CAS I MI RO SIUCHNI ŃSKI IN M E M O R I A M
KAZIMIERZ SIUCHNIŃSKI - UCZONY I W YCHOW AW CA
KAZIMIERZ SIUCHNIŃSKI - SCHOLAR AND TUTOR
Dobrochna Jankowska
Instytut Prahistorii, U niw ersytet im. A dam a M ickiew icza ul. Św. M arcin 78, 61-809 Poznań, Poland
Artykuły wspomnieniowe, pisane z okazji rocznicy urodzin czy śmierci ludzi nauki konstruowane są zwykle według pewnego kanonu obejmującego najważniejsze dane z życiorysu, najznaczniejsze osiągnięcia naukowe i organizacyjne, wreszcie - próbę oceny roli uczonego w rozwoju uprawianej przez niego dziedziny. Z asad ąjest redakcja tekstu sugerująca dążenie do maksym alnego obiektywizm u oceny i unikanie refleksji osobistych. W wypadku Kazimierza Siuchnińskiego napisanie takiego wspom nienia nie jest możliwe. Nikt bowiem, kto miał okazję zetknąć się z Nim bliżej, a tym bardziej z Nim pracować, nie potrafi, wspominając go ukryć, nawet po latach, swych em ocji1. Je stem winna Jego pamięci tych kilka nieporadnych refleksji, gdyż Kazimierz Siuchniński, jako opiekun mojego rocznika (1962-1967) czuwał nad przebiegiem moich studiów, Jemu głównie, jestem przeświadczona, zawdzięczam asystenturę w ówczesnej Katedrze Archeologii UAM w Poznaniu, On także uczył mnie trudnej sztuki przekazywania w ie dzy studentom oraz przekonywał, że nadaję się do pracy naukowej. Jego niezachwiana wiara w moje możliwości pomogła mi dotrwać do doktoratu. Mam wrażenie, że chcąc umożliwić mi zgromadzenie materiałów do tej pracy, co wiązało się z koniecznością po zyskania funduszy, „zwolnił" mi miejsce na Pomorzu Środkowym, rezygnując na kilka lat z własnych planów działalności terenowej. Jemu więc zawdzięczam, że osiągnęłam cokolwiek w życiu zawodowym.
10 D O B R O C H N A JA N K O W SK A
Zainteresowania naukowe Kazim ierza Siuchnińskiego zarysowały się już w trakcie Jego studiów. D yplom magisterski uzyskał za opracowanie materiałów z cmentarzyska i osady w W artin Kr. Randów2, datowanych na neolit i w czesną epokę brązu. M ateriały te pochodziły z przedwojennych badań niemieckich, a praca nad nimi pozwoliła młodemu badaczowi nabyć doświadczenia w studiach archiwalnych, co stało się w przyszłości Jego specjalnością.
W całej swej dalszej, przeszło dwudziestopięcioletniej karierze Kazimierz Siuchniń- ski poświęcił się wyłącznie studiom nad prahistorią Pomorza, szczególnie Zachodniego i Środkowego. Jego rzeczywistą pasją był okres neolitu i początki epoki brązu i tej proble matyce poświęcone były Jego badania indywidualne. Równocześnie był współzałożycie lem zespołu badawczego zajm ującego się wczesnośredniowiecznym osadnictwem gro dowym na Pom orzu Środkowym. W ram ach tego zespołu, w którym znalazł się nie tylko ze względu na możliwość zm ierzenia się z fascynującym wyzwaniem naukowym, ale też kierując się względami przyjaźni, uczestniczył w prowadzonych skrupulatnie i meto dycznie badaniach w eryfikacyjnych grodzisk oraz rejestracji ich bezpośredniego zaple cza osadniczego. Badania te, prowadzone w latach 1962-1972, objęły wszystkie powiaty ówczesnego województwa koszalińskiego oraz dwie tzw. powierzchnie próbne, wyty czone na Pojezierzu Drawskim i Pobrzeżu Słowińskim. Prace te, wzorowane częściowo na wcześniejszych podobnych akcjach W. Kowalenki i W. Hensla w W ielkopolsce3 m iały jednak na Pomorzu bez wątpienia charakter pionierski, nie tylko ze względu na fakt, że była to pierw sza tego typu planowa, długofalowa akcja, ale i ze względu na no watorskie założenia metodyczne i zastosowane rozwiązania techniczne (np. m etoda wy konywania planów warstwicowych obiektów), dostosowane do skromnych możliwości ekipy. Efektem tych badań - poza cennym katalogiem - było opracowanie typologii grodzisk w czesnośredniowiecznych Pomorza Środkowego4, a także zebranie materiałów do studium o środowiskowych uwarunkowaniach osadnictwa wczesnośredniowieczne go w tym regionie5. W uczestnictwie K. Siuchnińskiego w fmalizacji tego dużego przed sięwzięcia badawczego przeszkodziła Jego przedw czesna śmierć.
Studia nad neolitem i w czesną epoką brązu prowadzone przez Kazimierza Siuchniń skiego można podzielić na dwa etapy. Pierwszy z nich zapoczątkowany został zaraz po studiach, kiedy młody badacz został zatrudniony w M uzeum Pomorza Zachodniego w Szczecinie, gdzie m iał możność zapoznania się ze zgromadzonymi tam zbiorami i bo gatym archiwum poniemieckim. Starał się wówczas, przy okazji prowadzenia prac ra towniczych na różnych stanowiskach, prowadzić w eryfikację okolicznych, bezpośred nio interesujących go stanowisk (m.in. osady kultury pucharów lejkowatych w Cedyni), co nie zawsze spotykało się z aprobatą zwierzchników.
Po objęciu asystentury w ówczesnej Katedrze Archeologii UAM (1961) Kazimierz Siuchniński stracił bezpośredni dostęp do zbiorów M uzeum Szczecińskiego. Niemniej
2 S i u c h n i ń s k i 1958.
3K o w a 1 e n k o 1938; H e n s e 1 1950. 4 0 1 c z a k, S i u c h n i ń s k i 1976. 5 S i u c h n i ń s k i 1974.
zgromadzone wcześniej informacje wystarczyły do napisania rozprawy doktorskiej: Klasyfikacja kultur neolitycznych na Pomorzu Zachodnim, która została opublikowana w dwóch częściach, w latach 1969 i 1972. Praca ta, podsum owująca ówczesny stan w ie dzy o neolicie pomorskim, rozpatrywanym przez pryzmat ogólnoeuropejskiej refleksji nad tym okresem, do dziś stanowi podstawowe kompendium źródłowe, bez którego ba dacz Pomorza nie może się obejść.
Zaangażowanie K azim ierza Siuchnińskiego w prace zespołu do badań grodzisk w czesnośredniow iecznych ograniczyło na pew ien czas zakres jego badań własnych. Dopiero w 1975 r. uczony w rócił do realizacji swych planów, organizując spośród swych studentów w łasną grupę badaw czą6, z którą w latach 1975-1979 przeprow adził w eryfikację stanowisk archiw alnych zaliczanych do wczesnej epoki brązu na terenie Krajny oraz w ykopaliska na osadzie grupy ustow skiej kultury pucharów lejkowatych w Szczecinie-U stow ie7 oraz na obiektach w czesnobrązow ych w Śm iardowie K rajeń skim, Kruszkach i Dworzakowie (K rajna)8. W roku 1977, rezygnując, ze w zględu na przedłużające się studia, z projektu habilitow ania się w zakresie w czesnego średnio wiecza pom orskiego, przedstaw ił jako rozpraw ę habilitacyjną pracę pod tytułem: Sto sunki kulturowe u ujścia Odry w neolicie i początkach epoki brązu, która ukazała się drukiem pośm iertnie w formie dw óch obszernych rozdziałów dzieła zbiorow ego D zie j e Szczecina9. Praca ta zam yka drugi etap Jego studiów nad pradziejam i Pomorza. K. Siuchniński zaw arł w niej całą sw ą niezw ykle rozległą w iedzę o neolicie i wczesnej epoce brązu, a także bogate dośw iadczenie z zakresu m etodyki studiów osadniczych. Opracowanie to różni się znacznie od napisanego dziesięć lat wcześniej doktoratu spo sobem ujęcia i szerokością spojrzenia na problem , dzięki czem u przez pryzm at stosun kowo niewielkiego obszaru ujścia Odry A utor był w stanie odnieść się do kw estii sto sunków kulturowych w badanym okresie w całej pojezierno-nadmorskiej strefie po łudniow o-zachodniego Bałtyku. Zaw arł też w tej pracy oryginalne hipotezy i postulaty badawcze, które zam ierzał zw eryfikow ać w niedalekiej przyszłości. Czynił w tym kie runku przygotow ania, których elem entem był zwarty i doskonale przygotow any pro gram badań na Pojezierzu Krajeńskim , które badacz uważał za teren kluczow y dla roz wiązania kwestii początków epoki brązu na Pomorzu. Planów tych jednak nie było Mu dane zrealizować.
Dorobek pisarski Kazimierza Siuchnińskiego obejmuje około 60 pozycji1". Jego pra ce można z grubsza podzielić na trzy grupy:
a) drobne, o charakterze m ateriałowym i sprawozdawczym , w tym liczne notki typu „odkrycia” , pochodzące głównie z wczesnego, „m uzealnego” okresu jego działalnoś ci zawodowej; 6 Por. K u k a w k a 2005, s. 15n. 7S i u c h n i ń s k i 1976a; 1981. 8S i u c h n i ń s k i 1976b; 1979; 1980. ’ S i u c h n i ń s k i 1983a; 1983b. ' " E f f e r t o w a 1983.
12 D O B R O C H N A JA N K O W SK A
b) opracowania źródłowe i artykuły problemowe, pisane często we współautorstwie, dotyczące różnych aspektów osadnictwa grodowego na Pomorzu lub metodyki badań grodzisk;
c) studia nad neolitem i wczesną epoką brązu na Pomorzu.
Dorobek ten, wyłączywszy ostatnią grupę publikacji, gdzie autorytet naukowy Auto ra jest, jak ju ż wspominano, niekwestionowany, wym yka się jednoznacznej ocenie. Ko niecznie trzeba docenić wkład K. Siuchnińskiego w publikowanie źródeł - te prace nigdy nie stracą wartości. Bardzo tnidno natom iast ocenić jego udział w każdej z sygnowanych przez niego prac zbiorowych. K. Siuchniński deklarował się jako zwolennik pracy ze społowej. Cechowała Go przy tym absolutna lojalność wobec zespołu. Interesował Go ponadto sam proces badawczy, formułowanie i sprawdzanie hipotez w drodze żywych dyskusji naukowych, natom iast niezbyt dbał o dokum entowanie swych dokonań i prze myśleń na piśmie. Być może uważał, że m a na to jeszcze czas. Ogromna odpowiedzial ność za słowo pisane i dbałość o formę publikowanych tekstów, charakteryzująca zresztą nie tylko Jego, ale i inne współpracujące z Nim osoby powoduje, że w tekstach zatarte są indywidualne cechy stylistyki autorów.
W roku 1978 Kazimierz Siuchniński został wybrany na Prodziekana W ydziału Histo rycznego UAM do spraw studenckich. Na stanowisku tym pozostał do śmierci. Wypadło Mu pełnić tę funkcję w bardzo trudnym okresie narastania w środowisku studenckim na strojów opozycyjnych i podczas gorących dni zrywu solidarnościowego. Nie wiem, jak dalece K. Siuchniński podzielał poglądy studentów. Nie uciekał jednak od dyskusji z ni mi, nieraz bardzo trudnych i ostrych. Starał się także ze wszystkich sił, wykorzystując wszelkie legalne i nielegalne metody, zapewnić konspirującym studentom ochronę i umożliwić im, mimo licznych często brutalnych nacisków zewnętrznych, ukończenie studiów. Niejeden znany obecny polityk wiele mu pod tym względem zawdzięcza. Czy nił to jednak bardzo dyskretnie i w takiej formie, że zainteresowani często nie zdawali so bie sprawy, że właśnie otrzym ują potrzebną pomoc. Przyjaciele, obserwujący wówczas zachowanie K. Siuchnińskiego, nie m ają wątpliwości, że to służba na rzecz studentów, za których czuł się odpowiedzialny, i duży stres związany z burzliwymi wydarzeniami lat 80/81 były bezpośrednią przyczyną Jego nagłego i przedwczesnego zgonu.
W chwili śmierci Kazim ierz Siuchniński był w przełomowym m omencie rozwoju swej kariery naukowej. Uzyskanie habilitacji dawało mu możliwość całkowicie samo dzielnego konstruowania program u badawczego, a także kształcenia młodej kadry - kilku potencjalnych doktorantów szykowało się do pisania dysertacji pod Jego kierun kiem. Był także naturalnym kandydatem do objęcia w przyszłości funkcji dyrektora In stytutu Prahistorii UAM. Prowadzone dotąd studia wkraczały w etap finalizacji. Praw dziwe sukcesy miały dopiero nadejść. Nie nadeszły.
Są uczeni, których wielkość wyraża się w ich dorobku pisarskim i tacy, którzy są wielcy poprzez swoich uczniów, których ukształtowali, zainspirowali i pozwolili się im swobodnie rozwijać i iść w łasną drogą. Pierwsi figurują w encyklopediach, drudzy - żyją w ludzkich sercach; jest ich niewielu, ale to właśnie dzięki nim dokonuje się praw dziwy postęp.
B L IB L IO G R A F IA
E f f e r t o w a J.
1983 Bibliografia p ra c K azim ierza Siuchnińskiego , „Spraw ozdania A rcheologiczne” t. X X X IV ,
s. 303-305. H e n s e l W.
1950 Studia i m ateriały do osadnictw a W ielkopolski w czesnohistorycznej, t. 1, Poznań.
K o c h a n o w s k i M.
2005 P ierw si rolnicy na Ziem i K ociew skiej - im presja z najnow szych o d k iy ć archeologicznych, „Folia
Praehistorica P osnaniensia” X III/X IV , s. 147-160. K o w a l e n k o W.
1938 Grody i osadnictw o grodow e W ielkopolski w czesnohistorycznej, Poznań.
K u k a w k a S.
2005 O K azim ierzu Siuchnińskim - w spom nienie p o latach, „Folia Praehistorica P osnaniensia”
X III/X IV , s. 15-21. O l c z a k J„ Si u c h n i ń s k i K.
1976 Typologia w czesnośredniow iecznych g rodzisk Pom orza Środkow ego [Rés. : La typologie des en
ceintes fortifiées du H aut M oyen áge de Pom eranie ventrale], „Slavia A ntiqua” t. 23, s. 11-152. S i u c h n i ń s k i K.
1958 Kurhan 60 z cm entarzyska w Wartin, pow. Angerm iinde (NRD ), „M ateriały Z achodniopom or
skie” t. 2, s. 7^40.
1969 Klasyfikacja czasow o-przestrzenna ku ltu r neolitycznych na P om orzu Zachodnim , cz. I: K atalog
źró d eł archeologicznych, Szczecin.
1972 Klasyfikacja czasow o-przestrzenna ku ltu r neolitycznych na Pom orzu Zachodnim , cz. II: O praco
w anie analityczne [Zusam m enfassung], Szczecin.
1974 Zależności m iędzy osadnictw em w czesnośredniow iecznym a głów nym i elem entam i fizy c zn o -g e o
graficznym i na Pobrzeżu W schodniopom orskim [Zus.: R elationen zw ischen dem friih-
m ittelalterlichen Siedlungsw esen und physiogeographischen Flauptelem enten a u f dem O stpom - m erschen K üstengebiet], (w :) Studia archaeologica Pom eranica, red. F.J. L achow icz, K oszalin, s. 189- 214.
1976a Szczecin-U stow o, stanow isko 1, „Inform ator A rcheologiczny. B adania rok 1975” , W arsza
wa, s. 51 -5 2 .
1976b Śm iardow o Krajeńskie, woj. pilskie, stanow isko I, „Inform ator A rcheologiczny. B adania rok
1975”, W arszaw a, s. 52 -5 3 .
1979 Kruszki, gm. Łobżenica, woj. pilskie, stanow isko I, „Inform ator A rcheologiczny. Badania 1978” ,
W arszaw a, s. 29.
1980 D w orzakowo, gm. Białośliwie, woj. p ilskie, stanow isko 2, „Inform ator A rcheologiczny. Badania
rok 1979” , W arszaw a, s. 27 -2 8 .
1981 Z agadnienie grupy ustow skiej (bricko-ustow skiej) kultury pucharów lejkow atych w Polsce
[Sum.: Problem s o f the Ustow o G roup o f the TRB C ulture], (w :) K ultura pu ch a ró w lejkowatych
w Polsce. Studia i m ateriały, red. T. W iślański, Poznań, s. 137—160.
1983a Środow isko fizyc zn o -g eo g ra ficzn e aglom eracji szczecińskiej, (w :) D zieje Szczecina, t. 1: P ra dzieje Szczecina, red. W. Filipow iak, G. Labuda, W arszaw a-Poznań, s. 4 2 -5 8 .
1983b Stosunki kulturow e u ujścia O dry w neolicie i w początkach epoki b rązu , (w :) D zieje S zc zecin a ,
t. 1: P radzieje Szczecina, red. W. Filipow iak, G. Labuda, W arszaw a-Poznań, s. 103-278. Ż a k J.
