Wstępne dane o badaniach fitoplanktonu w Kamiennym Dole (okolice Kazimierza Dolnego)

Wstêpne dane o badaniach fitoplanktonu w Kamiennym Dole

(okolice Kazimierza Dolnego)

Barbara S³odkowska*

Preliminary data of the phytoplankton researches in Kamienny Dó³ outcrop (near Kazimierz Dolny). Prz. Geol., 51: 1075–1078. S u m m a r y. Cretaceous/Tertiary boundary deposits from Kamienny Dó³ outcrop has been palynological studied. Among palynomorphs the main role plays phytoplankton — mostly Dinoflagellata cysts. Pollen grains of vascular plants, Bryophyta spores and hyphae were met sporadically. Single palynoclasts were the black, not transparent, probably woods debris. Analysis of the dinocyst assemblages permitted to divide two different assemblages. The first one, from the lower part of profile, noticed: Dinogymnium sp., Hafniasphaera sp. and Trithyrodinium sp. The second one from the upper part of profile contains abundant dinocysts: Carpatella cornuta, Senoniasphaera inornata and Fibracysta ovalis — species are present in the lowest Paleocene (Danian). Boundary between two assemblages runs in top of ”hard ground”. Palynological matter composition was typical for sedi-ments origin in marine environment. Dinocysts assemblages characterized outer shelf zone. Vestigial quantity continental origins sporomorphs and phytoclasts testifies about far distance from the land.

Key words: phytoplankton, dinocysts, Cretaceous/Tertiary boundary, palaeoenvironment, Kamienny Dó³

W okolicach Kazimierza Dolnego, w ods³oniêciu w Kamiennym Dole prowadzono kompleksowe badania geo-logiczne i faunistyczne, w tym równie¿ mikropaleontolo-giczne. Szczególne zainteresowanie tym stanowiskiem jest zwi¹zane z odkryciem w osadach dolnego paleocenu szcz¹tków krokodyla z rodzaju Thoracosaururus Leidy, 1852 (¯arski i in., 1998).

Ostatnio w Kamiennym Dole przeprowadzono równie¿ badania palinologiczne w osadach z pogranicza kredy i trzeciorzêdu (ryc.1). Pobrano 24 próbki z ponad trzymetro-wego odcinka profilu, poziomem odniesienia by³a powierzchnia twardego wapienia — „twardego dna” (ryc.

2). Badano próbki z opoki, twardego wapienia i z wype³nieñ piaszczystych na odcinku 33 cm poni¿ej powierzchni twardego wapienia i 3 m powy¿ej, pobrane z

piaskowca glaukonitowego z warstw¹ fosforytow¹ oraz z wapienia i gezy — seria „siwaka” (¯arski i in., 2003).

Wystêpuj¹ce w badanych osadach palinomorfy sk³ada³y siê w przewa¿aj¹cej liczbie z fitoplanktonu — g³ównie cyst Dinoflagellata, sporadycznie wystêpowa³y równie¿ ziarna py³ku roœlin naczyniowych, spory mszaków, a tak¿e spory i strzêpki grzybów. Palinoklasty stanowi³y czarne, nieprzeŸroczyste fragmenty prawdopodobnie drewna, rzadko z zachowan¹ struktur¹. Wœród szcz¹tków nieorganicznych, w œrodkowej czêœci profilu wystêpowa³y ziarna glaukonitu (ryc. 2).

Analiza zespo³u dinocyst pozwoli³a na wyró¿nienie

dwóch zespo³ów. W pierwszym zespole, wydzielonym w ni¿szej czêœci profilu oznaczono m.in.: Dinogymnium sp., Hafniasphaera sp. i Trithyrodinium sp. — rodzaje koñcz¹ce swoje wystêpowanie u schy³ku mastrychtu (ryc. 3, tab. 1). Nie odnotowano gatunku Palynodinium grallator Gocht, 1970 — wyznacznika stropu mastrychtu. W drugim zespole, z wy¿szej czêœci profilu, wystêpowa³ bogaty zespó³ dinocyst, wskazuj¹cy na najni¿sz¹ czêœæ paleocenu. Na podstawie obecnoœci gatunków: Carpatella cornuta 1075 Przegl¹d Geologiczny, vol. 51, nr 12, 2003

*Pañstwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-950 Warszawa; bslo@pgi.waw.pl 0 100 km Warszawa KAZIMIERZ DOLNY

KAZIMIERZ DOLNY

Pc

Pc

Pc

Cr

Cr

Cr

Ryc. 1. Lokalizacja i szkic geologiczny okolic Kamiennego Do³u (wed³ug ¯arskiego i in., 1998). Crm3— kreda (mastrycht); Pc1— pale-ocen dolny

Fig. 1. Location and geological sketch Kamienny Dó³ area (after ¯arski et al., 1998); Crm3— Cretaceous (mastrycht); Pc1— Lower Pale-ocene

Grigorovitch, 1969, Senoniasphaera inornata (Drugg) Stover & Evitt, 1978 i Fibracysta ovalis (Hansen) Lentin & Williams, 1981 tê czêœæ profilu zaliczono do danu, pomi-mo braku jednego ze wskaŸnikowych gatunków Damassa-dinium californicum (Drugg) Fensome et. al., 1993. Granica pomiêdzy dwoma zespo³ami przebiega w stropie „twardego dna”. W próbkach le¿¹cych powy¿ej granicy mastrycht/dan wystêpuj¹ jeszcze sporadycznie gatunki mastrychckie m.in.: Isabelidinium cf. bujakii

Marheinec-ke, 1992, I. cooksoniae (Alberto) Lentin & Williams, 1977, Micrhystridium piliferum Deflandre, 1937, które s¹ wtór -nym elementem zespo³u dañskiego.

Sporomorfy w obu zespo³ach wystêpowa³y sporadycz-nie, by³y to pojedyncze ziarna Pinuspollenites i w wy¿-szym zespole ziarna py³ku z grupy Normapolles. Fitoklasty stanowi³y czarne, nieprzeŸroczyste fragmenty drewna, bar-dzo licznie pojawia³y siê w ni¿szym zespole i w wy¿szej czêœci m³odszego zespo³u. Obserwowano tak¿e masowe

1076

Przegl¹d Geologiczny, vol. 51, nr 12, 2003

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 m CZW AR TORZÊD QUAR TERNAR Y PLEJSTOCEN E PEISTOCEN TRZECIORZÊD TER TIAR Y PALEOCENDOLNY LOWERP ALAEOCENE _DAN DANIAN KREDA CRET ACEOUS KREDAGÓRNA UPPERCRET ACEOUS MASTR YCHT MAASTRICHTIAN

opróbowany odcinek profilu samples interval granica mastrycht/dan Maastrichtian/Danian boundary

wystêpowanie glaukonitu glauconite occurrence

masowe wystêpowanie fitoklastów

mass occurrence of phytoclasts masowe wystêpowanie strzêpków grzybów

mass occurrence of fungal hyphae

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 opoka lime silicate rock wapieñ limestone

bruk pavement

twardy wapieñ (twarde dno) hardground

piaskowiec glaukonitowy z konkrecjami fosforytowymi glauconite sandstone with phosphorite concretions mu³k silts i³y muds lessy loesses geza gaize

Ryc. 2. Materia palinologiczna z ods³oniêcia Kamienny Dó³ na tle profilu litologicznego (profil litologiczny wed³ug ¯arski i in., 1998, zmienione); 1 — Trithyrodinium striatum, 2 — Hafniasphaera sp., 3 — Dinogymnium sp., 4 — Carpatella cornuta, 5 — Seno-niasphaera incornata, 6 — Fibracysta ovalis, 7 — Palaeotetradinium silicornum, 8 — Isabelidinium bujakii, 9 — Eatoniacysta sp., 10 — Paracaniella indentata, 11 — Cribroperidinium sp. B., 12 — Hystrichosphaeridium tubiferum

Fig. 2. Palynological matter in Kamienny Dó³ outcrop on the background lithological profile (lithological profile after ¯arski et al., 1998, modified); 1 — Trithyrodinium striatum, 2 — Hafniasphaera sp., 3 — Dinogymnium sp., 4 — Carpatella cornuta, 5 — Senoniasphaera incornata, 6 — Fibracysta ovalis, 7 — Palaeotetradinium silicornum, 8 — Isabelidinium bujakii, 9 — Eatonia-cysta sp., 10 — Paracaniella indentata, 11 — Cribroperidinium sp. B., 12 — Hystrichosphaeridium tubiferum

1077 Przegl¹d Geologiczny, vol. 51, nr 12, 2003

Wiek

Age

Sk³ad materii palinologicznej

Palynological matter composition

Œrodowisko

Environment

Dan Sporomorfy wystêpuj¹

œladowo Sporomorphs sporadically present Pinuspollenites, Normapolles morskie, szelfowe, znacznie oddalone od brzegu, doœæ g³êbokie

marine, shelf, far distant from offshore, deep

Fitoplankton liczny, równowaga pomiêdzy dwoma g³ównymi morfotypami dinocyst gonyaulakoidami i peridinioidami Phytoplankton common equal quantity of main dinocysts morphotypes gonyaulacoid and peridinioid

Dinocysty: Carpatella cornuta, Fibracysta ovalis, Senoniasphaera

inornatum, Achomosphaera ramulifera, Areoligera senonensis, Cladopyxidium reticulatum, Cordosphaeridium fibrospinosum, Cyclonephelium cf. expansum, Hystrichocolpoma bulbosum, Hystrichosphaeridium tubiferum, Palaeotetradinium silicornum, Spiniferites

Acritarcha: Pterospermella australiensis, Paralecaniella cf.

indentata

Prasinophyta: Cymatiosphaera eupeplos, Leiosphaeridia Fitoklasty liczne

Phytoclasts common

czarne, nieprzeŸroczyste fragmenty drewna, strzêpki grzybów

black, non transparent wood debris, fungal hyphae

Inne Others pojedyncze ziarna glaukonitu

single glauconite grains

Mastrycht Sporomorfy wystêpuj¹

œladowo Sporomorphs sporadically present Pinuspollenites morskie, szelfowe, znacznie oddalone od brzegu, niezbyt g³êbokie

marine, shelf, far distant from offshore, not deep

Fitoplankton niezbyt liczny, przewaga dinocyst o peridinioidalnym typie budowy

Phytoplankton frequent, peridinioid dinocysts morphotype predominated

Dinocysty: niezbyt liczne (frequent): Adnatosphaeridium robustum,

Dinogymnium sp., Hafniasphaera sp., Isabelidinium bujakii, I. cooksoniae, Trityrodinium sp.

Acritarcha — Micrhystridium piliferum

Fitoklasty bardzo liczne

Phytoclasts abundant

czarne nieprzeŸroczyste fragmenty drewna

black, non transparent wood debris

Tab. 1. Materia palinologiczna i œrodowisko depozycji osadów w stanowisku Kamienny Dó³ Table1. Palynological matter and depositional environment in Kamienny Dó³ outcrop

numerpróbki/takson Noofsample/taxon Adn

at os ph ae ri di u m robu st u m cf. cf. H afn ias ph ae ra cf. T ri th yr odi n iu m Cor dos ph ae ri di u m fi br ospi n os u m H ys tr ic h os ph ae ri di u m tu bi fe ru m D in ogy m n iu m sp . Ar eol ige ra se n on en si s S pi n ife ri te s ram osu s Car pat el la cor n u ta S en on iasph ae ra in or n at a wiek age 24 23 22 21 20 19 18 17 16 15 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 mas try ch t M aa st ri ch -tia n dan Danian Fi br oc ys ta ov al is P al eot et radi n iu m si li cor n u m T h al as si ph or a pat u la cf. Eat on iac ys ta sp . Cy m at ios ph ae ra eupe pl os Is abe li di n iu m cooks on iae H ys tr ic h os ph ae ri di u m pr opr iu m cf. Ar eol ige ra cor on at a Is abe li di n iu m bu jaki i cf. M em br an os ph ae ra sp . P ar al ec an ie ll a in de n tat a cf. cf. P h an er odi n iu m H ys tr ic h oc ol pom a bu lbos u m Cr ibr ope ri di n iu m sp .B cf. Cy cl on eph el iu m expan su m P te ros pe rm el la au st ral ie n si s Cl adopy xi di u m re ti cu lat u m M ic rh ys tr idi u m pi li fe ru m cf. T an yos ph ae ri di u m Ryc. 3. Fitoplankton oznaczony w stano-wisku Kamienny Dó³. Fig. 3. Phytoplank-ton from Kamienny Dó³ outcrop

wystêpowanie strzêpków grzybów w ni¿szej czêœci m³odszego zespo³u (ryc. 2).

Taki sk³ad materii palinologicznej charakteryzuje morskie œrodowisko depozycji osadów. Zarówno w mastrychckiej jak i dañskiej czêœci profilu wystêpowa³y dinocysty wska-zuj¹ce na strefê zewnêtrznego szelfu, przy czym w odcinku kredowym zespó³ dinocyst by³ ubogi i mniej zró¿nicowa-ny. W osadach danu, zw³aszcza w piaskowcu glaukonito-wym, zarejestrowano bogatszy zespó³ fitoplanktonu, w obrêbie którego wystêpowa³y równie¿ Acritarcha i Prasi-nophyta. Zbli¿ony, choæ mniej zró¿nicowany zespó³ fito-planktonu oznaczono w osadach „siwaka”. Obserwowana w ca³ym profilu œladowa iloœæ sporomorf i fitoklastów

pochodzenia l¹dowego œwiadczy o znacznym oddaleniu od brzegu. Fitoplankton obecny w dañskim odcinku profilu wskazuje zaœ na g³êbsz¹ strefê morza ni¿ zespó³ mastrychcki.

Literatura

¯ARSKI M., JAKUBOWSKI G. & GAWOR-BIEDOWA E. 1998 — The first Polish find of a Lower Paleocene crocodile Thoracosaurus Leidy,1852: geological and palaeontological description. Kwart. Geol. 42: 141–160.

¯ARSKI M., GAWOR-BIEDOWA E. & S£ODKOWSKA B. 2003 — [W:] Przewodnik wycieczki terenowej — Paleontologiczny zapis gra-nicy górny mastrycht/dan. IV Ogólnopolskie Warsztaty Mikropaleon-tologiczne MIKRO 2003. Kazimierz Dolny 28–30.05.2003.

1078