Kapitał intelektualny kraju (NIC) – konceptualizacja podejść

Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu Wrocław 2016

PRACE NAUKOWE

Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu

RESEARCH PAPERS

of Wrocław University of Economics

Nr

449

Łamanie: Beata Mazur Projekt okładki: Beata Dębska

Informacje o naborze artykułów i zasadach recenzowania znajdują się na stronach internetowych

www.pracenaukowe.ue.wroc.pl www.wydawnictwo.ue.wroc.pl

Publikacja udostępniona na licencji Creative Commons

Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych 3.0 Polska (CC BY-NC-ND 3.0 PL)

© Copyright by Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Wrocław 2016

ISSN 1899-3192 e-ISSN 2392-0041 ISBN 978-83-7695-616-9

Wersja pierwotna: publikacja drukowana

Zamówienia na opublikowane prace należy składać na adres: Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu ul. Komandorska 118/120, 53-345 Wrocław

tel./fax 71 36 80 602; e-mail: econbook@ue.wroc.pl www.ksiegarnia.ue.wroc.pl

Spis treści

Wstęp ... 11

Piotr Adamczewski: Organizacje inteligentne w rozwoju społeczeństwa wiedzy /

Intelligent organizations in the development of knowledge society ... 13

Maciej Banasik: Siła demokracji a władza finansjery na przykładzie kryzysu

w Grecji / The strength of democracy vs. the power of high finance on the example of the crisis in Greece ... 23

Paweł Białynicki-Birula, Łukasz Mamica: Uwarunkowania i efekty

polity-ki przemysłowej w świetle neoweberowspolity-kiej koncepcji państwa / Deter-minants and effects of industrial policy in the context of the neoweberian state model ... 40

Jan Borowiec: Integracja handlowa jako determinanta synchronizacji cykli

koniunkturalnych w strefie euro / Trade integration as a determinant of bu-siness cycles synchronization in the Euro Are ... 52

Małgorzata Bułkowska: Potencjalny wpływ bilateralnych umów

handlo-wych na wzrost gospodarczy UE – przewidywane skutki dla polskie-go sektora rolno-spożywczepolskie-go / Potential impact of the bilateral trade agreements on the economic growth in the EU – expected consequences for the Polish agri-food sector ... 61

Sławomir Czetwertyński: Produkcja partnerska a nieformalny obrót

cyfro-wymi dobrami informacyjnymi / Peer production vs. informal distribution of digital information goods ... 72

Ireneusz Dąbrowski: Mechanizmy sprzężeń zwrotnych i ujęcie

cybernetycz-ne w ekonomii / Feedbacks and cybercybernetycz-netic coverage in economics ... 86

Tomasz Dębowski: Polityka regionalna Unii Europejskiej w Polsce –

teraź-niejszość i przyszłość / Regional policy of the European Union in Poland – present and future ... 96

Wirginia Doryń: Innowacyjność sektora niskiej techniki w krajach Unii

Eu-ropejskiej – analiza porównawcza / Innovation of the low technology sec-tor in the European Union – a comparative analysis ... 109

Karolina Drela: Prekariat – kierunki zmian i wpływ na rynek pracy /

Preca-riat – directions of changes and impact on the labour market ... 118

Monika Fabińska: Droga kobiet do sukcesu biznesowego w dobie polityki

równych szans / Women’s road to business success in the era of equal op-portunities policy ... 130

Maria Fic, Daniel Fic, Edyta Ropuszyńska-Surma:

Społeczno-ekono-miczne ograniczenia rozwoju gospodarczego Polski w kontekście pułapki średniego dochodu / Socio-economic constraints of the Polish economic growth in context of the middle-income trap ... 142

Paweł Głodek: Proces komercjalizacji wiedzy a struktury uczelni wyższej

– ujęcie modelowe / Process of knowledge commercialization and univer-sity organisational units – model approach ... 155

Aleksandra Grabowska-Powaga: Uwarunkowania kształtowania kapitału

społecznego – odniesienia do Polski / Factors that influence social capital – references to Poland ... 169

Alina Grynia: Poziom oraz struktura finansowania działalności

badawczo--rozwojowej na Litwie na tle pozostałych krajów UE / Level and structure of investment in research and development in Lithuania in comparison with other countries ... 177

Mariusz Hamulczuk, Jakub Kraciuk: Procesy globalizacji a wzrost

go-spodarczy w krajach europejskich / Globalisation processes vs. economic growth in the European countries ... 191

Anna Horodecka, Liudmyla Vozna: The vulnerability of the labor market as

the effect of the human motivation to work / Wrażliwość rynku pracy jako skutek motywacji człowieka do pracy ... 207

Agata Jakubowska: Instytucjonalne podłoże relacji podmiotów

funkcjonu-jących na rynku / Institutional background of relations between entities on the market ... 216

Ewa Jaska: Uwarunkowania makroekonomiczne rozwoju rynku reklamy

medialnej w Polsce / Macroeconomic conditions for the development of media advertising market in Poland ... 224

Michał Jurek: Społeczna odpowiedzialność biznesu – ewolucja koncepcji

i jej znaczenia / Corporate social responsibility – evolution of the concept and its importance ... 234

Renata Karkowska, Igor Kravchuk: Struktura inwestorów na GPW w

War-szawie w kontekście zmian makroekonomicznych i rynkowych / Structure of investors in the Warsaw Stock Exchange in the context of macroecono-mic and market changes ... 246

Grażyna Karmowska: Analiza i ocena poziomu ekoinnowacji w nowych

krajach członkowskich Unii Europejskiej / Analysis and assessment of the level of eco-innovation in the new member countries of the European Union ... 257

Dariusz Kiełczewski: Racjonalność człowieka gospodarującego w ujęciu

koncepcji homo sustinens / Rationality of managing man in the concept of

Spis treści

7

Krystyna Kietlińska: Rola powiatowych urzędów pracy w przeciwdziałaniu

bezrobociu w Polsce / The role of district labour offices of work in counter- acting unemployment in Poland ... 277

Aneta Kisiel: Kształtowanie kapitału ludzkiego – wybrane problemy /

Hu-man capital shaping – selected issues ... 289

Dariusz Klimek: Funkcja ekonomiczna imigracji na polskim rynku pracy /

The economic function of immigration on the Polish labor market ... 300

Paweł Kocoń: Zarządzanie informacją – utajnianiem i ujawnianiem − jako

funkcja zarządzania publicznego / Managing the information – encryption and disclousure − as public management functions ... 310

Anna Kozłowska, Agnieszka Szczepkowska-Flis: Weryfikacja hipotezy

schumpeterowskiej w kontekście rodzajowej struktury wdrażanych inno-wacji / Verification of Schumpeterian hypothesis in the context of generic structure of innovations ... 319

Anna Kozłowska, Agnieszka Szczepkowska-Flis: Wpływ wybranych

uwa-runkowań działalności gospodarczej na aktywność innowacyjną przedsię-biorstw / Influence of chosen conditions of economic activity on innova-tion activity of enterprises ... 329

Joanna Kudełko: Nowy paradygmat rozwoju w realizacji polityki spójności /

New paradigm of development in the implementation of cohesion policy 340

Wojciech Leoński: Rola państwa i instytucji rządowych w promowaniu

kon-cepcji społecznej odpowiedzialności biznesu w Polsce / The role of the state and government agencies in promoting the concept of corporate so-cial responsibility in Poland ... 350

Renata Lisowska: Kształtowanie przewagi konkurencyjnej małych i

śred-nich przedsiębiorstw poprzez wykorzystanie wzornictwa przemysłowego – doświadczenia województwa wielkopolskiego / Shaping the competi- tive advantage of small and medium-sized enterprises through the use of industrial design − experience of the Wielkopolskie Voivodeship ... 358

Irena Łącka: Wkład uczelni i instytutów badawczych w ochronę własności

przemysłowej w Polsce w latach 2009-2014 / Input of universities and re-search institutes on the protection of industrial property in Poland between 2009 and 2014 ... 368

Agnieszka Malkowska: Eksport województwa zachodniopomorskiego –

charakterystyka i znaczenie dla regionu / Exports in Zachodniopomorskie Voivodeship – profile and significance for the region ... 381

Natalia Mańkowska: Usługi e-administracji a konkurencyjność

międzynaro-dowa w wymiarze instytucjonalnym / E-government services and institu-tional competitiveness ... 392

Grażyna Michalczuk, Julita Fiedorczuk: Kapitał intelektualny kraju (NIC)

– konceptualizacja podejść / National intellectual capital (NIC) – the con-ceptualization of approach ... 402

Michał Michorowski, Artur Pollok, Bogumiła Szopa: Przeobrażenia w

sfe-rze dochodów gospodarstw domowych w Polsce według grup społecz-no-ekonomicznych w latach 1993-2014 / Transformations in household incomes in Poland by socioeconomic groups in 1993-2014 ... 412

Dorota Miłek: Przestrzenne zróżnicowanie innowacyjności polskich

regio-nów / Spatial diversity of Polish regions innovativeness ... 424

Bogumiła Mucha-Leszko: Przyczyny słabego ożywienia koniunktury

go-spodarczej w strefie euro w świetle hipotezy o nowej sekularnej stagnacji / Causes of the Eurozone’s slow economic recovery in the light of new secular stagnation hypothesis ... 436

Rafał Nagaj: Działania zbiorowe i na rzecz innych – analiza porównawcza

polskich, litewskich i hiszpańskich studentów / Collective actions and helping others – comparative analysis of Polish, Lithuanian and Spanish student) ... 450

Paulina Nowak: Regionalne zróżnicowania poziomu nasycenia w ośrodki

in-nowacji i przedsiębiorczości / Regional variation in the level of saturation in the centers of innovation and entrepreneurship ... 462

Robert Pietrzykowski: Rozwój gospodarczy państw Europy Środkowej i

Wschodniej jako członków Unii Europejskiej / Economic development of countries of Central and Eastern Europe as members of the European Union ... 476

Elżbieta Pohulak-Żołędowska, Arkadiusz Żabiński: Wykorzystanie idei

otwartych innowacji we współczesnych gospodarkach / Open innovation concept in contemporary economies ... 487

Gabriela Przesławska: Otoczenie instytucjonalne jako czynnik

międzynaro-dowej konkurencyjności kraju oraz inkluzywnego wzrostu / Institutional environment as a factor of country’s international competitiveness and in-clusive growth ... 498

Małgorzata Raczkowska: Jakość życia w krajach Unii Europejskiej / Quality

of life in the European Union ... 511

Anna Rutkowska-Gurak: Refleksje nad metodologią nauk ekonomicznych /

Reflections on the methodology of economic sciences ... 522

Stanisław Swadźba: Wzrost gospodarczy krajów Azji

Południowo-Wschod-niej i Unii Europejskiej. Analiza porównawcza / The economic growth of South-East Asia and the European Union. Comparative analysis ... 536

Anna Sworowska: Współpraca patentowa nauki i biznesu na przykładzie

województwa podkarpackiego – analiza sieci / Network analysis of patent cooperation between science and business − the case of Subcarpathian region ... 547

Monika Szafrańska, Renata Matysik-Pejas: Społeczna odpowiedzialność

Corpo-Spis treści

9

rate social responsibility of commercial banks in Poland towards the natu-ral environment ... 559

Piotr Szkudlarek: Płeć studentów a ich aktywność społeczna w świetle

ba-dań nad kapitałem społecznym / Sex of students and their social activity in the light of research into the social capital ... 573

Agnieszka Szulc: Instytucje formalne i nieformalne na rynku pracy w Polsce /

Formal and informal institutions on the labour market in Poland ... 584

Andrzej Szuwarzyński: Porównanie efektywności działalności

badawczo--rozwojowej w krajach OECD / Comparison of efficiency of research and development in OECD countries ... 595

Magdalena Szyszko: Oczekiwania bliskie racjonalnym? Współczesne

kon-cepcje kształtowania oczekiwań uczestników rynku / Bounded rationality of expectations? Modern hyphotheses of expectations formation of market participants ... 606

Ewa Ślęzak: Migracje Polaków po 2004 roku a gospodarstwa domowe –

im-plikacje teoretyczne i praktyczne / Migrations of the Polish after 2004 vs. the households – theoretical and practical implications ... 616

Mirosława Tereszczuk: Instrumenty polityki handlowej Unii Europejskiej

a polski handel zagraniczny produktami rolno-spożywczymi / Trade policy instruments of the European Union versus the Polish foreign trade in agri--food products ... 627

Agnieszka Tomczak: Polityka monetarna i fiskalna w warunkach wysokiego

zadłużenia / Monetary and fiscal policy in the conditions of coniderable indebtedness ... 639

Katarzyna Twarowska: Efekty międzynarodowej koordynacji polityki

walutowej w latach 1978-2015 / Effects of international monetary policy coordination in the period 1978-2015 ... 652

Zuzanna Urbanowicz: Simulation analysis of the degree of inadequacy in

the single monetary policy for the EU economy outside the euro zone / Sy-mulacyjna analiza stopnia nieadekwatności jednolitej polityki pieniężnej dla unijnej gospodarki spoza strefy euro ... 665

Grażyna Węgrzyn: Absolwenci na europejskim rynku pracy – analiza

porów-nawcza / University graduates at European labour market – comparative analysis ... 675

Danuta Witczak-Roszkowska: Kapitał społeczny polskich regionów / Social

capital of Polish regions ... 686

Katarzyna Włodarczyk: Serwicyzacja konsumpcji w polskich

gospodar-stwach domowych / Servicization of consumption in Polish households... 699

Renata Wojciechowska: Between economic triumphalism and

Małgorzata Wosiek: Migracje międzynarodowe w procesach

dostosowaw-czych na rynkach pracy krajów UE w czasie kryzysu / International migra-tion in the labour market adjustment processes in the EU countries during the crisis ... 718

Urszula Zagóra-Jonszta: Dwugłos klasyków francuskich na temat

podat-ków − Bastiat i Sismondi / Two voices of French classics about taxes – Bastiat and Sismondi ... 730

Małgorzata Zielenkiewicz: Konkurencyjność krajów UE w świetle

global-nego kryzysu finansowego / Competitiveness of the EU countries in the context of the global financial crisis ... 740

Wstęp

Z wielką przyjemnością oddajemy do Państwa rąk publikację pt. „Ekonomia”, wy-daną w ramach Prac Naukowych Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu. Opracowanie składa się z 65 artykułów, w których autorzy prezentują wyniki badań w czterech obszarach problemowych analizowanych na poziomie mikro- i makro-ekonomicznym.

Pierwszy obszar przedstawia rozważania dotyczące rynku pracy i instytucji rynku pracy, a także roli kapitału ludzkiego w gospodarce. Znalazły się tutaj wyniki badań na temat np.: roli urzędów pracy w przeciwdziałaniu bezrobociu, wpływu in-stytucji formalnych i nieformalnych na rynek pracy, zjawiska prekariatu, sytuacji kobiet na rynku pracy w dobie polityki równych szans czy pozycji absolwentów na europejskim rynku pracy. Drugi obszar dotyczy problemów makroekonomicznych współczesnych gospodarek, często ukazywanych w kontekście analizy sytuacji Pol-ski na tle innych krajów unijnych. W tej grupie artykułów zaprezentowano wyniki analiz dotyczących m.in.: interwencjonizmu monetarnego i fiskalnego w warunkach wysokiego zadłużenia, polityki monetarnej i fiskalnej w krajach unijnych, ograni-czeń wzrostu i rozwoju gospodarczego, innowacyjności i przedsiębiorczości, dzia-łalności badawczo-rozwojowej oraz roli kapitału intelektualnego kraju. Trzeci ob-szar tematyczny prezentowanej publikacji stanowią aspekty mikroekonomiczne, omawiając je np. dokonano analizy relacji podmiotów funkcjonujących na rynku, poddano ocenie przeobrażenia w sferze dochodów gospodarstw domowych czy opi-sano wpływ migracji na gospodarstwa domowe w Polsce. Czwarty obszar obejmuje zaś opracowania dotyczące fundamentów ekonomii, m.in. racjonalności człowieka w ujęciu homo sustinens, nowych paradygmatów rozwoju, refleksji nad metodologią nauk ekonomicznych, koncepcji kształtowania oczekiwań uczestników rynku czy analiz poglądów klasyków francuskich na temat podatków.

Książka przeznaczona jest dla pracowników naukowych szkół wyższych, spe-cjalistów w praktyce zajmujących się problematyką ekonomiczną, studentów stu-diów ekonomicznych oraz słuchaczy stustu-diów podyplomowych i doktoranckich.

Artykuły składające się na niniejszą książkę były recenzowane przez samodziel-nych pracowników nauki, w większości kierowników katedr ekonomii. Chcieliby-śmy serdecznie podziękować za wnikliwe i rzetelne recenzje, często inspirujące do dalszych badań. Oddając powyższą publikację do rąk naszych Czytelników, wyraża-my jednocześnie nadzieję, że ze względu na jej wszechstronny charakter spotka się ona z zainteresowaniem i przyczyni do rozpoczęcia inspirujących dyskusji.

ISSN 1899-3192 e-ISSN 2392-0041 Ekonomia

Grażyna Michalczuk, Julita Fiedorczuk

Uniwersytet w Białymstoku

e-mails: g.michalczuk@uwb.edu.pl; fiedorczukjulita@uwb.edu.pl

KAPITAŁ INTELEKTUALNY KRAJU (NIC) –

KONCEPTUALIZACJA PODEJŚĆ

NATIONAL INTELLECTUAL CAPITAL (NIC) –

THE CONCEPTUALIZATION OF APPROACH

DOI: 10.15611/pn.2016.449.36 JEL Classification: O110, O340

Streszczenie: Pojęcie kapitału intelektualnego, kojarzone przede wszystkim z

przedsiębior-stwem, stopniowo zyskuje szersze zastosowanie i odnoszone jest też do skali kraju. Jest to kapitał, który napędza wzrost gospodarczy i rozwój społeczny oraz jest źródłem bogactwa. Jednak koncepcja kapitału intelektualnego kraju ma krótką historię, chociaż kapitał intelektu-alny tkwiący w ludziach, przedsiębiorstwach, społecznościach oraz łącznie w krajach istniał od zawsze. Artykuł jest próbą analizy i uporządkowania dorobku teorii ekonomii oraz prakty-ki gospodarczej na temat kapitału intelektualnego w skali kraju. Jego celem jest wypełnienie luki w polskiej literaturze na temat tej koncepcji z perspektywy makroekonomicznej. Wyniki analizy dotyczą genezy narodowego kapitału intelektualnego, ewolucji podejść definicyjnych i metodologicznych. Zastosowaną metodą badawczą była analiza literatury, przede wszystkim zagranicznej.

Słowa kluczowe: kapitał intelektualny kraju (NIC), ukryte zasoby kraju, konceptualizacja

podejść NIC.

Summary: The term of intellectual capital, associated primarily only with the company,

gradually is gaining wider use – the concept starts to be considered on national scale. National intellectual capital is the capital that stimulates economic growth, social development and is a source of wealth. Although the intellectual capital inherent in the people, companies, communities, and including in countries has always existed, the concept of national intellectual capital has a short history. The article is an attempt to analyze and organize the achievements of economic theory and business practice about the national intellectual capital. This article aims to fill the gap in Polish literature on this concept from the macro-economic perspective. The results of the analysis concern the genesis of the national intellectual capital as well as the evolution of definitional and methodological approaches. The methodology applied was the analysis of foreign literature.

Keywords: national intellectual capital (NIC), hidden national resources, conceptual ap-

Kapitał intelektualny kraju (NIC) – konceptualizacja podejść

403

1. Wstęp

Pojęcie kapitału intelektualnego, kojarzone przede wszystkim z przedsiębiorstwem, stopniowo zyskuje coraz szersze zastosowanie i odnoszone jest też do skali kraju. Jednak koncepcja kapitału intelektualnego kraju ma krótką historię, chociaż kapitał intelektualny tkwiący w ludziach, przedsiębiorstwach, społecznościach oraz łącznie w krajach istniał od zawsze. Kapitał ten napędza wzrost gospodarczy i rozwój spo-łeczny oraz jest źródłem bogactwa. Te zależności zostały zaobserwowane oraz prze-analizowane dzięki praktycznym pomiarom oraz rozważaniom teoretycznym. Pro-blematyka kapitału intelektualnego z perspektywy makroekonomicznej, czyli kraju, staje się atrakcyjnym przedmiotem badań. Dotyczy to definiowania, kategoryzacji, pomiaru, jak też raportowania kapitału intelektualnego kraju.

Celem artykułu jest próba przedstawienia genezy powstania koncepcji kapitału intelektualnego kraju oraz usystematyzowania wybranych podejść do definiowania i podziału kapitału intelektualnego w skali makroekonomicznej.

2. Geneza koncepcji kapitału intelektualnego

w ujęciu makroekonomicznym (kraju)

Kapitał jest centralnym pojęciem nauk ekonomicznych oraz prak tyki gospodarczej [Flejterski 2010]. Jako realna kategoria ekonomiczna jest podstawowym czynni-kiem gospodarki rynkowej, mechanizmu rynkowego, jak i sprawnie funkcjonujące-go systemu funkcjonujące-gospo darczefunkcjonujące-go [Krawczyk 1990]. Jednak mimo swojej istotności jest mało zbadanym czynnikiem, który zmie nia swój skład, strukturę, stopień płynności i źródło pochodzenia. W efekcie trudno jest zdefinio wać kapitał, gdyż jak większość kategorii ekonomicznych jest myślową syn tezą określonego fragmentu rzeczywisto-ści gospodarczej. To właśnie sposób zde fi nio wa nia danej kategorii informuje o jej zakresie i znaczeniu. Dążenie do implementacji dorobku nauk ekonomicznych do-prowadziło do wyodrębnienia szeregu pojęć zawierających słowo kapitał. Coraz częściej operuje się pojęciami kapitał: spo łeczny, osobowy, kulturowy, intelektualny, organizacyjny itp. Ta różnorodność termino logiczna kategorii kapitał rozpoczęła dyskusję dotyczącą nie tylko definiowania pojęć zwięk szających znaczenie terminu kapitał, ale także poszukiwań czynników determinujących owe kapitały.

Koncepcja kapitału intelektualnego została rozpropagowana w rezultacie proce-su prze cho dzenia od ery przemysłowej opartej na wykorzystaniu tradycyjnych czyn-ników wytwór czych do ery wiedzy. Nastąpiło wyekspo nowanie znaczenia wiedzy jako głów nego, endogenicznego czynnika roz woju, który może być pozyskiwany i rozwijany w proce sie uczenia się. Kluczowym w niej aspektem jest poznanie i określenie mechanizmów od działywania wiedzy na przemiany i rozwój gospodar-czy zarówno w skali makro-, jak i mi kroekonomicznej. Również potrzeby praktyki dotyczące konieczności wyjaśnienia pogłębiającej się różnicy między wartością księgową a wartością rynkową przedsiębiorstw stały się inspiracją do badań

teore-tycznych nad tą kategorią. Największe różnice odnotowywały przedsiębiorstwa działające w ramach tzw. przemysłów wysokich technologii, technologii informa-tycznych oraz bazujących na wiedzy. Źródło rozbieżności wyników finansowych opisał w 1980 r. H. Itami, który jako pierwszy badał wpływ świadomego zarządzania aktywami niematerialnymi w japońskich przedsiębiorstwach na wymierne efekty gospodarowania [Sullivan 2000].

Pierwsze symptomy zainteresowania problematyką kapitału intelektualnego w ujęciu mikroekonomicznym zaobserwowano w trzech krajach. W Japonii prekur-sorem prac nad koncepcją kapitału intelektualnego był wspomniany już wcześniej Itami. W 1980 r. użył on pojęcia „niewidzialne zasoby”, które zdefiniował jako za-soby oparte na informacji (technologia, zaufanie klientów, wizerunek marki, kultura organizacyjna, umiejętności) [Michalczuk 2013]. W Stanach Zjednoczonych istotne dla rozpoczęcia procesu tworzenia koncepcji kapitału intelektualnego było opubli-kowanie przez D.J. Teece’a w 1986 r. artykułu Profiting from technological

innova-tion. Implications for integration, collaboration, licensing and public policy.

Zapre-zentował w nim swoje obserwacje dotyczące sukcesów i porażek innowacyjnych przedsiębiorstw oraz ich naśladowców, jak też przedstawił różne sposoby ochrony aktywów niematerialnych innowatorów oraz imitatorów, które mają wpływ na wy-niki finansowe tych podmiotów [Teece 1986]. Istotny wkład w popularyzowanie koncepcji kapitału intelektualnego mieli też R.S. Kaplan, D.P. Norton oraz T. Ste-ward. Natomiast w Europie kolebką prac nad kapitałem intelektualnym była Szwe-cja. W 1986 r. K.E. Sveiby wydał książkę The Know How Company dotyczącą za-rządzania aktywami niematerialnymi. W 1989 r. kontynuując prace nad kapitałem intelektualnym wraz z sześcioma współautorami (tzw. Grupa Konrada), opubliko-wał The Invisible Balance Sheet. Praca poświęcona była aktywom niematerialnym, istocie wewnętrznego raportowania, rodzajom kapitału w organizacji, wartości, efektywności oraz stabilności przedsiębiorstwa. Autorzy użyli określenia know-how

capital, jednak dokonali jego taksonomii na kapitał klienta, kapitał strukturalny oraz

kapitał ludzki [Annel i in. 1989]. Przyjęty przez nich podział stworzył podłoże do systematyzacji komponentów kapitału intelektualnego przyjmowanych przez póź-niejszych badaczy.

Kluczowy wkład w formułowanie koncepcji kapitału intelektualnego wnieśli również P. Sullivan, H.S. Onge, T. Stewart, G. Petrash, L. Edvinsson czy też B. Lev [Sullivan 2000].

Od lat 80. ubiegłego wieku następuje stały wzrost zainteresowania kategorią ka-pitału intelektualnego. Jest on analizowany w różnych aspektach, ale przede wszyst-kim na poziomie organizacji. Należy jednak podkreślić, że mikroekonomiczna per-spektywa rozważań stanowiła grunt dla rozwoju koncepcji kapitału intelektualnego w perspektywie kraju. Rozwój tej płaszczyzny determinowany jest przez praktykę gospodarczą, która inspiruje powstanie teoretycznych uogólnień i uzasadnień [Vied-ma 2007].

Za początek makroekonomicznego podejścia do koncepcji kapitału intelektual-nego należy uznać opracowanie pierwszego na świecie raportu poświęcointelektual-nego

kapi-Kapitał intelektualny kraju (NIC) – konceptualizacja podejść

405

tałowi intelektualnemu Szwecji. Szwecja w historii tej teorii odegrała znaczącą rolę i przyjmuje się ją za kolebkę krajowego ujęcia kapitału intelektualnego. W ramach jej granic powstały dwa globalnie nowatorskie dokumenty raportujące stan kapitału intelektualnego: w skali przedsiębiorstwa (1994) oraz w skali kraju (1999).

Pierwszy z raportów dotyczył szwedzkiego przedsiębiorstwa Skandia, które przedstawiło praktyczne rezultaty implementacji koncepcji kapitału intelektualnego. Inicjatorem jej zastosowania w Skandii był jej twórca L. Edvinsson, obecnie

profe-Tabela 1. Zestawienie wybranych publikacji naukowych na temat koncepcji kapitału intelektualnego

w skali kraju

Rok

wydania Autor/Autorzy Tytuł

1998 L. Edvinsson,

C. Stenfelt IC at the National Level

1999 A. Rembe Invest in Sweden.

2000 Y. Malhotra Knowledge assets in the global economy: Assessment of the National Intellectual Capital

2003 Y. Malhotra Measuring knowledge of a nation: Knowledge Systems for Development 2004 N. Bontis National intellectual capital index: a United Nations initiative for Arab region 2004 D. Andriessen,

C. Stam The intellectual capital of the European Union. Center for research and intellectual capital 2005 A. Bonfour Modeling intangibles: Transaction regimes versus community regimes, Assessing performance of European innovations systems: An intellectual capital indexes perspective

2005 L. Edvinsson Intellectual capital for communities 2006 B. Martins,

J.M. Viedma The region’s intellectual capital benchmarking system: enabling economic growth through evaluation 2006 World Bank Where is the wealth of nations? Measuring Capital for the 21th Century 2006 P. Ståhle,

S. Ståhle Intellectual capital and national competitiveness; conceptual and methodological challenges 2007 D. Węziak Measurement of national intellectual capital: Application to EU countries 2008 C. Lin,

L. Edvinsson National intellectual capital: comparison of the Nordic countries 2008 A. Bonfour,

P. Ståhle Understanding dynamics of intellectual capital of nations 2010 V.R.L. Ruiz,

D.N. Pena, J.L.A. Navarro

A model to measure intellectual capital efficiency at national level: comparison, results and relationships

2011 L. Edvinsson,

C. Lin National intellectual capital: A comparison of 40 countries 2012 V. Lazuka National intellectual capital: concept and measurement 2012 S. Ståhle,

P. Ståhle Towards measures of national intellectual capital: an analysis of the CHS model 2012 K. Phusavat,

N. Comepa, A. Sitko-Lutek, K.-B. Ooi

Intellectual capital: national Implications for industrial competitiveness

2013 A. Seleim,

N. Bontis National intellectual and economic performance: empirical evidence from developing countries

sor uniwersytetu w Lund, wówczas pierwszy na świecie dyrektor ds. kapitału inte-lektualnego (od 1991 r.). Zaprojektował on i wykorzystał schemat ukrytej wartości tkwiącej w kapitale intelektualnym Skandii (Skandia Value Scheme) oraz opracował model zarządzania tym kapitałem (Skandia Navigator). Efektem obserwacji i badań Edvinssona był pierwszy na świecie (1994) roczny raport na temat stanu kapitału intelektualnego przedsiębiorstwa, Skandii [Edvinsson 2004].

Edvinsson, jako przewodniczący założonego w roku 1996 Skandia Future Cen-ter, wraz z zespołem podjął pracę nad transformacją rozwiązań zastosowanych do oceny kapitału intelektualnego w Skandii do zasięgu krajowego. W rezultacie, w pierwszym na świecie raporcie na temat stanu narodowego kapitału intelektualne-go Szwecji wykorzystano model Skandia Navigator, zmodyfikowany na potrzeby szerszej perspektywy [Edvinsson 2004]. W pracy przedstawione zostały wyniki ba-dań o ukrytym bogactwie kraju [Ståhle, Ståhle 2006]. Szwedzka pionierska próba oceny kapitału intelektualnego w skali kraju stała się podstawą do opracowywania raportów przez inne państwa. Oprócz raportów i ekspertyz zaczęły się też pojawiać publikacje naukowe na ten temat.

Należy jednak podkreślić, że pierwsza koncepcja kapitału intelektualnego naro-du jest efektem pracy głównie C. Stenfelt. W sierpniu 1998 r. na międzynarodowym spotkaniu – the Vaxholm Summit – the First International Meeting on Visualizing

and Measuring th IC of nations przedstawiła model pomiaru kapitału

intelektualne-go kraju. Chronologiczne zestawienie najważniejszych publikacji z teintelektualne-go obszaru ilustruje tabela 1.

3. Podejście do definiowania i kategoryzacji

kapitału intelektualnego kraju

Do określenia narodowego kapitału intelektualnego stosuje się w literaturze skrót NIC, pochodzący od pierwszych liter tego wyrażenia w języku angielskim –

natio-nal intellectual capital. W opracowaniach na ten temat występuje również

wyraże-nie IC of nations.

W zagranicznej, a tym bardziej polskiej literaturze przedmiotu występuje nie-wielka liczba prób definiowania kategorii kapitału intelektualnego w skali kraju. Główną przyczyną jest mikroekonomiczny grunt powstania koncepcji i sformuło-wania pojęcia kapitału intelektualnego. Dostępne definicje koncentrują się w więk-szości na pojedynczych obiektach – przedsiębiorstwach, organizacjach. Liczba opracowań naukowych znacząco się zmniejsza po rozszerzeniu podmiotu analizy do rozmiarów kraju. Od momentu pierwszego użycia tego terminu nie została wy-pracowana jednoznaczna definicja kapitału intelektualnego w perspektywie ekonomicznej, a proces ten nadal trwa. Należy też podkreślić, że w ujęciu makro-ekonomicznym używa się różnych określeń kapitału intelektualnego, np. kapitał intelektualny kraju, narodowy kapitał intelektualny czy kapitał intelektualny re-

Kapitał intelektualny kraju (NIC) – konceptualizacja podejść

407

gionu1_{. Ze względu na fakt, że pojęcie kraju mieści się w ogólniejszym terminie}

regionu, przyjmuje się, że definicja kapitału intelektualnego regionu również odno-si odno-się do kapitału intelektualnego kraju. Region rozumiany jest bowiem „jako wy-dzielony, względnie jednorodny obszar odróżniający się od terenów przyległych określonymi cechami naturalnymi lub nabytymi” [Encyklopedia PWN 2016]. Re-gionem zatem może być województwo, kraj czy grupa państw, jeśli są jednorodne według przyjętego kryterium.

Niewątpliwie inspiracją dla tworzenia kolejnych definicji kapitału intelektualne-go w ujęciu zarówno mikroekonomicznym, jak i makroekonomicznym (kraju) była publikacja L. Edvinssona oraz M.S. Malone’a pod tytułem Kapitał intelektualny z 1997 r. Zdaniem autorów kapitał intelektualny to suma kapitału: strukturalnego (ka-pitał organizacyjny, ka(ka-pitał klienta) oraz ludzkiego (wiedza, umiejętności, kreatyw-ność, kultura organizacyjna, przyjęte wartości moralne) [Edvinsson 1997]. Mimo że rozważania ekonomistów były ograniczone zasięgiem do rozmiaru przedsiębior-stwa, to trafność definicji oraz zaprezentowany podział kapitału intelektualnego stał się podstawą do prac nad koncepcją kapitału intelektualnego w skali kraju.

Jedną z pierwszych naukowych prób wyjaśnienia kapitału intelektualnego z per-spektywy makroekonomicznej była definicja zaproponowana przez Y. Malhotra w artykule Knowledge Assets in the Global Economy: Assessment of National

Intellec-tual Capital z roku 2000. Autor wyjaśnia w nim pojęcie kapitału intelekIntellec-tualnego

kraju razem z narodowymi aktywami wiedzy, określając je łącznie jako ukryte akty-wa kraju, które napędzają wzrost oraz proakty-wadzą do powstania akty-wartości dla interesa-riuszy. W artykule przyjmuje kapitał intelektualny kraju oraz kapitał wiedzy za sy-nonimy [Malhotra 2000]. W następnej swojej pracy z 2003 r. (Measuring knowledge

of a nation: Knowledge Systems for Development) Malhotra wyraźnie rozgraniczył

te terminy. Jego zdaniem narodowe aktywa wiedzy to podzbiór niewidzialnych ak-tywów narodu, które stanowią ważne źródło przyszłego rozwoju oraz przyszłej war-tości kraju dla różnych interesariuszy [Malhotra 2003]. Malhotra dzieli narodowe aktywa wiedzy na cztery komponenty: kapitał ludzki, rynkowy, procesów oraz od-nowy i rozwoju. Pojęcie kapitału intelektualnego objaśnił, posiłkując się definicjami OECD (1999), dostosowanej do poziomu organizacji2_{, oraz bardziej ogólnej}

propo-zycji Stewarta [1997]3_{. Jednak mimo separacji pojęć i odrębnie przyjętych definicji,}

według autora kapitał intelektualny stanowi podzbiór aktywów wiedzy. Wyjaśnia to różne postrzeganie przez autora narodowych aktywów wiedzy oraz kapitału intelek-tualnego. Przykładowo komponenty kapitału intelektualnego przyjęte za Edvinsso-nem i Malone’em [1997] w artykule z 2000 r. stanowią części narodowych aktywów wiedzy w późniejszych badaniach.

1 _{W artykule określenia te zostają użyte zamiennie.}

2 _{OECD (1999) definiuje kapitał intelektualny jako „ekonomiczną wartość dwóch kategorii nie-}

widzialnych aktywów przedsiębiorstwa: organizacyjnego kapitału oraz kapitału ludzkiego”.

3 _{Stewart [1997] uznaje kapitał intelektualny za „intelektualny materiał – wiedzę, informacje,}

Znaczący wkład w rozwój koncepcji kapitału intelektualnego w skali kraju wniósł N. Bontis, o czym świadczy jego dorobek oraz częstość odwoływania się do jego prac przez innych autorów. Według Bontisa [2004], narodowy kapitał intelektu-alny zawiera ukryte, w sensie niemateriintelektu-alnym i nienamacintelektu-alnym, wartości tkwiące w człowieku, przedsiębiorstwach, instytucjach, społecznościach oraz regionach, które stanowią obecne i potencjalne źródło kreowania bogactwa [Bontis 2004]. Autor ukryte wartości wymienianych podmiotów porównuje do korzenia (rdzenia), który daje pożywienie i stwarza możliwości doskonalenia i pielęgnowania przyszłe-go dobrobytu kraju. W tej perspektywie to kapitał intelektualny odpowiednio wyko-rzystany i zarządzany może przynieść zamierzone efekty.

Duży wkład w wypracowanie koncepcji kapitału intelektualnego w skali makro-ekonomicznej wnieśli również L. Edvinsson oraz C. Lin. Według nich kapitał inte-lektualny kraju to zdolności narodu do generowania przychodów w przyszłości. Wy-maga to jednak posiadania przez naród pewnych cech, m.in.: zrównoważenia, perspektywicznego myślenia, cierpliwości oraz umiejętności tworzenia wartości dodanej. Dlatego też kapitał intelektualny kraju składa się z wiedzy, mądrości, zdol-ności oraz doświadczenia, które zapewniają gospodarce uzyskanie przewagi konku-rencyjnej nad innymi krajami i określają jej potencjał na przyszłość [Edvinsson, Lin 2010]. Podstawą takiego rozumienia kapitału intelektualnego kraju były wcześniej-sze definicje Stewarta z 1997 r. oraz Edvinssona i Malone’a z 1997.

D. Andriessen i C. Stam [2004; 2008] definiują kapitał intelektualny regionu (kraju) jako dostępne zasoby niematerialne, które zapewniają mu względną przewa-gę nad innymi regionami i, odpowiednio wykorzystane, mogą przyczynić się do powstania w przyszłości materialnych korzyści [Andriessen 2004; Andriessen, Stam 2004, 2008]. W swoim raporcie, zarówno roku z 2004, jak i 2008, autorzy region rozumieją jako kraj lub grupę krajów (intellectual capital of nations). D. Węziak--Białowolska [2007, 2010] definiuje kapitał intelektualny za Andriessenem, Stamem oraz Bontisem jako nieobserwowalne bezpośrednio atrybuty mieszkańców regionu, przedsiębiorstw, instytucji, organizacji, społeczności i jednostek administracyjnych, które są obecnymi i potencjalnymi źródłami poprawy przyszłego dobrobytu społecz-nego i gospodarczego. Dodaje również, że o kapitale intelektualnym regionu stano-wią wszystkie dostępne zasoby, w tym materialne. Łącznie z niematerialnymi dają regionowi względną przewagę i mogą przynieść określone korzyści w przyszłości [Węziak-Białowolska 2010].

Kapitał intelektualny kraju według J. Käpylä, P. Kujansivu i A. Lönnqvist [2012] to „ludzka wiedza, która tworzy wartość w społeczeństwie oraz może być uznana za jedną z form uzupełnienia kapitału naturalnego oraz produkcji”. Został on porówna-ny do czarnej skrzynki oraz wartości rezydualnej.

Według Phusavat i in. [2012] kapitał intelektualny kraju rozumiany jest jako niematerialna wartość generowana przez człowieka (kapitał ludzki) oraz zasoby (ka-pitał strukturalny). Ka(ka-pitał strukturalny w tym przypadku obejmuje trzy podrzędne składniki: kapitał rynkowy, kapitał innowacji i kapitał informacyjno-procesowy, z których dwa ostatnie elementy stanowią kapitał organizacyjny. Kapitał strukturalny

Kapitał intelektualny kraju (NIC) – konceptualizacja podejść

409

jest sumą wartości tworzonej przez relacje kraju, długoterminową zdolność do kre-owania własności intelektualnej oraz funkcjonujący system filozofii i procedur orga-nizacyjnych [Phusavat i in. 2012].

Definicje Bontisa oraz Andriessena i Stama wykorzystują do przedstawienia istoty narodowego kapitału intelektualnego P. Ståhle oraz S. Ståhle w artykule z 2006 r. Intellectual Capital and National competitiveness: Conceptual and

methodo-logical challenges. Podkreślają w nim również, że narodowy kapitał intelektualny

został już wyjaśniony z różnych punktów widzenia, jednak wszystkie definicje cha-rakteryzuje jedna wspólna cecha. Uniwersalna właściwość wyjaśnień kapitału inte-lektualnego kraju dotyczy tego, że wszystkie kładą nacisk na pozyskanie wartości z wykorzystania wiedzy, zarówno obecnie, jak i w przyszłości [Ståhle, Ståhle 2006].

Przedstawione definicje oczywiście nie wyczerpują wszystkich podejść dotyczą-cych kon ceptualizacji kapitału intelektualnego. Wskazują one sposób rozumienia kapitału inte lektualnego i wyznaczają jego ramy. Charakteryzuje je jednak rozbież-ność terminolo giczna i koncepcyjna, co jest niewątpliwie wynikiem róż nego podej-ścia poszczególnych auto rów do rozumienia samej kategorii kapitału intelektual-nego. Jak podkreślają Brennan i Con nell [2000], są one wynikiem różnych poziomów agregacji kapitału intelektualnego.

Wypracowane do dnia dzisiejszego koncepcje kapitału intelektualnego kraju różnią się między sobą nie tylko podejściem do samego rozumienia tej kategorii. Brak jest również jednomyślności w kwestii jego składowych (komponentów). W efekcie wewnętrzna struktura kapitału intelektualnego jest przez poszczególnych autorów różnie ujmowana [Michalczuk 2013]. Różnorodność podejść do kategoryza-cji kapitału intelektualnego kraju w aspekcie jego składowych przedstawia tabela 2.

Tabela 2. Koncepcje podziału kapitału intelektualnego kraju

Autor Składowe kapitału intelektualnego kraju

Kapitał

Pasher, Schachar ludzki rynkowy procesów rozwoju

Bontis ludzki rynkowy procesów odnowy

Andriessen, Stam ludzki strukturalny relacji

Węziak ludzki strukturalny odnowy relacji

Edvinsson, Lin ludzki rynkowy procesów odnowy

Boni ludzki strukturalny relacji społeczny

Phusavat i in. ludzki rynkowy procesów innowacji

Źródło: opracowanie własne.

Przedstawione podejścia do podziału narodowego kapitału intelektualnego na jego kom po nenty nie wyczerpują całego spektrum propozycji, jakie pojawiły się w tym zakre sie. Wskazują nato miast na złożoność tej kategorii oraz jej niejedno lity charakter. Mimo rozbieżności, najczęściej jako komponenty kapitału intelektualne-go kraju autorzy wymieniają kapitał ludzki, kapitał rynkowy, kapitał procesów oraz kapitał odnowy (rozwoju).

Kapitał ludzki to kombinacja wiedzy, umiejętności, innowacyjności oraz zdol-ności jednostek narodu, włączając wartości, kulturę i filozofię narodu. Kapitał ten obejmuje mądrość, doświadczenie, intuicję, zdolność jednostek do tworzenia warto-ści oraz osiągania celów [Malhotra 2003]. Według Bontisa [2004] kapitał ludzki w ujęciu makroekonomicznym to poziom kompetencji jednostek wykorzystywany w realizacji narodowych zadań. Kapitałem rynkowym jest sieć wewnętrznych relacji w gospodarce. Poprzez obowiązujące normy prawne, instytucje, sieci wyraża on inteligencję społeczną kraju. Ten komponent kapitału intelektualnego determinuje poziom atrakcyjności państwa z punktu widzenia zewnętrznej konkurencyjności [Bontis 2004]. Kapitał procesów jest uzewnętrznieniem wyników pracy kapitału ludzkiego [Bontis 2004]. Składa się z systemu infrastruktury kraju, która ma za za-danie ułatwiać tworzenie, dostępność oraz rozpowszechnienie informacji [Edvin- sson, Lin 2008]. Kapitał rozwoju lub odnowy kraju to przyszłe bogactwo narodu lub zdolność do innowacji, które zapewnią utrzymanie przewag konkurencyjnych [Edvinsson, Lin 2008].

4. Zakończenie

Artykuł jest próbą analizy i uporządkowania dorobku teorii ekonomii oraz praktyki gospodarczej na temat kapitału intelektualnego w skali kraju. Narodowy kapitał in-telektualny jest młodą koncepcją, która rozwinęła się na gruncie teorii odnoszonych do kapitału intelektualnego, ale na poziomie przedsiębiorstwa.

Przeprowadzone studia literaturowe wykazały, że nie ma jednej powszechnie obowiązującej definicji kapitału intelektualnego w perspektywie makroekonomicz-nej. Pojęcie kapitału intelektualnego w skali kraju jest stale tworzone poprzez udo-skonalanie już istniejących definicji tej kategorii ekonomicznej. Zauważa się jednak wiodącą popularność definicji Bontisa oraz Andriessena i Stama, a także częste wy-korzystanie definicji Lin i Edvinssona oraz Malhotry. Ich podejścia do definiowania kapitału intelektualnego kraju są do siebie zbliżone. W każdym z nich kapitał inte-lektualny kraju opisywany jest ze szczególnym naciskiem na potencjalną przyszłą wartość, którą można uzyskać poprzez wykorzystanie wiedzy oraz niematerialny charakter tego kapitału.

Literatura

Andriessen D.G., 2004, Making sense of intellectual capital, Elsevier Butterworth-Heinemann, Am-sterdam.

Andriessen D.G., Stam Ch.D., 2008, Intellectual Capital of the European Union 2008: Measuring the

Lisbon Strategy for Growth and Jobs, Electronic Journal of Knowledge Management, vol. 7,

no. 4, s. 489.

Annel E., Axelsson S., Emilsson P.-M., Karlsson H., Sveiby K.E., Wangerud C.J., Vikstro S., 1989, The

Invisible Balance sheet, key indicators for accounting, control and valuation of know-how campa-nies, Stockholm.

Kapitał intelektualny kraju (NIC) – konceptualizacja podejść

411

Journal of Intellectual Capital, vol. 5, no. 5, s. 14-15.

Bontis N., Seleim A., 2013, National Capital and economic performance: empirical evidence from

developing countries, Knowledge and Process Management, vol. 20, no. 3, s. 131.

Bounfour A. (red.), 2006, Capital Immatériel, Connessaince et Performance, L’Harmattan, Paris, http://www.Ståhle .fi/Bounfour_paper.pdf (23.03.2016), s. 417-418.

Brennan N., Connell B., 2000, Intellectual capital: current issues and policy implications, Journal of Intellectual Capital, vol. 1, no. 3, s. 209.

Edvinsson L., 2004, The intellectual capital of Nations, Handbook on Knowledge Management 1: Knowledge Matters, s. 156-158.

Edvinsson L., Lin C.Y.-Y., 2010, National intellectual capital: comparison of 40 countries, Springer Publishing Co., New York 2010, s. 3.

Edvinsson L., Malone M. S., 1997, Intellectual Capital, Harper Business, New York, s. 189-197. Encyklopedia PWN, 2016, http://encyklopedia.pwn.pl/szukaj/region.html (1.04.2016).

Flejterski S., 2010, Pozycja konkurencyjna banków krajowych a kapitał intelektualny, [w:] Kapitał

intelektualny jako generator konkurencyjności banków, Prace i Materiały Wydziału Zarządzania

Uniwersytetu Gdańskiego, nr 4/3, s. 12.

Käpylä J., Kujansivu P., Lönnqvist A., 2012, National intellectual capital performance: a strategic

approach, Journal of Intellectual Capital, vol. 13, no. 3, s. 345.

Krawczyk R., 1990, Wielka przemiana. Upadek i odrodzenie polskiej gospodarki, Oficyna Wydawni-cza, Warszawa, s. 10.

Malhotra Y., 2003, Measuring Knowledge Assets of a Nation: Knowledge system for development, Knowledge Management Measurement: State of Research 2003-2004, http://km.brint.com/ KnowledgeManagementMeasurementResearch.pdf (21.03.2016), s. 3.

Malhotra Y., 2000, Knowledge assets in the Global Economy: Assessment of national Intellectual

cap-ital, Journal of Global Information Management, vol. 8, no. 3, s. 5-6.

Michalczuk G., 2013, Zasoby niematerialne jako czynnik wartości przedsiębiorstwa. Luka

informacyj-na sprawozdawczości fiinformacyj-nansowej, Uniwersytet w Białymstoku, Białystok, s. 86-87, 93.

Phusavat K., Comepa N., Sitko-Lutek A., Ooi K.-B., 2012, Intellectual capital: implementation for

industrial competitiveness, Industrial Management & Data Systems, vol. 112, no. 6.

Ståhle P., Ståhle S., 2006, Intellectual Capital and National Competitiveness: Conceptual and

Method-ological Challenges. Capital Immaterial, Connessaince et Performance, L’Harmattan, Paris, s. 417,

http://www.Ståhle .fi/Bounfour_paper.pdf (23.03.2016).

Stewart T., 1997, Intellectual Capital: The New Wealth Of Organizations, Nicholas Brealey Publishing, Business Digest, New York.

Sullivan P. H., 2000, Value-driven Intellectual Capital. How to Convert Intangible Corporate Assets

into Market Value, John Wiley & Sons, New York, s. 238-244.

Teece D.J., 1986, Profiting from technological innovation. Implications for integration, collaboration,

licensing and public policy, School of Business Administration, University of California,

Berke-ley, s. 286-304.

Węziak D., 2007, Measurement of national intellectual capital: application to EU countries, IRISS Working Paper Series, no. 13, Insed, Luxemburg 2007, http://iriss.ceps.lu/documents/irisswp81. pdf (30.03.2016).

Węziak-Białowolska D., 2010, Model kapitału intelektualnego regionu. Koncepcja pomiaru i jej

zasto-sowanie, Wydawnictwo SHG, Warszawa, s. 24, 28.

Viedma M.J.M., 2007, In Search of an Intellectual Capital Comprehensive Theory, The Electronic Journal of Knowledge Management, vol. 5, no. 2, s. 245.

Zespół Doradców Strategicznych Prezesa Rady Ministrów, 2010, Raport o Kapitale Intelektualnym