Urazy mięśniowo-szkieletowe związane z pracą u fizjoterapeutów

Medycyna Pracy 2013;64(5):681–687

© Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera w Łodzi http://medpr.imp.lodz.pl

PRACA POGLĄDOWA

Emilia Mikołajewska

URAZY MIĘŚNIOWO-SZKIELETOWE ZWIĄZANE Z PRACĄ

U FIZJOTERAPEUTÓW

WORK-RELATED MUSCULOSKELETAL INJURIES IN PHYSIOTHERAPISTS

10 Wojskowy Szpital Kliniczny z Polikliniką SP ZOZ / Clinical Military Hospital No. 10 with Polyclinic, Bydgoszcz, Poland Klinika Rehabilitacji / Rehabilitation Clinic

Streszczenie

Publikacja podsumowuje stan aktualnej wiedzy na temat urazów mięśniowo-szkieletowych związanych z pracą w grupie zawodowej fizjoterapeutów. Przegląd danych literaturowych obejmuje najważniejsze badania w bazach danych opublikowane do połowy 2013 r. Celem pracy jest prezentacja i analiza czynników, które wywołują omawiane urazy, oraz możliwych źródeł narażenia i skutków na pod-stawie dostępnego piśmiennictwa. Niezbędne jest wdrożenie edukacji personelu medycznego w zakresie prewencji w celu zmniejszenia częstości występowania ww. urazów u fizjoterapeutów. Med. Pr. 2013;64(5):681–687

Słowa kluczowe: rehabilitacja, fizjoterapia, schorzenia związane z pracą, personel medyczny Abstract

The aim of this paper is to present an overview of current knowledge on the work-related musculoskeletal injuries in physiotherapists. The author analyzed the literature data concerning the results of studies published until the first half of 2013. Based on the reviewed literature various causal factors, sources of exposure, and effects of aforementioned injuries are also analyzed and presented. Further strategies to increase health professionals’ awareness of the importance of prevention aimed at decreasing the prevalence of aforemen-tioned injuries are required. Med Pr 2013;64(5):681–687

Key words: rehabilitation, physiotherapy, work-related diseases, health care workers

Autorka do korespondencji / Corresponding author: Emilia Mikołajewska, Klinika Rehabilitacji, 10 Wojskowy Szpital Kliniczny z Polikliniką SP ZOZ, ul. Powstańców Warszawy 5, 85-681 Bydgoszcz, e-mail: e.mikolajewska@wp.pl

Nadesłano: 2 lipca 2013, zatwierdzono: 10 września 2013

http://dx.doi.org/10.13075/mp.5893.2013.0051

WPROWADZENIE

Zgodnie z wynikami badań przeprowadzonych w 2005 r. przez European Fundation for the Improvement of Li-ving and Working Conditions (Europejską Fundację na Rzecz Poprawy Warunków Życia i Pracy) dolegliwości mięśniowo-szkieletowe są w Unii Europejskiej najbar-dziej rozpowszechnionym problemem zdrowotnym związanym z pracą. W tzw. nowych krajach UE dotyczą one bólów kręgosłupa u 39% pracowników i bólów mię-śniowych u 35% pracowników, przy czym analogiczne dane dla tzw. starych krajów UE są o ok. 15% niższe (1). Zasadnicze czynniki ryzyka obejmują nienaturalną lub utrzymywaną przez dłuższy czas pozycję ciała, znacz-ne wywieraznacz-ne siły oraz długi czas utrzymywania lub po-wtarzania wywieranej siły. Znaczne obciążenia statycz-ne i/lub dynamiczstatycz-ne przekładają się na urazy ostre, ale szczególnie na urazy kumulacyjne, które wynikają z wie-lokrotnego powtarzania czynności lub dźwigania  (1).

Za najbardziej narażone obszary uważa się szyjny i  lę-dźwiowy odcinek kręgosłupa, kończyny górne (dłonie, nadgarstki, ramiona) i  stopy  (1). Lekceważenie pierw-szych objawów dolegliwości mięśniowo-szkieletowych przekłada się na poważne konsekwencje zdrowotne – od dyskomfortu i bólu, poprzez urazy aż po niepełnospraw-ność. W początkowym okresie skutkują one zmniejszoną wydajnością pracy i zagrożeniem jej utraty. W później-szym mogą wiązać się z koniecznością zmiany rodzaju pracy (o ile to możliwe), spadkiem jakości życia, zagro-żeniem bytu materialnego pracownika i  jego rodziny, a także odtrąceniem przez najbliższych, poczuciem bycia ciężarem dla innych i depresją. Skutki związanych z pra-cą urazów mięśniowo-szkieletowych stanowią obciążenie również dla pracodawców, niosąc ze sobą koszty zwol-nień chorobowych, brak wykwalifikowanych pracowni-ków, koszt przekwalifikowania lub dokształcenia innych pracowników, a nawet koszty odszkodowań i rent oraz obniżenia wydajności czy przestojów (1).

682 E. Mikołajewska Nr 5 Zaburzenia mięśniowo-szkieletowe związane z pracą

(work-related musculoskeletal disorders  –  WRMD) są uważane za najczęściej występującą przyczynę chronicz-nego bólu oraz dolegliwości fizycznych wynikających z pracy również wśród fizjoterapeutów (2–4). Znaczna bowiem część metod i technik fizjoterapeutycznych wy-maga wysiłku fizycznego, w tym stosowania zwiększonej siły nacisku oraz częstego i długotrwałego przebywania fizjoterapeuty w  pozycjach odbiegających od natural-nych, w tym podczas używania ww. siły/nacisku.

BADANIA

Autorka niniejszej publikacji dokonała krytycznego przeglądu literatury opublikowanej do połowy 2013 r. w  oparciu o  bazy danych  PubMed,  PEDro, Health Source: Nursing/Academic Edition, z  użyciem wielu pokrewnych słów kluczowych oraz założonych kryte-riów uwzględnienia i pominięcia (tab. 1).

Kryteria uwzględnienia spełniło  12 publikacji z lat 1996–2011. Wyniki badań oceniających wpływ na-rażenia na urazy mięśniowo-szkieletowe u fizjoterapeu-tów zostały przedstawione w tab. 2 (6–16).

Z badań wynika, że najbardziej zagrożeni są fizjo-terapeuci zajmujący się rehabilitacją ambulatoryjną i  domową (szczególnie w  schorzeniach mięśniowo- -szkieletowych), neurorehabilitacją, rehabilitacją pe-diatryczną i  rehabilitacją geriatryczną  (6–16). Naj-większy przegląd badań dotyczący urazów mięśniowo- -szkieletowych w różnych grupach zawodowych doko-nany przez da Costę i Vieirę (19) pokazuje, że najważ-niejsze biomechaniczne czynniki ryzyka obejmują za częste powtarzanie ćwiczeń, podnoszenie ciężarów oraz nietypowe pozycje podczas pracy.

Co ciekawe, w  grupie fizjoterapeutów część czyn-ników ryzyka nie pokrywa się z  wynikami badania

ww. autorów. Dotyczy to m.in. wpływu masy ciała fizjo-terapeuty na urazy – niski wskaźnik masy ciała (body mass index  –  BMI) stanowi czynnik ryzyka, podczas gdy generalnie to wysoki BMI jest czynnikiem ryzyka urazów mięśniowo-szkieletowych w pracy. Stanowi to o specyfice zawodu fizjoterapeuty i konieczności pro-wadzenia badań poświęconych specjalnie tej grupie za-wodowej.

Ciekawe wyniki przyniosła analiza urazów u perso-nelu medycznego przeprowadzona w jednym ze szpitali w USA przez Gropelli i Corle (20). Najczęściej spoty-kane były urazy mięśniowo-szkieletowe, a częstość wy-stępowania urazów była podobna w  poszczególnych grupach specjalności medycznych, ale najwięcej urazów dotyczyło pracowników w wieku 50–59 lat oraz zdarza-ło się w godzinach 9:30–11:30 i w środy.

PODSUMOWANIE AKTUALNEJ WIEDZY I OMÓWIENIE

W świetle dokonanego przeglądu badań słuszne oka-zało się oka-założenie, że specyfika pracy fizjoterapeutów powoduje zwiększone ryzyko urazów wśród przedsta-wicieli tej grupy zawodowej. Większość badań poka-zuje, że urazy mięśniowo-szkieletowe związane z pracą są w grupie zawodowej fizjoterapeutów spotykane czę-sto i bardzo częczę-sto, bez względu na kraj i część świata, w którym zostały przeprowadzone badania.

Dotychczasowe krajowe regulacje prawne i  opra-cowania z zakresu ergonomii pracy fizjoterapeuty (21) wydają się kłaść niewystarczający nacisk na profilaktykę przeciążeń układu mięśniowo-szkieletowego na stano-wisku pracy fizjoterapeuty. Fizjoterapeuci, których licz-bę w Polsce szacuje się na 50 tys., stanowią trzecią co do wielkości grupę zawodową w polskiej opiece zdrowot-nej. Przy 20–90-procentowej częstości występowania

Tabela 1. Kryteria pominięcia i uwzględnienia w przeglądzie piśmiennictwa dotyczącym związanych z pracą

urazów mięśniowo-szkieletowych u fizjoterapeutów

Table 1. Inclusion and exclusion criteria for the literature review concerning work-related musculoskeletal injuries in physiotherapists 

Kryteria uwzględnienia

Inclusion criteria Kryteria pominięciaExclusion criteria

Prace oryginalne zawarte w czasopismach, materiałach konferencyjnych lub książkach / Original papers published in journals, conference proceedings and books

Prace przeglądowe, opisy przypadków, artykuły redakcyjne, listy do redakcji itp. / Reviews, case studies, editorials, letters, etc. Język publikacji: angielski / Language of publication: English* Inne języki publikacji / Language of publication: other

Artykuły w czasopismach recenzowanych / Papers in peer-reviewed

journals Artykuły w czasopismach nierecenzowanych / Papers in non peer-reviewed journals

683 Ta be la 2. W pły w n arażeni a n a urazy mięśnio w o-szk ie let ow e – p rzeg ląd b ad ań u fizj ot era peu tó w Ta bl e 2. M us cu los ke let al in jur ies a nd w or k o f p hysio th era pi sts – Th e r ev ie w o f r ep or te d s tudies Kra j – p iśmiennic tw o, bad ani C oun tr y – r ef er en ces, stud y g ro up W yni ki Res ul ts U wa gi Rem ar ks częs toś ć w ys tęp owa ni a pr eva len ce czy nni ki r yzy ka ris k fac to rs M ale zj a / M al aysi a – N or din i ws p. / et a l. (5), N = 105 71,6% w ci ągu os ta tnic h 12 miesię cy /  / 71.6% in p as t 12 m on th s czy nn oś ci: t era pi a m an ua ln a, p odn oszenie i zmi an a p ozy cji p ac jen tó w, fizj ot era pi a dzie ci; płe ć: k ob iet y; ni sk i BMI fizj ot era peu ty / ac tiv ities: m an ua l t hera py , lift in g a nd t ra nsf er t as ks, p edi at ric p hysio th era py ; gen der : f em ales; lo w BMI in p hysic al t hera pi sts N ig er ia – Ade ok e i ws p. / et a l. (6), N = 126 91,3% w ci ągu os ta tnic h 12 miesię cy / / 91.3% in p as t 12 m on th s płe ć: k ob iet y; ni sk i BMI fizj ot era peu ty ; w ie k < 30 r .ż.; s taż < 5 l at / g en der : fem ales; lo w BMI in p hysic al t hera pi sts; a ge < 30 y o; exp er ien ce < 5 y ea rs 13% r es po nden tó w zmieniło p racę n a inn ą; 62,6% r es po nden tó w zmieniło s pos ób t era pii na m ni ej ob cią ża ją cy  /  13 % o f r es po nd en ts ch an ge d th e j ob ; 62 .6 % o f r es po nd en ts m od ifi ed th eir tr ea tm en t m et ho d Szw ec ja / S w eden – G ro ot en i ws p. / et a l. (7), N = 131 53,5% w ci ągu c ałeg o ży ci a / / lif et im e p re va len ce: 53.5% dl a urazó w k oń czy ny g ór nej: s tos owa nie j ak o t ec hni ki t era peu ty czn ej t era pii m an ua ln ej u p ac jen tó w o rt op ed yczn yc h, p rac a w nien at ura ln yc h w ym uszo -ny ch p ozy cj ac h, zn aczn e o bci ążenie psy chiczn e; d la urazó w do ln ej częś ci ple có w : p rac a w nien at ura ln yc h w ym uszo ny ch p ozy cj ac h, p rac a w p ozy cji klę czącej / f or h an d/w ris t in jur ies: o rt ho pe dic m an ua l t hera py t ec hniq ues, w or kin g in a w kwa rd/cra m pe d p osi tio ns, hig h psy chic j ob dem an ds; f or lo w bac k in jur ies: w or kin g in a w kwa rd/cra m pe d p osi tio ns, k ne elin g, s qu at tin g do b ad ani a włączo no t yl ko k ob iet y (fizj ot era peu tk i) z co n ajmniej 15-let nim dośw iadczeniem / s tud y in clude d fem ale p hysio th era pi sts w ith m or e t ha n 15 y ea rs o f j ob exp er ien ce Izrae l / I srae l – Ro zenf eld i ws p. / et a l. (8), N = 112 83% w ci ągu c ałeg o ży ci a / / lif et im e p re va len ce: 83% prze ci ążenie do ln ej częś ci p le có w, ra mieni a (w szp ita lac h) o raz n adga rs tka i k ci uka (w r eh ab ili tac ji a m bu la to ryjn ej i do m ow ej) / o ver lo ad o f lo w b ac k, sh ou lder (in h os pi ta ls) a nd w ris t/t hum b (in o ut pa tien t a nd h om e re ha bi lit at io n) na jczęś ciej s tos owa ną s tra teg ią p re w en cyjn ą b yła zmi an a w yk orzys ty wa ny ch t ec hni k fizj ot era peu ty czn yc h, re ko m en do wa ne b yły zmi an y o rga nizac yjn e i er go no -miczn e n a s ta no w iskac h p rac y fizj ot era peu tó w / t he m os t co mm on s tra teg y t o r ed uce r isk o f in jur ies wa s a lter in g prac tice t ec hniq ue , r eco mm en de d admini stra tiv e a nd er go no mic c ha ng es w ithin t he w or kp lace Au stra lia i N owa Z el an di a / / A us tra lia a nd N ew Ze al an d – C ara gi ani s (9), N = 110 75%, w t ym u 40% b ad an yc h co n ajmniej 2 r óżn e lo ka lizac je urazu / 75%, in cludin g 40% of p at ien ts r ep or tin g 2 o r m or e c ur ren t in jur ies pr ze cią że ni e s ta wó w k ciu ka , b ra k ist ot ne go st at ys ty cz ni e w pł yw u w iek u, p łc i, sta żu , g od zin p ra cy , r ęk i d om in uj ąc ej; w ni os ki em z  ba da ni a b ył a p ot rz eb a da lsz eg o ba da ni a z w ią zk u m ię dz y p ar am et ra m i a nt ro po m et ry cz ny m i tera peu ty a miejs cem i r odza jem urazó w / o ver lo ad o f m et ac ar po ph al an ge al or c ar po m et ac ar pa l t hum b j oin ts, l ac k o f s ta tis tic al ly sig nific an t infl uen ce of a ge , g en der , t im e sin ce g rad ua tio n, w or k h our s, h an de dn es s, et c.; m ain co nc lu sio n: n ee d f or f ur th er r es ea rc h o n t he co rr el at io n b et w een an thr op om et ric m ea sur es a nd t he p re va len ce o f o cc up at io na l in jur y bad aniem o bj ęt o fizj ot era peu tó w i t era peu tó w za ję cio w yc h za jm uj ąc yc h się u sp ra w ni aniem k oń czy n g ór ny ch / s tud y in vo lv ed h an d t hera pi sts: b ot h p hysio th era pi sts an d o cc up at io na l t hera pi sts USA – H older i ws p. / et a l. (10), N = 667 32% wśr ód fizj ot era-peu tó w, 35% wśr ód asys ten tó w fizj ot era peu tó w /  / 32% a m on g p hysic al th era pi sts, 35% a m on g ph ysic al t hera pi st a ssi sta nts prze ci ążenie do ln ej częś ci p le có w, p rze ci ążenie g ór nej częś ci p le có w / / lo w b ac k o ver lo ad , u pp er b ac k o ver lo ad ja ko st ra te gi e p ro fil ak ty cz ne p o ur az ie w sk az an o zm ia nę na w yk ów w  p ra cy , z w ięk sz on e w yk or zy sta ni e i nn eg o pe rs on elu , c zę sts zą zm ia nę p oz yc ji po dc za s p ra cy ; n ie zm ni ejs za no li cz by p ac jen tó w  / pr op os ed p re ve nt io n str at eg ies : i m pr ov ed b od y m ec ha ni cs d ur in g th er ap y, in cr ea se d us e o f o th er p er so nn el, an d fre qu en t c ha ng e of w or k po sit io n; th e l im ite d nu m be r o f p at ien ts w as n ot re co m m en de d

684 Kra j – p iśmiennic tw o, bad ani C oun tr y – r ef er en ces, stud y g ro up W yni ki St ud y r es ul ts U wa gi rem ar ks częs toś ć w ys tęp owa ni a pr eva len ce czy nni ki r yzy ka ris k fac to rs USA – Bo rk i ws p. / et a l. (11), N = 928 45% – do ln a częś ć p le có w ; 29,6% – dło ń/n adga rs te k; 28,7% – g ór na częś ć ple có w ; 24,7% – szyj a / / 45% – lo w b ac k, 29.6% – ha nd/w ris t, 28.7% – u pp er bac k, 24.7% – n ec k po dn oszenie i zmi an a p ozy cji p ac jen tó w nies am odzie ln yc h, o rga nizac ja prac y i s ta no w iska p rac y, s pe cj aln oś ć, płe ć t era peu ty i w ie k p ac jen ta / / lift in g o r t ra nsf er rin g dep en den t p at ien ts, w or k s et tin g, s pe ci aliza tio n, gen der o f t he t hera pi st, a nd a ge o f t he p at ien t Au stra lia – Pa ssier , M cP ha il (12),  N = 112 – po zy cj e ci ała o raz r uc hy w yk on ywa ne p odcza s t era pii , p odn oszenie i p rzen oszenie o raz nies am odzie ln oś ć p ac jen tó w, p owt arza ln e r uc hy / / p os tur es a nd m ov em en ts d ur in g w or k, p at ien t lift in g/t ra nsf er rin g, pa tien t dep en den ce , a nd r ep et iti ve t as ks bad aniem o bj ęt o fizj ot era peu tó w i t era peu tó w za ję cio w yc h; ws kaza no p ot rze bę zmi an o rga nizac yjn yc h, ro tac ji n a s ta no w iskac h zw iąza ny ch z czy nni ka mi w ys ok ieg o r yzy ka, p op ra w y w yp os ażeni a s ta no w isk p rac y, po pra w y og óln ej s pra w noś ci , k on dy cji t era peu tó w o raz ic h w ykszt ałceni a / s tud y in vo lv ed b ot h p hysio th era pi sts a nd occ up at io na l t hera pi sts; n ee d f or o rga ni sa tio na l c ha ng es, im pr ov em en t o f w or klo ad a llo ca tio n, r ot at io n a t hig h ris k w or kp os ts, im pr ov em en t o f t he w or k en vir onm en t eq ui pm en t, g en era l co ndi tio n a nd p hysic al fi tn es s o f th era pi sts a nd e duc at io n in dic at ed Au stra lia – Cr omie i ws p. / et a l. (13), N = 824 91% w ci ągu c ałeg o ży ci a / / lif et im e p re va len ce , 91% w yk orzys ta nie t ec hni k m ob ilizac ji i m ani pu lac ji; p rze ci ążenie szy i, ko ńczy n g ór ny ch i k ręg osłu pa / a pp lic at io n o f m ob iliza tio n an d m ani pu la tio n t ec hniq ues; o ver lo ad o f n ec k, u pp er lim bs a nd s pin e 17% r es po nden tó w zmieniło z t eg o p ow od u p racę – po trze bn e s ą b ad ani a w za kr esie m ożli w oś ci d al szeg o w yk orzys ta ni a ic h w ie dzy i dośw iadczeni a / 17% o f t he res po nden ts c ha ng ed t he j ob – t her e i s n ee d f or r es ea rc h on p os sib lit ies o f f ur th er u se o f t heir k no w le dg e a nd exp er ien ce USA – Ca m po i ws p. / et a l. (14), N = 591 20,7% w ci ągu r ok u /  /20.7% in p as t 12 m on th s przen oszenie i zmi an a p ozy cji p ac jen tó w, p rac a w p ozy cji p oc hy lo nej lu b s kr ęco nej , m ob ilizac ja s ta w ów i p rac a n ad t ka nka mi mię kk imi / / p at ien t lift in g/t ra nsf er rin g, b en t o r t w ist ed p os tur e d ur in g w or k, jo in t m ob iliza tio n, a nd s oft t iss ue w or k w yni ki b ad ani a m aj ą og ra niczo ną do kładn oś ć ze wzg lę du na udzi ał w nic h g ru py t era peu tó w, k tó rzy zmieni li za w ód w cza sie t rwa ni a b ad ani a / m ain limi ta tio n o f t he s tud y wa s d ue t o p ar tici pa tio n o f t hera pi sts w ho c ha ng ed t heir jo b d ur in g o ne y ea r f ol lo w-u p USA – Ca m po i ws p. / et a l. (15), N = 882 – mło dy w ie k, płe ć: k ob iet y; s tres i w ys ok ie w ym aga ni a w p rac y oraz ni sk i p ozio m k on tro li p rac y / y oun g a ge , g en der : f em ale; j ob s tra in, hig h j ob dem an ds, a nd lo w j ob co nt ro l 16% fizj ot era peu tó w zmieniło p racę w cza sie t rwa ni a bad ani a / 16% o f t he t hera pi sts c ha ng ed t heir j ob d ur in g on e y ea r f ol lo w-u p USA – D ar ra gh i ws p. / et a l. (16), N = 1158 21,42% w l at ac h 2004– –2006 / 21.42% betw een 2004 a nd 2006 tera pi a m an ua ln a, zmi an a p ozy cji o raz p rzen oszenie p ac jen ta b yło przy czy ną 54% urazó w ; p on ad to czy nni ka mi r yzy ka b yły : w t era pii pe di at ry czn ej – ć w iczeni a z dzie ck iem n a p odło dze/m at erac u, w t era pii sta nó w os tr yc h – ć w iczeni a f un kc jo na ln e / m an ua l t hera py , t ra nsf er s an d lifts c au se d 54% o f in jur ies; o th er r isk fac to rs: flo or w or k in p edi at ric ph ysio th era py a nd f un ct io na l ex er ci ses in ac ut e co ndi tio n r eh ab ili at io n bad aniem o bj ęt o fizj ot era peu tó w i t era peu tó w za ję cio w yc h; s tra teg ie p ro fil ak ty czn e p ow inn y uwzg lę dni ać s pe cy fik ę p ro wadzo nej t era pii , r ów nie ż w za le żn oś ci o d o to czeni a i p op ul ac ji p ac jen tó w / / s tud y in vo lv ed b ot h p hysio th era pi sts a nd o cc up at io na l th era pi sts; p re ven tio n s tra teg ies s ho uld in co rp ora te sp ecifici ty o f va rio us t hera pies, in cludin g w or k s et tin g an d t he p op ul at io n o f p at ien ts Ta be la 2. W pły w n arażeni a n a urazy mięśnio w o-szk ie let ow e – p rzeg ląd b ad ań u fizj ot era peu tó w – c.d . Ta bl e 2. M us cu los ke let al in jur ies a nd w or k o f p hysio th era pi sts – t he r ev ie w o f r ep or te d s tudies – co nt.

Urazy związane z pracą u fizjoterapeutów

Nr 5 685

urazów w ciągu ostatnich 12 miesięcy przed badaniem (tab. 2) daje to od 10 tys. do 45 tys. nowych przypadków urazów mięśniowo-szkieletowych rocznie, które do-datkowo obciążają system opieki zdrowotnej, czasowo pozbawiając go przy tym terapeutów. Należy również wziąć pod uwagę przeciwstawne grupy czynników:

n zapotrzebowanie na usługi fizjoterapeutów będzie

rosło ze  względu na starzenie się społeczeństwa (osoby po 65. roku życia już w 2030 r. będą prawdo-podobnie stanowiły  30% polskiego społeczeństwa) oraz  – związaną z  postępem medycyny ratunko-wej – większą przeżywalność wcześniaków, ofiar wy-padków komunikacyjnych, udarów, ciężkich zatruć i  tym podobnych schorzeń wymagających rehabi-litacji długoterminowej, często specjalistycznej, jak np. rehabilitacja neurologiczna;

n wykształcenie doświadczonego fizjoterapeuty trwa

coraz dłużej, co wynika z rozwoju wciąż nowych me-tod i  technik fizjoterapeutycznych, istnienia  4-let-niej specjalizacji w dziedzinie fizjoterapii oraz wie-lu kursów podyplomowych, które trzeba ukończyć w celu osiągnięcia odpowiedniego poziomu wiedzy i doświadczenia (jednocześnie już teraz pojawia się koncepcja rozbicia specjalizacji w  dziedzinie fizjo-terapii na kilka specjalizacji szczegółowych, w celu np. wyodrębnienia fizjoterapii w geriatrii, neurolo-gii, pediatrii czy sporcie).

Wymienione czynniki powodują, że czasowa nie-przydatność fizjoterapeutów do zawodu (lub jedynie konieczność czasowej zmiany stanowiska pracy) w wy-niku omawianych urazów może stanowić poważny pro-blem ekonomiczny i społeczny. Z tego powodu grupę tę należy objąć badaniami i efektywną profilaktyką.

Identyfikacja czynników ryzyka pozwala na wypraco-wanie skutecznych strategii prewencji. Za ograniczenia badań przedstawionych w tabeli 2. można uznać niezbyt wysoki współczynnik odpowiedzi respondentów, który w części z nich wahał się w granicach 53–80% (5), oraz brak badań dotyczących długoterminowych skutków urazów mięśniowo-szkieletowych w  grupie zawodowej fizjoterapeutów. Dodatkowo w  większości przypadków badania nie obejmowały fizjoterapeutów pracujących w małych prywatnych placówkach lub samozatrudnio-nych. Warto zauważyć, że w interesie samych fizjotera-peutów i ich pracodawców jest prowadzenie rzetelnych badań dotyczących występowania urazów mięśniowo-szkieletowych w  grupie zawodowej fizjoterapeutów, ponieważ mogą one wpłynąć na zmniejszenie absencji w pracy związanych z urazami mięśniowo-szkieletowymi tych pracowników. Ważnym elementem dalszych badań

mogą być narażenia fizjoterapeutek w ciąży oraz możliwe strategie prewencji zagrożeń (5). Niektóre badania pod-kreślają też wpływ stresu w pracy na częstość występowa-nia urazów u fizjoterapeutów (15).

Zaprezentowane wyniki mogą stanowić dobry punkt odniesienia do dalszych badań dotyczących wy-stępowania urazów mięśniowo-szkieletowych u fizjote-rapeutów. Podobne badania i wynikające z nich strate-gie są widoczne w grupie zawodowej pielęgniarek (22). Strategie te – adresowane zarówno do organizacji (pla-cówek służby zdrowia), jak i samych fizjoterapeutów – wymagają badań przed zastosowaniem na szeroką ska-lę (8,23). Jest to pilna konieczność, ponieważ postępują-ce starzenie się społeczeństw rozwiniętych, zwiększona przeżywalność osób z ciężkimi schorzeniami i urazami oraz związane z  tym zwiększone zapotrzebowanie na usługi fizjoterapeutów z dużym prawdopodobieństwem przełożą się na zwiększenie ich obciążenia. W krótkim czasie może się to przełożyć na zwiększoną rotację w tej grupie zawodowej, dotyczącą szczególnie specjalistów z dłuższym stażem i większym doświadczeniem.

Badania porównawcze prowadzone w  USA poka-zały, że roczna rotacja wśród fizjoterapeutów (16%) jest kilkakrotnie wyższa niż przeciętna dla pracowni-ków w USA (3–4,5%), lecz kilkukrotnie niższa od ro-tacji w domach opieki, gdzie może ona wynosić nawet do  85%  (15). Ważnym czynnikiem determinującym wybór i zmianę pracy w USA okazało się psychospo-łeczne środowisko pracy (15). Postępująca robotyzacja rehabilitacji i fizjoterapii nie jest w stanie zastąpić wie-dzy, doświadczenia i  zdolności manualnych specjali-stów, szczególnie w tak wymagających dziedzinach jak fizjoterapia neurologiczna czy pediatryczna (24–26).

W dłuższej perspektywie można się spodziewać, że problemy dotyczące krajów rozwiniętych, w tym USA, będą dotyczyć również naszego kraju, szczególnie gru-py najlepiej wykształconych i doświadczonych fizjote-rapeutów, co może znacząco wpłynąć na jakość świad-czonej opieki zdrowotnej. Z  tego powodu pożądane jest prowadzenie podobnych badań również w naszym kraju. Dotychczasowe polskie badania dotyczące wystę-powania chorób zawodowych wykazały ich występowa-nie u 7,7% pracowników opieki zdrowotnej i pomocy społecznej (27).

Jako przykłady dobrych praktyk w  przeciwdziała-niu dolegliwościom mięśniowo-szkieletowym wśród pracowników opieki zdrowotnej wskazuje się szersze wykorzystanie technik bezpiecznego obracania i prze-mieszczania pacjenta na łóżku lub wózku inwalidzkim, stosowanie łóżek o  regulowanej wysokości i  innych

686 E. Mikołajewska Nr 5 form dostosowania wysokości stanowiska pracy,

pio-nizatorów, systemów dynamicznego odciążenia, scho-dołazów oraz innych urządzeń ułatwiających pracę i  zmniejszających obciążenie personelu medycznego. Państwowa Inspekcja Pracy wydała już wiele porad-ników dotyczących tej tematyki, jednak istnieje ciągła potrzeba zwiększania świadomości pracowników i pra-codawców. Ważnym elementem profilaktyki może stać się cykliczna rotacja fizjoterapeutów na stanowiskach pracy (z  uwzględnieniem specyfiki organizacji danej jednostki służby zdrowia), szczególnie na oddziałach, na których występuje wiele czynników ryzyka.

WNIOSKI

Wysoka częstość urazów mięśniowo-szkieletowych u fi-zjoterapeutów, możliwa zależność ryzyka ich wystąpie-nia od charakteru prowadzonej terapii oraz czynniki ry-zyka (tab. 2) wskazują, że zasadne jest położenie więk-szego nacisku na szkolenia profilaktyczne. Dla osób rozpoczynających pracę w tym zawodzie powinny one dotyczyć prawidłowego wykonywania zadań fizjotera-peuty, a dla osób już pracujących – strategii profilaktyki narażeń, w  tym przestrzegania aktualnie obowiązują-cych przepisów określająobowiązują-cych maksymalne obciążenie, szczególnie w grupie fizjoterapeutek.

Ze względu na możliwy wpływ wykonywania pracy fizjoterapeuty na zwiększenie częstości występowania urazów mięśniowo-szkieletowych w tej grupie zawodo-wej wskazane jest prowadzenie krajowych badań w tym kierunku (zarówno w  placówkach państwowych, jak i  prywatnych), które będą obejmować dużą liczbę jej przedstawicieli. W przypadku wykonywania przez nich zadań związanych z podwyższonym ryzykiem urazów mięśniowo-szkieletowych dobrym rozwiązaniem było-by też wprowadzenie do działań profilaktycznych kon-sultacji specjalistycznych w tym zakresie.

PIŚMIENNICTWO

1. European Fundation for the Improvement of Living and Working Conditions: The fourth working condi-tions survey. Publicacondi-tions Office of the European Union, Luxembourg 2005

2. Glover W.: Lifting the lid on work-related  ill-health and musculoskeletal injury: CSP  embarks on large-scale member study. Physiotherapy  2003;89:394–395, http://dx.doi.org/10.1016/S0031-9406(05)60072-7 3. Glover W., McGregor A., Sullivan C., Hague J.: Work-re-

lated musculoskeletal disorders affecting members

of the Chartered Society of Physiotherapy. Physio- therapy 2005;91:38–147, http://dx.doi.org/10.1016/j.phy-sio.2005.06.001

4. Kogi K., Kawakami T., Itani  T., Batino  J.M.: Low-cost work improvements that can reduce the risk of muscu-loskeletal disorders. Int. J. Ind. Ergon. 2003;31:179–184, http://dx.doi.org/10.1016/S0169-8141(02)00195-6 5. Nordin N.A., Leonard J.H., Thye  N.C.: Work-related

injuries among physiotherapists in public hospitals: A Southeast Asian picture. Clinics (Sao Paulo) 2011;66(3): 373–378

6. Adegoke B.O., Akodu A.K., Oyeyemi A.L.: Work-related musculoskeletal disorders among Nigerian physio-therapists. BMC  Musculoskelet. Disord.  2008;9:112, http://dx.doi.org/10.1186/1471-2474-9-112

7. Grooten W.J., Wernstedt P., Campo M.: Work-related mu-sculoskeletal disorders in female Swedish physical thera-pists with more than 15 years of job experience: Preva-lence and associations with work exposures. Physiother. Theory Pract. 2011;27(3):213–222, http://dx.doi.org/10.3 109/09593985.2010.481323

8. Rozenfeld V., Ribak J., Danziger J., Tsamir J., Carmeli E.: Prevalence, risk factors and preventive strategies in work- -related musculoskeletal disorders among Israeli physi-cal therapists. Physiother. Res. Int.  2010;15(3):176–184, http://dx.doi.org/10.1002/pri.440

9. Caragianis S.: The prevalence of occupational inju-ries among hand therapists in Australia and New Zea-land. J. Hand Ther. 2002;15(3):234–241, http://dx.doi.org/ 10.1016/S0894-1130(02)70006-9

10. Holder N.L., Clark H.A., DiBlasio  J.M., Hughes  C.L., Scherpf  J.W., Harding  L. i  wsp.: Cause, prevalence, and response to occupational musculoskeletal injuries repor-ted by physical therapists and physical therapist assistants. Phys. Ther. 1999;79(7):642–652

11. Bork B.E., Cook T.M., Rosecrance J.C., Engelhardt K.A., Thomason  M.E., Wauford  I.J. i  wsp.: Work-related mu-sculoskeletal disorders among physical therapists. Phys. Ther. 1996;76(8):827–835

12. Passier L., McPhail S.: Work related musculoskeletal di-sorders amongst therapists in physically demanding ro-les: Qualitative analysis of risk factors and strategies for prevention. BMC  Musculoskelet. Disord.  2011;12:24, http://dx.doi.org/10.1186/1471-2474-12-24

13. Cromie J.E., Robertson V.J., Best M.O.: Work-related muscu-loskeletal disorders in physical therapists: Prevalence, severi-ty, risks, and responses. Phys. Ther. 2000;80(4):336–351 14. Campo M., Weiser S., Koenig  K.L., Nordin  M.:

Work-related musculoskeletal disorders in physical therapists: A prospective cohort study with 1-year follow-up. Phys.

Urazy związane z pracą u fizjoterapeutów

Nr 5 687

Ther.  2008;88(5):608–619, http://dx.doi.org/10.2522/ptj. 20070127

15. Campo M.A., Weiser S., Koenig  K.L.: Job strain in physical therapists. Phys. Ther.  2009;89(9):946–956, http://dx.doi.org/10.2522/ptj.20080322

16. Darragh A.R., Campo M., King P.: Work-related activities associated with injury in occupational and physical thera-pists. Work 2012;42(3):373–384

17. West D.J., Gardner D.: Occupational injuries of physio-therapists in North and Central Queensland. Aust. J. Phy-siother. 2001;47:179–186

18. Glover W.: Work-related strain injuries in physio-therapists: Prevalence and prevention of musculo-skeletal disorders. Physiotherapy  2002;8:364–372, http://dx.doi.org/10.1016/S0031-9406(05)60749-3 19. Da Costa B.R., Vieira E.R.: Risk factors for work-related

musculoskeletal disorders: A systematic review of recent longitudinal studies. Am. J. Ind. Med. 2010;53(3):285–323 20. Gropelli T., Corle K.: Assessment of nurses’ and thera-pists’ occupational musculoskeletal injuries. Medsurg. Nurs. 2011;20(6):297–303

21. Bilski B.: Higiena pracy dla fizjoterapeutów. Wydawni- ctwo Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu, Poznań 2005

22. Stetler C.B., Burns M., Sander-Buscemi K., Morsi D., Grun-wald  E.: Use of evidence for prevention of work-related musculoskeletal injuries. Orthop. Nurs. 2003;22(1):32–41, http://dx.doi.org/10.1097/00006416-200301000-00010 23. Bongers P.M., Ijmker S., van den Heuvel S., Blatter B.M.:

Epidemiology of work related neck and upper limb pro-blems: Psychosocial and personal risk factors (part  I) and effective interventions from a  bio behavioural per-spective (part II). J. Occup. Rehabil. 2006;16(3):279–302, http://dx.doi.org/10.1007/s10926-006-9044-1

24. Mikołajewska E., Mikołajewski D.: Nowoczesne rozwią-zania techniczne w  reedukacji chodu. Antropomotory-ka 2012;22(59):139–148

25. Mikołajewska E., Mikołajewski D.: Możliwości wykorzy-stania robotów rehabilitacyjnych w  usprawnianiu funk-cji kończyn górnych. Niepełnosprawn. Rehabil.  2013;1: 130–139

26. Mikołajewska E., Mikołajewski D.: Bezpieczeństwo pracy z robotami rehabilitacyjnymi. Bezpiecz. Pr. 2012;2:9–11 27. Szeszenia-Dąbrowska N., Wilczyńska  U.: Occupational

diseases among workers employed in various branches of the national economy. Med. Pr. 2013;64(2):161–174

Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne 3.0 Polska / This work is licensed under a Creative Com-mons Attribution-NonCommercial 3.0 Poland License – http://creativecomCom-mons.org/licenses/by-nc/3.0/pl/.