% – 78,6% 1,340±0,688 Nadciśnienie 32 21,7% –78,3% 1,468±0,717 Cukrzyca 3 0% –100% 1,000±0,000 Nadciśnienie i cukrzyca 9 42,9% –57,1% 1,414±0,951 Niedoczynność tarczycy 7 27,3% – 72,7% 1,000±0,000 Depresja 2 0%–100% 1,666±1,154 P>0,05

Częstość spożycia kawy w grupach: grupa 1 – „Nigdy”, grupa 2 – „kilka razy w miesiącu”, grupa 3 – „kilka razy w tygodniu”, grupa 4 – „kilka razy dziennie”; średnia±SD, P>0,05 (ANOVA, Tukey)

Nr 1 Spożycie kawy przez pacjentów z chorobą nowotworową 65 Spożycie kawy (powyżej 3 fi liżanek dziennie) jest związane z podwyższonym ryzykiem występowania nowotworu żołądka, natomiast jest odwrotnie proporcjo-nalne do występowania nowotworu przełyku (8). Co ciekawe, zwiększone ryzyko wystąpienia nowotworu żołądka ogranicza się do osób niepalących (12).

Kolejne badania wskazują na zwiększone ryzyko wystąpienia nowotworu okręż-nicy podczas spożywania 1–4 fi liżanek kawy dziennie (13, 14). Natomiast w innych badaniach, umiarkowane spożycie kawy (1–3 fi liżanek dziennie) nie było powią-zane z pojawieniem się nowotworów jelita grubego w populacji japońskiej (15). Wyniki naszych badań, wskazują na mniejsze występowanie nowotworów żołądka i jelit w grupie kobiet pijących kawę. Jednoczesne palenie tytoniu wiązało się ze zwiększoną zachorowalnością na nowotwory w grupie kobiet, natomiast zmniejsza-ło zachorowalność w grupie mężczyzn.

Jednoczesne picie kawy i palenie tytoniu może wpływać na rozwój nowotworu okrężnicy (16). W nowotworach jelita grubego obserwowano znaczące interakcje między piciem kawy i paleniem tytoniu, ponieważ palenie tytoniu może przyspie-szyć metabolizm kofeiny, skrócić okres półtrwania kofeiny we krwi, a tym samym wpłynąć na poziom spożycia. Istnieją też inne mechanizmy, w których łączne picie kawy i palenie tytoniu może przyczyniać się do synergistycznego działania na po-ziomie komórkowym oraz na układ hormonalny, na czynniki wzrostu, na poziom homocysteiny i neuroprzekaźniki (16).

Baker i współpr. (17) zaobserwowali podwyższone ryzyko wystąpienia

nowotwo-ru płuc u osób spożywających dziennie ≥2 fi liżanek kawy. W naszych badaniach, u palących pacjentów, zaobserwowano zwiększoną zachorowalność na nowotwór płuc, niezależnie od częstości spożycia kawy. Natomiast odsetek pacjentów pijących kawę i niepalących był najmniejszy.

Picie kawy jest powiązane ze zmniejszonym ryzykiem wystąpienia nowotworów jamy ustnej i gardła (7), co potwierdzają również nasze badania. Natomiast jedno-czesne picie kawy i palenie tytoniu wiązało się ze zwiększoną zachorowalności na nowotwór w grupie kobiet i mężczyzn. Co ciekawe, niepalący mężczyźni zgłaszali wyższe dzienne spożycie kawy (3 fi liżanki kawy dziennie).

Zaobserwowaliśmy również zwiększone spożycie kawy u palących mężczyzn z nowotworem dróg moczowych (≥ 2 fi liżanki kawy dziennie), co jest zgodne z in-nymi badaniami. Mężczyźni pijący kawę częściej chorowali na nowotwór pęcherza moczowego (18). W innych badaniach, zwiększone ryzyko wystąpienia nowotworu pęcherza moczowego, ograniczało się do osób niepalących (12).

Nie zaobserwowaliśmy zależności pomiędzy codziennym spożyciem kawy a wy-stępowaniem nowotworów mózgu, jajnika, szyjki macicy, skóry, tarczycy, piersi lub prostaty, co jest zgodne z innymi badaniami (19, 20).

Nie zaobserwowaliśmy istotnych różnic w dziennym spożyciu kawy, pomiędzy pacjentami onkologicznymi, u których zdiagnozowano również dodatkowe scho-rzenia. Jednakże częstsze spożycie kawy było związane ze współistniejącą depresją i cukrzycą.

Kawa, kiedy jest spożywana w nadmiarze (> 5 fi liżanek kawy dziennie) obniża również stężenie niektórych składników mineralnych, takich jak magnez, wapń i że-lazo (21, 22), co wraz z dietą opartą na pokarmach bogatych w cukier i nasycone kwasy tłuszczowe, może prowadzić do niedoboru składników odżywczych, depresji, otyłości, cukrzycy i nowotworów (11, 23).

Nr 1

66 M. Majewski i współpr.

Rodzaj kawy, wielkość porcji, sposób parzenia i ilość wypijanych fi liżanek mogą się znacznie różnić w zależności od badanej populacji i regionu (24). Również zawartość składników chemicznych obecnych w kawie może różnić się w zależno-ści od wielkozależno-ści spożywanej porcji i sposobu parzenia (25, 26). W konsekwencji, błędna klasyfi kacja spożycia kawy może wpłynąć niekorzystnie na otrzymane dane i wyniki. Ponadto, wpływ kawy na proces nowotworowy może wynikać z połą-czenia ze sobą różnych związków aktywnych biologicznie obecnych w kawie, jak również znanych czynników podwyższonego ryzyka rozwoju nowotworów, takich jak palenie tytoniu, nadmierne spożywanie alkoholu i soli, zwiększona podaż kalorii czy brak w diecie świeżych owoców i warzyw.

Mając na uwadze powyższe, uzasadnione jest prowadzenie więcej tego typu ba-dań potwierdzających związek pomiędzy spożyciem kawy a występowaniem po-szczególnych nowotworów.

WNIOSKI

1. Przeważająca większość pacjentów onkologicznych spożywa jedną kawę dziennie. 2. Kobiety z obszarów wiejskich rzadziej spożywają kawę.

3. Pacjenci, którzy nigdy nie spożywali kawy w późniejszym wieku byli zdiagno-zowani na chorobę nowotworową.

4. Spożycie kawy wydaję się nie mieć wpływu na samopoczucie i stan zdrowia pacjentów z chorobą nowotworową.

5. Najwyższą zachorowalność odnotowano przedziale wiekowym od 50 do 69 roku życia.

M. M a j e w s k i, K. R a c z y ń s k a, A. P i ę t a, M. P u g a c z e w s k a, I. M u s i a ł COFFEE CONSUMPTION AMONG ONCOLOGICAL PATIENTS

FROM THE NORTH EAST REGION OF POLAND S u m m a r y

Introduction. Around one third of cancer deaths are due to the leading lifestyle factors, with no

clear evidence as for coffee intake.

Aim. We aimed to evaluate the effect of coffee consumption on health and certain aspects of lifestyle

in patients diagnosed with cancer.

Material and methods. The survey and anthropometric measurements were conducted among 145

patients aged 18–75 years old.

Results. The majority of oncological patients declared daily coffee intake. The reduced BMI value

was demonstrated in women, who declared daily coffee intake, compared to these consuming only few cups of coffee per month. Younger patients declared daily coffee intake. Women from rural areas less often, compared to women from urban areas, consumed coffee.

Conclusions. Coffee consumption seems to have no negative effect on the health and well-being of

patients diagnosed with cancer.

PIŚMIENNICTWO

1. Loftfi eld E., Freedman N.D., Inoue-Choi M., Graubard B.I., Sinha R.: A Prospective Investigation of Coffee Drinking and Bladder Cancer Incidence in the United States. Epidemiology., 2017; 28(5): 685-693. – 2. Paciej-Gołębiowska P., Pikala M., Maniecka-Bryła I.: Years of life lost due to malignant

Nr 1 Spożycie kawy przez pacjentów z chorobą nowotworową 67

neoplasms of the digestive system in Poland in the years 2000-2014. United. Eur. Gastroent., 2018; 6(6): 943-951. – 3. Islami F., Chen W., Yu X.Q., Lortet-Tieulent J., Zheng R., Flanders W.D., Xia C., Thun M.J., Gapstur S.M., Ezzati M., Jemal A.: Cancer deaths and cases attributable to lifestyle factors and infections in China, 2013. Ann. Oncol., 2017; 28(10): 2567-2574. – 4. Majewski M., Kucharczyk E., Kask W., Lisieska-Żołnierczyk S., Lebiedzińska A.: Assessment of a threat of hypomagnesemia in patients with cancer, based on patients’ medication record and dietary questionnaire. J. Elem., 2017; 22(3): 969-983. – 5. Islami F., Goding Sauer A., Miller K..D., Siegel R.L., Fedewa S.A., Jacobs E.J., McCullough M.L., Patel AV., Ma J., Soerjomataram I., Flanders W.D., Brawley O.W., Gapstur S.M., Jemal A.: Proportion and number of cancer cases and deaths attributable to potentially modifi able risk factors in the United States. CA Cancer J. Clin., 2018; 68(1): 31-54. – 6. Lai G.Y., Weinstein S.J., Albanes D., Taylor P.R., McGlynn K.A., Virtamo J., Sinha R., Freedman N.D.: The association of coffee intake with liver cancer incidence and chronic liver disease mortality in male smokers. Br. J. Cancer., 2013; 109(5): 1344-1351. – 7. Turati F., Galeone C., La Vecchia C., Garavello W., Tavani A.: Coffee and cancers of the upper digestive and respiratory tracts: meta-analyses of observational studies. Ann. Oncol., 2011; 22(3): 536-544. – 8. Ren J.S., Freedman N.D., Kamangar F., Dawsey S.M., Hollenbeck A.R., Schatzkin A., Abnet C.C.: Tea, coffee, carbonated soft drinks and upper gastrointestinal tract cancer risk in a large United States prospective cohort study. Eur. J. Cancer., 2010; 46(10): 1873-1881. – 9. Wyka J., Habanova M.: Wybrane parametry oceny stanu odżywienia nastolatek z polski i słowacji – badanie pilotażowe. Bro-mat. Chem. Toksykol., 2018; LI(3): 218-222. – 10. Dar M.S., Bég S.A.: TNM cancer staging: can it help develop a novel staging system for type 2 diabetes? Diabetes Metab. Syndr. Obes., 2018; 11: 845-853.

11. Majewski M., Jurgoński A., Fotschki B., Juśkiewicz J.: The toxic effects of monosodium glutamate (MSG) – The involvement of nitric oxide, prostanoids and potassium channels in the reactivity of thoracic arteries in MSG-obese rats. Toxicol. Appl. Pharmacol., 2018; 359: 62-69. – 12. Lukic M., Nilsson L.M., Skeie G., Lindahl B., Braaten T.: Coffee consumption and risk of rare cancers in Scandinavian countries. Eur. J. Epidemiol., 2018, 33(3): 287-302. – 13. Kontou N., Psaltopoulou T., Soupos N., Polychronopoulos E., Linos A., Xinopoulos D., Panagiotakos D.B.: The role of number of meals, coffee intake, salt and type of cookware on colorectal cancer development in the context of the Mediterranean diet. Public Health Nutr., 2013; 16(5): 928-935. – 14. Groessl E.J., Allison M.A., Larson J.C., Ho S.B., Snetslaar L.G., Lane D.S., Tharp K.M., Stefanick M.L.: Coffee Consumption and the Incidence of Colorectal Cancer in Women. J. Cancer Epidemiol., 2016; 2016: 6918431. – 15. Horisaki K., Takahashi K., Ito H., Matsui S.: A Dose-Response Meta-analysis of Coffee Consumption and Colorectal Cancer Risk in the Japanese Population: Application of a Cubic-Spline Model. J. Epidemiol., 2018; 28(12): 503-509. – 16. Slattery M.L., Caan B.J., Anderson K.E., Potter J.D.: Intake of fl uids and methylxanthine-containing beverages: association with colon cancer. Int. J. Cancer., 1999; 81(2): 199-204. – 17. Baker J.A., McCann S.E., Reid M.E., Nowell S., Beehler G.P., Moysich K.B.: Associations between black tea and coffee consumption and risk of lung cancer among current and former smokers. Nutr. Cancer., 2005; 52(1): 15-21. – 18. Wu W., Tong Y., Zhao Q., Yu G., Wei X., Lu Q.: Coffee consumption and bladder cancer: a meta-analysis of observational studies. Sci. Rep., 2015; 5: 9051. – 19. Michaud D.S., Gallo V, Schlehofer B., i współpr.: Coffee and tea intake and risk of brain tumors in the European Prospective Investigation into Cancer and Nutrition (EPIC) cohort study. Am. J. Clin. Nutr., 2010; 92(5): 1145-1150. – 20. Alicandro G., Tavani A., La Vecchia C.: Coffee and cancer risk: a summary overview. Eur. J. Cancer Prev., 2017; 26(5): 424-432.

21. Hasling C., Søndergaard K., Charles P., Mosekilde L.: Calcium metabolism in postmenopausal osteoporotic women is determined by dietary calcium and coffee intake. J. Nutr., 1992; 122(5): 1119-1126. – 22. Johnson S.: The multifaceted and widespread pathology of magnesium defi ciency. Med. Hypotheses., 2001; 56(2): 163-170. – 23. Majewski M., Kucharczyk E., Kask W., Lisieska-Żołnierczyk S., Lebiedzińska A.: Assessment of a threat of hypomagnesemia in patients with cancer, based on patients’ medication record and dietary questionnaire. J. Elem., 2017; 22(3): 969-983. – 24. Tunnicliffe J.M., Shearer J.: Coffee, glucose homeostasis, and insulin resistance: physiological mechanisms and mediators. Appl. Physiol. Nutr. Metab., 2008; 33(6): 1290-300. – 25. Cappelletti S., Piacentino D., Sani G., Aromatario M.: Caffeine: cognitive and physical performance enhancer or psychoactive drug? Curr. Neuropharmacol., 2015; 13(1): 71-88. – 26. Fuller M., Rao N.Z.: The Effect of Time, Roasting Temperature, and Grind Size on Caffeine and Chlorogenic Acid Concentrations in Cold Brew Coffee. Sci Rep., 2017; 7(1): 17979.

Rafał Kusak1,2, Kamil Buczyński1, Luiza Fronckowiak1, Magdalena Duńska1, Anna Kilanowicz3, Marzenna Nasiadek3

OCENA WPŁYWU SUPLEMENTACJI SELENEM NA WYBRANE PARAMETRY DIAGNOSTYCZNE

U PACJENTÓW Z PRZEWLEKŁYM AUTOIMMUNOLOGICZNYM ZAPALENIEM TARCZYCY (CHOROBA HASHIMOTO)*

1 Studenckie Koło Naukowe

przy Zakładzie Toksykologii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi Kierownik: dr hab. A. Kilanowicz-Sapota, prof. UM

2 Zakład Diagnostyki Obrazowej Centra Medyczne „Medyceusz”, w Łodzi

Kierownik: dr n. med. D. Kusak 3 Zakład Toksykologii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi Kierownik: dr hab. A. Kilanowicz-Sapota, prof. UM

Celem praca była analiza wyników publikacji dotyczących suplementacji selenem (Se) u dorosłych pacjentów z chorobą Hashimoto (ChH) na wybrane parametry diagnostyczne (aTPO, aTG, TSH, fT3, fT4) oceniające stan czynnoś-ciowy tarczycy. Wpływ suplementacji Se, łącznie lub oddzielnie z farmakoterapią L-tyroksyną (L-T4), nie jest jednoznaczny. Uwzględniając wąski indeks terapeu-tyczny Se, brak jest wystarczających wskazań na stosowanie suplementacji Se w terapii choroby Hashimoto leczonej L-T4.

Słowa kluczowe: selen, choroba Hashimoto, aTPO – przeciwciała skierowane prze-ciw tyreoperoksydazie tarczycowej, aTG – przeprze-ciwciała skierowane przeprze-ciw ty-reoglobulinie, ludzie.

Key words: selenium, Hashimoto’s thyroiditis, aTPO – thyroid peroxidase antibody, aTG – thyroglobulin antibody, human.

Selen (Se) jest pierwiastkiem śladowym, który przyczynia się do utrzymania ho-meostazy organizmu. Suplementacja nim budzi jednak liczne kontrowersje, zwłasz-cza wśród lekarzy endokrynologów. Spowodowane jest to m.in. wąskim indeksem terapeutycznym. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) nie należy prze-kraczać 70 μg Se/dobę, a zalecana dzienna dawka dla dorosłych kobiet i mężczyzn wynosi odpowiednio: 45–55 μg/dobę i 60–70 μg/dobę (1, 2). Przekroczenie dawki

* Praca fi nansowana z działalności statutowej Uniwersytetu Medycznego w Łodzi (Nr 503/3-045-01/503-31-001).

Nr 1 Wpływ suplementacji selenem na wybrane parametry u pacjentów z Hashimoto 69 dobowej 400 μg Se może wywołać działania niepożądane lub nawet toksyczne (3). Istnieje wiele badań wskazujących na bardzo ważną rolę selenu w prawidłowym funkcjonowaniu gruczołu tarczycy. Jednak zarówno nadmiar, jak i zbyt mała ilość Se może nasilać skutki niedoboru jodu (zwłaszcza na obszarach endemicznych), co w efekcie prowadzi do zaburzenia funkcjonowania tarczycy (4, 5). Podstawowa rola jodu sprowadza się do syntezy hormonów tarczycy. Oznacza to, że przed podjęciem decyzji o rozpoczęciu suplementacji selenem zawsze powinien być uwzględniony status zapotrzebowania na ten pierwiastek, najlepiej łącznie z jodem. Tak niestety się nie dzieje. Wynika to z faktu, że preparaty zawierające Se jako suplementy diety są łatwo dostępne bez recepty i bardzo często zażywane przez pacjentów bez wiedzy lekarza. Przyczynia się do tego także częsta opinia (zwłaszcza w artykułach popu-larno-naukowych), sugerująca, że niedobór selenu jest zjawiskiem występującym powszechnie w bardzo wielu krajach. Natomiast, jak wykazały epidemiologiczne badania populacyjne, średnie dobowe spożycie Se w krajach europejskich mieści się w zakresie 20–70 μg/dobę. Jedynie w krajach Europy Wschodniej (w tym także w Polsce), z uwagi na relatywnie niższą zawartość selenu w glebie, podaż tego pierwiastka jest nieco niższa, choć nadal w normie (20–59 μg/dzień) (5).

W organizmie człowieka zawartość Se jest szacowana na 4,0–14,0 mg. Chociaż Se jest zdeponowany głównie w mięśniach, to tarczyca jest narządem, w którym stwierdza się jedne z najwyższych stężeń tego pierwiastka w przeliczeniu na gram tkanki (5). Można zatem wnosić, że Se musi pełnić tu istotną funkcję. Tarczyca jest narządem wydzielania wewnętrznego hormonów: trijodotyroniny (T3), tyroksyny (T4) i kalcytoniny. To właśnie aktywność w tym gruczole selenoenzymów (5’-de-jodazy jodotyroninowej (D1) i jej izoform de(5’-de-jodazy (D2 i D3) katalizuje konwersję hormonów tarczycy. Ponadto, w tyreocytach są obecne inne selenozależne enzymy, między innymi: izoformy peroksydazy glutationowej, reduktazy tioredoksynowe, które są kluczowe do utrzymania prawidłowej homeostazy organizmu (6, 7). Należy także pamiętać, że Se bierze udział w biosyntezie wielu innych selenobiałek, któ-re uczestniczą nie tylko w metabolizmie hormonów tarczycy, ale także w obronie przed działaniem wolnych rodników, w procesach rozrodczych, w funkcjonowaniu mięśni, kości oraz w procesach odpornościowych, co potwierdzają liczne badania (4, 8).

Szczególne zainteresowanie suplementacją selenem, zwłaszcza u pacjentów z za-burzeniami funkcjonowania tarczycy, wynika prawdopodobnie z faktu, iż choroby tarczycy o etiologii autoimmunologicznej występują często (np. przewlekłe auto-immunologiczne zapalenie tarczycy nazywane także chorobą Hashimoto (ChH)). Przyjmuje się, że ChH dotyka od 1 do 2% populacji (najczęściej kobiety w wie-ku 35–50 lat oraz dzieci i młodzież), a liczba zachorowań na tę chorobę wciąż rośnie (4). Według klinicystów ChH może występować pod postacią zanikową, której towarzyszy prawidłowa (lub zmniejszona objętość tarczycy) lub w postaci z wolem. Choroba Hashimoto odznacza się obecnością w surowicy przeciwciał aTPO, przeciwciał aTG oraz występowaniem typowych nacieków limfocytarnych w miąższu gruczołu, co w konsekwencji prowadzi do rozwoju niedoczynności tar-czycy (4, 5). Przec iwciała aTPO są często związane z intensywnością nacieków limfocytarnych w gruczole. Podwyższone miano aTPO obserwuje się u ok. 80% pacjentów z ChH (4, 5, 7). U części chorych można zaobserwować także zmiany

Nr 1

70 R. Kusak i współpr.

ekspresji mediatorów apoptozy: Fas (receptor liganda Fas zaangażowanego w apop-tozę) i FasL (ligand, któremu towarzyszy nasilenie procesów proliferacji w tkankach tarczycy) (9). Należy jednak nadmienić, że nie zawsze stężenia przeciwciał aTPO i aTG korelują z typem dysfunkcji tarczycy ani z jej stanem czynnościowym (4, 5, 6). Niedoczynności tarczycy towarzyszą często nieprawidłowe wyniki poziomów hormonów tarczycowych, tj. wzrost stężenia TSH, obniżone stężenie fT4 lub/i fT3. Wobec nieznanej etiologii choroby brak jest skutecznej farmakoterapii przyczy-nowej, a stosowanie standardowego leczenia L-tyroksyną (L-T4) sprowadza się głównie do łagodzenia objawów choroby (4, 5). Podanie L-T4 normalizuje poziom krążącego TSH i zmniejsza rozmiar wola, ale w niewielkim tylko stopniu zmniejsza poziom aTPO (10). Liczne prace sugerują, że tylko łączne podanie L-T4 z prepara-tami Se może zapewnić eutyreozę (4, 11). Zainteresowanie suplementacją Se moż e więc wynikać z dwóch głównych powodów: – badań sugerujących, że u pacjentów z ChH stężenia Se w surowicy są istotnie obniżone (12) oraz – dobrze udokumen-towanej roli Se jako modulatora układu immunologicznego (4, 10, 13). Wiadomo, że Se wpływa m.in. na proces różnicowania limfocytów T, a jego niedobór może nasilać aktywność limfocytów pomocniczych Th2 (14). Bardzo istotnym wydaje się fakt, że istnieją badania wskazujące, iż Se prowadzi do zwiększenia syntezy przeciwciał skierowanych przeciwko antygenom tarczycy (15). Tan i współpr. na modelu zwierzęcym przewlekłego zapalenia tarczycy wykazali, że podanie selenu hamowało odpowiedź zapalną i powstawanie zmian destrukcyjnych w gruczole tar-czowym (16). Chociaż w piśmiennictwie można znaleźć znacznie więcej dowodów świadczących o protekcyjnej roli selenu w chorobach tarczycy, to jednak są także badania sugerujące, że nie ma korelacji pomiędzy suplementacją Se a korzystnym oddziaływaniem na funkcję tarczycy.

Celem przedstawionego przeglądu badań była ocena wpływu suplementacji se-lenem u dorosłych pacjentów z chorobą Hashimoto (ChH) na parametry diagno-styczne oceniające stan czynnościowy tarczycy.

MATERIAŁ I METODY

Kryteria wyboru badań do przeglądu

Przeprowadzono systematyczny przegląd publikacji dotyczących choroby Ha-shimoto i suplementacji selenem, wspomagającej leczenie farmakologiczne ChH L-tyroksyną. Dokonano przeglądu baz danych: „PubMed”, „Medline” i „EmBase” od 2002 r. do 2018 r., stosując następujące słowa kluczowe: selen, choroba Hashi-moto, przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy, suplementacja selenem, niedoczynność tarczycy. Po wstępnej selekcji zakwalifi kowano 112 oryginalnych prac badawczych w języku polskim lub angielskim, z których na podstawie anali-zy streszczenia odrzucono 92. Ostatecznie do przeglądu zakwalifi kowano 21 prac, z których po selekcji do ostatecznej oceny wybrano 11 publikacji spełniających łącznie następujące kryteria: 1) pacjenci z rozpoznaną ChH powyżej 18. roku ży-cia, 2) pacjenci poddani leczeniu L-tyroksyną przed i w trakcie badania oraz nie poddani terapii, 3) pacjenci otrzymujący związki Se, 4) porównywalne parametry diagnostyczne w surowicy/osoczu: przeciwciała przeciwko tyreoperoksydazie

tar-Nr 1 Wpływ suplementacji selenem na wybrane parametry u pacjentów z Hashimoto 71 czycowej (aTPO), przeciwciała przeciwko tyreoglobulinie (aTG), wolna trijodoty-ronina (fT3), wolna tyroksyna (fT4) i tyreotropina (TSH), 5) z badań wykluczono kobiety w ciąży.

WYNIKI I ICH OMÓWIENIE

W tab. I przedstawiono wyniki badań klinicznych zakwalifi kowanych do prze-glądu. W badaniach łącznie uczestniczyło 796 pacjentów z chorobą Hashimoto, w tym 256 z ChH zaliczonych do grupy kontrolnej (bez suplementacji selenem) (17–25, 27) oraz jedna grupa kontrolna składająca się z 39 zdrowych pacjentów bez ChH (26). W poszczególnych badaniach liczba pacjentów wynosiła od 36 do 188. W większości przeprowadzanych badań pacjentami były kobiety w wieku od 18 do 75 lat (17–27), tylko w 4 pracach opisano mężczyzn w tym samym prze-dziale wiekowym: 18–75 lat (18–20, 27). Pacjenci w poszczególnych badaniach byli poddawani leczeniu: tylko L-tyroksyną lub L-tyroksyną łącznie ze związkami Se (17–18, 21–23, 26–27) lub suplementowani tylko preparatami Se albo placebo (19–20, 24–26). Selen podawano w formie selenianu(IV) sodowego (20–23, 27) oraz w formie selenometioniny (17–19, 24–26). Dzienna dawka suplementowanego Se mieściła się w zakresie od 80 μg do 200 μg.

Analiza oznaczonych parametrów diagnostycznych nie pozwoliła jednoznacznie potwierdzić, czy suplementacja selenem wpływała na poprawę stanu funkcjonowa-nia tarczycy. Rezultaty omawianych badań sugerują, że zastosowany czas suple-mentacji i model badawczy mają wprawdzie istotny wpływ na stężenie Se w suro-wicy/osoczu, ale nie udało się potwierdzić istnienia korelacji między stężeniem Se w surowicy/osoczu a oznaczanymi parametrami diagnostycznymi, takimi jak miano aTPO, aTG czy stężenia hormonów: TSH, fT3, fT4. Największy wzrost stężenia Se w osoczu (o ok.70%) zanotowano po 3 miesiącach stosowania suplementacji Se (selenianem(IV) sodu lub selenometioniną) podawanym w najwyższej stosowanej dawce – 200 μg/dzień (19, 23). W przypadku wydłużenia czasu suplementacji Se do 6 miesięcy oraz zastosowania niższej dawki (80 μg) wzrost stężenia Se w surowicy lub osoczu wynosił jedynie 34% (24).

Autorzy niektórych prac wskazują, że suplementacja Se wspomagająca leczenie farmakologiczne L-tyroksyną może przynosić korzystne rezultaty. Przyjmując za kryterium poprawy obniżenie stężenia aTPO i aTG w surowicy, wyniki są nie-jednoznaczne. Po 3-miesięcznej suplementacji Se w dawce 200 μg, podawanym łącznie z L-T4, obserwowano korzystne dla organizmu obniżenie miana aTPO oraz dalszy jego spadek w przypadku wydłużenia czasu leczenia do 6 miesięcy (17–18, 21–22, 26–27). Z kolei zmniejszenie dawki Se do 100 μg po 3-miesięcznej terapii powodowało paradoksalnie efekt przeciwny, czyli wzrost poziomu aTPO (o 28%) (17). Są jednak badania, w których nie stwierdzono istotnego wpływu Se na